NOLI ME TANGERE (Kabanata 1-64) NOLI ME TANGERE (Kabanata 1-64) Kabanata 1: Isang Pagtitipon
Kabanata 1: Isang Pagtitipon a.
a. NagNaghanhanda si Kda si Kap Tiap Tiyagyago ng hao ng hapunpunan paran para kay Ia kay Ibarbarrara -- BiBisisitata: : papadrdre e dadamamasoso, , kakapipitatan n titinonongng, , g. Larg. Larujuja,a,
padre sibyla padre sibyla
-- BuBukkas as ssa laa lahahatt: m: mapapagagbibigagayy b.
b. NaNagtgtalalo ano ang pag pari ari at Kat Kap Hep Henenerarall
-- SiSimbmbahahanang kag katotoliliko vko vs pas pamamahahalalaanan c.
c. PaPagdgdatatining g ni ni IbIbararrara
-- KuKultltururanang aleg alemamanynya: pa: pagagpapapapakikilalala sa sla sa sararililii d.
d. LaLarurujja a ssa a PPiinanass
-- LiLibrbro tuo tungngkokol sa pl sa pininas nas na naka nakitita ni ria ni rizazal sa el sa eururopopa:a: Antonio morga (hindi m
Antonio morga (hindi malinaw ang impormasyonalinaw ang impormasyon))
Kabanata 2: Si Ibarra // Kabanata 3: Ang Hapunan Kabanata 2: Si Ibarra // Kabanata 3: Ang Hapunan
a.
a. MiMinanaliliit it ni Dni Damamasaso si o si IbIbararrara
-- NaNagsgsayayanang lag lamamang ng ng ng ororas as si si IbIbararrara -- MaMaununlalad ad ang ng babansnsa ka kapapag ag MaMalalayaya
Kabanata 4: Erehe at Pilibustero // Kabanata 5:
Kabanata 4: Erehe at Pilibustero // Kabanata 5: Pangarap saPangarap sa Gabing Madilim
Gabing Madilim a.
a. KinaKinaingitingitan san si Doi Don Ran Rafael fael dahil dahil sa ksa kanyananyang kag kayamayamann -- PaPagbgbukukas as ng ng dadaan an sa sa EsEsp -p -> P> Pilil
-- RaRasoson ni TGn ni TGueuevavarrrra: (a: (1) pa1) pagbgbukukas ng das ng daaaan Esn Esp- p->Pil, (2)
>Pil, (2) katikatiwaliawalian; n; pagpapagpadala dala ng ng survesurveyors, (3)yors, (3) p
paaggllggaay y nng g ttaao o ssa a iissaanng g ppoossiissyyoon n nna a ddii kar
karapaapatdptdpat, at, (4) (4) pagpagyakyakap ap ng ng Pil Pil sa sa kulkulturturangang Kastila at (5) di tiyak na katagalan ng paglilingkod Kastila at (5) di tiyak na katagalan ng paglilingkod sa lipunan
sa lipunan b.
b. PinPinagbagbintintangangan sa paan sa pagpagpatay stay sa isaa isang artng artilyilyeroero -- ArArtitilylyerero: o: hihindndi i mamarurunonong ng mamagbgbasasaa
-- ArArttililyyerero o (s(syymmb)b): : kakaststilila; a; kkapapananggyayaririhahan n kkahahiitt mangmang
mangmang c.
c. NaaNaakuskusahaahan si DRan si DRafaefael bilal bilang Erng Erehe at Pehe at Piliilibusbusterteroo -- ErErehehe: tue: tumumututuliligsgsa sa kaga sa kagawawiaian ng mga kn ng mga kririststiyiyanano;o;
hindi nangungumpisal hindi nangungumpisal
-- PiPililibubusstterero: o: kkaaaawaway y ng ng ppamamaahahalalaanan; ; mamalalayyanangg kaisipan
kaisipan
-- DDoon n RRaaffaaeell: : hhiinnddi i nnaanngguunngguummppiissaall;; pangungumpisal sa isang tao na
pangungumpisal sa isang tao na mas makasalananmas makasalanan pa (paring kristiyano)
pa (paring kristiyano) d.
