Pagkahapo [Pananaliksik]

D

DAHON NG P

AGPAPATIBAY

AGPAPATIBAY

Bilang pagtupad sa isa sa mga pangangailangan sa asignaturang Filipino, ang pananaliksik na ito na pinamagatang

“Iba’t-ibang pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapo ng mga mag-aaral”

ay inihanda at iniharap ng mananaliksik mula sa seksyon na IV – St. Titus ng Flos Carmeli Institution of Quezon City, SY 2010-2011.

Ang mga datos na nakapaloob sa pananaliksik na ito ay sinaliksik, inayos, at inihanda ng mananaliksik na nasa ika-apat na antas sa mataas na paaralan.

Tinanggap bilang proyekto sa Filipino IV bilang isa sa mga pangangailangan sa nabanggit na asignatura ni Bb. Jessilyn B. Ranges:

_____________________ Gng. Ma. Brenilda Medina

(Punong-Guro)

______________________ Bb. Jessilyn Ranges

PASASALAMAT

PASASALAMAT

Ako ay taos-pusong nagpapasalamat sa mga sumusunod na mga indibidwal na siyang tumulong at umudyok sa akin upang matapos itong pamanahong papel na

ito:

-

Kay Bb. Jessilyn Ranges, ang aming kagalang-galang na guro sa asignaturang Filipino at ang aming butihing “pangalawang ina” bilang tagapayo ng aming

pangkat. Nagpapasalamat po ako sa inyong walang sawang paggabay at pagbigay ng mga magagandang puna at payo na siyang nakatulong upang

mabuo ko ang papel na ito.

- Sa mga mag-aaral at magigiliw na mga kaklase, na siyang pinagmulan ng aking datos, maraming salamat sa inyong kooperasyon. Kung hindi niyo ako

pinaunlakan at tinulungan ay maaaring wala na akong maipepresentang papel ngayon.

PAGHAHANDOG

PAGHAHANDOG

Aking inihahandog ang pag-aaral na ito sa mga taong nakakaranas ng pagkahapo, lalo na sa mga nagtatrabaho, sa mga mag-aaral at sa mga magulang na nagtatrabahong mabuti at isinasa-alang-alang ang kanilang sariling kalusugan.

TALAAN NG NILALAMAN

TALAAN NG NILALAMAN

P

ASASALAMAT

KABANATA 1 “A

NG

S

ULIRANIN O

S

ALIGAN

N

ITO

”

A. I

NTRODUKSYON

B. L

AYUNIN NG

P

AG

-

AARAL

C. K

AHALAGAHAN NG

P

AG

-

AARAL

D. S

AKLAW

A

T

L

IMITASYON

E. D

EPINISYON NG MGA TERMINOLOHIYA

KABANATA 2 “M

GA

K

AUGNAY NA

P

AG

-

AARAL O

L

ITERATURA

”

KABANATA 3 “D

ISENYO AT

P

ARAAN NG

P

ANANALIKSIK

”

A. D

ISENYO NG

P

ANANALIKSIK

B. M

GA

R

ESPONDENT

C. I

NSTRUMENTONG

P

AMPANANALIKSIK

D. T

RITMENT NG

D

ATOS

KABANATA 4 “P

RESENTASYON AT

I

NTERPRETASYON NG MGA

D

ATOS

”

KABANATA 5 “L

AGOM

, K

ONKLUSYON AT

R

EKOMENDASYON

”

A. LAGOM

B. K

ONKLUSYON

B

IBLIOGRAPIYA

KABANATA I

A. I

NTRODUKSYON

Sa lalong bumibilis na mundo na ating ginagalawan ngayon, ang pagkahapo ay lalo ring naging kapansin-pansin. Ang pagkahapo o stress ay isang bagay na hindi mahihiwalay sa buhay ng tao. Karamihan ay dumaranas ng pagkahapo halos araw-araw. Nararanasan ito kahit saan man tayo magtungo. Madalas itong

nararamdaman ng mga taong nagtatrabaho at ng mga taong nag-aaral.

Nararanasan din ito ng mga taong mayroong problema sa pamilya at iba pang mga personal na suliranin.

May mga iba’t ibang dahilan sa pagkaranas ng pagkahapo. Maaaring hindi komportable ang isang sitwasyon para sa isa ngunit ito ay maaaring masaya naman para sa iba. Hindi dapat nating isipin na iisa lang ang uri at sanhi ng pagkahapo na nararanasan ng lahat. Dapat tayong maging mapanuri at dapat nating tuklasin ang mga sanhi at kung ano nga ba talaga ang pagkahapo.

Sa pag-aaral na may pamagat na “Iba’t Ibang Pamamaraan ng Pagkontrol ng Pagkahapo ng mga mag-aaral”, masusing tatalakayin ang pagkahapo sa buhay ng mga mag-aaral. Aalamin ng pag-aaral na ito ang mga naidudulot ng pagkahapo sa kani-kanilang kalusugan at pamumuhay. Ang pag-aaral na ito ay tatalakayin rin ang mga iba’t-ibang pamamaraan ng mga mag-aaral upang mabawasan ang pagkahapo at kung ano ang epekto ng mga pamamaraang ito sa kanila.

B. L

AYUNIN NG

P

AG

-

AARAL

Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito layunin ng mga mananaliksik na:

1. Tukuyin kung ano ang karaniwang nakakapagdulot ng pagkahapo sa mga mag-aaral.

2. Alamin kung ano ang epekto ng pagkahapo sa isang mag-aaral. 3. Tukuyin ang iba’t ibang pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapo 4. Alamin kung gaano kaepektibo ang mga pamamaraan sa pagkontrol ng

C. K

AHALAGAHAN NG

P

AG

-

AARAL

Ang pag-aaral na ito ay isinagawa upang alamin kung aling mga bagay ang nakakadulot sa pagiging hapo ng mga mag-aaral at kung aling mga diskarte o paraan ang kanilang ginagawa upang maibsan ito. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito, maaaring makahanap ng mga mabisang paraan ang mga mag-aaral kung paano nila mababawasan ang pakiramdam ng pagiging hapo na siyang nagsisilbing balakid sa kanila upang magawa nila ang kanilang mga gawain na puno ng kalidad.

Makakapagbigay kaalaman din ang pamanahong papel na ito sa mga guro, pro o mga magulang na gustong malaman kung paano nilang matutulungan ang kanilang mga estudyante’t mga anak upang mabawasan ang pakiramdam ng pagkahapo na siyang maaaring dahilan ng kanilang pagiging iritable, pagka-malungkot o kaya’y paghina ng kanilang kalusugan.

Bagamat limitado ang mga datos na nakalap sa mga mag-aaral maaaring sabihin na naaangkop pa rin ito sa iba’t ibang uri ng mga mag-aaral sapagkat halos pareho lamang ang dinaranas na pagkahapo ng mga mag-aaral na ito na maaaring hatiin sa tatlong aspeto: sa personal na buhay, sa pag-aaral at sa kalusugan.

