r68/st-rv0207-P
TU6A! A(IIIR
RECOT/ERYATUM
DARI LUMPUR ACCEIAIOA INSIAIASI PENGOTAHAN AIR MINUM (IPAM) GUI{UNG PAI.IGILUN PADA'{G
OLEH
RFAN
PEMB1MBING
BUDHI PRIMASARI DFNNY HELARD MT.
NrP 132 259 205
JURUSAN T€KNIK
LINGKUNGAN
FAruLTAS TEKNIK UNIVERSITAS
ANDAIAS
RECOVERY
ALUM DARI
I,UMPUR,.ICCCL/I
TOR
INSTALASI PENGOLAHAN
ATR
MINUM
(IPAM)
GIJNI]N(; PANGILUN PADANC
!nr
Budhi Pr m6Ari M\c. Lrcnn\ IlelJrd NrTLuDrpur
h.si
nenjenihd
rn
olinumddngr
me.Sgundkx. LorsrLxo rLLLn, mcne! du!
b.D).k Fidalu
rcrcnilrflrn.
nrar.rialorlrnll
drn
rrrgnnrLl,)ga
Logrn. scna bahin kirnia).fr
lidak
bcfungsi.lhr
ikon
sangat bc'nengrnLhFJxku.lilaslitrgktrng.DlLrd,h!.oglrd!sun!d.la
lunrilasrang
bcsr
S.rirr
hlri
lP]\Nl(nNr!
l'mgiltrdn.db.n!
l:0
n .i.
buDe.DFngurNrn
r..r/,r, r! !
r.ngturdtrdsll
nr'
lutrirtrr,lr
d.la'nn-rx l.lalrdillkuka. p.ochrid lang
bcnaukrt.?rzlf
(tcn,lchr
kenrbah) alumldg
lerkulung diJalm
lumtufur.l/,/,.
IPAV Gu.una Pan3rlun Prdln-den3r
rncosgunrkao
ni.udr xsidifiksi
lsiJilikr!
rlru
pongr5rnd h,mpur d.nlxnn,enS!trnrLan !sa'n
\ullir
ldnLLlrin
nrtu se!.rxs$itik.n
n.Dg
x.gi\olLn.
Lunpur dalam air buanean
,.../drrl
Asidiilasi dillkukan terhldap]r
buangann...ldrrr
dan rcrh.daD.)nl!t
t
.lal./
Pros$NidilikNi
an bumgan/.dtuar
drosan fersenllse [rnluogao lumturl:.
]0. i0. hn,-{gr l1)%nxmtu
nereJul!
li
77% lolune hnpurnen!
r menurum
nH luitur
dr.
kisluf
fll
ne[a] mciriaditll l.j l.l
Scdmgld as,drlikai h,mpur d.ccldtulmcnhfikd
hasil50
75% rolunc luhpurd{ar
dncduksi dcngan nrcnururn
tll
hingga 1.0f.nclni
.rcdtrdjtrkla bab*xxsiJiikN
lumpur mcDrb.rikxd hisiL taos l.bihbaik darinala
r\id,liLrsirr
buxngxnr..f/.r.r
pH 2 dEundlao ltr\a.r. nIl )ang balk untLk mcnehasilkan alunrz..rzrl.
l)ari lariali ncngrdukm 5orpmrlonenit.i0rpnt60nrnit,
l00r0nrr:l0me.ir. l00rprnr60nr.nn. rudutsi lumpur reltiDggidicipai
pld!
siluasipt.-!rdulan
l0orln1j0Drcnir. Konsc.tasr Jtrnr?...r.r,
r
l' ' o1t
, .:
26
ll9
msrliter. Konsefiras aLunrr.,rsn
diuliu berdasrld
krns€ntrrri Atrro!
tc*indu4
di
dalanrl_!.
r-ig
dianalishdcieb
m..ole
tnnsild
irL.r$.rctr
Klneri! alum/..,i"4,
dalrnr nrenlnnkan rin-qkr{ r.ercnLhlnin
bak!
lcrhlIri
sd]!