d. TakTakot aot ang mng mga pga pil ail abogbogado ado na tna tumuumulonlongg e.
e. NapNapawaawalanlang sag sala mla mataatapos pos ang iang isansang tag taonon f.
f. NamNamataatay dahy dahil sil sa paga paghihhihirairap: kp: kawaawalanlang katg kataruarungangann g
g.. SSiimmbboolliissmmoo
-- LiLiwawasasan: n: wawalalang ng papagbgbababagago ao ang ng mgmga pa pilil
-- PanPangungungulgulila ila ni ni IbaIbarra rra sa sa amaama: p: pangangungunguliulila la ni ni rizrizalal -- DoDon Rn Rafafaeael: kl: kawawalalanang kg katatararunungagann
Kabanata 6: Si Kapitan Tiyago Kabanata 6: Si Kapitan Tiyago
a.
a. DoDon Sn Sanantitiagago do delelos os sasantntosos -- SSaannttiiaaggo no ng mg mgga sa saannttoo
-- HiHindndi naki nakapapagag-ar-aralal; dom; domininikikanano; neo; negogosysyanantete
-- KaKasusundndo o anang g sisimbmbahahan (naan (nabibibibili ang kabli ang kabananalalanan),), pamahalaan (pera sa simbahan), at mamamayan pamahalaan (pera sa simbahan), at mamamayan (lupain)
(lupain) b
b.. MMaarriia ca cllaarraa
-- HHiinnddi i ttuunnaay y nna a aannaakk
-- MesMestistisa; a; iba iba ang ang kulkulay ay ng ng matmata; a; kamkamuka uka ni ni DamDamasoaso c
c.. PPiia a AAllbbaa
-- AAssaawwa na ni ki kaap tp tiiyyaaggoo
-- GiGinanahahasa sa ni ni dadamamaso so = m= mararia ia clclararaa
Kabanata 7: Pag-uulyaw sa asotea Kabanata 7: Pag-uulyaw sa asotea
a
a.. KKaattoottoohhaannaann
-- TrTradadisisyuyunanal na panl na panlilililigagaw; maw; matataas na paas na pagrgresespepetoto sa babae sa babae -- PPaallaabbrra a dde e oonnoor r -- PPaaggppaappaalliittaan nn ng lg liihhaamm b b.. KKaabbuuttiihhaann
-- PaPaghghanankakan sa n sa sasantnto ->o ->rerelilihihiyoyososo c
c.. KKaaggaannddaahhaann
-- WWalalanang g kkamamtatayyanang g papagmgmamamahahal al nni i IIbabarrrra a kakayy mclara
mclara
-- PaPagsgsakakriripipisysyo; o; papagkgkasasenentitimementntalal d
d.. SSiimmbboolliissmmoo
-- MaMalalayoyong pang pagkgkawawalalayay: <3 bay: <3 bayan at <3 kaan at <3 kay May Maririaa clara
clara
-- HHiinnddi i ppeerrppeekktto o ssi i MMccllaarra a ddaahhiil l ssa a kkaannyyaanngg pagmamahal kay Ibarra
pagmamahal kay Ibarra
-- LeLeononor ror riviverera = ma = mararia cia clalara (ra (ininspspirirasasyoyon)n) -- PaPagtgtululos os ng ng dadalalawawang ng kakandndililaa
e
e.. AAssootteeaa
-- PuPurorong pang pagmgmamamahahalal; wa; walalang ging ginanagagawawang mang masasamama
Kabanata 8: Mga gunita Kabanata 8: Mga gunita
a
a.. MMaayynniillaa
-- WaWalalang png pininagagbabago (go (dadahihil sl sa pra prayaylele)) -- PaPagkgkitita ka kay ay dadamamaso so (m(masasamama aa ang ng titingnginin))
-- PPagagkikita kata kay y KK.T.Tininoong (kng (kasasamama a anang g 2 2 aananakk) ) sasa kartela kartela b b.. AArrrroocceerrooss -- PPaaggggaawwaaaan n nng g ttaabbaakkoo c
c.. JJarardidin n bobotataninikkoo
-- HHaammbbiinng g ssa a eeuurrooppaa -- HHiinnddi i MMaallaayya a aanng g ttaaoo d
d.. BBaagguummbbaayyaann
-- NNaaaallaalla aa anng gg guurroonng pg paarrii
Kabanata 9: Mga Bagay-bagay ukol sa bayan - Pagkasilaw: takot sa kastila
- Hambing sa kabanata 4
- Prayleng may sakit sa mata: ayaw ipagamot dahil takot sa paggamot (matanda at baka di kayanin) simbo: pagkabulag ng mga kastila
Kabanata 10: Ang bayan ng San Diego a. Heograpiya
- Baybayin ng lawa
- Bukirin at palayan ang paligid b. Bayan
- Plaza sa gitna ng bayan
- Simboryo (pinakamataas na poste ng simbahan) c. Alamat ng gubat ng San Diego
d. Simbolismo
- Gubat: primitibong pinoy
- Matandang kastila: mananakop na kastila
- Lawa sa gitna ng gubat: pagkagalad ng likas na yaman
- Pinambili ng kastila: 3Gs.
