PENERAPAN MODUL BERBASIS KOMPUTER INTERAKTIF UNTUK MENINGKATKAN KUALITAS PROSES DAN HASIL PEMBELAJARAN PADA MATA KULIAH PNEUMATIK DAN HIDRAULIK

(1)

MENINGKATKAN KUALITAS PROSES DAN HASIL PEMBELAJARAN

PADA MATA KULIAH PNEUMATIK DAN HIDRAULIK

Agung Prijo Budijono1_{dan Wahyu Dwi Kurniawan}2

*2_#%%#>#

agung_pbudiono@yahoo.co.id

ABSTRACT

*NF+O/Q Software of FluidSIM-P 3 Pneumatic System can be a learning medium for the students to gain the real experience and the concrete work on the hydraulic system. The purpose of this study is to improve the learning quality based on activity description, motivation, response, and learning outcomes. The of data collection techniques were using questionnaire, observation sheets and achievement test. Based on the observation result, the activity of lecturers and students during the learning process Pneumatics and Hydraulics courses,which was using interactive computer-/ >>>!* >/>!!RR!RU0>$R!$$0! *>X>XXZ >[U0>#&&0!\O based interactive modules of pneumatic and hydraulic was 91.8%.

Keywords: modules, interactive, computer, pneumatic, hydraulic

ABSTRAK

,%)# 00 0$ ##%0 %(

(#FluidSIM-P 3Pneumatic System$0!##%0 !0

$%% !0##% ! % 0!%%%%# 0 # %#% 0#%4#4# #0!# !##00 %% #0!## # 4##!# + # %!#0 0 !!!## 4#%4##!###%0 ##

%!Pneumatik dan Hidraulik% ##%0 %0 %

#%#<%#%#<< 7 00#%#$0#%#<!#0%4## !#### IIIJ:0#%#<<## GIGG:%%# !## %% #%#<%#%#<<0 ##%# 0#%#<## 9J:#%# <<## *HH:(%!# #0!## !0pneumatik dan hidraulik ##%0 %$## C*G:

Kata Kunci- %%0 pneumatic! %

!## J ,# ## 0%! %%# !##%0 ## ,%!%!##$0%%!# ##,%!##%#! ## ,% % % # # % ,% 0 % ! % $ !$ $% % %0 %0 $ %#%%%% $ %##,% + # % 0 0 %!0%! %##! % 6 ! $ 0 ## 0 #! %# 0 # $ % 0LCD % PENDAHULUAN , %# ## 60%0# %0! %=<,)/(!#0 % %$0# ! 0%! %(! 0%%!##$, =,/% %0! % $ % # 0##!#$!#7 % % %0# $ 7 %# %!$!%# %!0%! %7 0%#!#%! #%% #>($#0! # 0! ! #0 !## %!##$ 106

(2)

%#%$ !## ! $%% $ %# !## # $ ! # 0 ! !0 0 ## $ %% 0 ##!# !##% % % 0 #! #% 0 $ 0 % 0 ## % %# 0 0 0 %$ ## %0 % Software

(# FluidSIM-P 3 Pneumatic System.

