• Tidak ada hasil yang ditemukan

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB 2015"

Copied!
13
0
0

Teks penuh

(1)

ESTETIKA POSMODERN MIWAH GUNA SARAT

PAGURON-GURON DOLANAN 'MATIGTIG PAPAH

BIU' DUTA KABUPATEN KARANGASEM RING PKB

2015

I W. Pasek Eka Yasa

1

I. A. Sukma Wirani

1

, M. Sri Indriani

2

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

Universitas Pendidikan Ganesha

Singaraja, Indonesia

e-mail:

{Pasek_e@yahoo.co.id,dayu.sukma@yahoo.co.id,sriindriani6161

@yahoo.com}@undiksha.ac.id

KUUB

Tetilik puniki madue tetujon nlatarang indik (1) estetika posmodern sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, miwah (2) guna sarat paguron-guron sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015. Panandang tetiliknyane inggih punika estetika posmodern miwah guna sarat paguron-guron ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015. Tetilik puniki nganggen palihan tetilik deskriptif-kualitatif. Tetilik puniki nganggen kalih kramaning mupulang data inggih punika dokumentasi lan sadu wicara. Data tureksanyane : (1) identifikasi data (2) reduksi data, (3) deskripsi data, (3) klasifikasi data, (4) deskripsi data (5) interpretasi data (6) tetingkesan. Pikolih ring tetilik puniki inggih punika: (1) kawentenan estetika posmodern ring dolanan 'Matigtig Papag Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 inggih punika wenten lima minakadi; pastiche, parodi, kitch, camp, lan skizofrenia (2) kawentenan guna sarat paguron-guron ring dolanan 'Matigtig Papag Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 wenten solas inggih punika; parama tatwa (religius), disiplin, teleb mareragragan (kreatif), demokratis, meled uning (rasa ingin tahu), wira negara (cinta tanah air), ngajiang kawijayan (menghargai prestasi), pasawitran (barshabat/komunikatif), tresna asih (cinta damai), urati ring krama (peduli sosial), lan sutindih (tanggung jawab).

(2)

Abstrak

Penelitian ini bertujuan mendeskripsikan: (1) estetika posmodern yang terdapat dalam dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem di PKB 2015, dan (2) nilai pendidikan karakter yang terdapat dalam dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem di PKB 2015. Objek penelitian adalah estetika posmodern dan nilai pendidikan karakter dalam dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem di PKB 2015. Penelitian ini menggunakan rancangan penelitian deskriptif-kualitatif. Penelitian ini menggunakan dua metode penelitan yaitu dokumentasi dan wawancara. Analisis data yang digunakan dalam penelitian ini adalah (1) identifikasi data (2) reduksi data, (3) deskripsi data, (3) klasifikasi data, (4) deskripsi data (5) interpretasi data (6) kesimpulan. Hasil dalam penelitian ini yaitu (1) adanya estetika posmodern dalam dolanan 'Matigtig Papag Biu' duta Kabupaten Karangasem di PKB 2015 yaitu ada lima antara lain; pastiche, parodi, kitch, camp, dan skizofrenia (2) adanya nilai pendidikan karakter dalam dolanan 'Matigtig Papag Biu' duta Kabupaten Karangasem di PKB 2015 ada sebelas antara lain; religius, disiplin, kreatif, demokratis, rasa inggin tahu, cinta tanah air, menghargai prestasi, barshabat/komunikatif, cinta damai, peduli sosial, dan tanggung jawab.

Kata kunci : Estetika posmodern, nilai, dolanan

Abstract

This study aimed to describe: (1) the postmodern aesthetic which contained in dolanan 'Matigtig Papah Biu' performed by ambassador of Karangasem regency in PKB 2015, and (2) the value of character education contained in dolanan 'Matigtig Papah Biu' performed by ambassador of Karangasem regency in PKB 2015. Objects of this research were the postmodern aesthetic and value of character education contained in dolanan 'Matigtig Papah Biu' performed by ambassador of Karangasem regency in PKB 2015. This study used a descriptive qualitative research design. This study used two research methods, namely documentation and interviews. The data analyisis used in this study were (1) data identification (2) data reduction, (3) data description, (3) data classification, (4) data description (5) data interpretation (6) conclusion. The results of this study were (1) there were some postmodern aesthetics in dolanan 'Matigtig Papag Biu' performed by ambassador of Karangasem regency in PKB 2015 such as; pastiche, parody, kitch, camp, and schizophrenia (2) there were values of character education in dolanan 'Matigtig Papag Biu' performed by ambassador of Karangasem regency in PKB 2015, those are; religious, disciplined, creative, democratic, curiousity, patriotism, appreciate the achievement, friendly/ communicative, pacifist, social care, and responsibility.

(3)

PURWAKA

Kabudayaan Bali sinalih tunggil kabudayaan Indonesia sane kawentenannyane kantun ajeg ngantos mangkin. Semaliha pulo Bali sampun kasub ka dura negara, sane ngawinang tan ja lian wantah kawentenan makudang-kudang soroh kabudayaan sane sampun wenten saking dumun nyantos mangkin. Kabudayaan punika minakadinnyane: seni sastra, seni igel-igelan, seni karawitan, seni ukir, seni suara, miwah sane lianan. Kabudayaan inggih punika pikolih kria manusa ring sajeroning utsahanyane nandangin urip lan ngwangun dudonan sane anyar manut sakancan kawatesan kejangkepan sekala lan niskala sane wenten ring wewidangannyane (Darini, 2013:1).