- Pagkamatay ng kastila: don Rafael; likas na yaman at kristiyanismo
- San diego: katabi ng bagong bayan (bagong bayan: gomburza; san diego: saksi sa pagkamatay ng gomburza)
Kabanata 11: Mga Makapangyarihan
a. Don Raphael: walang hatak sa bayan, mahina ang impluwensya; may magandang loob
b. Tiyago: mayaman ngunit hindi makapangyarihan; pinagtatawanan; sinasalubong ng banda; ginagamit ang posisyon upang maipalabas na siya’y makapangyarihan; sunud-sunuran, nagbibigay ng suhol c. Salvi: ikinukumpara sa Santo Papa; maingat sa
tungkulin at mahigpit mansermon; paraan ng parusa -> multa
d. Alperes: ikinukumpara sa Hari ng Espanya; paraan ng parusa -> pananakit
Mga hindi maituturing na makapangyarihan:
a. Gobernadorcillo: inuutusan ng alkalde mayor (gobernador)
b. Doña Consolacion: makapangyarihan lamang dahil sa kanyang asawa (alperes), at ang pangingibabaw nito sa away mag asawa; napapasunod rin niya ang mga guardia civil
c. Sacristan mayor: sunud-sunuran sa Kura Paroko; nagiging makapangyarihan lamang kung wala ang Kura
Salvi at Alperes: dalawang makapangyarihan - gawi: (1) magiging dahilan ng pagkakagulo dahil inuuna nila ang kanilang mga personal na interes, (2) patalbugan sa kapangyarihan: kalituhan sa mamamayan, (3) hindi mabuting halimbawa sa mga
pinuno ng bayan, (4) hindi tinuturing na pantay ang lahat
Kabanata 12: Araw ng mga Patay
a. Hayop vs Tao: asal o kamalian ng tao; hayop -> nakakulong sa sementeryo; hindi pagrespeto ng tao sa patay -> sepultorero
b. Sementeryo: dalawang sepultorerong naguusap tungkol sa kanilang gagawin -> ang isa ay may konsensya, ang isa naman ay sanay na
c. May ipinapahukay ang ‘malaking kura’ na bangkay (20 araw pa lamang na nakalibing) dahil ayaw ng kura na bigyan ito ng matinong libing (paglipat sa sementeryo ng mga intsik); matapos ihukay, tinapon ito sa lawa d. Mababa ang tingin ng mga kastila sa mga tsino dahil
sinubukan ng isang Tsino na angkinin ang Pilipinas
Simbolismo:
a. Pagtapon sa bangkay: patay pa dapat ang matakot sa buhay dahil sa mga nagagawa nito
b. Pagsunog sa malaking krus: kapangyarihan ni Damaso sa mga lalabag sakanya
c. Pagpapahalaga sa patay
d. Mababang pagtingin: (1) hindi katoliko, (2) pagpapataw ng mataas na buwis
Kabanata 13: Mga Babala ng Sigwa
a. Bumisita si Ibarra sa libingan ng ama ngunit hindi ito mahanap dahil nalipat na daw ito sa libingan ng mga intsik (ngunit itinapon talaga ito sa lawa) at sinisi si Salvi para dito
b. Nagdilim ang langit: sigwa – unos, bagyo; konotasyon – masamang pangyayari
c. Sigwa sa kabanata: (1) pag-aaway ni Ibarra kay Salvi, (2) simula ng pagbuhos ng galit ni Ibarra
d. Pagsunog sa krus: (1) pagiging hipokrito ng mga relihiyoso, (2) pagsunog sa mga aral ng Diyos
e. Buto sa paanan ng krus: babala, kasanayan sa ganitong pangyayari, (1) mamamatay ang sinumang lumaban, (2) ito ang magiging sanhi ng pagkamatay
