• Tidak ada hasil yang ditemukan

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016"

Copied!
15
0
0

Teks penuh

(1)

e-Journal JPBB Universitas Pendidikan Ganesha Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

NUREKSAIN ANGGAH-UNGGUHING BASA RING CERPEN MABASA BALI RUBRIK ORTI BALI, KORAN BALI POST 2016

ayusastrinidewi@yahoo.co.id, imadesutamaubd@yahoo.com, idabagusludypariatna@gmail.com Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

Universitas Pendidikan Ganesha Singaraja, Indonesia

KUUB

Tetilikan puniki matetujon (1) Mangda sida uning indik Anggah-ungguhing basa Bali sane keanggen ring sajeroning Cerpen Mabasa Bali Ring Rubrik Orti Bali, Koran Bali Post 2016, (2) Mangda sida uning indik keiwangan sane wenten ritatkala nureksan Anggah-ungguhing Basa ring Cerpen Mabasa Bali Ring Rubrik Orti Bali, Koran Bali Post 2016 tetilikan puniki maosang indik kawentenan basa Bali ring cerpen mabasa Bali Rubrik orti Bali Koran Bali Post 2016 tetilikian puniki ngangge pahan deskriptif kualitatf. Jejering ring tetilikan puniki inggih punika Cerpen Mabasa Bali Ring Rubri Orti Bali, Koran Bali Post 2016, lan penandangnyane basa ring cerpen. Ring Tetilika punikin ganggen tata cara mupulang data, inggih punika dokumentasi antuk teknik baca, simak, catat. Pikolih saking tetilikan puniki (1) kawentenan Anggah-ungguhing Basa Bali sane kaanggen sajeroning Cerpen Mabasa Bali Ring Rubrik Orti Bali, Koran Bali Post 2016 marupa, basa madia, basa andap lan basa kasar, (2) Kaiwangan napi sane wenten ritatkala mabebaosan ring sajeroning Cerpen Mabasa Bali Ring Rubrik Orti Bali, Koran Bali Post 2016, wantah kaiwangan mabebaosan sane kakranayanang olih nenten manutnyane basa sane kaanggen majeng ring sang sane kaajak mabebaosan utawi sang sane patut singgihang. Cutetnyane wenten soroh lan kaiwangan sane wenten ring Cerpen Mabasa Bali Ring Rubrik Orti Bali, Koran Bali Post 2016. Piteketnyane mangdane para pangripta cerpen, rikalaning ngaryanin karya sastra mangda nincapang kauratiannyane.

Kruna jejaton : anggah-ungguhing, cerpen Bali Post. ABSTRACT

This study describes the porposee of (1) Anggah-ungguhing basa Bali, (2) was an erorer that has to do about Anggah-ungguhing basa BaLI. This study used a qualitative descriptive tetilikan palihan kramaning mupulang using data that kramaning praktiasa, and documentation. Data already collected will be examined and processed, where the data document tureksa in this study include, data eduction,datac analysis, and coclusions. The tesuls of such research. (1 ) Anggah-ungguhing Bali bases used in speaking cerpen bali in orti section, Bali, Post newspaper in 2016 that include; Bali alus singgih alkaline, Alkaline Bali campuhan madia dsn bases (alkaline Indonesia, the british bases,eg); (2) the errors that exist regarding Anggah-ungguhing basa Bali cerpen language in sections orti Bali, Bli post newspaper in 2016

Keywoards : anggah-ungguhing, cerpen Bali Post. PURWAKA : Indonesia pinaka panagara sane madue makudang-kudang pulo. Makasami pulo ring Indonesia madue

kebudayaan sane matiosan. Lianan tekaning punika, sowang-sowang pulo ring Indonesia madue basa sane kaanggen piranti

(2)

mabebaosan majeng ring jadma sane taler magenah ring pulo punika. Imbannyane sakadi jadma saking jawi mabebaosan ngangge basa jawi majeng ring krama sane pateh saking jawi, punika taler majeng ring krama Bali nganggen basa Bali pinaka piranti ritatkala mabebaosan majeng ring krama paturu Bali. Bali punika pulo sane sampun kasub ka dura negara, makeh kerauhin toris asing, duaning ring Bali akeh kawentenan budaya sane luih, kesenian sane mautama, lan keasrian pulo. Krama Bali taler madue parisolah sane becik, sadhu budhi sane prasida ngardi krama pakraman luih utama.

Basa miwah sastra pinaka kalih soroh sane saling mapaiketan tur nenten prasida kapalasang. Nanging, nenten samian jadma uning napi malih midep indik napi sane kabaos kriya sastra. Sastra pinaka silih sinunggil kriya seni, ring kawentenannyane ngangge basa pinaka jalaran rikalaning nguningayang parindikan kauripan sane wenten ring pakraman {Sutresna, 2006: 2). Kriya sastra akeh ngutamayang indik pikobet urip miwah saluirin kauripan ring pakraman, utamannyane pikobet-pikobet indik sosial budaya, ekonomi, miwah politik. Kriya sastra sane nyihnayang indik kahuripan jadma ketahnyane nguningayang indik sekala (realitas) sane dasarnyane marupa pupulaan saking pamargi idup sekala miwah niskala pengawi.

Basa Bali inggih punika basa sane madue undagan-undagan sane kaanggen mabebaosan olih karma Balisane nyihnayang ungguhang sang sane mabeaosan. Yening sampun uning ring soroh-soroh anggah-ungguhing basa Bali, pastika dangan pacang mamilih undagan

basa sane patut kaanggen. Sakewanten, yening soroh-soroh punika durung kauningin, sinah pacang meweh nanggen anggah-ungguhing basa sane patut. Mawinan sekadi asapunika, nelebin anggah-ungguhing basa Bali rumasa karincikang lan kagenahang manut undagannyane utawi soroh-soroh para jana Bali (Narayana, 1983: 19)

Suasta, (2002: 64) nguningayang mabebaossan cutetnyne nganggen basa Bali pinaka media lisan, nganggen anggah-ungguhing basa Bali inggih punika mabebaosan manut rasa basa lan tata karma Bali. Wenten taler penampen saking Kersten (1984: 1) maosang ritatkala jadma Bali mabebaosan ring jadma sane pateh utawi andapan wangsannyane lan sampun rumaket ring pasawitrannyane, nenten malih milihin kruna lan basannyane ritatkala mabebaosan bisaa kemanten. Indike puniki boya ja nenten nyinggihang jadma sane keajak mabebaosan,. Undagan-undagan anggah-ungguhing basa Bali sane kaanggen sarana mabebaosan olih karma Bali punika makacihna undagan basa punika (Narayana: 1984: 19).