D. S

AKLAW AT

L

IMITASYON

Ang sakop ng pag-aaral ay ang iba’t ibang pamamaraan ng pagkontrol ng pagkahapo ng mag-aaral. Gumamit ang mga mananaliksik ng isang talatanungan upang makapangalap ng datos.

Sampung mag-aaral ng Flos Carmeli ang sumagot ng talatanungan. Inabot ng isang araw ang pamimigay at pangongolekta ng datos. Nakapokus ang pag-aaral sa mga nakuhang sagot mula sa mga respondante.Sapagkat kulang sa panahon ang mga mananaliksik, maaring makaapekto ito sa lawak ng pag-aaral.

E. D

EPINISYON NG MGA

T

ERMINOLOHIYA

Upang mas maunawaan ng mga mamababasa ang pag-aaral na ito, narito ang ilan sa mga terminilohiyang ginamit at ang mga angkop na kahulugan para rito:

• Bawal na gamot – mga uri ng gamot na hindi legal na ibinebenta sa

merkado. Halimbawa nito ay ecstasy; kemikal na nakakaapekto sa utak na nagdudulot ng ng pagbabago sa ugali at kilos ng tao na kadlasa'y

humahantong sa pagkalulong

• Bisyo – kaugaliang imoral, tiwali, o nakakapagpababa ng pagkatao

• Disposisyon – estado ng utak ukol sa mga bagay-bagay.

• Emosyon – ang damdamin ng pagkatuwa, pagkalungkoy, pagkatakot,

pagmamahal, atbp.

• Kaibigan – isang tao na kapantay nito sa abilidad, edad, o social status

• Kapaligiran – ang mga bagay-bagay na pumapalibot sa isang tao; isang

lugar na nakapaligid sa isang tao o bagay.

• Karamdaman – ito ay ang estado ng pagkakaroon ng sakit resulta ng

karamdamang pangangatawan o pang-isipan.

• Karanasan – ang pag-oobserba o pag-eengkwentro sa mga

bagay-bagay habang ang mga ito’y nagaganap sa kurso ng oras.

• Kontrol – maehersisyo ang kontrol o pagbibigay ng direksyon sa iba o

mga bagay: mangibabaw

• Memorya – ang kakayahan ng pag-iisip na alalahanin at panatilihin ang

mga impormasyon, impresyon, pangyayari, mga nakaraang engkwentro, atbp • Sintomas – isang senyales o indikasyon ng isang sakit, lalong-lalo na

tuwing nakararanas ang isang tao ng pagiba mula sa karaniwang gawi,pakiramdam, ohitsura.

• Stimulus - isang bagay na maaaring magdulot ng madaliang

pag-responde o kaya'y pakiramdam

• Tahanan – isang lugar kung saan nakatira ang isang pamilya. Dito

• Trabaho – anumang bagay na obligadong gawin ng isang tao;

KABANATA II

Ang pagkahapo o stress ay hindi na bago sa buhay ng isang tao. Ito ay nararanasan ng bawat indibidwal, lalo na ng mga tao na nagtatrabaho at mga mag-aaral, sa magkakaibang antas at kadahilanan. Masasabing ang bagay na nagbibigay ng pagkahapo sa isang tao ay maaring hindi naman magdulot ng pagkahapo sa ibang tao. Bagkus, ang sanhi at uri ng pagkahapo na nararanasan ng bawat tao ay hindi magkakatulad. Kailangan nating maging mapanuri upang lubos nating

maunawaan kung ano nga ba ang pagkahapo. A. ANO ANG PAGKAHAPO?

Ang pakahapo o stress ay anumang sitwasyon na nagdudulot ng negatibong pakiramdam at damdamin sa isang tao. Ang isang sitwasyon ay maaring maging kahapo-hapo sa isang tao, ngunit hindi para sa isa pa. Bagkus, hindi lahat ng tao ay nakakaranas ng iisang pakiramdam at damdamin kapag nahahapo. (Whitman et. al. 1985) Ang pagkahapo, sa larangan ng medisina, ay isang pisikal, kemikal, o emosyonal na pangyayari na nagdudulot sa pisikal o mental na karamdaman. (Funk and Wagnalls New Encyclopedia, 1986)

B. IBA’T-IBANG URI NGPAGKAHAPO

Ang pagkahapo ay isang karamdaman na nalilikha kapag tayo ay kumikilos bilang tugon sa isang pangyayari. Ito ay paraang ng katawaan upang harapin ang isang hamon at mga mahihirap na sitwasyon na may halong pokus, lakas, at pagkaalisto. (Lyness 2007) Ang mga pangyayaring nagdadala ng pagkahapo ay tinatawag na stressors at sinasakop nito ang iba’t ibang pangyayari. (Lyness 2007) Habang nakararamdam ng pagkahapo ang mga tao, nawawalan sila ng kontrol sarili. Pinatunayan ng mananaliksik na ang mga taong nakararanas ng pagkahapo ay mas madalas ang pagliban sa kanilang diyeta, paginom ng mas maraming kape, mas madalas na paninigarilyo, pagbale-wala ng mga gawaing bahay, pagkalimot ng mga kasunduan sa mga kaibigan, at pagiging iresponsable sa pananalapi. Sila rin ay nagiging sumpungin, iritable, magagalitin, at agresibo. Ang pagkahapo ay nakasisira ng mga matatag na kundisyon at damdamin (Challem 2007)

Ang pagkahapo ay isang sikolohikal na reaksyon sa isang hindi komportable o pamilyar na stimulus. Dahil sa stimulus na ito, nagkakaroon ng pagbabago sa katawan gaya ng pagtaas ng pagkaalisto, pagkabalisa, pagtaas ng heart rate at sobrang pagpapawis. Ang depinisyon ng pagkahapo ay mapapalawak ng tatlo niyang uri: Acute Stress, Episodic Acute Stress at Chronic Stress.

Ang Acute Stress ay ang pinakamadalas na uri ng stress na nagaganap. Ito ay mula sa mga pang-araw-araw na pangyayari sa buhay ng isang tao.

Ang Episodic Acute Stress ay nangyayari sa mga taong madalas na

nakakaramdam ng acute stress. Kasama dito ang mga taong palaging nakararanas ng kaguluhan at krisis na nagdudulot ng matinding pagkabalisa.