Yening maosang indik kabudayaan nenten pacang lempas sareng kesenian. Seni pinaka pahan saking kabudayaaan inggih punika

wujud ekspresif saking kabudayaan

sane nglimbak nganutin aab. Sedyawati (2006:127) maosang tetujon manusa nglaksanayang kesenian pinaka jalaran ngamedalang utawi ngawi kaluihan. Ring aab globalisasi sakadi mangkin seni ring Bali nenten prasida lempas saking iusan globalisasi, punika mawinan seni ring Bali prasida nglimbak ngantos mangkin. Lianan ring punika seni ring Bali mapaiketan sareng agama Hindu. Sane ngawinang mapaiketan sareng agama Hindu tan ja lian wantah saluiring agama Hindu pinaka jiwatma sane ngawinang seni prasida nglimbak ring Bali. Kesenian ring Bali pinaka ceciren kahuripan ring Bali, santukan ring kahanan sarahina-rahina pastika kasarengin piranti-piranti miwah pakaryan sane mapaiketan sareng seni. Lianan ring punika taler kawentenan sekaa-sekaa ring Bali sakadi sekaa-sekaa gong,

sekaa barong, sekaa janger, sekaa santi miwah sane lianan pinaka genah anggen nincapang rasa rumaket sareng pasemetonan ring Bali. Kahanan sakadi punika ngawinang ring Bali akeh wenten soroh-soroh kabudayaan (Pitana, 1994:121).

Kawentenan soroh kabudayaan sane akeh sakadi punika ngawinang pamerintah ring Bali banget pisan mautsaha pacang nglestariang kabudayaan sane wenten ring Bali. Sinalih tunggil utsaha inucap sane kaanggen nglestariang budaya Bali inggih punika sakadi ngwentenang Pesta Kesenian Bali (PKB). PKB punika acara pesaihan sane kakaryanin nyabran warsa olih pamerintah Provinsi Bali, sane kaanggen sarana olih para seniman pacang mautsaha nunjang program pamerintah ring wewidangan nglimbakang seni miwah ngukuhang budaya Bali sane adhi luhung. PKB punika taler pinaka sarana anggen nglestariang seni miwah budaya Bali.

Ring parikrama PKB irika, ngicenin galah utawi selah majeng ring para krama pacang nyinahang raga antuk nyolahang sekancan kesenian utawi kria-kria seni sane pinih becik. Kesenian-kesenian inucap marupa kesenian klasik utawi sane ring aab mangkin kabaos rered miwah kesenian sane kantun nglimbak ring pakraman. Seni miwah budaya Bali sane kasolahang ring parikrama PKB minakadinyane: sasolahan dolanan, igel-igelan, drama, gong kebyar, miwah pacentokan-pacentokan sane mapaiketan sareng seni miwah budaya Bali, sakadi: pacentokan nyurat aksara Bali, masatua Bali, mapidarta basa Bali, miwah pacentokan matembang Bali sane kapiletin olih soang-soang kabupaten ring Bali. Malarapan

(4)

antuk kawentenan PKB punika, kaaptiang mangda prasida ngukuhang kawentenan seni miwah budaya Bali turmaning prasida ngawinang para krama ring Bali sayan eling indik kawentenan seni miwah budaya Bali inucap.

Sinalih tunggil imba saking sasolahan-sasolahan inucap sane pinih patut kauratiang inggih punika sasolahan dolanan. Sasolahan

dolanan ring aab sakadi mangkin

patut pisan kauratiang duaning

kawentenannyane sayan

kagingsirang olih kawentenan plalian sane anyar sane akeh kasenengin olih alit-alite mangkin. Napi malih mangkin sampun akeh plalian sane nganggen panglimbak teknologi

sakadi game online sane wenten ring handphone miwah ring laptop. Punika mawinan sasolahan dolanan patut pisan kauratiang mangda kauningin olih krama Bali utamannyane olih sang sane kantun maraga alit.

Dolanan punika mawit saking

basa Jawa sane kruna lingganyane

dolan sane madue teges plalianan

utawi maplalianan, polih pangiring – an dados dolanan. Nanging ring Bali kruna dolanan punika katarka pateh tegesnyane sakadi paplalianan

tradisional, sane ketah kamargiang

olih alit-alite. Yadiastun kruna ‘dolanan’ punika mawit saking basa Jawa, ring Bali dolanan punika taler ketah kauningin pinaka sinalih tunggil budaya Bali duaning ring pamarginnyane madaging tembang-tembang utamannyane sekar rare, tur sasolahannyane nyihnayang kauripan rare ritatkala maplalianan sareng sawitranyane sarahina-rahina.

Sasolahan dolanan ketahnyane kasolahang olih alit-alit sane nyritayang indik paplalianan sane madaging gegendingan. Sasolahan

dolanan sampun wenten saking

dumun pinaka tetamian leluhur.

Kawentenan sasolahan dolanan

punika taler becik pisan kaaksiang olih alit-alite duaning praginanyane wantah anak alit tur nglampahang indik kahanan anak alit sane nedeng maplalianan sareng sawitran-sawitrannyane sambilang matembang utawi magending-gendingan. Ring sasolahan dolanan punika taler akeh madaging guna sarat miwah piteket-piteket sane akeh pikenohnyane. Sakewanten, kawentenan dolanan ring aab sakadi mangkin nenten ngamolihang uratian saking alit-alit lan para yowana.