Anggah-ungguhing basa Bali punika mawiwit saking kruna sor lan singgih. Kruna sor mateges andap wiadin teben (bawah), singgih mateges halus wiadin hormat, dadosnyane kruna Anggah-ungguhing mapariteges tata kramaning undagan basa nganutin ungguan sane luanan lan tebenan ring parindikan rasa sajeroning mabaos Bali. Kawentenan Anggah-ungguhing basa sajeroning basa Bali taler nganutin pakibeh jagat Baline, sane kantos mangkin kantun manggeh mawit sangkaning kawentenan pelapisan masyarakat Bali

(3)

minakadi pelapisan masyarakat Bai purwa (tradisional) miwah masyarakat Bali anyar (modern).

Kaiwangan anggah ungguhing basa Bali puniki taler negesang indik identitas lan status sosial ring sajeroning mabebaosan. Punika mawinan yening sang sane kairing mabebaosan sampun kauningin, minab dangan jagi mikoihin undagan basa sane anut kaanggen mabebaosan katimbang mabebaosan ring jadma sane durung kauningin. Undagan-undaga basa Bali sane wenten kaanggen maktayang unteng-unteng kapatutan sane matiosan undagannyane.

Pelapisan masyarakat Bali purwa (tradisional) metu saking pamijilan utawi (katurunan), sangkaning pamijilan krama Baline mawinan wenten kasengguh Tri Wangsa miwah wangsa jaba. Sane kasengguh Tri Wangsa inggih punika wenten tetiga wangsane sane kasengguh sang singgih, minakadi: Brahmana, Ksatria, miwah wesia. Raris sane kabaos wangsa jaba saha kanggehang pinaka sang sor wantah sameton Baline sane mawit saking sudra wangsa, salanturnyane sajeroning plapisan masyarakat Bali Anyar (modern) wenten Sang Singgih sane kabaos prakangge prayayi minakadi sang waraga guru wisesa (pejabat), majikan, direktur, menejer, rektor, dosen, gurubendesa jero mangku, sulinggih, miwah sane lianan. Ane kabaosang Anggah-ungguhing punika anake sane madue linggih soran ring prakanggene i wawu minakadi: tukang sapu, sopir, tukang ketik surat, pegawe, buruh, murid, mahasiswa, parekan, panyroan (pembantu), miwah sane lianan. Majalaran ring kawentenan pabinayan linggih punika raris metu tata krama mabebaosan sane waluya sampun pianaka

uger-uger sajeroning mabaos Bali, saha sampun mamargi saking nguni pisan kantos mangkin (Sujiwaa, 2007: 4). Krama Baline ri tatkala jagi mabaos-baos setatat madasar antuk tata krama, tata susila, kraket ring kawentenan semeton, braya, sawitra, miwah sane tiosan, sane ngawangun tata paribadining krama Baline, awanan ri kala jaga mabebaosan, matur-atur setata jaga milihin kruna sane jaga kaanggen manut lingih sane patut uratiang, sapunapi carane mangda bebaose sida ngawinang kayun ngaledangin, taler sida marupa becik wiadin patut. Ane kabaosang Anggah-ungguhin inggih punika anake sane madue linggih soran ring prakanggene i wawu minakadi: tukang sapu, sopir, tukang ketik surat, pegawe, buruh, murid, mahasiswa, parekan, panyroan (pembantu), miwah sane lianan. Majalaran ring kawenntenann pabinayan linggih punika raris metu tata krama mabebaosan sane waluya sampun pianaka uger-uger sajeroning mabaos Bali, saha sampun mamargi saking nguni pisan kantos mangkin (Sujiwaa, 2007: 4)

Ring aab sakadi mangkin, basa Bali sane nginutin Anggah-ungguhing basa majanten sampun aran kaanggen ring krama Bali, ring kahanan formal sakadi ring paruman. Kawentenan Anggah-ungguhing basa sane wenten ring Bali ngawinang krama Bali, utamannyane krama desa rumasa likad ri tatkala mabebaosan. Indik punika taler kapanggih olih panilik ritatkala ngariinin mraktiasa sadurung ngamargiang tetilik. Riantukan punika panilik meled nyelehin Anggah-ungguhing basa Cerpen Mabasa Bali Ring Koran Bali Post Indik punika sane ngawinan panilik meled ngaryanin tetilikan sane mamurda

(4)

“Panureksan Anggah-ungguhing basa ring Cerpen Mabasa Bali Ring Rubrik Orti Bali, Koran Bali Post 2016 .Sauning panilik durung wenten tatilikan sane nilikin indik anggah-ungguhing basa ring sajeroning cerpen sane wenten ring Koran Bali post.

Ring pupulan cerpen kawentenan Anggah-ungguhing basa Bali sane jagi kaanggen pengawi sajeroning carita cerpen ring korang Bali post 2016 puniki prasida ngawedarang lelintihan satua sane wibuh ring pikobet para praginane, lan kaiwangan kaiwangan anggah-ungguhing basa taler wenten ring cerpen Koran Bali post. Duaning asapunika panilik kadaut manahnyane jagi nglaksanayang tetilikan ring cerpen Koran Bali post lan nureksain anggah-ungguhing basal lan kaiwangan anggah-ungguhing basa ring sajeroning cerpen puniki. .nanging ring cerpen puniki panilik wantah nureksauin babaosan pragina sareng pragina lianan. Tetilikan puniki kalaksanayang antuk kadaut manah panilik duaning durung wenten sane ngalaksanayang tetilikan indik anggah-ungguhing basa Bali ring pupulan cerpen sane wenten ring Bali post.

Ring pupulan cerpen sane wenten ring Koran Bali post punike makeh pikonet-pikobst sane prasida kapolihang. Pikobet sane wenten indik anggah-ungguhingbasa Bali sane wenten ring cerpen terbitan Bali post sapunapi kawentenan Anggah-ungguhing basa Bali sane kaanggen ring sajeroning Cerpen Mabasa Bali Ring Rubrik Orti Bali, Koran Bali Post 2016 lan Kaiwangan-kaiwangan sane prasida kacingak ritatkala nilikin anggah-ungguhing ring sajeroning Cerpen Mabasa Bali Ring Rubrik Orti Bali, Koran Bali Post 2016.

