56
Lampiran 1
INSTRUMENT PENELITIAN
A. Pengkajian Keluarga
No Nama
Anggota Keluarga
Hubungan dengan KK
JK Pekerjaan Pendapatan Umur Pendidikan Agama
B. Formulir Status Gizi Ibu Hamil
No Nama Ibu Usia
Kehamilan
TB (cm)
BB/ Bulan
(kg)
Lingkar Lengan (cm)
Paritas Usia Kehamilan
Pertama
57 C. Formulir Recall Makanan 24 jam
No Hari Ke Recall Makanan URT Gram
58
Lampiran 2
Angka kecukupan gizi pada ibu hamil menurut Permenkes 2013
Perempuan Kalori Karbohi drat (g)
Protein (g)
Lemak (g)
Kalsiu m (mg)
Fosfor (mg)
Zat Besi (mg)
VIt. A (mg)
Vit B1(mg)
Vit C (mg)
19-29 tahun 2250 309 56 75 1100 700 26 500 1.1 75
30-49 tahun 2150 323 57 60 1000 700 26 500 1.1 75
Trimester 1 +180 +25 +20 +6 +200 +0 +5 +300 +0.3 +10
Trimester 2 +300 +40 +20 +10 +200 +0 +5 +300 +0.3 +10
59 Lampiran 3
STANDAR KECUKUPAN GIZI IBU HAMIL
No
Inisial
Ibu Usia Kehamilan
Umur
(tahun) Trimester Kalori
Standar Kalori
Protein (gram)
Standar Protein (gram)
Lemak (gram)
Standar Lemak (gram)
1 WK 27 Minggu 6 bln 20 3 4457.9 2550 123.5 76 24.9 85
2 OK 28 Minggu 7 bln 38 3 3658.5 2450 91.6 77 26.9 70
3 DN 20 Minggu 5 bln 23 2 4063.0 2550 100.0 76 24.0 85
4 DT 32 Minggu 8 bln 29 3 4492.5 2450 107.2 77 52.3 70
5 ON 24 Minggu 6 bln 25 2 2437.9 2550 54.1 76 12.4 85
6 YA 32 Minggu 8 bln 30 3 5259.6 2450 144.3 77 29.9 70
7 YL 28 Minggu 7 bln 32 3 4606.7 2450 115.6 77 32.2 70
8 DL 36 Minggu 9 bln 27 3 4507.9 2550 101.3 76 28.8 85
9 AO 24 Minggu 6 bln 37 2 4000.3 2450 96.6 77 32.8 70
10 DT 24 Minggu 6 bln 19 2 3471.0 2.550 98.0 76 17.0 85
60
12 AM 28 Minggu 7 bln 33 3 4438.0 2450 112.4 77 53.8 70
13 AS 32 Minggu 8 bln 28 3 4186.6 2450 103.1 77 42.5 70
14 YS 12 Minggu 3 bln 26 1 5079.0 2430 150.0 76 78.0 81
15 AP 28 Minggu 7 bln 32 3 4811.6 2450 112.5 77 31.6 70
16 SO 36 Minggu 9 bln 24 3 4207.6 2550 103.6 76 33.5 85
17 SS 36 Minggu 9 bln 32 3 5226.0 2450 111.6 77 29.7 70
18 MT 36 Minggu 9 bln 29 3 4725.8 2550 104.4 76 39.3 85
19 SL 28 Minggu 7 bln 23 3 4405.4 2550 94.3 76 25.8 85
20 MS 16 Minggu 4 bln 31 2 3921.0 2.450 87.0 77 25.0 70
21 VP 16 Minggu 4 bln 25 2 5177.8 2550 121.4 76 30.2 85
22 YB 32 Minggu 8 bln 27 3 5242.3 2550 119.6 76 37.5 85
23 VP 12 Minggu 3 bln 37 1 2486.5 2330 50.6 77 14.6 66
24 ML 8 Minggu 2 bln 23 1 4552.1 2430 144.5 76 26.4 81
61 No
Inisial
Ibu Usia Kehamilan
Umur
(tahun) Trimester
Karbohidrat (gram)
Standar Karbohidrat
(gram)