Ang Chronic Stress ay nagagaganap sa mga taong hindi makahanap ng paraan upang masolusyonan ang isang masamang sitwasyon. Ito’y nagdudulot na pagkasira ng isip, ng buhay at ng pangangatawan ng isang tao. (Grossman 2008)

Ang pagkahapo ay naglalabas ng hormone na tinatawag na

corticotropin-releasing factor o CRF. Ito ang nagsisimula ng biological response kapag may

naramdaman na pagkahapo ang katawan. Tumataas ang antas ng CRF sa iba’t ibang bahagi ng utak dahil sa pagkahapong nararamdaman. Ayon sa mga

nakaraang pag-aaral, natuklasan na ang pag-abuso sa droga ay nagpapataas din ng antas ng CRF. Nagpapahiwatig ito na may neurobiological na kaugnayan ang pagkahapo sa pag-abuso sa droga. Naglalabas din ito ng neurotransmitter na

norepinephrine na kinakailangan sa memorya. Ito ay isang dahilan kung bakit mas

natatandaan ng mga tao ang mga oras ng pagiging hapo kaysa sa mga karaniwang karanasan. (Jaff-Gill et. al. 2007)

Noong 1974, inilimbag ni Richard Lazarus ang isang modelo na naghahati sa

eustress at distress. Sinasabing eustress ang nagaganap kapag ang pisikal at

mental na gawain ay pinagtitibay ng pagkahapo. Kapag ang stress ay paulit-ulit at hindi maresolba ng pagaalinsunod, ito ay tinatawag na distress. Ang distress ay maaring magdulot ng anxiety at depression.

Mga Karaniwang Pagkahapo:

Pagkahapong Pangkaligtasan: Maaaring narinig mo na ang “flight or flight”. Ito ay karaniwang tugon sa panganib sa lahat ng hayop at tao. Kapag ikaw ay takot na ang isang tao o isang bagay ay maaaring saktan ka pisikal, ang katawan mo ay tumutugon sa pamamagitan ng biglang paglabas ng enerhiya para ikaw ay mas makaliligtas mula sa mapanganib na sitwasyon (fight) o takasan ito (flight). Ito ang paghahapong pangkaligtasan.

Pangkaloobang Pagkahapo: nahuli mo na ba ang iyong sarili na nag-aalala sa mga bagay na wala kang magagawa o mag alala sa wala talagang kadahilanan? Ito ang pangkaloobang pagkahapo at ito ay isa sa mga pinaka mahalagang klase ng pagkahapo na dapat intindihin at kontrolin. Pangkaloobang pagkahapo ay kung saan ang mga tao ay ginagawa nila ang sarili nilang nahapo. Ito ay kadalasang nangyayari tuwing nagaalala tayo sa mga bagay-bagay hindi natin kayang kontrolin o ilagay ang sarili natin sa mga sitwasyon na alam nating lilikha ng pagkahapo. Ilan sa mga tao ay nahihilig sa klase ng minadali, banat, uri ng pamumuhay na ang sanhi ay ang pagiging hapo. Humahanap din sila ng mga nakahahapong mga sitwasyon at nararamdamang pagkahapo ukol sa mga bagay na hindi nakahahapo. Pagkahapo sa kapaligiran: Ito ay tugon sa mga bagay sa kapaligiran na nakaka likha ng pagkahapo, gaya ng ingay, pagdami ng tao, at pagdidii mula sa pamilya o trabaho. Ang pag ukol sa mga kapaligirang pagkahapo at pagkatuto para maiwasan ang mga ito o harapin ag mga ito ay makatutulong mapababa ang antas ng

pagkahapo. Pagkahapo sa trabaho: Para makisabak ng matagumpay, ang mga kompanya ay hindi kakayaning matulog . Mas kaunting trabahador rin ang kayang mawalan ng komunikasyon tuwing katapusan ng linggo o bakasyon. (Challem 2007) Ang pagkahapong ito ay nililikha sa matagal na panahon at maaring

makapagod sa iyong katawan. Maaaring ang sanhi nito ay lubusang pagtratrabaho sa iyong trabaho, eskwelahan, o tahanan. Ito ay maaari ring likha ng hindi pag-alam kung papaano gamitin ng wasto ang oras o pagliban ng oras para sa bakasyon o pahinga. Ito ay maaaring isa sa mga pinakamahirap na klase ng pagkahapo na iwasan dahil maraming tao ang nakararamdam na ito ay labas at wala sa kanila ang kontrol.

Maraming tao ang hindi nakapagbabakasyon dahil sa presyon sa trabaho at pagkaalista. Marami sa kanila ang ayaw magpaliban dahil natatakot sila sa

trabahong nakaabang sa kanilang pagbalik. (Challem 2007)

Ang pagkahapo sa mga personal na ugnayan. Ang madalas na pagtatalo at hinanakit ay nakadaragdag sa pagkahapo. Maraming gulo sa mga ugnayan ay kinahahantungan sa mga pangunahing isyu, gaya ng problema sa

pakikipagugnayan at pagtangkang kontrolin ang ibang tao. (Challem 2007)

Pagkahapo mula sa kakulangan ng pahinga. Ang pagkahapo at ang mataas na antas ng cortisal ay nakagagambala sa pagtulog na dumaragdag sa lalong pagtaas ng antas ng cortisal. Ang cortisal at kakulangan sa pagtulog ay parehong mas madalas na nag diyabetes, obesity at heart disease. (Challem 2007)

Pagkahapo mula sa pagsakay sa pampasaherong sasakyan. Ang pagsakay sa pampasaherong sasakyan papunta at pabalik sa trabaho ay isa pang kadalasang dahilan sa pagkahapo ng maraming tao. Nakaiinis na maipit sa gitna ng trapiko at wala kang kapangyarihang gumawa ng kahit ano para takasan ito. Ang pagkahapo ay umaapekto sa ating neuronutrients at neurotransmitters. (Challem 2007)

C. SANHI AT SALIK NA NAGDUDULOT NG PAGKAHAPO

Maraming sanhi ang stress at ito ay magka-iba sa iba-ibang indibidwal. Ang iyong itinuturing na nakahahapo ay depende rin sa maraming mga dahilan kabilang na ang iyong personalidad, abilidad sa paglutas ng problema at ang mga taong nariyan para sumoporta. Ang isang bagay na nakahahapo sa’yo ay maaring nakatutuwa pala para sa iba. (Jaff-Gill et. al. 2007) Ayon sa Holmes-Rahe Life Stress Inventory, ito ang mga Unang Sampung nakahahapong pangyayari:

1. Pagkamatay ng Asawa 2. Diborsyo

3. Paghihiwalay ng mag-asawa 4. Pagkakulong

5. Pagkamatay ng isang malapit na kamag-anak

6. Karamdaman 7. Pag-aasawa

8. Pagkawala ng Trabaho

9. Pagkasa-ayos ng relasyong mag-asawa

Mga karaniwang dahilan ng pagkahapo sa pag-aaral:

Transisyon. Bawat taon ay isang transisyon sa iyong anak. Mga bagong guro, bagong silid-aralan, at mga bagong inaasahan ay nakadaragdag sa

pagkabalisa ng isang mag-aaral. Ang pagkabalisa ng isang mag-aaral ay

nagsisimula sa unang araw ng pasukan, ngunit hindi iyon nagtatapos doon. Ang pinakamatinding transisyon ay ang simula ng hayskul.