Makeh kaiwangan kaiwang sane prasida kacingak ring cerpen-cerpen sane katerbitang olih Bali post puniki, ring pangetikan ring cerpen-cerpen puniki makeh kaiwangan-kaiwangan sane prasida kacingak lan kaiwangan punika ngranayang kaliwat punika singsal yening kacingak. Anggah-ungguuhing basa Bali mangkin sampun keni aab globalisasi nenten je saking cerpen sane prasida kacingak ring Bali post nanging ring pagubugan sarahina-rahina

Lianan saking iusan wesana ten becik ring basa tiosan, sane taler ngawinang basa Bali punika kaon inggih punika akeh saking krama Bali sane nenten cecep ritatkala mabebaosan nganggen basa Bali. Ring basa Bali punika wenten undagan-undagan basa sane patut kauningin sane ketah kabaos anggah-ungguhin. Kawentenan anggah-ungguhing basa sakadi punika mawinang basa Bali kabaosang basa sane meweh pisan, riantukan ritatkala iraga mabebaosan sareng jadma sane linggihnyane (kasta) matiosan majanten sampun kosa basa sane kaanggen matiosan. Mabinayan pisan yening iraga mabebaosan sareng sawitra sane sampun raket pasawitrannyane. Yening iraga mabebaosan sareng jadma sane kasinggihang iraga sapatutnyane nganggen basa alus singgih, punika taler yening iraga mabebaosan pacang ngasorang dewek iraga patut nganggen basa alus sor.

Tetilikan sane masih sareng tatilik puniki inggih punika tetilik

saking Ni Kadek Juniari sane mamurda “Kemampuan Menggunakan Anggah-ungguhing Basa Bali Siswa Kelas VII A2 SMP Negari 1 Singaraja dal9ib j am Manulis Cerpen Bahada Bali Berhuruf Latin”. Pikolihan saking tetilikan ipun

(5)

nyihnayang kewagedan sisya kelas VII A2 SMP Negeri 1 Singaraja nganggen anggah-ungguhing basa Bali ring sajeroning nyurat cerpen basa Bali meaksara latin kasengguh sedeng antuk pikolih rata-rata 69,80. Tetilikan ipun madue pabinayan tekaning tetilikan puniki pabinayan nyane ring sesorohan tetilik, genah tatilik, jejering lan penandang tetilik. Saking tetilikan punika yadiastun wenten pabinayan nyane sareng tatilikan puniki nanging pateh nilikin indik anggah-ungguhing basa Bali. Tetilikan puniki maosang indik anggah-ungguhing basa Bali ring Koran Bali post sane marupa cerpen.

Makasami tetilika madasar antuk sepat siku-siku santukan tetilikan punika ilmiah. Sepat siku-siku prasida dados dasar ring tetilikan anggen muputanng pikobet sane kapanggihin. Wendra (2011: 31) maosang ritatkala ngamilihin sepat siku-siku sane jagi kaanggen ring tetilikan sumangdane nganutin kalih kriteria sane wenten, inggih punika prinsip kamutakhiran lan prinsip relevansi.Ring tatilikian puniki wenten makudang-kudang sepat siku-siku sane jagi kauningayang inggih punika sekadi: (1) teori sosiolinguistik, (2) kasusastraan Bali, (3) papalihan kasusastraan Bali, (4) tetujon kasusastraan Bali, (5) sastra lisan, (6) anggah-ungguhing Basa Bli (7) teges cerpen, (8) cerpen pinaka karya sastra, (9) unsur-unsur cerpen.

Teori sosiolinguistik kaanggen ring tetilikan puniki, santukan sane pacang katlitin nganggen indik Anggah-ungguhing basa sane kaanggen ritatkala Sajeroning Kawentenan anggah-ungguhing basa Bali, ring cerpen mabasa Bali,Rubrik Orti Bali,

Koran Bali Post 2016. Manut Chaer lan Agustina (1995: 3) kruna sosiolinguistik wantah patemon saking kalih kruna, inggih punika sosiologi lan linguistik. Holmes (ring Nurhayati dkk, 2012: 405) maosang “sosiolinguistik marupa ilmu sane mahas hubungan antara basa dan lingkungan sosialnya”. Manut saking baos kalih sujana punika, prasida kacutetang yening sosiolinguistik inggih punika wantah widya sane mlajahin indik basa sane wenten ring pantaraning krama (masyarakat). Yening maosang indik sosiolinguistik pastika punika taler kawentenang warna basa (ragam basa). Warna basa punika kakepah dados kalih inggih sane patut kauningin inggih punika: (1) Warna basa sane wenten saking kawentenan akehnyane kawigunan basa lan soroh krama sane mabebaosan. (2) Warna basa sane kaanggen piranti makasamian ring krama multicultural (Chaer sareng Agustina, 1995: 81)

Sane kawastanin kasusastraan Bali rauh mangkin durung wenten watesnyane sane pastika ngeninin indik wewidangannyane. Yening selehin daging artos parinama kasusastraan wantah mawit saking kruna sastra polih pengater su- raris konfik ka-an dados kruna tiron kasusastraan. Kruna sastra sane mateges “ajah-ajahan”, “kawruh” polih pengater su- sane mateges “luih”, “becik” miwah konfik ka-an sane nyihnayang artos kawentenan

Dados kruna kasusastraan mateges kawentenan ajah-ajahan utawi kawruhan sane luih utawi becik tur mabuat. Kasusastraan Bali manut parinama ring ajeng dados saluir kawruh sane becik sane metu saking budinyane para wagmi ring Bali kasurat nganggen basa Bali miwah aksara

(6)

Bali lan latin. Wenten taler sane maosang kasusastraan Bali punika nenten jawantah sane madasar antuk aksara Bali sane kaanggen nyurat. Manut ring pikayunan punika wates sastra punika dadosane makasamian tetamian pangweruh sane marupa ajah-ajahan, tatwa, susila, muah sane tiosan sane ngangen aksara Bali sane katami rauh mangkin (Dinas Budaya Provinsi Bali, 2005: 4).

Panglimbak saking parinama inucap kawiaktinnyane sasuratan Bali yening rerehang kekuwub Budaya Baline wantah mabuat pisan. Napi mawinan asapunika duaning yening prade paacang nyelehin daging-daging kautamaan Budaya Baline yening nenten uning utawi madasar antuk pangweruh susastra Bali janten pacang meweh tur abot pisan.

Manut ring para wagmi sane sampun nyelehin daging-daging sasuratan Bali, sane kabaos sastra Bali punika nenten ja sane nganggen basa Bali kemanten, taler kabaos saluir tetamian sesuratan sane ngangggen basa kawi utawi jawa kuna makadi sastra kakawin miwah parwa-parwa lan kidung. Tiosan ring punika sastra Bali manut panglimbaknyane taler keni iusan sastra modern makadi satua bawak, cerprn, novel, drama, puisi modern sane nganggen basa Bali. Indike puniki raris ngawentenang pah-pahan kasusastraan Bali manut aab jagat sane kabaos sastra Bali anyar lan sastra Bali purwa (Dinas Budaya Provinsi Bali, 2005: 4). Saking bebaosan ring ajeng manawita sida nyutetang piteges sastra Bali punika.