Uratian saking rerama majeng ring alit-alite taler mabuat pisan, santukan rerama punika pinaka guru rupaka, sane kapertama ngicenin paplajahan majeng ring alit-alite ring jero soang-soang. Rerama sapatutnyane urati ring pagubugan okan-okannyane utamannyane ri kalaning mabebaosan. Pinaka jadma Bali sane embas tur maurip ring Bali, sampun sapatutnyane para rerama ngajahin okan-okannyane indik mabasa Bali. Lianan ring punika, rerama sampun sapatutnyane urati ri kalaning milihin siaran-siaran sane jagi kapiarsayang olih alit-alite ring jero soang-soang saantukan mangkin akeh wenten siaran-siaran sane kirang ngurukang.

Majalaran antuk napi sane katelatarang ring ajeng, panilik meled nglaksanayang tetilikan ring

dolanan 'Matigtig Papah Biu' saking

gong kebyar alit-alit duta Kabupaten Karangasem ring PKB warsa 2015.

Dolanan 'Matigtig Papah Biu' puniki

inggih punika sinalih tunggil saking makudang-kudang sasolahan

dolanan sane kagelarang ring parikrama PKB. Dolanan 'Matigtig Papah Biu' puniki pinaka wakil saking sekaa gong alit-alit Rare Briuk Sepanggul (RBS) duta saking Kabupaten Karangasem. Sane ngawinang panilik nganggen

(5)

sasolahan dolanan 'Matigtig Papah Biu' puniki katilikin, santukan unteng saking dolanan puniki inggih punika tradisi 'Matigtig Papah Biu' pinaka tetamian leluhur budaya Bali saking dumun ngantos mangkin sane patut kalestariang, lianan punika taler sasolahan dolanan puniki madasar antuk plalianan tradisional sane kaolah dados seni sasolahan sane nganutin panglimbak aab

(posmodern). Sasolahan dolanan

'Matigtig Papah Biu' puniki taler akeh madaging guna sarat paguron-guron sinalih tunggilnyane sane sampun panilik polihang saking miarsayang

dolanan punika minakadi guna sarat

parama tatwa (religius) punika prasida panilik cingak saking kawentenan jempana lan srana-srana pamuspaan, lian ring punika taler pastika wenten guna sarat paguron guron pasawitran

(bersahabat/komunikatif) semaliha taler akeh wenten makna estetika nyane sakadi parodi, punika kasinahang ring akehnyane wenten bebaudan ring sakancan lelintihan

dolanan punika.

Dolanan 'Matigtig Papah Biu'

puniki nyaritayang indik tradisi sane wenten ring Desa Bebandem Karangasem inggih punika 'Matigtig Papah Biu'. Majempana lan matigtig pinaka lelintihan saking upacara ring Pura Gumang lan Maayu-ayu ring Desa Bebandem. Tradisi puniki pinaka tetamian leluhur sane kalestariang kawentenannyane ngantos mangkin. Tradisi matigtig puniki kaprecaya pinaka srana anggen ngicalang bhuta kala lan makudang-kudang gering sane wenten ring angga. Tradisi puniki ketahnyane kaanggen maplalianan olih alit-alit ring Desa Bebandem, yadiastun plalianan puniki kacingak keras nanging madue pikenohnyane.

Samian nenten wenten

mapikayunan duka, santukan plalianan puniki mapikenoh ngicenin pangajahan lan prasida nglestariang

budaya olih alit-alit mangda budaya puniki tetep ajeg lan nenten kagingsirang olih aab modern sakadi mangkin.

Saussure (ring Piliang, 2003:160) maosang samian parindikan ring kahuripan inggih punika kabaos basa. Saking napi sane kawedar olih Saussure punika dadosnyane sasolahan dolanan

'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB warsa 2015 puniki prasida kabaos basa.

Tanda-tanda sane kacihnayang antuk suara, gerak, busana, tata rias,

properti, miwah tata panggung, eksistensi nyane prasida kapanggihin utawi kawacen. Mangda samian tanda-tanda ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 puniki prasida kapanggihin utawi kawacen puniki pacang kaanggen sistem

tanda semiotika manut Saussure.

Manut teori Saussure prinsip sane maosang basa inggih punika sistem

tanda, lan makasami tanda punika

kaepah dados kalih inggih punika

signifier (penanda) lan sifnified (petanda). Penanda (signifier) sane

kaanggen nelatarang wangun lan

ekspresi; lan petanda (signified)

kaanggen nelatarang konsep utawi teges (makna). Antuk nilikin nganggen sistem tanda semiotika ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 puniki, pastika pacang dangan pisan nilikin santukan antuk

sistem tanda puniki prasida ngrereh estetika posmodern miwah guna

sarat paguron-guron risajeroning

dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta

Kabupaten Karangasem ring PKB 2015.

Estetika posmodern inggih punika widia sane mlajahain lan nelatarang indik seni lan kaluihan ring aab globalisasi. Piliang (2003:62) maosang estetika seni

(6)

kapalasang saking panglimbak

objek-objek seni ring pakraman

tradisional sane mapaiketan sareng

ritual, magis, lan mitos, nglantur

nglimbak ring pakraman industri sane mapaiketan sareng panglimbak lan transformasi, pamuputne nglantur ring pakraman konsumer sane mapaiketan sareng kode-kode sane anyar, basa estetik sane anyar miwah teges sane anyar.