Kalsium (mg)
Standar Kalsium
(mg)
1 WK 27 Minggu 6 bln 20 3 937.2 349 217.3 1300
2 OK 28 Minggu 7 bln 38 3 762.3 363 237.8 1200
3 DN 20 Minggu 5 bln 23 2 863.0 349 872.0 1300
4 DT 32 Minggu 8 bln 29 3 895.8 363 219.4 1200
5 ON 24 Minggu 6 bln 25 2 527.2 349 236.9 1300
6 YA 32 Minggu 8 bln 30 3 1103.1 363 370.4 1200
7 YL 28 Minggu 7 bln 32 3 963.5 363 174.4 1200
8 DL 36 Minggu 9 bln 27 3 960.7 349 225.7 1300
9 AO 24 Minggu 6 bln 37 2 829.5 363 188.3 1200
10 DT 24 Minggu 6 bln 19 2 714.0 349 1079.0 1.300
11 SB 32 Minggu 8 bln 30 3 1005.3 363 228.3 1200
12 AM 28 Minggu 7 bln 33 3 889.1 363 171.4 1200
62
14 YS 12 Minggu 3 bln 26 1 946.0 334 246 1300
15 AP 28 Minggu 7 bln 32 3 1018.9 363 297.2 1200
16 SO 36 Minggu 9 bln 24 3 873.0 349 136.0 1300
17 SS 36 Minggu 9 bln 32 3 1129.1 363 219.1 1200
18 MT 36 Minggu 9 bln 29 3 988.8 349 191.3 1300
19 SL 28 Minggu 7 bln 23 3 936.2 349 180.8 1300
20 MS 16 Minggu 4 bln 31 2 837.0 363 203.0 1.200
21 VP 16 Minggu 4 bln 25 2 1106.0 349 323.7 1300
22 YB 32 Minggu 8 bln 27 3 1108.6 349 188.4 1300
23 VP 12 Minggu 3 bln 37 1 537.3 348 317.4 1200
24 ML 8 Minggu 2 bln 23 1 948.5 334 518.9 1300
63 No
Inisial
Ibu Usia Kehamilan
Umur
( tahun) Trimester
Fosfor (mg) Standar Fosfor
(mg)
Zat Besi (mg)
Standar Zat Besi
(mg)
1 WK 27 Minggu 6 bln 20 3 1779.3 700 17.8 35
2 OK 28 Minggu 7 bln 38 3 1629.8 700 15.9 39
3 DN 20 Minggu 5 bln 23 2 1841.0 700 19.0 35
4 DT 32 Minggu 8 bln 29 3 2013.5 700 26.8 39
5 ON 24 Minggu 6 bln 25 2 1089.3 700 10.3 35
6 YA 32 Minggu 8 bln 30 3 2125.1 700 20.1 39
7 YL 28 Minggu 7 bln 32 3 2137.1 700 21.3 39
8 DL 36 Minggu 9 bln 27 3 1746.8 700 18.3 39
9 AO 24 Minggu 6 bln 37 2 1633.2 700 23.1 35
10 DT 24 Minggu 6 bln 19 2 1595.0 700 16.0 35
11 SB 32 Minggu 8 bln 30 3 2249.3 700 22.3 39
12 AM 28 Minggu 7 bln 33 3 2171.4 700 17.6 39
13 AS 32 Minggu 8 bln 28 3 1587.2 700 21.7 39
64
15 AP 28 Minggu 7 bln 32 3 1990.5 700 20.5 39
16 SO 36 Minggu 9 bln 24 3 1758.5 700 16.6 39
17 SS 36 Minggu 9 bln 32 3 2308.6 700 21.2 39
18 MT 36 Minggu 9 bln 29 3 2091.1 700 21.2 39
19 SL 28 Minggu 7 bln 23 3 1945.2 700 16.5 39
20 MS 16 Minggu 4 bln 31 2 1862.0 700 19.0 35
21 VP 16 Minggu 4 bln 25 2 2128.8 700 22.4 35
22 YB 32 Minggu 8 bln 27 3 2650.9 700 24.5 39
23 VP 12 Minggu 3 bln 37 1 941.5 700 10.6 26
24 ML 8 Minggu 2 bln 23 1 1794.4 700 14.3 26
65 No
Inisial
Ibu Usia Kehamilan
Umur