Mga marka at report kard. Para sa isang mag-aaral na nagpupunyagi sa pag-aaral, ang report kard ay maaaring magkumpirma ng pagkabuway. Kahit para sa magagaling na mag-aaral, ibig sabihin ng report kard ay maaaring hindi

pagkamit ng mga layunin na kanilang itinalaga sa kanilang sarili. Kadalasan, ang mga mag-aaral ay nagbibigay ng mabigat na dalahin sa kanilang sarili dahil sa mga simpleng takda sapagkat sila’y nag-aalala sa kanilang mga marka. Mayroon silang pakiramdam na ang isang pagsusulit o sanaysay ay sisira sa kanilang pagkakataon na makapasok sa isang magandang kolehiyo. (Britt, H., 1992)

Mga Takdang-aralin at mga Proyekto. Minsan, kapag ang isang takdang-aralin ay masyadong mahirap, ito’y ginagawa ng magulang. Ito ang isa sa

pinakamalaking pagkakamali na magagawa ng isang magulang sapagkat ninanakaw nito ang oportunidad ng bata na matuto. Ang pinakamalala, ito ay nakadaragdag sa pagkahapo. (Holmes, R., 1992)

Pagpapasaya sa magulang. Para sa mga nakararaming kabataan, ang pinakamalaking pagkahapo ay ang maging kasiya-siya sa kanilang mga magulang. Marami ang nakakaalam na ang kanilang mga magulang ay may lubos na

inaasahan sa kanila kaya naman sila’y natatakot bumagsak. Dala nila ito sa lahat ng kanilang mga gawain. Hindi na nila sinusubukang gumawa ng ibang bagay sa takot na mabigo. (Egan, J., 1992)

D. EPEKTO NG PAGKAHAPOSA ASPEKTONG SIKOLOHIKAL NG ISANG MAG-AARAL

Ang mga epekto sa pag-iisip ay ang kahirapan sa pag-iisip ng mabuti,

pagiging makalimutin, kawalan ng pagiging malikhain at paggawa ng mga desisyon, at ang pagkawala ng kakayahang makita ang bagay na nakakatawa. (Martiquet, n.d.)

Ang pagkahapo ay nagdudulot sa katawan ng pananakit ng ulo, pananakit ng tyan at dibdib, pagtaas ng blood pressure at pagkakaroon ng problema sa pagtulog. Ayon sa pananaliksik, ang pagkahapo ay maaring magdulot o magpalala sa ilang sintomas o karamdaman. (Chang, 2006).

Ang pagkahapo sa paaralan ay mas malala ngayon kung ikukumpara noon. Sa sobrang tindi ng pagkahapo ng kabataan, minsan ito ay umaabot sa

pagpapakamatay. Ayon sa Capable Kids Counseling Centers, isang American

teenager ay nagtatangkang magpakamatay bawat 78 segundo. (Atkins, A., 1992)

Ang pagkahapo ay hindi lamang nagdudulot ng pisikal na karamdaman, ito rin ay may masamang epekto sa mental na kalusugan. Habang nagtatagal, ito ay nagdudulot ng mental na problema, tulad ng:

• Pagkabalisa

• Kalungkutan •• Problema sa pagkain, atPag –aabuso ng substansiya (Jaff-Gill et. al. 2007)

Ang pagkahapo ay nakakaapekto sa utak, particular na dito ay ang

memorya, ngunit ang epekto nito at nag-iiba depende kung ito ay acute o chronic.

Epekto ng Acute Stress sa memorya at konsentrasyon

Ayon sa mga pag-aaral, ang agad-agad na epekto ng acute stress ay ang pagbaba ng kalidad ng short-term memory, particular nito ang verbal memory. Ang positibong epekto naman nito ay sa mataas na lebel ng stress hormone sa acute

stress ay inaasociate sa magandang memory storage and mataas na konsentrasyon

Epekto ng Chronic Stress sa memorya

Kung ang pagkahapo ay naging chronic, ang mga naapektohan nito ay nakararanas ng pagkawala ng konsentrasyon sa trabaho at bahay, at sila ay maaring mawalan ng silbi at maging malapitin sa disgrasya. Sa kabataan, ang sikolohikal na epekto nito ay ang pagbaba ng kalidad ng pagkatuto. Ang chronic

stress sa matatanda ay nakakadagdag sa memory loss.

Samantala, ang anxiety o pagkabalisa ay mistulang naghahasik ng kaguluhan sa limbic system, isang bahagi sa ating utak na nagkokontrol sa ating mga

emosyon. Isang parte ng limbic system na pinakaapektado ay ang amygdala. Ang amygdala ay kabilang sa pakikiramdam at sa pagresponde sa mga fear-evoking stimuli. (Sapolsky 2003)

Ang pagkakaiba sa karanasan na dulot ng eustress o distress ay malalaman sa pamamagitan ng pagkakaiba sa mga karanasan (totoo o kathang isip lamang), personal na inaasahan at mga pamamaraan upang makaraos sa pagkahapo. Ang isang taong nakakamit ang kanyang pansariling ekspektasyon ay walang

nararamdamang pagkahapo, kahit ang kondisyon ng kanyang pamumuhay ay negatibo sa pananaw ng iba. Halimbawa, ang isang taong minarkahang “mahirap” ay maaaring hindi dumanas ng pagkahapo kung sapat ang kanyang kinikita para sa kanyang mga pangangailangan. Kung mayroong patuloy na pagkakaiba sa pagitan ng karanasan at mga inaasahan, ang pagkahapo ay maaring humupa sa

pamamagitan ng pagsasaayos ng mga inaasam nang makamit ang mga

kasalukuyang mga karanasan o kondisyon. Ang mga nakababahalang karanasan, ito ma’y totoo o hindi, ay maaring magdulot ng isang stress response. (Sapolsky 2003)

May mga epekto rin ang pagkahapo sa pag-uugali at kilos ng isang tao. Kasama dito ang pagiging palautos at palapintas, ang sobrang paggamit ng alkohol o tabako, pagkain ng marami, at ang pagkawala ng kakayahang makapagtrabaho ng mahusay. (Martiquet, n.d.)

Ang mga emosyonal na epekto ng pagkahapo ay ang pag-iyak, pagiging nerbiyoso, at pagkabahala. Kasama pa rito ang pagkainip o boredom (walang kahulugan nakikita ang tao sa kanyang mga gawain o sa kanyang buhay), pagiging matatakutin, pagkakaroon ng impresyon na hindi na maaabot ang pagbabago, at kalungkutan. (Martiquet, n.d.)