Tetilik puniki taler nganggen tetimbangan saking tetilik lianan sane mapaiketan ring tetilik puniki mangda nenten lempas ring uger-uger tetilik. Tetilik lianan sane kaanggen inggih punika Tetilik sane mamurda "Gending-Gending

Reggae Bali Joni Agung Seseleh Semiotika Tetujon Idup Manusa

Paiketannyane sareng Ajah-ajahan Pawatekan" tetilikan punika kalaksanayang ring warsa 2015 olih Ida Bagus Putu Pidada Adi Putra, manut ring tetilikan punika panilik wantah nyelehin indik sistem tanda ring sajeroning lirik tembang reggae Bali Joni Agung anggen ngrereh pabesen ring tembang punika. Yening saihang tetilikan sane kamargiang olih Ida Bagus Pidada Adi Putra sareng tetilikan puniki pateh, inggih punika tata cara ngrereh data punika pateh nganggen

sistem tanda semiotika manut

Saussure. Pabinayannyane ring jejering miwah panandang tetilikannyane sane nganggen Gending-gending Reggae Bali Joni Agung pinaka jejering tur penandangnyane indik sistem tanda miwah dadalan seseleh semiotika tetujon idup manusa, nanging ring tetilikan puniki nganggen sasolahan

dolanan pinaka jejering taler penandangnyane indik estetika posmodern miwah guna sarat paguron-guron nganggen sistem tanda semiotika.

Majalaran antuk tetilikan sane sampun wenten panilik

nglaksanayang tetilikan sane malianan. Manut sakadi punika panilik ngaksanayang tetilikan sane mamurda "Estetika Posmodern miwah Guna Sarat Paguron-guron

Dolanan 'Matigtig Papah Biu' Duta

Kabupaten Karangasem ring PKB 2015”.

Manut ring dadalan pikobet ring ajeng, prasida kapolihang bantang pikobet ring tetilikan puniki inggih punika (1) sapunapi estetika posmodern ring dolanan 'Matigtig

Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015? lan (2) sapunapi guna sarat paguron-guron sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015?. Manut ring pikobet sane katlatarang ring ajeng, tetujon tetilikannyane inggih punika (1) mangda tatas uning

estetika posmodern ring dolanan

'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 (2) mangda tatas uning guna sarat paguron-guron sane wenten ring

dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta

Kabupaten Karangasem ring PKB 2015. Tetilik puniki mangda prasida molihang kawigunan majeng ring para jatma. Kawigunan sane kaaptiang inggih punika. (1) Kawigunan pamucuk tetilikan puniki kaaptiang prasida ngicenin kawigunan majeng ring panglimbak pangweruhan, utaminnyane ngicenin gatra-gatra sane mapaiketan sareng widia estetika posmodern miwah guna sarat paguron-guron ring basa Bali utaminnyane ring dolanan. (2) Kawigunan Panglimbak. Majeng ring pangwacen, tetilikan puniki kaaptiang prasida ngicenin paweweh pangweruh indik widia estetika posmodern miwah guna sarat paguron-guron. Majeng ring krama inggih punika prasida nganggen basa Bali sane becik serahina-rahina. Taler prasida nguningayang indik kawentenan sasolahan dolanan ring Bali kaanggen seni hiburan,

(7)

taler majeng ring anak alit-alit sasolahan dolanan punki prasida ngicenin pangajahan, santukan akeh madaging guna sarat paguron-guron sane becik kaanggen ring anak sane kantun maraga alit. Majeng ring pamerintah, utaminyane ring pamerintah Provinsi Bali inggih punika Dinas Kabudaayan lan Pariwisata (DISBUDPAR) kacingak saking pikolih tetilikan puniki sasolahan dolanan akeh madue guna sarat miwah piteket-piteket sane becik anggen pangajahan, duaning asapunika pamerintah mangda eling lan nguratiang seni lan budaya Bali utaminyane ring sasolahan dolanan mangda prasida kagelarang ring parikrama PKB nyabran warsa mangda kantun ajeg lan lestari ngantos riwekasan. Majeng ring panilik sane tiosan, pikolih tetilikan puniki mangda prasida kaanggen tatimbang ritatkala pacang nglaksanayang tetilikan sane wenten paiketannyane sareng tetilikan puniki tur pikolih ring tetilikan puniki prasida kanggen dasar tetimbangan ri tatkala nglaksanayang tetilikan sarupa miwah dados imba majeng panilik lianan ngeninin pikobet sane mirib pinaka sarana ngalestariang budaya Bali, duaning sasolahan dolanan puniki akeh madue piteket lan ajah-ajahan sane pastika mawiguna pisan majeng ring kahuripan iraga sareng sami ri kala maparilaksana.

Estetika posmodern inggih punika widia sane mlajahain lan nelatarang indik seni lan kaluihan ring aab globalisasi. Manut Piliang (2003:187) Estetika posmodern

kaepah dados 5 inggih punika,

pastiche sane mateges kria sastra

sane kawangun saking

elemen-elemen utawi unsur-unsur sane

kaselang saking makudang-kudang panyurat ring aab dumun (Piliang, 2003:187-188). parodi inggih punika

komposisi sastra utawi seni sane

madaging gagasan, gaya, utawi

ungkapan khas seniman sane

kakaryanin utawi kasolahang lan prasida ngawinang absurd, Siki teks kasandingang sareng teks sane lianan sane matetujon masesimbing utawi ngawi bebaudan (Piliang, 2003:20). kitch inggih punika samian wangun seni sane mapaiketan sareng pikayunan utawi selera sane andap, inggih punika andapnyane

estetik sane kadruenang (Piliang,

2003:18). camp inggih punika

komposisi ring daging silih sinunggil

kria sastra, seni, utawi desain, sane madue ceciren olih paripolah

estetisasi, pengindahan, utawi

pengayaan sane banget

langkungan, distortif, artifisial, lan

teatrikal (Piliang, 2003:15).

Skizofrenia inggih punika wangun

basa sane biyut utawi kacau, (lan

psikis) pegatnyane rantai pertandaan, santukan penanda (bentuk) nenten kapaiketang sareng

siki petanda (makna) antuk tata cara sane janten, dadosnyane ngawinang teges (makna) punika biapara

(kacau) (Piliang, 2003:21).