brikny. dctr!an kincrir altrir banr D.ngarJ.si:
]!nr
5anr..yrilu ,10
ni!/L,
hasil /ir,/er/ ndounjukkan banwax;
bakul0
Nl
tl
sama-sanadapil diturunltd ltckcruhlnnj-a
l,lrlsa
2NllJ
.leh kedua jenis.lLD
lc6.huL Polapcitrrlnu
fll
tun ilenlik.pll
iir
bal,u runrnd!i
7.,1t m.Djadi 7.tum'r
LcdlaJenir !ltrm
n
!dosslnigs.D[
Kemirip r hasil]rr1.vun'k
tcJuxrdis
'
-ch I
!'dd dJd'd
'..o.',nrl
Kntxku.ci:
L mtur:.l.r?r!,r:
Asillrikxs:0Hida.,\lun,(!ia1
IFT
PENDAHULI]AN
Pengolxhrn an dc.san ncn$unakan aluminium sulhr
(alum
Alrlsor)r)dald
proscs poduksi
!h
NirnN
nrcnshasllk.n lLnprr
yane|ms
dibrare s.riap periode waklu rene.ruPah
umumny! lunpur yans dihasilkand&i
proscs pc.golahant6cbft
dibrins
ke lahan unL! arark.
silra.
t.nbux.gan!r.g
mcnuju ke aliran an nernrukunAlunrinium hldrclsid, nr€ruFkan ko'nponen lerbcsar
2i
60% dari konposniluntu
hasil pcngolahan an mi.um. s€hinrllninium
hidroksida. lumpur yang juca discbul lrn]pur selalin iDi mcdsaidI€
prdala. leNuspensi bukrn ors.nik. marcri o.ganik alani,presitit
loAlm dan logan berar.db
sisa aluminiun hldroksida daLanp.ncDrascr.|e
ko.il (sencupra drn lmkhani. t002)Ilampn setiap harilPAM Cunung Padgilun nenshasihar lunpor
dti
o(etubt
scbae.i suatu inrcgr.si dari
I
tril
pngllahai
air miiuDr tadg t€nring yairupc.sadukai ccpxr (k.aeulartr). pensadukan lafrbar
(ll.,kuhroo,
dan udt pensend{an(sedinrnrsl)
Ifslaldsi ini n.dgohb atr defsan kapasiras 501r tilcrp.r dctik
Jumlah unndc../dr,/
rans disunrkan adalah2
buah dcngd debil olahan masi.s nxrins,..!?,r,/
/:
darik.Fsirrs
rul.
Tnrekal kc[.nLhdn atrbalu l,xng
didrh
e.gat
b€Fgan,nllai
dri
5NIU
eDpai mcncapai 12.000\lr ell.t,i Pt\tii'.'
.r
orb,.,
ti.,.
rEsert! lumpurddi a..clzrol. scriap lahun dipcrktxta.
rlah
diburne + 4700nr
Lrmtur hrsil Ocnsolah.n air ninum
'ncnlandrne
b.ntrk
p.datan rcrcrdapkan.n
eriil
orlrfik
d
dorgxdil.
d.
lo-qan-lo-!xo,\.nx
sisa bahar[i'ni.
yane lnlJk henirngsidi dalam prcses pengolahxn an. Kandungan klndungan lumpu nill.a.
sareal bcrpcrlrruh pxdr Luxln* badxn rtr FnerimxiiLr dibung Lnngn!1-qdaLam Luanriid r-rns b!sd. Pcmbrx4.n lLrmplr lDsil pcnsolahaD
at
mi'rum keb.drn
!n
FnJ.dii
airmirm
relah diltrrrn!lir\merika
Sc,lk!
llrl
inidLlttr
ol.h pcm.rifah.n lederald.. p..undang undrngrn ncgararcr*b[ dc4an
r/lrdr
1\l1rlit\i
(an!.l ).t
),ithfuri.fu
.l 1r]] l'rllic /-^
9.1ira
drn nrengclomnoklai lumpur ini sotugai lumDn' haril liegilran indu{ri (KrRanurx. l9.Jl).l)
lrd.ndsir helun rdd p.rxtutunlhulur
nrengcnd, petubumgd lrnpu' ini kc tudanair l'cmlr.n
ylngab
\.ncrti
PP8:
Trhuf
2001Fng
me.rulr 0.tr-!goLon!.n mul!rn
drnKrt
jlrVrnl
llrl0,l99a
t.nrrngbllu
nrltu linrhrh can kcginrrni.du$.