E. EPEKTO NG PAGKAHAPO SA ASPEKTONG PISIKAL NG ISANG MAG-AARAL

Ang mga pisikal na epekto ng pagkahapo ay ang pagsakit ng ulo, pananakit ng tiyan, kahirapam sa pagtulog, masakit na likod at leeg, pagbilis na pagtakbo ng puso, at ang pakiramdam na walang katahimikan o pahinga. (Martiquet, n.d.)

Ang pagkahapo ay maaring maging pangunahing kaaway ng kalusugan dahil malaki ang epekto nito sa immune system, mas madalas na nakararanas ng

matinding karamdaman ang katawan. Respiratory conditions gaya ng hika, ay maaring lumala. Maaari ring tumaas ang blood pressure na pwedeng dumagdag sa

chronic high blood pressure. Lalong titindi ang pagcontract ng puso na siyang

nagpapataas ng antas ng free fatty acids na maaaring bumara sa arteries na masama para sa puso.

Ang pananakit ng ulo ay madalas na nauugnay sa pagkahapo. Ito’y nangyayari dahil sa biglaang pagsakit ng anit, ulo, at muscles sa leeg. Ang mas matinding pagkahapo ay dumaragdag sa muscular tension na makikita sa pananakit ng ulo, likod, leeg at iba pang pananakit sa katawan.

Ang pagkahapo ay mayroon ring epekto sa nutritional status ng katawan at

immune response sa sakit. Upang makamit ang mga demands ng pagkahapo,

mahalaga na mapanatili ang nararapat na nutrisyon sa pagkaroon ng balanseng diyeta. Ang pagkain ng masyadong marami o konti at pagkain ng mga mali at hindi masusustansyang pagkain ay maaring makaimpluwensya sa pagdanas ng

Ayon sa mga pag-aaral, 60-90 porsyento ng mga sakit ay may kinalaman sa pagkahapo. Ito ay nakakasama sa cardiovascular system at sa immune system. Maraming medical na kondisyon ay sanhi ng pagkahapo o lumalala dahil dito, gaya ng:

(Sanggunian: http://adam.about.com/reports/000031_2.htm) Mga pamamaraan sa pagkontrol ng pagkahapo

A. MGA GAWAING PISIKAL

Ang hobby o libangan ay nagbibigay ng pagkakataong gawin ang kanilang naising gawin at kasabay nito ang pagkakataong bumaba ang antas ng pagkapo ng isang tao. Ang libangan ay isang pahinga mula sa nakahahapong realidad ng

buhay. Binibigyan nito ang isang tao ng pagkakataon na pansamantalang makalimutan ang mga pang-araw-araw na alalahanin. Binibigyan rin ng

pagkakataon ng isang libangan ang isang indibidwal na palawakin ang kanyang kaalaman at madiskubre ang kanyang talento (Whittle, 2007). Ang pagkakaroon ng pinagkakaabalahan tulad ng pagpinta, pagkanta at pagtugtog ng instrumentong pangmusika ay nakatutulong sa pag-relax at nagbibigay kasiyahan sa isang tao (Nyholm, 2007). Dahil dito, ang pagkahapo ay napapahupa ng husto (Whittle, 2007).

Ang pagsali sa isang gawaing pangkalakasan ay isang mahusay na paraan upang mapahupa ang pagkahapo (Hall, 2006). Ito’y sa kadahilanang nakatutulong ito sa pansamantalang paglimot sa mga problema. Halimbawa, pwedeng palabasin ang galit sa trabaho sa pamamagitan ng paglalaro ng mas may mataas na enerhiya at pagiging mas agresibo (Rein, 2006).

• Chronic pain • Matinding pananakit ng ulo • Ulser • Pangangasim ng sikmura

• High blood pressure

• Sakit sa puso • Diyabetes • Hika • PMS • Obesity • Pagkabaog • Autoimmune diseases • Irritable bowel syndrome • Problema sa balat

Ang regular na pageehersisyo ay isang halimbawa upang mabisang

mapahupa ang pagkahapo. Kung ang isang indibidwal ay hindi nais magkaroon ng kakompetisyon, nararapat na hindi na ito sumali sa mga kompetitib na gawaing pangkalakasan (Nutrition Health Center, 2008).

B. MGA BISYO

Ang paginom ng alak at paggamit ng ipinagbabawal na gamot bilang pamamaraan upang mabawasan ang pagkahapo ay hindi mabisa. Lalo lamang napapalala ang kondisyon ng katawan sa pamamagitan nito (Chang 2006)Tipikal sa mga manginginom ang uminom ng alak kapag nakararanas ng pagkahapo.

Umiinom sila upang magpahinga, umiwas sa mga problema sa trabaho, pampananalapi at pamilya at para maiwasan ang pagkaalista, pagkagalit, at

panghihina ng loob. Ang pagpili nila sa alak bilang pagbawas sa pagkahapo ay ang pinakamababang paraan.

Ang paninigarilyo ay nakasasama sa ating kaulusugan. Ang sigarilyo ay may nicotine na isang stimulant na nagdaragdag pa ng pagkahapo

Ang pinakadelikadong paraan ng pagkontrol ng pagkahapo ay ang paggamit ng bawal na gamot. Nakasaad sa pulyeto ng DAPP-CG na ang mga bawal na gamot ay mga lason na siyang nakakaapekto sa pagiisip at mapanira sa

pagkamapanlikhain ng isang tao. (Guevara 2008)

Epekto ng pagkahapo sa iba’t ibang aspeto ng buhay ng isang mag-aaral

Ang pagkahapo ay nakakaapekto sa emosyon at disposisyon ng tao, kaya naman karaniwang naapektuhan rin ang mga taong malapit sa isang indibidwal na nakararanas ng stress. Ang mga taong maaring maapektuhan ay ang mga kaibigan at pamilya na kadalasang nakakasama ng nasabing indibidwal na nakararanas ng pagkahapo.

KABANATA III

A

. D

ISENYO NG

P

ANANALIKSIK

Ang naisagawang pag-aaral ay gumamit ng deskriptibong metodolohiya ng pananaliksik. Maraming uri ng deskriptibong pananaliksik, ngunit napili ko na gamitin ang Descriptive Survey Research Design, na gumagamit ng talatanugan (survey questionaire) para makalikom ng mga datos. Naniniwala ako na angkop ang disenyong ito para sa paksang ito sapagkat mas mapapadali ang pangangalap ng datos mula sa maraming respondente.