Kabanata 15: Ang mga Sakristan
a. Pinagbintangan ng Sakristan Mayor si Crispin na kumuha ng dalawang onza (32 pesos) dahil alam nito na maraming bisyo ang ama ni Crispin
b. Pagmamalupit ng Sakristan Mayor (pagiging makapangyarihan): impluwensya mula sa nakakataas; ginagawa rin ito ng mga kura
c. Dalawang putok (baril) at isang sigaw (guardia civil): Basilio – nadaplisan ng bala; Crispin – premonisyon na ito ay patay na: (1) naramdaman ng ina, (2) pagtunog ng kampana, (3) “wag mo akong iwan, papatayin nila ako!”
Hindi na naging atensyon ang mga pagputok dahil natural na ito sa mga tao
d. “Pag araro sa bukid”: mahirap ang trabaho sa kampaneryo -> mas mabuti ang pag-araro, ngunit bata pa sila
a. Sisa: ina ni Crispin at Basilio; maganda at kabigha-bighani
b. Pedro: asawa ni Sisa; iresponsable, palaboy
c. Inihahalintulad si Sisa sa Pilipinas (mahina ang loob, hinahayaang maabuso ang sarili); babae sa karaniwang panahon
d. Mataas na pagtingin sa kanyang asawa: itinuturing itong bathala; ang anak: mga anghel
e. Handa sa hapunan: kahirapan
Sisa Pilipinas
Kasawian sa anak Kahirapan sa manggawa, hindi makatakas
Kasawian sa asawa (iresponsable)
Espanya (pagmamalupit) Mahina ang loob na
lumaban sa asawa
Mahina ang loob na lumaban sa espanya
Kabanata 17: Si Basilio
a. Umuwi si Basilio ng wala si Crispin
b. Nag alala ang ina dahil sa sugat ni Basilio c. Panaginip: Pagkamatay ni Basilio
d. Basilio: kinakatawan ang Pilipino – pagmamaltrato e. Ayaw na ni Basilio maging sakristan
Mga plano ni Basilio sa hinaharap: (1) Lumipat ng tinatrabahuan at lumipat kay Ibarra, (2) sunduin si Crispin at pag-aaralin kay Pilosopong Tasyo, (3) mabuhay ng wala ang ama
Kabanata 18: Kaluluwang Nagdurusa
a. Mga maling paniniwala/ugali: (1) tsismis, (2) pagbili ng kabanalan – indulgencia plenaria; bili, donasyon, kumpisal; pagkawala ng ibigsabihin ng kapatawaran, (3) paninisi, (4) paghuhusga, (5) kahinaan ng loob -> kabaliwan
b. Mga nagdurusa: (1) Sisa – dahil sa anak; (2) Salvi – dahil kay Crispin, inkwentro nit okay Ibarra, (3) Manong at Manang – paghahanap ng indulgencia dahil nawawala si Salvi
Kabanata 19: Ang Karanasan ng Isang Guro a. Usapan ng guro at ni Ibarra
b. Kapangitan na nais ipakita: palpak na sistema ng edukasyon
c. Napalitan ang layunin ni Ibarra, at itinuloy ang nais ng ama na magpatayo ng paaralan
d. Mga suliranin: (1) pamamalo, (2) kakulangan sa kagamitan; silong sa kumbento; kawalan ng guro; walang gusali at mga libro, (3) kawalan ng interes, (4) walang suporta ang mga magulang; pagmulta ng magulang sa guro upang paluin ang bata
Kabanata 20: Ang Pulong sa Tribunal
a. Tribunal – bulwagan; nagusap tungkol sa pista b. Liberal laban sa konserbador
c. Liberal: Don Filipino Lino; humingi ng tulong kay Tasyo; simpleng pagdiriwang (ayon kay Tasyo)