langtid.I
m.ngelompoklan linrbah.air hasil peDrolahanrn
minunr scbx!ri lnnba| crii.l.rlkcgi
.f
indtr$iB! ).1
cara yaD! lchh diltrlukan dalam'ncnearasi nrasalah pcnaDAaDan lumpur hisil
D0r!olahrnrtrmi,ndstblr!.$lidaL
lrgi mcnrncnsr.'Fi IRc.vnolds (1932J Jengan berlcdomrn
lqrrdr
FPA (1919) menullskan hxhruNtrt.t,irin
lLrnrfur[e
Lrhan nenrniaf.(. .hi.
DrxrenriLud(l
kcp..luid.okLamlsi.
ru.blilta! ko.dni
huM.
dm
ptrucrinSln
lumpur sehincga drpd ,libuxiglc
lahanmrg.
mcrpakxn..ra
rhcrndil
rntLl
mcnrbung hLnrtur tcrscbula-!d.nFn
bagi llnlkunlan hidup Namuncda.ra
d,
xra\ hxnyr b!ftkhi.pd!ocorburogxo[Lorturyangkr)rrkxnl!ndur-liD.]urdalxnr
bcntLl r.rcnd.plm. Schinela dipat dikalakm lclah rcrirdi kchilrngr. xscr yang bernilaijr$ling
brgr
goldlr
rn Ji
ll,AM
s.tring telnh {lileLxhuiLrah{r.lumlrltrn
hidrok$dr di dalam lunrtur hlsil tcngolahan air miNrm dapal
di-r3.,rcl]
umuldr
lhasilkd.dlLnr20,.,a
rxnsbisrdigrnrklf
lemLrxlisebagr[oa!rai.
Llcrbasai
liloalu
y.ns dijadik.n ac !n dxlxnr p€nelirirn lni menuDr!kkatr bah$a penelirlxr peneliLirn,l.r
rcneraDxnr..r'./:r
rlun
d.ngrnnctidr
r\idililtr\i
(Fngasxmln lumrur ncnsgun.rx. xsam sultir) dari lunipur hrsil pcneolahan an
ornrtrn' rrlah
rrrhulli
ric.!lhillrd
xnn
r.r,rdr.
rncngur]n!liunl.h
l!nrN
insal.si
pcrlo ahona;
nrinumdrn
biryr
pengd
.
rlunr
Ilasil
nenelirianbeisbl!
ponuhdi
l.panercnsirdikisik.n
bah$x padipll
I l.i
i'ulih
aLdmiiiLrn yaD!lapal
dir.c,v?rl,
dari
lumpuralun
berkis!'i0
70% (CnDnr-lcr. i9751Hrrl
rc.gi.rxnn
( otu$ell dln strsan(l9rql
.Munjlkkan
Mhru densan mt!.kukar asidilikisi rcrladi pcnsurdean vo um. hrmplr dari an hurngan
hisil
NnloL.h.n
ni,
ninunrsairpri
80l," rolLnrclumfu.
:.b.Lud ,lilalukan asidifi(tsi Di la,.ti1[k.
di daLanI?.r,j.al
Rctun Dnalll'i1-4001)-fr
0:r
Jinyar*rd
b.h$auir,k
mcnrh.sikrn ahnrirn,n/..,r.,1
drbullbkrnjl
ron II:SOr per
1.9loo
lumtur
ltoringylng
mcngandlngrluiiniun
h
d'.|\idr.
dln
birlr
pcng.drln altrm cai. d.0ar dnck.d dari $L..lloNDj.di
.T,\KSI:I)
I)A\
TIJ.II]ANPENEI,ITIA\
vrr\
nl .l;hk,'k,inva..n.litlan
i',ir&lih:
l
V.nghi[DrjLn
alrrlLn y.n!
d.p
di,(r'rryda.illn.ptr.
daLar;
buaflar
/...?d,r
IP^M ft,nuns PaDsinrn dcngaD pros.s asidifi kasi:\l.rcmuk.n
rniLrhdd
lotrscnksi llrs(Jr
tlng
diburuhkrnuru[
,r.fr..r
alu.r
ddi
lrmpv
ultldor.
menger*ui fengan,bfJI
rsidilikrsi. lon\enlrxsiunrN.