B. M

ETODOLOHIYA

Nagbigay ako ng 10 talatanungan sa mga mag-aaral ng Flos Carmeli. Sa 10 talatanungan, lahat ay naibalik. Ang talatanungan ay nagpokus sa pananaw ng mag-aaral tungkol sa pagkahapo o stress. Una, nagtanong ito tungkol sa mga palagay ng mga mag-aaral tungkol sa pagkahapo, at kung ano sa tingin nila ang mga dahilan ng kanilang pagkahapo (tulad ng akademiks, personal na buhay, at iba pa). Nagtanong din ito kung sa aling aspeto nakakaapekto ang pagiging hapo ng mag-aaral, kung sa paaralan, sa pamilya at mga kaibigan o sa pangagatawan o kalusugan, at ang kanilang dahilan kung bakit nila nasabing naapektuhan ang mga aspetong ito. Huli, nagtanong ito ng mga ginagawa ng mga mag-aaral upang mabawasan ang kanilang pagkahapo, tulad ng mga pinagkakaabalahan (hobbies), mga gawaing pangkalakasan (sports), bisyo o pagkain. Tinanong rin nito kung paano nakakatulong ang mga gawain ng mga mag-aaral sa pagbawas ng

pagkahapo. Sinukat din ng talatanungan kung gaano kadalas ginagawa ng mga mag-aaral ang mga gawaing ito, at kung sa kanilang palagay ay epektibo ba ang mga nasabing gawain sa pagbawas ng pagkahapo, pati na rin kung paano

C. P

RESENTASYON

, P

AGSUSURI AT

I

NTERPRETASYON NG

D

ATOS

Ayon sa listahang ito, ang karaniwang kahulugan ng pagkahapo para sa mga mag-aaral ay ang “paglalabis ng panghihina ng ating pisikal at mental na katangian”, “kakulangan ng pahinga at tulog”, “sobrang daming ginagawa at kakulangang sa oras” na siya namang alinsunod sa mga kahulugang ibinigay ng iba’t ibang mga mananaliksik gaya ni McGrath (1970) na nagsasabing ang pagkahapo ay

“tumutukoy sa kawalan ng balanse sa pagitan ng isang pinanghihinalaang pangangailangan at ang abilidad ng indibidwal na umaksyon dito.”

Karaniwang depenisyon ng paghahapo mula sa mga mag-aaral

Pagtatrabaho o pag-aaral na walang pahinga Pagkapagod at kakulangan ng pahinga at tulog

Sobrang daming ginagawa, kulang sa oras Problema sa buhay

Hadlang sa gustong gawin

Kakulangan sa enerhiya upang ipagpatuloy ang gagawin Sobrang pag-aaral at masyadong pag-iisip

Grap 1. Bahagdan ng mga respondenteng mag-aaral na nagsasabing sila ay

nakakaranas ng pagkahapo.

Sa 10 na estudyanteng binigyan ng sarbey, lahat sila ay nagsasabing nakararamdan na sila ng pagkahapo. Lahat tayo ay nakakaranas ng pagkahapo. Hindi lamang tayong mga estudyante pero pati ang ating mga guro, magulang, kapatid at iba pa.

Sa tatlong kadahilanan ng pagkahapo, limampung bahagdan (50%) ang nagsasabing ang akademiks ang nakapagdudulot sa kanila ng pagkahapo,

samantalang apatnapu bahagdan (40%) ang nagsasabing ang personal na buhay nila ang nagdudulot ng pagkahapo. Sampung bahagdan naman o (10%) ang nagsasabing ang extra-curricular activities nila ang nagdadala ng pagkahapo.

Batay dito, masasabi nating ang pag-aaral ay isang dahilan kung bakit nahahapo ang isang mag-aaral sapagkat ‘di lamang ang mga pangangailangan ng pag-aaral ang nakakabit dito kundi pati na rin ang iba’t ibang mga bagay na nagdudulot ng pagkahapo gaya ng pagkakasabay-sabay ng mga proyekto’t takdang-aralin, ang pagpapasaya ng mga magulang, mga marka at report kard (Britt 1992, Holmes 1992, at Egan 1992).

Kadalasan nakakadulot ng pagkahapo sa isang mag-aaral ang pagaaral. Dito nararanasan ang pressure sa dami ng pinapagawa ng mga guro sa maikiling

panahon lamang.Ang extra-curricular activities naman ay kumakain ng oras kaya’t napipilitan ang estudyante na tapusin ang kanyang mga kinakailangan sa maikling panahon na lamang.

Iba’t-ibang Gawain ng mag-aara Mga dahilan kung bakit nagdudulot ito ng pagkahapo sa isang mag-aaral

Akademiks _• Pagsabay-sabay ng mga pagsusulit, proyekto at research paper

• Inaantok sa klase

• Kinakain ang oras sa personal na buhay • Walang tulog

• Bumabagsak

• Dagdag sa aalahanin

Extra-curricular _• Kinakain ang oras sa personal na buhay • Dagdag sa rami ng ginagawa

Personal na Buhay _• Pagkapagod

• Hindi alam kung ano ang gagawin (prayoridad)

Grap 3. Mga aspetong naaapektuhan sa buhay ng isang mag-aaral na hapo.

Sa mga aspetong naaapektuhan ng pagiging hapo ng isang mag-aaral,

apatnapung bahagdan o 40% ang nagsabing naapektuhan ang kanilang pag-aaral o ang kanilang mga gawain sa paaralan habang apatnapung bahagdan o 40% ang nagsabing ang kalusugan nila ang naapektuhan ng kanilang pagiging hapo.

Dalawampung bahagdan o 20% naman ang nagsabing ang kanilang pamilya at mga kaibigan ang naapektuhan sa kanilang pagiging hapo.

Maaaring mahinuha sa datos na ito na maraming bagay ang naapektuhan sa pagiging hapo ng isang mag-aaral at isa na rito ang kanilang abilidad sa paaralan. Nakakalungkot isipin na nahahapo ang isang mag-aaral dahil sa kanyang mga gawain sa eskwelahan at dahil dito ay lalo pang bumababa ang kalidad ng kanilang gawain na maaari namang maging dahilan din ng pagkahapo. Masasabing ito ay isang masalimuot na cycle na kung hindi maaagapan ay maaaring lumala pa.

Ang isang epekto ng pagiging hapo ay ang kahirapan sa pag-iisip ng mabuti, pagiging makalimutin, kawalan ng pagiging malikhain at paggawa ng mga desisyon na maaring isang dahilan kung bakit bumababa ang kalidad ng gawa ng mga mag-aaral lalo na kung sila’y pagod.

Ang sunod na pinakamalaking aspetong naapektuhan ng pagkahapo ay ang kalusugan ng mag-aaral, pagsakit ng ulo, pananakit ng tiyan, kahirapam sa

pagtulog, masakit na likod at leeg, pagbilis na pagtakbo ng puso, at ang

pakiramdam na walang katahimikan o pahinga ang karaniwang nararamdaman ng isang taong hapo.

Talahanayan 3. Listahan ng iba’t ibang dahilan ng pagkahapo sa buhay

ng isang mag-aaral.