d. Konserbador: Kap. Basilio; magarbong pagdiriwang e. Nabalewala ang pag-aaway dahil ang nais parin ng kura
ang masusunod
f. Nais ipakita: nangingibabaw ang kapangyarihan ng kura; kawalan ng sariling paninindigan; pagsasayang ng pera para sa magarbong okasyon
g. Kasalukuyan:
a. Liberal - > oposisyon
b. Konserbador -> administrasyon Kabanata 21: Kasaysayan ng Isang Ina
a. Dalawang guardia civil ang nakita ni Sisa sa kanyang bahay; dinakip nito si Sisa
b. Nais manguna ni Sisa sa paglalakad: walang kinalaman; mahirap man, ito ay may dignidad at kahihiyan
c. Kwartel: Alperes – pinalaya si Sisa sa paniniwalang ang kura ang nasa likod ng pang-aaresto
d. Pagiging mangmang ng guardia civil dahil kani-kanino lamang ito sumusunod
e. Pagkabaliw ni Sisa: pagkabulok ng Pilipinas Kabanata 22: Liwanag at Dilim
a. Liwanag: (1) paguusap ni Maria Clara at Ibarra, (2) papalapit na pistang pambukid, (3) paghingi ng tulong ni Pedro para kay Sisa at mga anak
b. Dilim: pagtanggi ni MClara kay PSalvi – pagseselos ni PSalvi kay Ibarra; nakakalimutan ng pari ang obligasyon nito; si MClara ang kasiglahan sa buhay ni PSalvi Kabanata 23: Pangingisda
a. Ugaling Pilipino: konserbatibo – paghiwalay ng babae sa lalaki
b. Simbolismo: (1) baklad – teritoryo ng Pilipinas, (2) isda – yaman ng Pilipinas, (3) buwaya – mananakop/Kastila,
(4) pagtalon – pagaalsa; pagkakaisa Kabanata 24: Gubat
a. Pamboboso ni PSalvi sa mga babaeng naliligo
b. Gulong ng Kapalaran: (1) pinunit ni Salvi dahil labag sa pananampalataya ang hula, (2) “ang pangarap ay pangarap lamang” – taliwas sa mensaheng dala ng telegrama para kay Ibarra tungkol sa paaralan
c. Pagdakip kay Elias
Kabanata 25: Bahay ng Pilosopo
a. Paguusap ni Tasyo at Ibarra – paghingi ng payo ukol sa pagtayo ng paaralan
b. “wag kang humingi ng payo sa akin” – pagsanguni sa isang baliw, hindi sumusuporta ang mga mayayaman sa payo ng isang baliw
c. Pagyubok ng rosas sa hangin – pagiging matatag Kabanata 26: Bisperas ng Pista
a. Magarbong pagdiriwang ng pista habang abala si Ibarra sa pag-aayos ng paaralan
b. May mga bagay na mas mahalaga pa kaysa sa mga panandaliang okasyon o selebrasyon
Kabanata 27: Takip-silim
a. Ugaling Pilipino: (1) pagkaingit – pagkaingit ni Tiyago kay Ibarra; magpapatayo na rin ito ng kumbento, (2) mapagbigay – pagbigay ng relikaryo
b. Simbolismo: (1) ketongin – hindi ito nakakahawa dahil sa paglapit ni Sisa dito; (2) sakit sa lipunan ang ketong – korupsyon, gahaman, pagmamalabis, katamaran;
--Pilipino: wala ng lunas ang sakit, Rizal: may lunas ito at tugon
Kabanata 28: Ilang Sulat
a. Laman ng mga sulat: pangyayari sa pista tulad ng sugal, komedya, misa ni PMartin, misa mayor, kainan at sayawan
Kabanata 29: Ang Umaga
a. Araw ng pista; malaking parte ng Noli ang nilaan para sa pista
b. Prusisyon – pagiging magastos; pagpapakita ng estado ng buhay ng bawat Pilipino