0 0 ## %0 % % !## 0 ## 0%%4# # !# !##0%! 0%! % L "% =*CCF- 2272J/ + !##!$%%## %0 !#0 !%!% #0 !$ % 0 # % % !7 !## #0 #!$ %# % #6 % #$ #6 %# ! #!# 0$# %#%$ , 0 !%%$ ! 0 ## %# 0# % %$ #! 0 ! 0 %% !$!% %# #$%% $0 !% % $ 40 % %# $ # % ,% 0%#60 #6 %#, !##0 %0 ##%60 %0# !$% 0%!# # %% 0# ! 0 #6 0 (mastery learning). ( $# =*CGJ-*G/ %$ %# ! 0% 0 0 60 #6 % #!##0%0 ##%0$# !## 0#% 0 !# $ #6 #% % # ## # % %#0RMastery Learning” #!!## %0 !%%%%0# #$ # # 0 #% 98: %0##$ # 0 %% ! 0 !% %%##%0#%# 0 # %% % !## 0 ## , % 0 $ % 60 #0 !$ #%0 0 0 0 70 %7 #% 0 # " ## 00L "%%$ $ R(#, %!R L "%=*CCF-*F87*FI/ , 0 0 7 70 $- =/ 4## $ !## # % %0%60$# =/Y%#7 # =%#/ $ 0 0 ## 676 =6/%7 # $#0!##$#% %7%$# =/0 #0#% $ !## # % % $ =/ 0 # $ # #0!## 7 $%#!# !## % %# # 0 $ =/ %# % !## , %0 % ## 0% 0 $ % 0 %0 % ## 0 %0 % ! Q0 ## % %0 R =( 2HH2- C2/ 0 0 ##0%%## $0 $#6 % %0 %0 % $ 0 % %0 $ 0 7 0 %0 (software)$#% % %% ## $ 0 !0# % ( >(<7, J ( 0 $ 0 ##% 6 % ## 0%,software %0 %07%0 0% $ 0 #+ %!0software ZQX\O^U!

(3)

) -(1) Titlebar! # $ $ % dibuat, (2) Menubar! #07 0 !00 ->k6O $<# 66# , 6 V L0# ' "0 =_/ #7#% %#%%# $ #0 !70 !0 # (3) Toolbar ! %0 %7 % = 7 / $ % 0 ! #%%0 ! ! 60 + ! ! 0! % ! 0 0# #7 # (4) Component Library !#!%0$ #%07 %00%%$ #% % 0 %% % # %0%)07%0 # #% 7 $ %%07%00 % ## 06 (5) Editing View ! % $ 0 # %% #% %# 0 ## Software FluidSIM-P3.+ # # % %##0% METODE , % 0 % $ % #0 #%# $ # % #%# %$ (0 #%# 0 planning = 6/ action =%/, observasi=0/Z = Y%#/O%!0#%# %$! 0 6 $ #! 4# % 0 Y%# ( #% 0 #%# < %% % 0! $ 0 %# 0 #! (%# #0 !07!00%%#0 !0 %

Gambar 1. Tampilan menu ZQX\O^U!

Gambar 2. Diagram Alur PTK (Adopsi, Suharsimi Arikunto,2006:16)

(4)

HASIL DAN PEMBAHASAN

Siklus I

Tahap Perencanaan Siklus I

, !0 0 0 #0% 0 %0 # 4## # 4# * 7 0 $ %

Tahap Kegiatan dan Pelaksanaan Siklus I

,%# % % #%# < %#% TT IO*!!## $ % #$% 2I ! 0 %#00 0 ## 60 6 0 %!$!0 #0%, =# 4#/ %#% # %0 %! , %! 0 ## !## # < %!% !#!## 0 ## $ ! %% 0!#00#%#<! #

%-Data pengamatan aktivitas !

observerX 0 #$% J ! 0 $ # 4# #$% *I # =O0 */ 0 6 G # %4# # 0 ## 0 %!G#%4#!## #0 ##0 %! # *

Tabel 1. Hasil observasi kegiatan dosen dan mahasiswa pada siklus I Aktivitas Dosen

No. No. Pertanyaan Nilai Pengamat Rata-rata Prosentase (%) P1 P2 P3 * * F 3 F JI 92 2 2 F F 5 FJ GI 3 3 F F F F GH F F 5 5 5 5 *HH 5 5 F F F F GH I I 3 3 3 3 IH 7 7 F F 3 JI 92 G G 3 3 3 3 IH Rata-rata Total 30.5 76.25 (%) Aktivitas Mahasiswa

No. No. Pertanyaan Nilai Pengamat Rata-rata Prosentase (%) P1 P2 P3 * * F 3 F JI 92 2 2 F F 5 FJ GI 3 3 F F F F GH F F 5 5 5 5 *HH 5 5 F F F F GH I I 3 3 3 3 IH 7 7 F F 3 JI 92 G G 3 3 3 3 IH Rata-rata Total 30.5 76.25 (%)

Data hasil evaluasi 4# 0 0 # <=O0 J/ !# 4# # 0 ! 0

0 F0 %0#!##4# !##00 <0!0 2!

(5)