Guna sarat paguron-guron inggih punika utsaha sane sampun madue pangrencana sane malelintihan miwah ngelantur, sane matatujon ipun madue guna sarat lan paguron-guronnyane sane prasida kabakta risajeroning mapikayun, mabebaosan miwah malaksana ring kahuripan. Manut Kemendiknas 2010 (ring Wibowo, 2012:43) guna sarat-guna sarat pinaka dasar paguron-guron bangsa sane kadruenang olih samian suku ring Indonesia, guna sarat punika wenten plekutus (18) inggih punika; parama tatwa (religius), disiplin, teleb mareragragan (kreatif), demokratis, meled uning (rasa ingin tahu), wira negara (cinta tanah air),

ngajiang kawijayan (menghargai

prestasi), pasawitran

(barshabat/komunikatif), tresna asih (cinta damai), urati ring krama (peduli sosial), sutindih (tanggung jawab), arjawa (jujur), awiwahara (toleransi), tebeg (kerja keras),

(8)

swadesi (mandiri), prawira negara

(semangat kebangsaan), seneng

ngwacen (gemar membaca), miwah urati ring palemahan (peduli lingkungan).

KRAMANING TETILIK

Ring kramaning tetilik puniki prasida kawedarang indik palihan tetilik, jejering miwah panandang tetilik, piranti tetilik lan tata cara mupulang data, miwah data tureksa. Tetilikan puniki patut kabaos tetilikan

deskriptif kualitatif. tetilik puniki

ngangen tetilik deskriptif kualitatif saantukan tetilik puniki ring wewidangannyane, wantah nganggen kruna-kruna (basa) ring sajeroning nelebin data.

Jejering ring tetilik puniki inggih punika sasolahan dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015. Panandang ring tetilik puniki inggih punika estetika posmodern miwah guna sarat paguron-guron.

Sajeroning kramaning mupulang data sane kaanggen inggih punika: (1) dokumentasi (2) sadu wicara. Kramaning

dokumentasi kaanggen mupulang

data ring sasolahan dolanan sane madaging estetika posmodern

miwah guna sarat paguron-guron. Punika taler kramaning sadu wicara kaanggen ngrereh data indik pikobet miwah pabesen sane kaaaptaiang ring kawentenan sasolahan dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 puniki.

Piranti sane kaanggen inggih punika video dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015

pedoman sadu wicara sareng pangawi dolanan punika.

Data sane sampun kapolihang mawit saking kramaning

dokumentasi lan sadu wicara puniki

pacang kaolah antuk deskriptif kualitatif. Pamargi data tureksa

sane kalaksanayang ring sajeroning tetilikan puniki sakadi: (1) identifikasi

data, (2) reduksi data, (3) klasifikasi data, (4) deskripsi data, (5)

interpretasi data lan (6) tetingkesan.

PIKOLIH LAN TETEPASAN

Pikolih tetilikan puniki pacang katlatarang data sane sampun kapolihang, mapaiketan sareng pikobet ring tetilikan puniki. Data punika sakadi: (1) estetika posmodern sane wenten ring

dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta

Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, miwah (2) guna sarat paguron-guron sane wenten ring

dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta

Kabupaten Karangasem ring PKB 2015.

1) Pikolih estetika posmodern sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 wenten lima inggih punika; (1) pastiche, ngeninin indik pastiche sane wenten ring sasolahan dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 inggih punika sane kapertama kacihnayang ring unteng dolanan inggih punika 'Matigtig Papah Biu'. 'Matigtig Papah Biu' puniki pinaka unsur tradisi sane kaambil saking tradisi sane wenten ring Desa Babandem, Karangasem. Matigtig maartos saling tigtig nganggen papah biu sane maunteng ngicalang gering ring bhuana miwah ring angga. Saking tradisi 'Matigtig Papah Biu' puniki pangawi ngaryanin sasolahan

dolanan sane maunteng 'Matigtig

Papah Biu'. Lelintihan parikrama 'Matigtig Papah Biu' sane wenten ring sasolahan dolanan puniki pateh sareng lelintihan tradisi 'Matigtig Papah Biu' sakadi sane wenten ring Desa Babandem, artosnyane

dolanan puniki kakaryanin pateh

sakadi tradisi sujatinyane. Yening kapaiketang sareng estetika posmodern pastiche 'Matigtig Papah

Biu' puniki ngranjing ring unsur tradisi tetamian leluhur saking dumun parindikan punika prasida

(9)

kabaos pastiche. Unsur tradisi sane lianan prasida kacingak saking iringan dolanan punika nganggen

gamelan Gong Kebyar,

selanturnyane kawentenan dialog sane nganggen basa Bali pinaka basa utamanyane, kawentenan

gending rare sane mamurda

'Masiap-siapan' miwah kawentenan

pola-pola dasar igel-igelan Bali

sakadi agem, tandang, lan tangkep. Duaning asapunika dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 madaging unsur sane kapertama saking estetika posmodern inggih punika pastiche punika kasinahang saking sasolahan sane kakaryanin nganggen unsur-unsur tradisi, selanturnyane kaolah lan kakaryanin garapan sane anyar nganutin panglimbak aab. (2) Pahan estetika

posmodern sane kaping kalih inggih

punika parodi. Parodi sane wenten ring sasolahan dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 prasida kacingak sakadi punggelan bebaosan Tumang sareng Gus Yana, "Paman, yan kene dados unduke paman, kenken kerasa ban paman?", "Yan kamanah antuk titiang, palungguh cokor I Dewa, hahaha, sakitnya tu di sini

hahahahahahahha". (3) Pahan

Estetika posmodern sane kaping tiga

inggih punika kitch sane wenten ring sasolahan dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 prasida kacingak ring bebaosan I Ceking, "Nden malu nu negul talin celak". (4) Pahan

estetika posmodern sane kaping pat

inggih punika camp sane wenten ring sasolahan dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 prasida kacingak ring parindikan I Ceking sane nganggen keris sane

sikutnyane ageng. (5) Pahan

estetika posmodern sane kaping

lima inggih punika skizofrenia sane wenten ring sasolahan dolanan

'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 prasida kacingak ring kawentenan igel-igelan sane makta cedar-cedaran pinaka sarana ngigel lan pupulan makudang igelan kadadosang asiki.