Sane kabaos kasusastraan Bali inggih punika saluir pangweruh sane medal saking pikayunan budinnyane para sujana sane marupa ajah-ajahan, tutur-tutur sane luihing

utama, sane nganggen Basa Bali miwah kawi tur kasurat nganggen aksara Bali miwah latin sane katami rauh mangkin,. taler wenten kasusastraan sane neten kasurat sane kabaos sastra tutur (lisan) makadi satua-satua miwah sane tiosan.

Manut Antara (2010: 2) kesusastraan Bali punika prasida kakepah dados makudang-kudang pahan, manut saking kawentenan sastranyane punika. Kesusastraan Bali punika prasida kakepah manut ring 1) tata cara ngawedarang, 2) wentuk, 3) galah, lan 4) dagingnyane.

Malarapan antuk punika tetujon nyelehin kasusastraan Bali pinih mabuat pisan, prasida ngawetuang kayun jagra saha nguningin kautamayan dagingnyane, prasida ngawetuang rasa gargita sesampune ngawacen daging-daging kasusastraan.

Sastra lisan inggih punika karya sastra sane kawentenannyane wantah sajeroning nguningayang sastra punika saking dumun ngantos mangkin (turun - temurun) taler akeh bebaosan sane sida kawedar manut kadi sang sane nguningayang.

Ring panglimbaknyane, sastra Bali lisan punika akeh sane sampun kasurat minekadi sajeroning geguritan lan peparikan. Ring kawentenan kadi asapunika sastra Bali sida kekaji ngangge perspektif folklore, inggih punika ilmu dresta sane marupa dresta lisan. Punika prasida kepastiang ring kawentenan pagenahan sane durung waged ring kawentenan sesuratan minekadi ring desa-desa sane kramanyane durung waged nyurat (Antara, 2010: 25).

Basa Bali inggih punika basa sane madue undagan-undagan basa. Indik undagan undagan basa Bali punika kaparinama antuk anggah-ungguhing basa

(7)

Bali. Parinama puniki sampun kacumpuin duk warsa 1974 ring sajeroning parikrama sane mlibagang kasukertan basa Bali sane magenah ring Singaraja (Narayana, 1983: 19).

Anggah-ungguhing basa Bali pinaka piranti sane kaanggen mabebaosan olih karma Bali sane nyihnayang ungguhang sang sane mabebaosan. Yening sampun uning ring soroh-soroh anggah-ungguhing basa Bali, pastika dangan pacang mamilih undagan basa sane patut kaanggen. Sakewanten, yening soroh-soroh punika durung kaubingin, sinah pacang meweh nganggen anggah-ungguhing basa sane patut. Mawinan sekadi asapunika, nelebin angah-ungguhing basa Bali rumasat karincikang lan kagenahang manut undagannyane utawi manut soroh –soroh jana Bali (Narayana, 1983: 19)

Kaiwangan anggah ungguhing basa Bali puniki taler negesang indik identitas lan status sosial ring sajeroning mabebaosan. Punika mawinan yening sang sane kairing mabebaosan sampun kauningin, minab dangan jagi miloihin undagan basa sane anut kaanggen mabebaosan katimbang mabebaosan ring jadma sane durung kauningin. Undagan-undaga basa Bali sane wenten kaanggen maktayang unteng-unteng kapatutan sane matiosan undagannyane.

Suasta, (2002: 64) nguningayang mabebaossan cutetnyne nganggen basa Bali pinaka media lisan, nganggen anggah-ungguhing basa Bali inggih punika mabebaosan manut rasa basal an tata karma Bali. Wenten taler penampen saking Kersten (1984: 1) maosang ritatkala jadma Bali mabebaosan ring jadma sane pateh utawi andapan wangsannyane lan sampun rumaket

ring pasawitrannyane, nenten malih milihin kruna lan basannyane ritatkala mabebaosan bisaa kemanten. Indike puniki boya ja nenten nyinggihang jadma sane kaieing mabebaosan,. Undagan-undagan anggah-ungguhing basa Bali sane kaanggen srana mabebaosan olih karma Bali punika makacihna undagan basa punika (Narayana: 1984: 19).

Basa Bali sane kaanggen mangkin sampun marupa basa campuhan, inggih punika basa Bali Bali kacampuhin antuk basa dura Negara, minakadi basa jawa, sansakerta, miwah sane tiosan. Basa Bali punika madue undagan-undagan sane mewasta Anggah-ungguhing basa utawi Anggah-ungguhinbasa. Kawentenan undagan-undagan basa punika ring Balis ampun keni pangweruh saking agama hindu, majalaran saking kasta sane mewasta catur wangsa, inggih punika brahmana, satria, wesia miwah sudra. Soang-soang wangsa punika madue warna basa ane sampun kaanutang rikalaning mabebaosan. Anggah-ungguhin basa Bali punika kabinayang dados makudang-kudang basa. Kruna Alus Singgih, Kruna Alus Madia, Kruna Alus sor, Kruna Alus Mider, Kruna Mider, Kruna Andap, Kruna Kasar, Lengkara Alus Singgih, Lengkara Alus Madia, Lengkara Alus Sor, Lengkara Andap, Lengkara Kasar, Basa Alus, Basa Andap, Basa Madia, lan sane kaping untat Basa Kasar

Kakuub anggah-ungguhing basa Bali manut teori sane kamedalang olih Tim Penelitian Fakultas Sastra Unud, I Nengah Mendra, Ida Bagus Udara Narayana prasida karingkes manut table ring sor puniki.

Kawentenan kakuub anggh-ungguhing basa puniki wantah mapaiketaan pisan

(8)

rikalaning iraga jagi melajahin ngeninin indik anggh-ungguhing basa Bali. Mawit saking rasa basannyane pinaka tuntunan malajahin rasa basa kruna, lengkara, lan basa. Ring sajeroning paiketan kakuub anggah-ungguhing Basa Bali puniki manut Kruna punika wenten kruna alus mider, punika praside kaanggen ring kruna alus singgih, kruna alus madia, kruna alus sor. Selanturnyane kruna mider punika prasida kaanggen ring kruna andap lan kasar.

Tincapang ring rasa basa lengkara sesampun tatas ring rasa basa kruna punika dasar lengkara, raris sane mangkin wenten lengkara alus singgih, lengkara alus madia, lengkara alus sor punika punika prasida kawangun olih kruna alus singgih, kruna alus madia, kruna alus sor. Selanturnyane wenten lengkara andap sane kawangun olih kruna andap, lengkara kasar kawangun antuk kruna kasar. Rasa basa basa Bali wenten basa alus kawangun olih lengkara alus singgih lan lengkara alus sor, basa madia kawangun olih lengkara alus madia, basa andap ka3wangun olih lengkara andap, lan panguntat lengkara kasar prasida ngawangun basa kasar. Punika indik paiketan kakuub anggah-ungguhing basa Bali sane kawangun mawit saking kruna-lengkara-basa.