Ang pagkahapo ay nakakaapekto sa maraming aspeto ng buhay. Naapektuhan nito hindi lamang ang sarili pati ang pakikitungo sa ibang tao.

Sa pisikal na aspeto, mabilis mapagod ang estudyante. Nawawala na rin ang pokus nito sa paaralan dahil sa dami ng inaalala. Sa nais nitong matapos ang maraming gawain sa maikling panahon, napapabayaan na ang pagkain. Minsan sobra sobra ang pagkain at minsan naman ay kulang. Kadalasan din ang hindi pagtulog ng estudyante. Bumababa din ang performance level ng estudyante sa klase.

Minsan, nagiging mainitin ang ulo ng estudyante kaya lagi ito napapaaway. Para makatapos ng gawain, nilalaan na lamang ang oras sa pag-aaral kaysa sa pamilya. Resulta nito ang pagkawala ng gana sa paggawa ng mga importanteng bagay.

Epekto ng Pagkahapo

- Palaging pagod

- Nawawalan ng oras para sa pamilya

- Hindi nakakakilos ng maayos

- Nakakasama sa kalusugan

- Walang pokus

- Kakulagan sa pagkain at pagtulog

- Hindi tamang pag-kain

- Maraming iniisip

- Mababa ang marka

- Pag-aaway

- Hirap sa akademiks

- Nawawalan ng gana

Grap 4. Ilan sa mga gawaing ginagawa ng mga mag-aaral upang

mabawasan ang kanilang pagiging hapo

Dalawampung bahagdan (20%) ng mga respondente ang nagsabing pagkain ang kanilang solusyon upang mabawasan ang kanilang pagiging hapo. Ang mga pinagkakaabalahan naman o hobbies ang sumunod na sagot ng animnapung bahagdan o 60% ng mga respondente na siya nilang ginagawa upang mabawasan ang kanilang pagkahapo. Dalawampung bahagdan o 20% naman ang nagsabing mga gawaing pangkalakasan ang kanilang ginagawa upang mabawasan ang kanilang pagkahapo samantalang wala naman ang nagsabing ang bisyo ay nakatutulong sa kanila.

Iba’t ibang dahilan kung bakit nakakabawas sa

pagkahapo ang kanilang napiling gawain

•

Pagpapahinga

•

Naaalis ang pagkanegatibo

•

Pang-agaw pansin

•

Nagiging Masaya

•

Nakakalimutan ang problema

Talahanayan 4. Iba’t ibang dahilan ng mga mag-aaral kung bakit

nakakabawas ng pagkahapo ang kanilang mga napiling gawain.

Grap 5. Ipinapakita nito ang pagkadalas ng paggawa ng mga gawaing ito.

Marami ang nagsasabing madalas nilang ginagawa ang mga gawaing

nakakabawas ng kanilang pagkahapo na umaabot sa animnapung bahagdan (60%) ng mga respondente habang labindalawang bahagdan (12%) naman ang

nagsasabing palagi nilang nagagawa ang mga bagay na nakakabawas ng

pagkahapo para sa kanila. Dalawangpung bahagdan (20%) naman ang nagsabing paminsan-minsan lamang nilang nagagawa ang mga gawaing nakakabawas ng pagkahapo habang walong bahagdan (8%) ang nagsabing bihira lamang nila itong gawin.

Mula sa datos na nakalap, maaaring dahil sa mga kadahilanang tinukoy sa Talahanayan 4 kaya’t marami ang nagsabing madalas nilang gawin ang mga gawaing nakakabawas ng pagkahapo. Isinulat nila na nakakapagbigay ito ng saya at nakakaalis ng problema na maaaring magsilibing “gamot” para sa pagkahapong kanilang nadaranas.

Grap 6. Ipinapakita nito ang pagka-epektibo ng mga ginagawa upang

mabawasan ang pagkahapo (stress)

Sa mga gawaing pinagpilian sa talatanungan, siyamnapu’t dalawang bahagdan (92%) ang nagsasabing epektibo ang kanilang napiling gawain sa

pagbawas ng kanilang pagkahapo habang limang bahagdan o 5% ang nagsasabing hindi. Sampung bahagdan (10%) naman ang nagsabing medyo epektibo lamang ang kanilang napiling gawain.

Makikita na isang angkop na paraan upang kontrolin o bawasan ang

pagkahapo ay ang gumawa ng iba’t ibang bagay na nakapagdudulot sa iyo ng saya o kalayaan na gawin ang ano mang iyong naisin.

Sagot

Dahilan

Oo

•

Nakakatanggal ito ng

pagkahapo

•

Nakakagana

•

Nagkakaroon ng

motibasyon

Hindi

•

Nauubos agad ang

enerhiya

•

Pagod

•

Hindi nawawala ang

pagkahapo

Medyo

•

Hindi lubusang

nawawala ang

pagkahapo

Talahanayan 5. Iba’t ibang kadahilanan kung bakit nasabing epektibo

o hindi ang napiling gawaing nakakabawas ng pagkahapo.

Ayon sa talahanayan, karaniwang dahilan ng mga mag-aaral kung bakit nila ginagawa ang mga bagay na nakakabawas ng kanilang pagkahapo sapagkat ito’y nagkakaroon sila ng motibasyon, nagiging masaya sila sa kanilang ginagawa at nabibigyan sila ng kalayaan upang gawin ang mga bagay na gusto nilang gawin. Ayon naman sa mga sumagot ng hindi, nasabi nilang hindi epektibo ang kanilang mga ginagawa dahil hindi naman talaga nawawala ang kanilang pagkahapo at kung nakakapagod pa ang kanilang mga ginagawa gaya ng mga gawaing pangkalakasan o mga pinagkakaabalahan ay mas lalo lamang itong makadaragdag sa kanilang pagiging hapo.

KABANATA IV

A.

L

AGOM

Lahat ng mga respondente ay nakararanas ng pagkahapo (100%). Ang karaniwang nakakapagdulot sa kanila ng pagkahapo ay akademiks (50%), extracurricular activities (10%), at personal na buhay (40%).

Ang mga aspetong naapektuhan sa buhay ng mag-aaral na hapo ay paaralan (40%), pangangatawan o kalusugan (20%), at pamilya at mga kaibigan (40%). Ilan sa mga gawaing ginagawa ng mga mag-aaral upang mabawasan ang kanilang pagiging hapo ay ang kumain (20%), pinagkakaabalahan o hobbies (60%),

gawaing pangkalakasan o sports (20%), at bisyo (0%).

Marami ang nagsasabing madalas nilang ginagawa ang mga gawaing

nakakabawas ng kanilang pagkahapo (60%) habang ang iba naman ay nagsasabing palagi nilang ginagawa ang mga ito (12%). Mayroon din naming nagsasabing

paminsan-minsan lamang nila nagagawa ang mga gawaing ito (20%) habang ang iba naman ay nagsasabing bihira lamang nila itong gawin (8%).