2) Guna sarat paguron-guron punika akehnyane plekutus, nanging ring sasolahan dolanan puniki nenten samian wenten guna sarat punika. Guna sarat paguron-guron sane wenten ring dolanan puniki akehnyane solas inggih punika; (1) guna sarat paguron-guron parama tatwa (religius) sane wenten ring

dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta

Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, guna sarat punika prasida kacingak ring bebaosan Tu Arik, ”We sing dadi keto ba, nak maplalian to dadi, kala, iraga mesti nglestariang seni lan budaya Baline, cara ngigel, nak di Bandem, sabilang rahinan pasti ada marejang, mendet, keto ba!". (2) guna sarat paguron-guron

disiplin sane wenten ring dolanan

'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, guna sarat punika prasida kacingak ring beaosan Tu Arik, "Carane, ane muani maang pada siap abesik, ane luh pada maang siap abesik, nyanan ada masi tukang ngembar, praturane, dengklengang batise abesik, limane kebat mekedua, yan kal mesogok-sogokan, anggo lengene. nyen ja ane maluan ulung batise ka tanahe ento ane kalah. kewala yan kalah, maan

hukuman". (3) guna sarat

paguron-guron teleb mareragragan (kreatif) sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida kacingak ring bebaosan Tu Arik, "Kene, dingehang malu, nak begeh dadi anggo maplalian siap-siapan. contohne, don jarak, don

jepun masih dadi anggon

maplalian siap-siapan. kala jani nak iraga kal maplalian siap-siapan, iraga ne kal dadi siap". (4) guna sarat paguron-guron

(10)

demokratis sane wenten ring

dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta

Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida kacingak ring parindikan samian anak lanang-lanang lan istri punika milihin sapa sira sang sane pacang dados siap, kahanan sakadi punika sampun kabaos demokratis

santukan sampun prasida mabligbagan milihin sapa sira sane patut sane kaprecaya dados siap-siapan punika. (5) guna sarat paguron-guron meled uning (rasa

ingin tahu) sane wenten ring dolanan

'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida kacingak ring bebaosan Tumang, "Tarian apa to? misi baris gede, misi tari Papua, tentara bin misi". (6) guna sarat paguron-guron wira negara (cinta tanah air) sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida kacingak ring bebaosan Gus Yana,

"Iraga idup di Bali musti

nglestariang seni lan budaya Baline, cara ngigel, megambel, matembang, nyastra". (7) guna sarat paguron-guron ngajiang kawijayan (menghargai prestasi)

sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida kacingak ring bebaosan Gus Yana, "Nah yan keto jang malu plaliane, alih tongose". (Magending sambil ngigel) "Nah pang keto mara kanggo". (8) guna sarat paguron-guron pasawitran

(barsahabat/komunikatif) sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida kacingak ring bebaosan Gus Yana, "Bah sing ada gadgad dini campah cai, nah kaukin timpale malu kaukin". (9) guna sarat paguron-guron tresna asih (cinta damai) sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida

kacingak ring bebaosan Gus De,

"Weee sing dadi mejaguran,

adane iraga jak makejang

matimpal". (10) guna sarat

paguron-guron urati ring makrama

(peduli sosial) sane wenten ring

dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida kacingak ring bebaosan Tu Arik, "Mih mih mih dewa retune, nak sing dadi ba cerik-cerik metajen, ento babotoh adane, patuh teken judi. siape to sakit kene taji, pipis telah, apa buin siape mase bisa mati. nah

jani, apang makejange pada

nawang, metajen to, yan menang sing dadi apa, yan kalah dadi utang". (11) guna sarat paguron-guron sutindih (tanggung jawab) sane wenten ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015, punika prasida kacingak ring bebaosan Yuni lan Tumang, "Na men keto jani ya harus mehukum, setuju?". "Bah gampang to. wee bareng nake masak pedi mehukum!".

Tetepasan puniki nlatarang indik pikolih sane mabuat sajeroning tetilikan mapaiketan ring bantang pikobet miwah tetujon tetilikan. Sajeroning tetepasan puniki wenten kalih sane katlatarang indik estetika

posmodern miwah guna sarat paguron-guron sane wenten ring

dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta

Kabupaten Karangasem ring PKB 2015. Tetepasan pikolih indik

estetika posmodern sane wenten

ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' puniki, globalisasi banget ngiusin

ideologi lan kreativitas seniman ring dolanan 'Matigtig Papah Biu'. Parindikan punika macihna saking

garapan sasolahan dolanan 'Matigtig

Papah Biu' sane prasida ngawetuang makna estetika posmodern. Manut Piliang (2003:187) Estetika posmodern

kaepah dados 5 inggih punika,

pastiche, parodi, kitch, camp, lan skizofrenia. Ring sajeroning pikolih

(11)