kcccprlad drdlidr
|.nsJllrkro
anrn
Lunpur dcDgan
aern.
dansrtru
yang dibutuhkan lumpur untuknr.n!.ndap
ilbchrn
dar scsudi$!si!Lililbi
lc.hrddpF)\e\ NJrlilJ\,
Nlen!rkur
kiir.rji
alun
,..,r.,r
Jcoftn nens!un.kim\.
kcmbaLiscbalai koa!ular pada
/lrrrv
Pcneliiirn
renir!
r.r,r.,l
alumdxri
lumtur,.!rrr,r d
tPAM (ninL.glduilur
nri bcdtrjua ut'k
mc.ghlsilkar a um ,?.ry.._r yan! dapar herlungsiPENI'TIIP
5.T KISINIPULAN
l.umtur ha\il p.ngoLa|d
ai
ninun
nrngddunA brnyak padatan leEndapkan.mrlei.l
ory0nil dao ano.sanik. dan lo-laFlogal. scna sha hahanlinia
laog ridat berlnn!\,d!l,m
pr.srs tcngrlahanrir
Kandungao-kandungm hmpM ini lkan srngar bcrp.nsrn'h trda kualna\ lingltLngan jilia dibuanr lan-qsur!d.l.ni
kuanrit6 yang
besa
sctiap hari. lnnalasi l,cngohnanr\;
Minum (lP,\M) aiunu.g hngrlunP
a.g mcnrhurgl2
nrr hNpurr.ne
rcrkandDn! di ddmr 120ni
an bumgm kcl
skues
di sckilmya. Lumpur tescbur boaeL dan[cgin
pcnrurasar 2 bu.htrnil,.rdl,/,,
Dibuluhlu Nrkn']0 lni
baeihmpu
r'..1
n-,rcd,.oe'
aor
,oar.di
oL
'rr
L
c ile t.
rorn.dJr
t.Iun
+
.1.700bn
LunFur diIrsiLland{n
ddah diolalr s.bctunr Ltrblangtc
Asidiikasi
lla!
pcnlasanian lu rpur dengrn nrcngeunakan asam sullal lelbukli'nampu mensatasl
nrsallh
bebaD ccmtud rcBebul Asidifikasi tclan dilarukan l.rhndaplir
bulngmd.!r/,r,
(lao rrh.dapltrmpur.f.!tuarr
Behempa hxlyturedapal
dhinpulkd
da.i pcnchian iniaJalah sebagaibeikulRcdursi Lurnpu
(irduksil,l,Al
diukur padajanrk..r
s.r.Lxh rsidrriknsl Padajam
kc7 tsebur.
lumpur l-are menge.dap pasc. asidifikasi meocapai volLDckoNd
dr
fdrk
benrbah s.can sisnrtikan urtuk jam-jam beikulDya. Proscs andilikasi airbudsd
ar.ztur,/
denganpersenra5e
kandlrA
luDpu
12.10. 50. hingla
70%
mr.rpl
mcrcdulsi
ll
77% volume lunpurd.ned
ncnuunkmpll
llmpurl
2
lrn]pur d..?/dr,/ meDunjuklan balNa
50
75%!.lune
lunpur dlFat dneduksi dengdn nenunL.kd.tH
hi.Sea 2,0. Pcneiirian mcnrn uklan bah$d alidifikrsilurpd
frcmbcikan hasil yans lebih baik dtuipada asidinkasi an buangan,i../rrrl
Walaup
EJnksi lumfu. senr*inringAi s€ning ruunnya pH lumpu. ke tiD8kat yalr8 Lcbih rcndah. pH 2 nrrrutdkai
kisdd
pHy.
g bdik unruk mengha\ilkan alum/..?r.rr.
Ilal ini
dhebabkan Larena wanr.alun rc.olery
semalin gchp dan Fnggu.aan rsdn slliar me.ingrd idjam seirins semaliiD tLnnntapll
FakL
lair yan:l rncmDcn!aruhi basil asidilikasisc.ara signilikh xdrlxh proscs t.ncanpuan asamsullll
dm lumpur. Redrksi lLrmpu rcrti.esi dicap.i pod. siluasi pensadukan p.da koccprrn 100 rfor dalan Naktul0
nrcnir Reduksi lunrpur yana lebih rcndahlciadl
tldd
variari pddgxduka.5orp.nl0nrnn.