(tahun) Trimester
Vitamin A (mg)
Standar Vitamin A (mg)
Vitamin B1 (mg)
Standar Vitamin B1 (mg)
Vitamin C (mg)
Standar Vitamin C (mg)
1 WK 27 Minggu 6 bln 20 3 4153.9 800 2.0 1.4 70.4 85
2 OK 28 Minggu 7 bln 38 3 3990.8 850 2.3 1.4 86.7 85
3 DN 20 Minggu 5 bln 23 2 3140.0 800 2.0 1.4 95.0 85
4 DT 32 Minggu 8 bln 29 3 1264.1 850 4.0 1.4 63.0 85
5 ON 24 Minggu 6 bln 25 2 1036.3 800 3.3 1.4 26.1 85
6 YA 32 Minggu 8 bln 30 3 10184.6 850 2.0 1.4 59.8 85
7 YL 28 Minggu 7 bln 32 3 1449.5 850 3.1 1.4 29.3 85
8 DL 36 Minggu 9 bln 27 3 6854.0 850 2.3 1.4 53.9 85
9 AO 24 Minggu 6 bln 37 2 2415.6 800 1.2 1.4 43.2 85
10 DT 24 Minggu 6 bln 19 2 9025.0 800 1.0 1.4 64.0 85
11 SB 32 Minggu 8 bln 30 3 8225.2 850 2.8 1.4 32.4 85
12 AM 28 Minggu 7 bln 33 3 12557.3 850 1.8 1.4 7.1 85
13 AS 32 Minggu 8 bln 28 3 3371.7 850 1.3 1.4 47.5 85
66
15 AP 28 Minggu 7 bln 32 3 2443.6 850 2.5 1.4 35.6 85
16 SO 36 Minggu 9 bln 24 3 4871.2 850 2.0 1.4 11.7 85
17 SS 36 Minggu 9 bln 32 3 4423.6 850 3.0 1.4 91.7 85
18 MT 36 Minggu 9 bln 29 3 1514.4 850 3.2 1.4 23.4 85
19 SL 28 Minggu 7 bln 23 3 3210.4 850 2.2 1.4 66.9 85
20 MS 16 Minggu 4 bln 31 2 3146.0 800 3.0 1.4 73.0 85
21 VP 16 Minggu 4 bln 25 2 4816.0 800 1.1 1.4 114.9 85
22 YB 32 Minggu 8 bln 27 3 8489.2 850 3.7 1.4 77.7 85
23 VP 12 Minggu 3 bln 37 1 2666.5 800 1.2 1.4 68.6 85
24 ML 8 Minggu 2 bln 23 1 2391.5 800 1.6 1.4 41.2 85
67
Lampiran 4
TABEL RATA-RATA KECUKUPAN ASUPAN ZAT GIZI IBU HAMIL SELAMA 5 HARI
Inisial
Ibu Kalori
Protein (g)
Lemak g)
Karbohidrat (g)
Kalsium (mg)
Fosfor (mg)
Besi (mg)
Vitamin A (mg)
Vitamin B1 (mg)
Vitamin C (mg)
WK 4457.9 123.5 24.9 937.2 217.3 1779.3 17.8 4153.9 2.0 70.4
OK 3658.5 91.6 26.9 762.3 237.8 1629.8 16.0 3990.9 2.5 86.7
DN 4063.0 100.0 24.0 863.0 872.0 1841.0 19.0 3140.0 2.0 95.0
DT 4492.5 107.2 52.3 895.9 219.4 2013.5 26.8 1264.1 4.0 63.0
ON 2437.9 54.1 12.4 527.2 237.0 1089.4 10.3 1036.3 3.3 27.0
YA 5259.6 144.3 30.0 1103.1 370.4 2125.1 20.1 10184.6 2.0 59.9
YL 4606.7 115.6 32.2 963.5 174.4 2137.1 21.3 1449.5 3.2 29.3
DL 4507.9 101.3 29.0 960.7 225.7 1746.9 18.3 6854.0 2.8 53.9
AO 4000.2 96.6 32.8 829.5 188.3 1633.3 23.1 2415.6 1.7 43.2
DT 3471.0 98.0 17.0 714.0 1079.0 1595.0 16.0 9025.0 1.0 64.0
SB 5007.8 124.3 54.3 1005.3 228.8 2249.3 22.3 8225.2 2.8 32.4
AM 4438.0 112.4 53.8 889.2 171.4 2171.4 17.6 12557.3 1.8 7.2