estetika posmodern ring sasolahan dolanan puniki samian pahan estetika posmodern punika wenten

ring dolanan 'Matigtig Papah Biu' puniki. Pahan estetika posmodern sane kapertama inggih punika

pastiche, kawentenan pastiche

prasida kacingak ring unsur-unsur tradisi sane kaanggen ring sasolahan dolanan puniki, sakadi tradisi 'Matigtig Papah Biu'. Parindikan punika sampun manut sareng teges pastiche inggih punika kria sastra sane kawangun saking

elemen-elemen utawi unsur-unsur

sane kaselang saking makudang-kudang panyurat ring aab dumun (Piliang, 2003:187-188). Pahan

estetika posmodern sane kaping

kalih inggih punika parodi prasida kacingak saking bebaudan utawi bebanyolan miwah plesetan sane kawedarang ring sakancan lelintihan

dolanan punika. Parindikan punika

sampun manut sareng teges parodi inggih punika komposisi sastra utawi seni sane madaging gagasan, gaya, utawi ungkapan khas seniman sane kakaryanin utawi kasolahang lan prasida ngawinang absurd, Siki teks kasandingang sareng teks sane lianan sane matetujon masesimbing utawi ngawi bebaudan (Piliang, 2003:20). Pahan estetika posmodern sane kaping tiga inggih punika kitch punika prasida kacingak ring kawentenan bebaosan utawi paripolah sane ngamedalang

konotasi porno sakadi bebaosan I

Ceking sane madaging kruna 'celak'. Parindikan punika sampun manut sareng teges kitch inggih punika samian wangun seni sane mapaiketan sareng pikayunan utawi

selera sane andap, inggih punika

andapnyane estetik sane kadruenang

(Piliang,

2003:18). Pahan estetika posmodern sane kaping pat inggih punika camp, prasida kacingak ring kawentenan keris sane sikutnyane langkungan, sakadi sane kabakta olih I Ceking. Parindikan punika sampun manut

sareng teges camp inggih punika

komposisi ring daging silih sinunggil

kria sastra, seni, utawi desain, sane madue ceciren olih paripolah

estetisasi, pengindahan, utawi

pengayaan sane banget

langkungan, distortif, artifisial, lan

teatrikal (Piliang, 2003:15). Pahan estetika posmodern sane kaping

lima inggih punika skizofrenia,

prasida kacingak ring kawentenan igel-igelan sane makta cedar-cedaran pinaka sarana ngigel lan pupulan makudang-kudang igelan kadadosang asiki. Parindikan sakadi punika prasida kabaos skizofrenia santukan rantai pertandaan punika nenten jati sane ngawinang teges

(makna) biapara (kacau).

Tetepasan pikolih indik kawentenan guna sarat paguron-guron sajeroning dolanan 'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 inggih punika, mapaiketan sareng guna sarat paguron-guron, sasolahan

dolanan puniki madaging solas guna

sarat paguron-guron. Luir ipun; parama tatwa (religius), disiplin, teleb mareragragan (kreatif), demokratis, meled uning (rasa ingin tahu), wira negara (cinta tanah air),

ngajiang kawijayan (menghargai prestasi), pasawitran (barshabat/ komunikatif), tresna asih (cinta damai), urati ring krama (peduli sosial), miwah sutindih (tanggung jawab). Yening saihang tekeneng

sepat siku-siku sane munggah ring adyaya II, akeh guna sarat paguron-guron wenten plekutus (18). Dadosne wenten papitu guna sarat sane nenten wenten ring sasolahan dolanan puniki, inggih punika; arjawa

(jujur), awiwahara (toleransi), tebeg (kerja keras), swadesi (mandiri),

prawira negara (semangat kebangsaan), seneng ngwacen

(gemar membaca), miwah urati ring

palemahan (peduli lingkungan) Kria seni nenten prasida kalempasang saking guna sarat. Kria seni madaging pitutur-pitutur sane

(12)

mapaiketan sareng guna sarat paguron-guron. Artosne, sasolahan

dolanan puniki pinaka sinalih tunggil

kria seni sane madaging guna sarat. Guna sarat punika pinaka sesuluh sane mautama anggen titi pangancan para krama sajeroning kahuripan, sakadi ri kala mapapineh, mabaos, lan malaksana.

Sinalih tunggil nyane kacihnayang ring tetilik puniki akeh guna sarat sane ngicenin sasuluh mapapineh sekadi baosnyane Tu Arik inggih punika; "Mih mih mih dewa retune, nak sing dadi ba cerik-cerik metajen, ento babotoh adane, patuh teken judi. siape to sakit kene taji, pipis telah, apa buin siape mase bisa mati. nah jani, apang makejange pada nawang, metajen to, yan menang sing dadi apa, yan kalah dadi utang". Lianan ring punika taler wenten bebaosan pinaka sasuluh nglestarinag budaya sakadi baosnyane Gus Yana inggih punika; "Iraga idup di Bali musti nglestariang seni lan budaya Baline, cara ngigel, megambel, matembang, nyastra".

Guna sarat sane wenten ring sasolahan dolanan punika ngranjing ring guna sarat sane universal. Sekadi, parama tatwa (Religius),

disiplin, pasawitran, miwah sane

lianan, nenten ja wenten ring Bali kemanten nanging wenten ring sejebag jagat, artosne ring dolanan puniki ngunggahan guna sarat sane kacumpunin olih krama makasami. Guna sarat paguron-guron taler nenten ja kapolihang saking pengajahan formal sakemawon ring pengajahan nonformal. Sekadi, ring kulawarga, pakraman, miwah sane siosan. Ring pengajahan nonformal puniki rerama pinih mabuat pisan saantukan pangajahan karakter

kapertama kapolihang ring kulawarga. Sasolahan dolanan

puniki sampun nulungin krama pamekas rerama para alite ngicenin pengajahan karakter.