Aktivitas selama proses pembelajaran

+ # % * !# 0 # 4# %4# # 0 %! 0 0 < ## =9I28 :/ #% % %4(%00 %4# !## ## =89 :/ #% % 6%0%4, %%4# #0#%#<!0%4#$ #%% 6%0%4$0 %4#,!=IH :/ %! =IH:/

Tes Hasil Belajar

+ # % 2 0 0 < %% %# %#% % # $ 0 ## 9J: " %%!%# ,% " % 0%% !# # ,% 60 L! % 0 $ 0 %70 % 0 %# %#% ,% " %0 60 Revisi Siklus I + # %!# Y%#$%% #0%7#0% $ 0 4# % #%# #$ !- =*/ # !%$ ! # !## 0 % % # 0 % !## %% ## % 0 #%# < !## 0 % %% ## #! # L!% 0#%##$! 0% !## #! # # %% ## %#7#$1 =2/%4# $ 0 0 % %%6 # % %#0 % 0 !## % $ #%# # 0 ##!## Siklus II

Tahap Perencanaan Siklus II

, !0 0 0 #0% 0 %0 % # 4# ##4#<<70 $ %

Tahap Kegiatan dan Pelaksanaan Siklus II

,%# % % #%# << %#% TT IO*!!## $ % 6 #$% 2I !0 %#0 00 ## 60 6 0 %! $ ! 0 #0% ,=# 4#/%#% # %0 %! 0%4# ! observerX0 #$% J ! 0 $ # 4# #$%*I#=O0 */0 6 G#%4## 0 ## 0 %! G # %4# !## # 0 ## 0 %! # J

Tabel 2. Hasil tes evaluasi pada siklus I

No. Uraian Hasil

Siklus I

* !!## 2I

2 !!##$# *C

3 !!##$# 7

(6)

Tabel 3. Hasil observasi kegiatan dosen dan mahasiswa pada siklus II Aktivitas Dosen

No. No. Pertanyaan Nilai Pengamat Rata-rata Prosentase

(%) P1 P2 P3 * * 5 5 5 5 *HH 2 2 5 F 5 FI C2 3 3 F F 5 FJ GI F F 5 5 5 5 *HH 5 5 5 5 F FI C2 I I F 5 5 FI C2 7 7 F F F F GH G G 5 F F FJ GI Rata-rata Total 41 91% Aktivitas Mahasiswa

No. No. Pertanyaan Nilai Pengamat Rata-rata Prosentase

(%) P1 P2 P3 * * 5 5 5 5 *HH 2 2 5 F 5 FI C2 3 3 F F F F GH F F F 3 F JI 92 5 5 F F 3 JI 92 I I F 5 F FJ GI 7 7 F F F F GH G G F F F F GH Rata-rata Total 41 91% 0!00 F0 %0# !##4#!##0#%#<<0 !0F!

Data hasil evaluasi

4#00 # <<=O0 J/!#4##

Tabel 4. Hasil tes evaluasi pada siklus II

No. Uraian Hasil

Siklus I * !!## 2I 2 !!##$# 2I 3 !!##$# H F , ##%# *HH

Aktivitas selama proses pembelajaran

+ # % FJ !# 0 # 4# %4# # 0 %! 00 <<## =C*:/ #% (%4(%00%4# !## ## =G298 :/ #% ( %4 , % %4# # !##0#%#%

Tes Hasil Belajar

+ # %F00 <<7 %%%#%#%%# << ## *HH: " %% !