AS 4186.6 103.1 42.5 847.7 307.1 1587.1 21.7 3371.7 1.3 47.6
YS 5079.0 150.0 78.0 946.0 246.0 2127.0 26.0 2800.0 2.0 43.0
AP 4811.6 112.5 31.6 1019.0 297.2 1990.5 20.5 2443.6 2.5 35.7
SO 4207.6 103.5 33.5 873.0 136.0 1758.5 16.6 4871.2 2.0 11.7
SS 5226.0 111.6 29.7 1129.1 219.1 2308.6 21.2 4423.6 3.0 91.7
MT 4725.8 104.3 39.3 988.8 191.3 2091.1 21.2 1514.4 3.2 23.4
SL 4405.4 94.3 25.8 936.2 180.8 1945.2 16.6 3210.4 2.2 66.8
MS 3921.0 87.0 25.0 837.0 203.0 1862.0 19.0 3146.0 3.0 73.0
68
YB 5242.3 119.6 37.4 1108.6 188.4 2650.9 24.54 8489.2 3.7 77.7
VP 2486.5 50.6 14.6 537.3 317.4 941.5 10.64 2666.5 1.2 68.6
ML 4552.1 144.5 26.4 948.4 519.0 1794.4 14.3 2391.5 1.6 41.2
69 Lampiran 5
Antropometri Ibu Hamil: Standar PengukuranLingkar Lengan
71 Lampiran 6
VERBATIM
Verbatim Riset Partisipan 1
Identitas Responden
Inisial Ibu : Ibu. V.P
Umur : 25 tahun
Status perkawinan : Sudah Menikah
Pekerjaan : IRT
Pendidikan : SD
Suku : Mollo
Agama : Kristen Protestan
Keterangan
L : Peneliti
RP : Ibu Hamil
K.RP : Keluarga Ibu (Suami, Anak, Ibu
72
Partisipan Isi wawacara Kode
73 batareak ju be takut. Takut orang-orang ong
bilang saya kenapa ko apa? Tidak lama mama deng bapa deng adik, suami dong datang. Dia su mulai sakit. Su dapat tanda. Kan waktu itu sonde bisa badan su loyo.
RP I. 9 langsung saya rasa anak sonde bergerak lai.
RP I. 10
L : Sebelum urut anak karmana?
RP : Anak saya rasa masih bergerak. Dia pegang be pung perut sama ke kucak baju ini. Terakhir saya pung ana sonde bergerak. Saya pung jantung su berdebar “aduh be pung anak pasti su meninggal ini? Tadi dia bergerak-bergerak sekarang urut na kenapa sonde bergerak lai?” dia tambah sakit. Ko mau telpon ibu bidan ju dia sonde mau. Dia urut terus. Na ini saya marah trus. Saya pung suami omong deng saya ju saya sonde pusing lai. Be pung pikiran ni su piker ini anak kenapa sonde bergerak.
RP I. 11
L : Trus tanta sonde kastau kader bilang anak sonde bergerak lai?
RP : Saya kastau ma dia bilang diam-diam te itu pasti mau cari dia pung jalan. Dia bilang begini, su jam 8 malam ju dia sonde mau ko kami telpon ibu bidan. Saya su marah. Terakhir dong bawa saya pi saya pung nenek pung rumah di dekat pohon jati dong itu karena dong bilang tempat yang sonde bae ko dong pikol saya bawa pi sana.
RP I. 12
L : Nenek pung rumah di pohon jati dekat mana? RP : Ini yang di bawah sini sa. Dekat ibu Ani dong.