PAMUPUT

Sajeroning pikolih tetilikan lan tetepasan sane sampun katelatarang, prasida kacutetang indik pikolih tetilik anggen nyawis pikobet sane kabuat ring ajeng tetilik puniki, (1) Kawentenan estetika

posmodern ring sasolahan dolanan

'Matigtig Papah Biu' duta Kabupaten Karangasem ring PKB 2015 wenten lima pahan estetika posmodern inggih punika; pastiche, parodi, kitch,

camp, miwah skizofrenia. saking estetika posmodern punika dolanan

'Matigtig Papah Biu' puniki madaging

makna estetika sane nglimbak ring

aab modernisasi sakadi mangkin. (2) kawentenan guna sarat paguron-guron ring sasolahan dolanan puniki wenten solas inggih punika; parama tatwa (religius), disiplin, teleb mareragragan (kreatif), demokratis, meled uning (rasa ingin tahu), wira negara (cinta tanah air), ngajiang kawijayan (menghargai prestasi), pasawitran (barshabat/komunikatif), tresna asih (cinta damai), urati ring krama (peduli sosial), sutindih

(tanggung jawab). Saking solas guna sarat paguron-guron punika sampun prasida nagingin guna sarat sane kaaptiang olih pengawi ring sasolahan dolanan punika.

Manut tetingkesan ring ajeng, prasida kauningin piteket-piteketnyane, (1) majeng ring pangwacen, tetilikan puniki kaaptiang prasida ngicenin paweweh pangweruh indik widia estetika posmodern miwah guna sarat paguron-guron. (2) majeng ring krama inggih punika prasida nganggen basa Bali sane becik serahina-rahina. (3) majeng ring pamerintah, utaminyane ring pamerintah Provinsi Bali inggih punika Dinas Kabudaayan lan Pariwisata (DISBUDPAR), kacingak saking pikolih tetilikan puniki sasolahan dolanan akeh madue guna sarat miwah piteket-piteket sane becik anggen pangajahan, duaning asapunika pamerintah

(13)

mangda eling lan nguratiang seni lan budaya Bali utaminyane ring sasolahan dolanan mangda prasida kagelarang ring parikrama PKB nyabran warsa mangda kantun ajeg lan lestari ngantos riwekasan. (4) majeng ring panilik sane tiosan, pikolih tetilikan puniki prasida kanggen dasar tetimbangan ri tatkala nglaksanayang tetilikan sarupa miwah dados imba majeng panilik lianan ngeninin pikobet sane mirib pinaka sarana ngalestariang budaya Bali, duaning sasolahan

dolanan puniki akeh madue piteket

lan ajah-ajahan sane pastika mawiguna pisan majeng ring kahuripan iraga sareng sami ri kala maparilaksana.

KAPUSTAKAAN

Darini, Ririn. 2013. Sejarah Kebudayaan Indonesia Masa Hindu-Budha.

Yogyakarta: Ombak.

Pidada Adi Puta, Ida Bagus Putu. 2015. Gending-Gending Reggae Bali Joni Agung Seseleh Semiotika Tetujon

Idup Manusa

Paiketannyane Sareng Ajah-Ajahan Pawatekan. Skripsi (tidak diterbitkan).

Singaraja: Univesitas Pendidikan Ganesha. Piliang, Yasraf Amir. 2003.

Hipersemiotika: Tafsir Cultural Studies Atas

Matinya Makna.

Yogyakarta: Jalasutra. Pitana, I Gde. 1994. Dinamika

Masyarakat dan

Kebudayaan Bali.

Denpasar: BP.

Sedyawati, Edi. 2006. Budaya Indonesia Kajian Arkeologi, Seni, dan Sejarah. Jakarta:

PT Raja Grafindo Persada. Wibowo, Agus. 2012. Pendidikan

Karakter. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Referensi

Dokumen terkait

Jadi, dari keenam aspek penggunaan huruf kapital, jumlah persentase tertinggi adalah aspek “K-1” yaitu ketepatan menulis huruf kapital dalam setiap unsur bentuk

Pada penelitian inimenggunakan uji coba terbatas yaitu bahan ajar yang telah dikembangkan kemudian divalidasi oleh tim ahli selanjutnya bahan ajar yang

Metode yang dilakukan dalam penelitian ini adalah penelitian pengembangan (Research and Development). Instrumen yang digunakan untuk mengumpulkan data yaitu 1)

Secara umum untuk mengatasi kemikinan di Samigaluh yang terjadi karena aspek ekonomi, kerentanan, keterisolasian dan ketidakberdayaan dapat dilakukan dengan berbagai solusi seperti

3. Pembimbing Pembantu ialah seorang tenaga pengajar pada Bagian yang bersangkutan atau Bagian lain dalam lingkungan Fakultas Hukum Universitas Syiah Kuala, yang bantuannya

Dengan menerapkan aplikasi Odoo modul purchase management pada perusahaan, maka proses bisnis perusahaan akan berjalan lebih optimal dan efektif karena PO yang di buat

Digitized picture adalah gambar yang didapatkan dari sebuah frame dari rekaman kamera, VCR, VCD atau live video lain yang di- capture dan dapat digunakan pada aplikasi

Pengguna anggaran yang dengan keputusan Gubernur Provinsi Lampung, mempunyai kewenangan selaku otorisator dan bertanggung jawab sepenuhnya atas pelaksanaan anggaran