%# ,%" %0%% !###0%#! 60X#

Data Angket Respon Mahasiswa

% #0!##$ % % G % "# % 0 ##%! #0!## "#0 ##% #0!###6 ## 0!08! !#0 ###6 %0! % 00 <# 0% ! % ##)0 < %#6 %# ! %

(7)

Tabel 5. Data Perhitungan Respon Mahasiswa No , $ #0!## (% (% k , ##=:/ SS S RR TS STS * <# 0%! %+ ##)0 < %#6 %# ! % 2I 7 7 7 7 *JH *JH *HH 2 0 %!!0! *G I 2 7 7 *2H *JH C2J 3 ,%0 ###0 %! %$% 2F 2 7 7 7 *2G *JH CG8 F , !## % % 0%! % ##%0 % % 2H 5 * 7 7 *2J *JH CFI 5 % 0% ! % ## %0 %0!%! 0 %! C *9 7 7 7 **J *JH GIC I ( 4#0 %!0% ! %%0%! % ##%0 % *G G 7 7 7 *22 *JH CJG 7 ($0 !%0##00 %! 0% ! % % ##%0 % *H *I 7 7 7 **F *JH G99 G ($ # %% $ %0 # %% % 0 %! 0% ! % % ##%0 % C *C 2 7 7 *H8 *JH GHG ! *JH 73 5 7 7 C88 *HFH 7 **CF *JH C*G

Aktivitas dosen dan mahasiswa selama pembelajaran

%4##!###0 %!,%" %0%%!### ,%0!0I!

Tabel 6. Rekapitulasi aktivitas dosen dan mahasiswa No. Keterangan Dosen Mahasiswa Rata-rata Kategori

* (%#* 9I28: 57% IIIJ: % 2 (%#2 C*: G298: GIGG: (% I0%!!%4# #!###%0 ## 0 % #%# < #0 << 0 ## #7# #%#$0#%#<## IIIJ: #%#<<## GIGG: !0 0#%#< 00#%# <<"% %0#%#<!## #!% 0 %!$ %!#0 %!,% " % )% !## 0 #%# < $ #! % % 0 !## # % $ (% 0 #%# << !###!! # 00 ##!%4#!## 0 %! % %4# $%%4## #%#<%#%# << 0% %4# #$0%0 %0 %4#4#!##

Hasil belajar mahasiswa

"# !## 0 ! 0 0 %!,%" %0 ! #$# <# <<0 !# # < # <<0!0!

Tabel 7. Rekapitulasi Ketuntasan Tes formatif I No. Keterangan Jumlah Mhs Tuntas % Tuntas

Klasikal

* (%#* *C 9JH

(8)

9 0 %! $ %%%# !##0 % ,% " % 0%% !# ##0% #%#<#0<< 0 ##%##%#<## 9J: #%#<<## *HH:#!%#0 %! 0% ! % $% QtuntasR "# # %% ! 0 %0 $%! sangat efektif, ! %% 60 0 60 *HH : #! !##%0 %!% 0 ##%0 % Respon Mahasiswa !# % $ # % 0 !## = 8/ 0 %! ! 7 0 ## #0!## !0 0 % ## %0 % 0%% !# # 0%!C*G:(!0 %! 0% ! % 0 $ 0 ##%0 %% !#% 0 $ % !#%0$ %# $ saing tinggi. SIMPULAN + # % !# ## 0!# % 0 0 %#0!-=*/, 0 ## %0 % 0 % ,% " % # #6 % $ 0% 0 %4# !##$#%#<## =89:/ #% % 6%0%4#%#<<## =G298 :/ #%% #%41=2/, 0 ## %0 % 0 % ,% " % # #6 % $0%0 %4##$#%#<## =9I28 %/ #%% %4#%#<<## =C* :/ #%% #%41=J/, 0 ## %0 % 0 % ,%" %%0%0# %%0 ## !## $ 0% %# !###0#%#$#%# <=9JH:/#%#<<=*HH:/1=F/"# #0 !## !00 00% ! % ##%0 %$ ## =C*G:/ DAFTAR RUJUKAN

%(! #2HHIProsedur penelitian

Suatu Pendekatan Praktek. % - ,

+%T0

$# 2HH9 Kurikulum Tingkat Satuan

Pendidikan. +- ,

#% $

L "%2HH*Proses Belajar Mengajar.

% -,+%#

L "%*CCFSistem Pembelajaran Jarak

Jauh+-, ) $

2HHCVariabel – variabel Penelitian.

%

-##! 2HHC Implikasi Pendidikan,

Pembelajaran dan Pengajaran %F

I%##08 2HHC -!0-XX 7# 6!#6X #JH9HG !