Manut nurgiantoro (1998: 12) cerpen inggih punika gancaran sane marupa sesuratan sane nenten yakti kawentenannyane. Tioasan ring punika manut Putera (2006: 2) wates cerpen inggi punika, akeh kruna 500 kantos 10.000 kruna utawi 2 kantos 25 kaca ring kertas kuarto antuk spasi kalih. Tiosan ring punika manut Suroto (1989: 3) cerpen inngih punika

kekawian sane nelatarang indik pikobet utawi kadaden kadaden sane mapaiketan sareng kahuripan jadma sane kacaritayang saking pragina ring carita punika.

Cerpen kasurat antuk makudang-kudang basa. Wenten sane mabasa inggris, mabasa Indonesia, miwah mabasa Bali. Cerpen sane mabasa Bali inggih punika wangun sastra gancaran kesusatraan Bali Anyar sane kasurat manut ring tata-titi sesuratan ring dura Negara wiadin ring Indonesia. Cerpen mabasa Bali wentuk duk warsa 1920-an ritatkala wenten karya sastra saking Made Pasek, silihh sinunggil guru ring aab penjajahan welanda. Cerpen sane kakaryanin plih Made Pasek minakadi, Pemadat, Balian, miwah sane lianan, sane kadadosang tonggak saking kasusastraan Bali Antyar.

Malarapan antuk napi sane sampun kabah-bahang iwawu, prasida kacutetang cerpen inggih punika wangun sastra gancaran sane marupa carita saking sikian peristiwa ring kahuripan manusa sane kasurat antuk watesan 500 kantos 10.000 Gautama (2006: 26)

Manut Djoko Pradopo, dkk. (2003: 9), kruna ‘sastra’ kaanggen maosang indik napi sane prasida kacingak ring krama minakadi ring kahuripan masimakrama, ekonomi, miwah magama, sane kawentenannyane nenten marupa kapatutan. Karya sastra prasida kacingak pinaka kreasi seni sane madue nilai luhur sane kompleks lan absurd sane ngawinang karya sastra (cerpen) punika meweh kawatesin cihnannyane (Aminniudin, 1987: 87). Wenten makudang-kudang soroh karya sastra ring Bali, nanging ketahnyane karya sastra punika kakepah dados kalih, inggih punika gancran (prosa)

(9)

miwah tembang (puisi). Silihh sinunggil karya sastra sane ngranjing ring soroh gancaran inggih punika cerpen.

Kawentenan cerpen punika prasida kacingak saking unsur-unsur sane ngwangunipun. Unsur sane ngwangun cerpen punika kakepah dados kalih, inggih punika wangun jroning (unsur intrinsik) miwah wangun jaba (unsur ekstrinsik). Wangun jroning (unsur intrinsik) punika minakadi parindikan carita (alur utawi plot), pragina carita (karakter), unteng carita kahanan caritalatar carita, sudut pandang, miwah gaya basa pangawwi (Sumardjo lan Saini, 1986: 37). Wangun jaba (unsur ekstrinsik) cerpen inggih punika minakadi kahuripan sosial sang pangawi, konteks budaya genah cerpen punika kakaryanin, miwah factor-faktor lian sane ngiusin cerpen sane mawit saking jaba cerpen punika.

Ring sane sampun katelataran iwawu prasida kacutetan cerpen miwah karya sastra sane marupa gancaran sane madue cihna, lan kawangun antuk wangun jroning (unsur intrinsik) sane ngawangu tengah karya sastra lanWangun jaba (unsur ekstrinsik) sane ngawangun saking jaba karya sastra punika. KRAMANING TETILIK

Kramaning tetilik ingggih punika swagina sane kamargiang ritatkla mupulang lan nyobiahang data bring tetilik. Ritatkala muputang saluiring pikobet, panilik nganggen tata cara utawi kramaning tetilik, lianan ring teori-teori sane sampun katelatarang ring panilik. Wendra (2011: 31) nelatarang, kramaning tetilik pinaka pidabdab sane jagi kalaksanayang olih panilik mangda prasida nyawis pikobet sane wenten. Mardalis (2008: 24) nelatarang

kramaning inggih punika cara sane kaanggen ring sajeroning tetilikan. Ring kramaning tetilik puniki pacang nelatarang indik prosedur sane pacang kalaksanayang rikala ngalaksanayang tetilikan puniki Pahan kramaning tetilik puniki minakadi: 1) palihan tetilik, 2) jejering miwah penandang tetilik, 3)kramaning mupulang data, 4) piranti tetilik, 5)data tureksa. Pah-pahan punika jagi katlatarang skadi ring sor.

Palihan Tetilikan

Wendra (2011: 32) maosang palihan tetilik pinaka strategi sane kaanggen ngatur genah tetilik mangda panilik prasida ngamplihang data sane patut lana adung sareng tetujon tetilik. Palihan sane kaanggen ring tetilikan puniki inngih punika palihan tetilik deskriftif Kualitatif. Tetilikan deskriftif inggih punika tetilik sane mautsaha nyeritayang kawentenan sane kapangguh manut cihna, parindikan, indik, kawentenan sane wenten (Trianto, 2010: 197). Tetilikan kualitatif manut Lofland (ring Muleong, 2004: 157) maosang data sane utama ring tetilikan kualitatif inggih punika kaanggenn sumnagdene ritatkala ngamargiang tetilikan prasida ngamoolihang data sane patut, becik, lan manut sekadi kasujatian sane katilikin. Data ring tetilikan puniki marupa anggah-ungguhing basa sane wenten ring cerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, koran Bali post 2016. Data punika jagi katilikin nganggen palihan tetilik deskriftif kualitatif, data sane kapolihang punika jagi katelatarang nganggen basa sane lengut lan prasida karesepang.