c. Intsik – pagbenta ng kandila; nagpabinyag -> nagpapakitang superior ang katolikong simbahan
d. Tasyo – payak na kasuotan
e. Hermano mayor – pagimbintang kumain upang ipakitang mayaman ito
Kabanata 30: Sa Simbahan
a. Sermon – nagkakahalaga ng P250; ngunit hindi nabibili ang kabanalan
b. Agua bendita – pagkawalang saysay ng kabanalan c. Tingin ni PDamaso kay (1) Ibarra – para sakanya ang
sermon, kaya making dapat ito, (2) PMartin – mas magaling magsermon si PDamaso
d. Alkalde – magarbong kasuotan; pinatotohanan ang Filipino time o pagdating ng wala sa napagusapang oras
Kabanata 31: Ang Sermon
a. Unang bahagi: kastila; pugay sa patrong San Diego, pari ang guardia sibil ng langit; hindi maiintindihan ng mga Indyo
b. Ikalawang bahagi: tagalog; di nangungumpisal, pag aalipusta sa mga indyo
c. Pagpapakitang tao ni Damaso Kabanata 32: Ang Panghugos
a. Panghugos: panukalang bato
b. Ayos lamang na mamatay ang isang indyo c. Sinakal at tinulak ni Elias ang taong madilaw
d.Nahuhubog ang bayan sa paaralan; hindi lahat ng pamahiin ay totoo
Kabanata 33: Malayang Kaisipan
a. Mga lihim na kaaway ni Ibarra: mga dating kaaway ng ama
Kabanata 34: Ang Pananghalian
a. Pagbalita na sa bahay ni Tiyago tutuloy ang Kap Hen b. Napagusapan: sermon ni Damaso, paaralan, Don Rafael
(pagpapahalaga sa magulang)
c. “pagmamagaling ng mga pilipinong nakapagaral sa labas” d. Muntikan ng mapatay ni Ibarra si Damaso
Kabanata 35: Mga Kuro-kuro
a. Kapitana Maria: tuwa dahil sa pagtangol sa ama b. Don Filipo: dapat ay nagtimpi si Damaso
c. Kababaihan: patay na si Damaso
d. Magbubukid: hindi na matutuloy ang mga pangarap ng anak
Kabanata 36: Unang Panganorin a. Excommulgado ni Ibarra
b. Pinagbawal si MC na makitapgkita kay Ibarra; hindi matutuloy ang kasal, posibleng pagbitay
c. Pagpasok ng magulang sa relasyon ng mga anak Kabanata 37: Ang Kapitan-heneral
a. Mabuting pagkatao ng kastila
b. Kapitan-heneral: sangayon sa mga payo ni ibarra; hindi bagay ang isip ni ibarra sa pilipinas
Kabanata 38: Ang Prusisyon
a. Pinakita ang iba’t ibang estado ng buhay ng tao
b. Mabuti: pugay sa relihiyon, matibay na paniniwala sa Diyos
c. Masama: paboritong santo, pamamalo ng agwasil, pilitang pagsama
Kabanata 39: Doña Consolacion
a. Nilikhang pangit ng manunulat: marimakim ang taong tumalikod sa sariling wika
Kabanata 40: Karapatan at ang Lakas a. Tungalian ng lakas ni Damaso at Ibarra b. Don Filipo at Kapitan
c. Damaso sa pagpapaalis kay Ibarra d. Paggambala ng mga sibil
Kabanata 41: Dalawang Dalaw a. Dalaw ni Elias at ni Lucas
b. Elias: mabuting pakay, mapagkumbaba; sabihing may sakit si MC at pagpunta sa Batangan
c. Lucas: masama ang gahaman, oportunista; paghingi ng bayad-pinsala para sa taong madilaw
d. Sakit ng lipunan: pagkagahaman Kabanata 42: Mag-asawang De Espadaña