50rl)n/60mcnir.d.n
100.Ffri60d.ni1. D€ngrn kata lain, pengadukan ccpatdald
Rarru yans cukup dar lebinsin-!kat dapal nicmbcrikar rcd!ksilumnur
lan!
lebih baik.(onscnBi
alur rz.,r.ry
rlns
dapatdihasilka
u.1uk asidifikasilunpur
Fdo
pll
2,0
bcrknr
rohF
20.ljl
26Ll9
.g/lrer
Kon$ntsi
alum rfsehut diukur bodasrkan rnalisis kandnngs A1dolam.[D
/"r,y.,r
(]\l]lsor)r)
KanduneaD .{1 djLanr alumr..?r"4
rcrbukli sehsar 17% IIal lni sama dengan kandungan Al datdm atuD
baru rrDadiguDak.n
dilPl\V
Gufuu
PangilL'n_ran8 LE.kisar.ntar.l,l
l7%
Mctodc dalisis lans disunak€n untuk ncngukur konsenrrasi Al adalalrik si k.mtleksoi.er.i.Ktrerja alum
r..or?/,,
dalan .renurunlan rinsk.l hekenrlrd air balu rerbuktisam
haiknl-a dib,ndingkan dcngan penssunaanalun
baruDcngan dosis yang
snia, yan!
40 ms/L.[6il
rrrrr
nEnunjukkan bahM air bakul0
NTI;
\rnra{amx dll)ar dnurunkan l.keruhannla hingga 2 NTIJ oleh kedua jcnh alum resebut Pola penutunan pH punidcdiL
pH xnhrkl
rurun dari7.4l m.njrdi7,z untuk k.duaj.na alum pada dosi\ ya.a sama. Kenlipanh4itrir/rc.r
untuk kedun jenn atumFI
DAFTAR PUSTAKA
Ch.i.
rr
rL
rr
!r
d
l'176,l/,D
Re\^ta
FroDtaf
R.ptu\.
to^|
ttom
TtculDtnt 1'tdntSlrlt:tr J.unrl
1n.ri.tNrlf.t.r lttik:.1\.tn
ro.Cnm{.11.
D A
rod
Strs.n. J.A
1919.Chanrteti\tts
af,1.i/-Ttcot.l Atrn
Slu4les.
J.
tn.l)nt.i.oh
ttukr
wo.k!:ls:.cnti.h
:I
I 0 6AJDrni6
r$m.
\1
1001 Teori Perencrnrrrtnnrhsi
Penqohhlnair
Ekro rd l o_inee.ing:JrlirnrCrunio-:... R.
M
l97t
Ditp^at ot
ttoa.
AtLn
sldecron
wdt
Treatnt Ptdht.1.u".1t
ak. Polluttunt.niolF?d!
nn
17.L
ill
Codiitrn. Nr
!.
rrd
Wrr$n.f
197tFto\ibi|4
alAtu'
Shrtet\ Re.lanrtit,itintl
Retr)t,
tt.ltt i?v,,r..r,{.tr.r., (th!!
ttt:Aihgbh t!.Aritdl
h
nuL: ttathihEtor DaGsa!.
t'
C
('
:ndVrhidi.l
1961.Tht ReL.tp4ofAtunStultAt
ltot $.
hal.t
1i(
E\dnt
10,I
9lKilvlnrn.
S
rtrr
Inkqtoted D?:ign oI tratet T.cdth.^tFo.iltti.t
hin
\\ile!
LinJsrr.
I
E.idTo
!k6xn]..C.
t)75.R..rv.ry
tndR.urcrf.tlu,nltan lrat.t
I:iltrutn,'t'l
n brUlnnlihrat tfdt{ -t.tit
lti
\.
ht.rrlinn
t1..ttr1i{,t..:
Dtrnrl.ntnt
l}( tkt,
1t)3Jattln
R.tot
rr-*tt
(it.J
ltthan,
Nr hcn
lno
N,rtrLcolm Pinic, lrcRernoldi.
lom
D
1932
Urit
Oftrotion,
dhdPtar.$.t
ik
EhrLo|orc1tttE,{t,clrlt,g Wrdn$nh.ln..B.lnonrrCr
Ionia