(10)

Ring tetilikan pastika kapatutang madaging jejering sane katilikin taler sane prasida ngandong kasujatian lan mangda lampias tetilikane punika. Jejering tetilik puniki madue genah sane utama ring tetilik, santukan jejering tetilik pinaka genah kawentenan variable. Teges jejering tetilik inggih punika jadma, piramti utawi genah data variable sne wenten ring pikobet (Arikunro,2007: 82). Jejering ring tetilik puniki inggih punikaanggah-ungguhing basa sane wenten ring cerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, koran Bali post 2016

Penandang punika pinaka indik sane jagi kaselehin ring tetilikan puniki. Penandang ring tetilikan puniki inngih puniks: (1) kawentenan anggah-ungguhing basa Bali sane kaanggen ring cerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, koran Bali post 2016, (2) soroh rasa Basa Anggah-Ungguhing basa Bali sane pinih akeh kaanggen ring cerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, koran Bali post 2016, (3) kaiwangan anggah-ungguhing basa Bali sane wenten ring cerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, koran Bali post 2016 Mupulang Data

Kramaning mupulang data matetujon mangda prasida ngamolihang data sane kaaptiang. Yening penilik nenten uning ring kramaning mupulang data, janten panilik nenten ngamolihang data pinaka daging standar data sabe katetepang (Sugiyono, 2006: 45). Arikunto (2007: 134) taler nlatarang, kramaning mupulang data inggih punika pidabdab sane kaanggen olih panilik sajeroning mupulang data. Karma ing (metode) pinih mabuat ritatkala mupulang data, yening panilik iwang milihin kramaning pastika data sane karerehin ring

sane kaaptiang. Dadosnyane panilik ngaptiang metode sane manut ritatkala mupulang data. Ring tetilikan puniki nganggen kramaning dokumentasi antuk teknik baca,simak, catat, ring sajeroning mupulang data. Kramaning dokumentasi inggih punika data sane ngeninin indik variable sane marupa sasuratan, transkrip, buku, surat kabar, majalah, agenda msl (Arikunto,2007: 125). Dokumen sane kaselehin ring tetilikan puniki marupa cerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, koran Bali post 2016

Ratna (2010, 245-246) nguningayang teknik basa, simak, catat sekadi puniki:

Membaca dalam karya ilmiah dilakukan dengan cara memberikan perhatian yang benar-benar terfokus pada objek.membaca dalam hubungan ini harus dilakukan dengan meluapkan berbagai pengnaruh luar yang dapat mengganggu konsentrasi. Proses membaca dengan memberikan perhatian penuh dengan objek objek pada umumnya disebut sebagai proses menyimak. Membaca dan menyimak tentu tidak cukup sebab kedua kegiatan masih terbatas sebagai prosek yang sedang berlangsung.membaca dan menyimak dilanjutkan dengan mencatat, sehingga teknik yang digunakan disebut sebagai baca simak, catat.

Dadosnyane ring tetilikan puniki sane kapertama kalaksanayang inggih punika nyelehin cerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, koran Bali post 2016 antuk pidabdab ngwacen, ngresepang lan nyatet data sane marupa anggah-ungguhing basa ring cerpen sane katilikin ring piranti tetilikan (kartu data)

(11)

Piranti Tetilik

Piranti tetilik inggih punika piranti sane kaanggen ngamolihang data tetilikan. Wendra (2011: 33) maosang piranti tetilikan mapaiketan sareng kramaning dokumentasi sane kaanggen ring sajeroning mupulang data. Piranti sane kaanggen inggih punika.

Dokumentasi kaanggen ngamolihang data tetilik sane mawit saking sesuratan sane marupa dokumen. Dokumen-dokumen sane kasengguh inggih punika dokumen resmi,. Ring tetilikan puniki panilik jagi nganggen Koran

Kartu data punika kaanggen nureksain indik kawentenan Anggah-ungguhin basa Bali ring acara sane pacang katilikin. Daging kartu data inggih punika basa paragraf, lengkara, bebaosan. Kartu data sane kaanggen inggih punika.

Piranri sane kaanggen ngwantu ngrereh data punika kasengguh kartu data. Kartu data puniki kaanggen nyurat kawentenan anggah-ungguhing basa Bali sane wenten ringcerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, koran Bali post 2016 antuk nilikin kawentenan anggah-ungguhing basa, anggah-ungguhing basa sane pinih pepes kaanggen lan kaiwang anggah-ungguhing basa Bali.

Data Tureksa

Data sane sampun kapolihang salanturnyane kapupulang lan kaolah nganggen metode deskriftif kualitatif. Data punika jagi kawentuk lan katelatarang nganggen basa sane becik lan prasida karesepang. Teknik seseleh data sane kaanggen mangda manut ring data sane kapupulang lan manut ring tetujon sane jagi

kapolihang. Teknik analisis punika kakepah dados papat pakaryan inggih punika:

Mustikayang Data

Kapertama kalaksanayang ring mustikayang data puniki inggih punika mustikayang data sane sampun kapupulang mangda uning kapatutan data sareng bantang pikobet sane kabaosang. Mustikayang data puniki milihin kawentenan sane utama, ngulenggang ring kawentenan sane mabuat ngrereh unteng miwah pola data, tur ngutang data sane nenten kaperluang. Pamastikayan ring tetilikan puniki kakawitin antuk ngwacen cerpen mabasa Bali Koran Bali post 2016. Risampun data mapupul, data inucap kawacen wanti-wanti mangda prasida kacutetang anggah-ungguhing basa sane wenten ring cerpen mabasa Bali Koran Bali post 2016 punika. Selanturnyane, data marupa anggah-ungguhing basa pinaka kacatet ring kartu data sane sampn madaging caciren.

Nyorohang Daya

Data sane sampun kapolihang ring mupulang data nglantur mangkin nyorohang, punika kapupulang manut sorohnyane. Data sane sampun kapolihang ring reduksi data nglantur mangkin ring klasifikasi data, punika kapupulang manut sorohnyane Pengklasifikasian puniki kalaksanayang manut bantang pikobet ring tetilik. Nyorohang puniki kalaksanayang manut bantang pikobet ring tetilikan. Pikolihan ring nyorohang data punika wenten tatiga, inggih punika:

1) Kawentenan anggah-unggihing basa sane kaanggen ring cerpen

(12)

mabasa Bali Koran Bali post 2016.

2) Soroh rasa basa sane pinih makeh kaanggen ring cerpen mabasa Bali Koran Bali post 2016.

3) Kaiwangan anggah ungguhing basa Bali sane wenten ring cerpen mabasa Bali Koran Bali post 2016.

Nyajiang Data

Data sane kasorohang katlatarang ring wentuk uraian data sane pinih sumeken. Ring penelataran data puniki, data sane kapolihang jagi kacocokang sareng teori-teori sane relevan lan pikolihan tetilikan sane masih mangda prasida nyawis pitaken-pitaken sane wenten ring bantang pikobet. Lian raosne, panilik pacang ngaturang data sane sampuun kapolihang antuk tata cara nlatarang pikolihan tureksa data sane kapolihang ring wentuk teks naratif utawi rerawatan data nganggen kruna-kruna pinih sumeken miwah jangkep marupa angagh-ungguhing basa ring cerpen mabasa Bali Koran Bali post 2016.