a. Doña Victorina: mapagmataas, mababa ang pagtingin sa Pil, mayabang at mayaman; kinahihiya ang pagkaPil b. Don Tiburcio: nagmamarunong na mga Pil, mahirap ngunit
kastila; hindi lahat ng kastila ay mayaman
c. Pahiwatig ng mag-asawa: ginagamit ang Pil noon dahil sa mga yaman nito
Kabanata 43: Mga Panukala
a. Mga panukala ni Carlico: 1) trabaho para kay Linares, 2) makahanap ng asawa si Linares
Kabanata 44: Paggunam-gunam ng Kasalanan a. Pagkasakit ni MC
b. Mga paraan ng paggamot: 1) pangungumpisal, 2) huwad na paggamot
Kabanata 45: Mga Pinaguusig
a. Sawimpalad: a) Elias – hindi tulisan dahil ayaw nito ng gulo; b) Kap Pablo – tulisan, nagalaga kay Elias
b. Kasawian ni Kap Pablo: nawalan ng anak (ginahasa), namatay sa paghanap ng hustisya
Kabanata 46: Ang Sabungan
a. Bahagi ng sabungan: pasukan, ulutan, ruweda
b. Negatibong epekto ng sabong: pagpusta, pagasa sa pagkakataon, napapabayaan ang pamilya
c. Positibo: samahan ng taong iba iba ang estado, katapatan Kabanata 47: Dalawang Señora
a. Laban ng pilipino at ng kanilang kapwa b. Umaasa sa kapangyarihan ng asawa
c. Kahinaan ng kababaihan at ng inang bayan na nagpapadala sa paligid nila
Kabanata 48: Ang Talinghaga
a. Hindi na excommulgado si Ibarra
b. Lumabas na espiya si Elias dahil wala ito sa talaan
c. Mga talinghaga/kaisipan: pagbisita ni ibarra nang nakita si Linares at MC, ano ang paguusapan ni Elias at Ibarra sa lawa
Kabanata 49: Tinig ng mga Pinaguusig
a.Mga kahilingan: 1) pagtangkilik ng gobyerno, 2) karangalan ng tao, 3) bawasan ang kapangyarihan ng sibil at prayle
b. Malaking impluwensya ang relihiyon Kabanata 50: Mga Kaanak ni Elias
a. Pagsalaysay ni Elias ng nakaraan
b. May paparating na unos na di kapansin-pansin Kabanata 51: Ang pagbabago
a. Liham ni Victorina kay Linares
b. Tauhang nagbago: Salvi – magiliw kay Ibarra; MC – masaya dahil napatawad si Ibarra, malungkot dahil ikakasal na ito kay Linares
Kabanata 52: Ang Baraha ng mga Patay at ang mga Anino a. Anino: 1) Bruno, 2) Tarsilo, 3) Pedro, 4) Lucas
b. Padre salvi: pakana sa pagaklas, nagbigay kay Lucas ng pera; pakitang tao ang pagkamabait kay Ibarra
c. Hindi lahat ay ayon sa kung ano ang ginagawa nila d. Pagka mangmang ng mga sibil
Kabanata 53: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala sa Umaga a. Mga nais na pagbabago ni Ibarra at Don Filipo
b. Hinambing ni Tasyo si Ibarra kay Filipo dahil sa mga nais nitong pagbabago
c. Paraan ng pagsulong: 1) unahan – namumuno, 2) tagiliran – nagpapadala, 3) hulihan – nagpapahila
Kabanata 54: Lahat ng Lihim ay nabubunyag
a. Mga lihim: 1) lihim na pag-aaklas – nalaman ng alperes, 2) si Salvi ang nagpasimula ng rebelyon, 3) Si Don Pedro ang nagbintang sa nunong lalaki at naging sanhi ng kasawian nito
b. Nangibabaw ang pagnanais ni Elias na mahanap ang pumatay sa mga nuno niya
Kabanata 55: Ang Pagkakagulo