Sa mga respondente, marami ang nagsasabing epektibo ang kanilang mga gawain sa pagbawas na kanilang hapo (92%) habang ang iba naman ay

nagsasabing hindi (5%). Kaunti lamang ang nagsabing medyo epektibo lamang ang kanilang napiling gawain (10%).

B.

K

ONKLUSYON

Mula sa pag-aaral, mapapansin na lahat ng mga mag-aaral ay nakakadama ng pagkahapo. Ang mga estudyante ay nakakaranas ng problema lalung-lalo na sa aspeto ng akademiks. Dahilan dito ang sabay-sabay na

pangangailangan ng bawat sabjek. Mangilan-ilan lamang ang nakararanas ng pagkahapo sa extracurricular activities.

Upang maibsan ang nararamdaman na pagkahapo, dapat ay

maghanap ng makabuluhang pampalipas oras. Maaring gumaan ang pakiramdam ng taong hapo at bumalik ito sa dating sigla. Maiaalis din sa isipan ang mga problema.

Lahat ng tao ay makararanas ng pagkahapo. Maaring iba’t iba ang sanhi nito. Ngunit dapat tayong matuto kung ano ang mga bagay na dapat bigyang pansin at magkaron ng mabisang pamamahala ng oras. Huwag natin hayaan na tayo ay laging nakakaranas ng pagkahapo sapagkat kapag ito ay lumala maaring maapektuhan ang ating kalusugan.

C. R

EKOMENDASYON

Binigyang puna ng aking pamanahunang papel ang mga epektibong pamamaraan ng pagbawas sa pagkahapo. Para sa mga mag-aaral na

kasulukuyang hinaharap ang mga karanasang nakakahapo, isaisip ang mga pamamaraang ito, gaya ng mga pinagkakaabalahan o hobbies at mga gawaing pangkalakasan. Alalahanin din na ang pamamaraan tulad ng bisyo ay nagdudulot ng negatibong epekto sa katawan.

BIBLIYOGRAPIYA

BIBLIYOGRAPIYA

About, Inc. (n.d.). Stress. Available: http://adam.about.com/reports/000031_2.htm American Academy of Family Physicians . (1996). Stress: How to cope better with life's

challenges. Available:

http://familydoctor.org/online/famdocen/home/common/mentalhealth/stress/167.html Babao-Guballa , C.S. (2008). Roots and wings : Protecting your kids’ health. Available:

http://services.inquirer.net/print/print.php?article_id=112027

Bairds, R. (n.d.). Health effects of stress: Anxiety. Available: http://ezinearticles.com/?Health-Effects-of-Stress---Anxiety&id=965748

Challem, J. (2007). The food-mood situation. New Jersey: John Wiley & Sons Inc. Chang, L. (2006, December). The effects of stress on your body. WebMD. Available:

http://www.webmd.com/content/pages/7/1674_52147.htm

Drinking alcohol to relieve stress...a dangerous choice. (2003). Available:

http://www.fiu.edu/~oea/InsightsFall2004/online_library/articles/drinking%20to%20relieve %20stress%20a%20dangerous%20choice.htm

Funk and Wagnalls New Encyclopedia. (1986). Stress, v. 24, p. 383. USA: Rand McNally & Company.

Grossman, M. (n.d.). The definition of stress: Knowing can be a life-saver. Available: http://ezinearticles.com/?The-Definition-of-Stress---Knowing-Can-Be-a-Life-Saver&id=960128

Guevara, E. (February 2008). Uno. dos. stress. Tambayan Tamaraw Bayanihan. Available:

http://www.feuadvocate.com/advocatefeatures/unodosstress02012008.htm

Hall, G. (2006, September). Consider taking up recreational sports to relieve stress. EzineArticles. Available:

http://ezinearticles.com/?Consider-Taking-Up-Recreational-Sports-To-Relieve-Stress&id=310304

Jaffe, J. Segal, J. (2007, September). Dealing with stressful relationship: How to stay calm and communicate better. Help Guide. Available:

http://www.helpguide.org/mental/eq2_managing_stress_relationships.htm

Jaffe-Gill, L., et. al. (2007, March). Understanding stress: Signs, symptoms, and effects. Help Guide. Available: http://www.helpguide.org/mental/stress_signs.htm

Kaplan, S. and C. Wicox. (2004). Majority of students stressed, shows poll. The Dickinsonian. Available: https://www.dickinson.edu/dickinsonian/detail.cfm?316

Martiquet, P. (n.d). MHO article: Effects of stress. Vancouver Coastal Health. Available:

http://www.vch.ca/living/depression/mho_stress.htm

McGrath, J.E. (1970) A conceptual formation for research on stress. In J.E. McGrath (ed.) Social and Psychological Factors in Stress. New York: Holt, Rinehart & Winston, pp. 10-21

Nadig, A. Stress: A health and relationship killer. DrNadig. Available: www.drnadig.com/stress.htm

Nyholm, C. (2007, August). Stress reduction techniques: How people cope with stressful life situations. Suite 101. Available:

http://health-psychology.suite101.com/article.cfm/stress_reduction_techniques

Rein, D. (2006). Ways to relieve stress: Working out, playing sports, doing a craft and more. Associated Content, The People’s Media Company. Available:

http://www.associatedcontent.com/article/71384/ways_to_relieve_stress_working_out.html

Stress relief. (2008). Nutrition Health Center. Available: http://www.add-adhd-help-center.com/stress/relieve_stress.htm

The Nemours Foundation. (2007). Stress. Available:

http://www.kidshealth.org/teen/your_mind/emotions/stress.html

University Health Centre. (2001). Studens & stress. Available:

Whittle, Adrian. (2007, March). Hobbies As Stress Relief. EzineArticles. Available: http://ezinearticles.com/?Hobbies-As-Stress-Relief&id=486452

PATUNGKOL SA AWTOR

PATUNGKOL SA AWTOR

I. Contact Information

Pangalan : Clarice Yvonne A. Candaza

Tirahan : 11 Old Cabuyao Sauyo Road Novaliches Quezon City

Telepono/Cellphone Number : 4302847/09276593177

E-mail Address : claryvon@yahoo.com

II. Personal na Datos

Edad: 15

Kapanganakan : Setyembre 12, 1995

Lugar ng Kapanganakan : Quezon City

Lahi : Filipino

Kasarian : Babae

Pangalan ng Ina : Glady Taira

III. Educational Background

Paaralan :

• Sekondarya:Flos Carmeli Institution Of Q.C. • Elementarya:Good Shepherd Cathedral School

IV. Mga interes at pangarap

Mahilig akong kumanta at sumayaw.Gusto ko talaga maging

artista kasi tingin ko doon talaga tumutugma yung talento ko.