Tetingkesan

Kekaryan sane kaping untat inggih punika patyutetan (penyimpulan). Payutetan puniki klaksanayang alon-alon ring tahap seseleh data. Panyutetan kalaksanayang manut data lan bukti-bukti sane sampun kapolihang (Sugiyono, 2006: 345). Panyutetan sane sampun kapolihang, punika pinaka pisaur ring bantang pikobet tetilik. Data-data manut kawentenan anggah-ungguhing basa Bali ring cerpen mabasa Bali Koran Bali post 2016 sane kapolihang, sampun kapupulang lan sampun kasusun

antuk wangun sane sampun cempil (cermat, teliti, rapi), mangkin kacutetang. Pakarya nyutetang puniki kalaksanayang nenten ja apisan, nanging ngantos prasida ngamolihang cecutetan sane pinih manut. Soroh rasa basa anggah-ungguhing basa Bali sane pinih makeh kaanggen ring Cerpen Mabasa Bali, Rubrik Orti Bali Koran Bali Post 2016. Saking paletan kapertama saking ngantos paletan sakng ungkur ring paragraph inggih punika wantah nganggen Basa Madia basa madia ring samian cerpen puniki

Rasa basa sane pinih makeh kaanggen ring cerpen Mabasa Bali, Rubrik Orti Bali Koran Bali Post 2016 bebaosan turis australia sareng pedagang acung, babaaosan Nyoman sari sareng turis saking Australia, babaosan Nyoman sarisareng sawitrannyane, bebaosan I Sudarma sareng memennyane, babaosan I Sudarma sareng pekakne, bebaosan I Sudarma teken bapane, bebaosan I Sudarma ngajak gurune, bebaosan anak ngajak I Sudarma, pakrimik anake ngendongang I Sudarma, babaosan Waan Sadia ngajak Luh suwarti, nyaritayang dewekne dadi maling, babaosan I made ajak timpale, babaosan Ketut trisni sareng mbokne, bebaosan katut trisni sareng panak mantune Uwa Oka, samian cerpen punika wantah nganggen rasa Basa Madia ring bebaosannyane ring cerpen puniki wantah samian nganggen basa madia kemanten nenten wenten malih nganggen basa sane lianan ring bebaosannyane cerpen puniki nenten meweh karesepang sareng sane ngewacen cerpen-cerpen mabasa Bali ring Koran Bali Post Puniki

(13)

Ring adyaya puniki pacang katlatarang sane kapolihang ring seseleh cerpen mabasa Bali ring rubrik Orti Bali Koran Bali post indik kawentenan anggah-ungguhing basa Bali. Pikolihan tetilik puniki ngeninin indik kawentenan anggah-ungguhing basa Bali ring cerpen rubrik Orti Bali Koran Bali Post. 4.1 Pikolih Tetilik.

Tetilikan sane sampun kapolihang ring tetilikan puniki pacang katlatarang. Tetilikan puniki kalaksanayang nganggen patpat pahan parilaksana. Pahan sanekapertama ngwacen data nglantur ka klasifikasi manut soroh anggah-ungguhing basa cerpen basa Bali ring rubrik Orti Bali Koran Bali post 2016. Pahan salanturnyane pahan deskripsi data, data sane sampun kapolihang pacang katlatarang nganggen basa lan sesuratan sane trepti, pinaka pahan sane kaping untat punika nyutetang. Data sane kapolihagang ring tetilikan puniki nganinin indik (1) Kawentenan anggah-ungguhing basa sane kaanggen ring cerpen mabasa Bali rubrik Orti Bali Koran Bali post 2016, (2) soroh rasa basa sane pinih makeh kaanggen ring cerpen rubrik Orti Bali Koran Bali post 2016, (3) kaiwangan anngah-ungguhing basa Bali sane wenten ring cerpen rubrik Orti Bali Koran Bali post 2016. Pahan anggah ungguhing punika sane kaanggen panutan manut Mendra miwah sawitrannyane (2003: 8-14).

Tetepasan

Tetepasan tetilikan saane kapolihang ring sor, data sane kapolihang ring tetilikan puniki, inggih punika (1) kawentenan anggah-unguhing basa Bali, (2) kaiwangan basanyane sane wenten ring cerpen mabasa

Bali, rubrik Orti Bali, Koran Bali post 2016. Cerpen sane sampun kapupulang olih Koran Bali Post sane katilikin ngranjing ring pahan satua bawak, akeh cerpennyane lelima cerpen, sane mamurda (a) “Cerpen Masumpang Sayang Di Jembatan Camnpuan”, (b) Legu, (c) “Langite Galang Nyalang”, (d) “Maling”, lan cerpen sane kaping untat (e) “Uwa Oka”.

Cerpen puniki basa madiannyane patut, basa andap, lan basa kasar. a) “Cerpen Masumpang Sayang Di Jembatan Campuan” nganggen basa madia lan basa andap. b) “Cerpen Legu” Basa sane kaanggen inggih punika basa madia, basa andap, lan basa kasar. c) “Cerpen Langite Galang Nyalang” basa sane kaanggen inggih punika basa madia lan basa andap. d) “Cerpen Maling” Basa sane kanggen inggih punika basa madia lan basa andap, lan basa kasar”. e) “Cerpen Uwa Oka” basa madia lan basa andap.

Kaiwangan ritatkala mabebaosan punika santukan nenten manutnyane basa sane kaanggen majeng ring sang sane kaajak mabebaosan. Basa sane kaanggen majeng anak duuran patutne ngangge basa madia yening wangsanyane pateh. Lianan punika kaiwangan mabebaosan masih prasida karasayang olih nentennyane nguratiang anggah-ungguhing basa Bali sane kaanggen mabebaosan.

Kaiwangan mabebaosan saane kapanggihin ring cerpen mabasa Bali, rubrik Orti Bali, Koran Baali post 2016 punika nenten nguratiang panganggen basa ritatkala mabebaosan. Sekadi bebaosan anak sane cerikan sareng anak sane kelihan nenten dados mabasa kasar ring cerpen “Legu”. Cerpen “Maling” wenten kruna kasar ‘liak’

(14)

ten dados kaanggen ring pagubugan nika kasar, dadosne anggen basa andap. Santukan yening kasar mabaos sida ngardi ngurkang pangwacen kirang nganutin tata susila. Mapaiketan sareng sang sane kairing mabebaosan. Ketut Tresni punika adek saking Luh Widya, sepatutnyane nganggen basa madia, yadiastun ritatkala mabebaosan sareng emboknyane Ketut Tresni punika bendu, Ketut Tresni sepatutnyane tetep nganggen basa madia, santukan sane kairing mabebaosan punika emboknyane pinaka sang sane patut kasinggihang. Kawentenan punika sane ngardi bebaosannyane pinaka kabaosaang iwang.