a. Pagsunog ni Elias sa bahay ni Ibarra: pagwaksi sa galit; pagbabalik loob kay Ibarra
b. Kahalagahan ng lawa sa nobela: pagkamatay ng ama, pagkakaibigan
Kabanata 56: Sabi-sabi at pala-palagay
a. Natagpuan ang bangkay ni Lucas; pinatay ng sakristan mayor (amorseko sa damit)
b. Nagpalitan ng kwento tungkol sa aklasang naganap Kabanata 57: Vae Victis
a. Ayaw kilalanin ni Tarsilo ang limang bangkay (Pedro, Lucas, Bruno)
b. Paghabilin sa kapatid na babae
c. Tarsilo: kahit na pinapahirapan, may dignidad pa rin at marunong lumaban
Kabanata 58: Ang Sinumpa
a. Ang sinumpa: Ibarra – inisip ng tao na sya ang dahilan ng mga kasawian sa bayan
b. Walang nakiramay kay Ibarra
c. Madalas na itinatakwil ang sariling mga kalahi dahil ayaw nilang madamay
Kabanata 59: Pag-ibig sa bayan at kapakanang Sarili a. Nakarating sa maynila ang nangyari sa San Diego
b.Don Primitivo: nilikhang tulad ni Dona Victorina; nagsasalita ng latin kahit na walang nakakaunawa sa knya c. Usapan: 1) heswita – sa ateneo mula ang mga pilibustero, kuta ang paaralan ni Ibarra, 2) kaguluhan sa pagtitipon sa Intramuros, 3) pagbibigay ng singsing ni Kap Tinong at Kap Tinchang
Kabanata 60: Ikakasal si Maria Clara
a. Masaya si tiyago dahil hindi sya siniyasat ng kastila b. Usapan ng mga babae: nakahanap na ng bago si MC c. Usapan ng mga lalake: nilipat si Salvi sa Maynila d. Mga liham na binigyang kulay ng mga tagapag-usig
e. Magpapakasal lamang para sa ama ngunit hindi bibitawan ang sumpa kay Ibarra
Kabanata 61: Pamamaril sa Lawa a. Naisip ni Ibarra ang himagsikan
b. Pagtalon ni Ibarra para maligaw ang mga sibil; binaril at tinamaan sa balikat
c. Simbolismo: parating na pag-aalsa, pagbabago ng katauhan ni Ibarra
Kabanata 62: Pagpapaliwanag ni Damaso a. nalaman ni mc na patay na si ibarra
b. nalaman ni damaso na ikakasal na si mc kay linares, nalamn rn nito na ayaw ni MC kay linares
c. "mas bagay ka kay linares" dahil sa estado nito sa buhay kumpara kay ibarra
d."kumbento o kamatayan": ayaw ni damaso na mag monghe ang dalaga dahil sa mga hiwagang nagaganap sa likod ng mga pader nito (hiwaga: pangaabuso ng mga pari, gahasa, etc)
e. pumayag na lamang si damaso na magkumbento ang dalaga, dahil ayaw nya itong magpakamtay
Kabanata 63: Ang Noche Buena
a. Malungkot ang bayan kahit noche buena b. Natagpuang patay ang sakristan mayor
c. Pagkikita ni Sisa at Basilio (inakalang sibil si Basilio) d. Nakita ni Elias si Basilio: sunugin ang bangkay nila (Sisa
at Elias) at hukayin ang perang tinago at mag-aral e. May kaligayahan sa simpleng buhay
Kabanata 64: Katapusan
a. Damaso: namatay sa sama ng loob
b. Kap Tiyago: nawala ang kasarapan ng buhay c. Maria Clara: pumasok sa kumbento
d. Salvi: nagsesermon sa simbahan ni MC e. Dvictorina: nanatiling nagpapanggap f. Linares: namatay sa sakit na iti g. Alperes: umuwi sa Espanya h. Dconsolacion: tuloy ang bisyo