Cerpen mabasa Bali, rubrik Orti BALI, KORAN Bali post 2016 nganggen anggah-ungguhing basa Bali ring bebaosan cerpen ring Koran Bali post punika. Anggah-ungguhing basa Bali punika kakepah dados makudang-kudang basa. Manut buku sane kaanggen panutan inggih punika saking Medra miwah sawitrannyane (2003: 13). Anggah-ungguhing basa kakepah dados patpat inggih punika basa alus (lengkara alus singgih lan lengkara alus sor), basa madia (lengkara alus madia), basa andap (lepas hormat) lan basa kasar (lengkara kasar). Kaiwangan anggah-ungguhing basa Bali sane wenten ring cerpen mabasa Bali rubrik orti Bali, Koran Bali Poat 2016 puniki wantah akidik sane kacingak santukan pengawinnyane (pengarang) satua bawak (cerpen ) puniki sampun waged pisaan ri tatkala nyurat satua bawak (cerpen), kaiwangan-kaiwangan sane wenten ring tetilikan punika wantah ring basa sane kanggen krunannyane nenten wenten ring sane iwang.

Basa sane kaanggen ring daging cerpen mabasa Bali, rubrik Orti Bali, Koran Bali post 2016, inggih punika basa alus, basa madia, lab basa kasar. Basa-basa punika kaanggen ring daging cerpen mabasa Bali ring Koran Bali post saking paled kapertama ngantos palet lima.

KEPUSTAKAAN Aminudin. 1987. P

engaturanApresiasiKaryaSastra. Bandung: SinarBaruAlgensindo. Antara. I GustiPuutu. 2006.

TeoriApresiasiSastra Bali Anyar. Singaraja: UniversitasGanesha ---. 2016. Prof Fiksi Bali. Singaraja

:UniversitasPendidikanGanesha. Arikunto, Suharsini.2007.

ProsedurPenelitianSastraPenelitianPra ktik. Jakarta: RinekaCipta

Chaer: Abdul. 2003. LinguistikUmum. Jakarta: PtRinekaCipta.

DepartemanPendidikandanKebudayaan. 1989. KamusBesarBahasa Indonesia. Jakarta: BalaiPustaka

Kersten.J. 1983. GarisBesar Tata Bahasa Bali. Denpasar: Unud.

Mendra,dkk. 2003. ImbaMabebaosanNganggenBasa Bali. Denpasar. DinasKebudayaanProvinsi Bali. Moleong. Lexy J. 2004. MetodelogiPenelitianKualitatif. Bandung: Pt. RemajaRosdakarya.

(15)

Narayana, Ida BagusUdara. 1984. TingkatanAnggah-UngguhingBasa Bali dalamMalajahWidyaPustaka. Denpasar: UniversitasSastraUniversitasUdayana Nurgiyantoro. Burhan. 2005. TeoriPengkajianFiksi. Yogyakarta: GadjahMadaUniversitas Press. Putrayasa, Ida Bagus. 2009.

Jeniskalimatdalambahasa Indonesia. Bandung: PT RafikaAditama. Ratna, NyomanKutha. 2010. MetodelogiPenelitianKajianBudayada nIlmuSosialHumaniorapadaUmumnya . Yogyakarta: PustakaPelajar. Sintari, Ni Komang. 2015. “KawentenanAnggah-UngguingBasa Bali ring DagingCakepan Drama KobaranApine”. Skripsi

(tidakditerbitkan).

JurusanPendidikanBahasa Bali, FBS, UndikshaSingaraja.

Semi, Antara. M. 1993. AnatomiSastra. Padang: Angkasa Raya.

Suandi, Dr. I Nengah., M. Hum. 2008. PengantarMetodelogiPenelitianBahasa . Singaraja:

UniversitasOendidikanGanesha. Suastana, Ida Bagus Made. 1997.

BerpidatodenganBahasa Bali. Denpasar.

Sugiyono. 2006.

MetodePenelitianPendidikan

(pendekaranKuantitatif, Kualitatif, dan R&B). Bandung: Alfabeta

Suparka, I Wayan. 1993. Tata Bahasa Bali Anyar. Denpadar: Pt. UpadaSastra. Sutrsna, Ida Bagus. 2006. PrisaFiksi.

Singaraja: UNDIKSHA

Tarigan, Henry Guntur. 1995. Prinsip-PrinsipDasarSastra. Bandung: Angkasa Raya.

Tim PenelitianFakultasSastraUnud. 1979. UndaUsukBahasa Bali. Jakarta: PusatPengembanganPembinaandanPe ngembanganBahasaDepartemenPendi dikandanKebudayaan. Trianto, M.Pd. 2010. PengantarPenelitianPendidikanBagiPe ngembanganProfesiPendidikan&Tena gaKependidikan. Jakarta: Kencana. Wendra, I Wayan. 2012.

PenulisanKaryaIlmiah. Singara: UniversitasPendidikanGanesha.

Referensi

Dokumen terkait

Sumodiningrat (1999) membagi kemiskinan menjadi tiga kategori, yaitu 1) Kemiskinan absolut (pendapatan di bawah garis kemiskinan dan tidak dapat memenuhi kebutuhan dasarnya),

Sumodiningrat (1999) membagi kemiskinan menjadi tiga kategori, yaitu 1) Kemiskinan absolut (pendapatan di bawah garis kemiskinan dan tidak dapat memenuhi kebutuhan

: 114/XII/SPMHATMB/1997 tanggal 19 Desember 1997 yang dibuat dan diterbitkan oleh Camat Kecamatan Medan Belawan, Kota Medan ;--- --- Menimbang bahwa sebagaimana diatur di

Digitized picture adalah gambar yang didapatkan dari sebuah frame dari rekaman kamera, VCR, VCD atau live video lain yang di- capture dan dapat digunakan pada aplikasi

Pengguna anggaran yang dengan keputusan Gubernur Provinsi Lampung, mempunyai kewenangan selaku otorisator dan bertanggung jawab sepenuhnya atas pelaksanaan anggaran

Pengantar Teknologi Informasi TI/I-B Suwatri Jura., S.Kom., M.Kom.

Inflasi inti hingga Oktober 2016 yang rendah yaitu 3,08% YoY dari periode sebelumnya 3,21% YoY disebabkan karena penurunan harga pangan, bukan karena turunnya permintaan barang

4) Sitem ru+u&an adalah uatu item pen'elenggaraan pela'anan &eehatan 'ang mela&ana&an pelimpahan tanggung +a(ab, timbal#bali& terhadap