Pi di be pung bapa pung mama kandung. Kan waktu itu beta masih kecil dia yang angkat saya. Na su bawa pi sana dong suruh muku
74 Sampe su jam 12 malam ju saya sonde tahan sakit lai. Ju muku-muku trus terakhir anak pung pusat yang keluar duluan. Sonde tau dia urut karmana ko pusat yang keluar duluan. Terakhir dong suruh saya tausah muku lai. Saya su tidur malenggang di atas tempat tidur dia urut tambah. Urut tambah dia pake dia “kalau kamu mau urut saya terus terakhir saya mati deng saya pung anak”.
RP I. 14
L : Trus suami deng keluarga dong bilang apa? RP : Om cuman diam. Ko ibu kader kan dia
marah-marah sa ko kita takut. Dia hanya duduk dekat sa. Na terakhir ini anak pung tangan su keluar su sonde bisa lai. Saya pung suami su mulai marah. Dia bilang “eh tausah sudah, tausah baurut lai. Ini bosong mau bekin saya pung istri mati? Perut su baitam, liat ini anak pung tangan su keluar. Kamu mau paksa ko dia buat karmana? Ini sonde bisa lai. Lebae kasih ibu bidan pung nomor ko saya telepon biar hitam ke ibu pung celana. Langsung ibu bidan marah-marah. Saya pung suami pi ambil oto ko datang bawa pi Rumah Sakit Soe su jam 1. Kas turun saya langsung masuk di kamar sekitar jam 2 begitu bilang sonde ada ibu yang
75 biasa operasi. Pas sampe di sana periksa
pake yang apa lai USG. Liat pi di sana suami bilang, kan mama dong bidan sonde mau ko masuk hanya suami ko jaga saya. Liat pi di sana te anak su meninggal. Saya pung suami bilang “co tadi kitong datang cepat mangkali saya pung anak sonde meninggal”.
L : Na waktu itu tanta dong tunggu bidan datang baru pi RS?
RP : Ibu bidan datang baru suruh pi RS. RP I. 16 L : Na kenapa waktu itu sonde cepat-cepat pi RS
ma tunggu bidan lai?
RP : Mau pi ma kader ini dia pung marah-marah. Dia suruh tunggu bidan baru pi di RS. Na saya liat di layar anak su meninggal. Trus bidan dong bilang kecuali operasi ko kas keluar anak. Dia bilang di sini sonde ada dokter yang mau operasi. Buat rujukan sa ko pi Kupang. Trus su buat rujukan bilang jam 3 harus berangkat. Terakhir pi bilang om supir ko antar kami na mau keluar ko pi kastau mobil ban seblah pica. Jadi bilang tunggu 15 menit. Dong ganti ban cepat, ganti habis kitong su nae di mobil ko berangkat. Kami sampe di Bointuka ini om supir marah-mrah bilang mau bayar. Beta bilang na om supir telpon bidang dong dolo. Na ini om supir su marah-marah ko lari sonde lewat jalan lai tapi su lewat kerikil dong sa. Kami dalam mobiil ni banting sini banting sana. Saya pung suami su marah. Saya pung suami bilang “co tadi bilang mau bayar pasti Kupang jam berapa?
RP : Ia ibu. Na be ju su bingung uang cuman 3000. Kami jalan jam stengah 4 sore kayaknya. Kami
76 bisa. Semua pada tarik. Mungkin ada 5 orang. Tarik ju dong bilang tanta muku su. Saya bilang saya tidak bisa lai. Saya berteriak dong paksa tarik ju sonde bisa hanya tarik bawa anak pung kulit tangan. Dong bilang ini jam 6 pagi baru operasi. Sampe jam 6 pagi ju tidak operasi. Bilang jam 8 malam. Jam 8 ju belum datang. Besok pagi jam ju baru operasi. Itu dokter laki-laki besar satu. Kas keluar itu anak abis taroh itu anak di dacing 9 kilo 8 ons. Laki-laki kaka. makan. Trus su simpan di dacing suruh mama dong ko datang ambil bawa pi ruangan jenasah sana ko baptua satu kasmandi. Na saya mau jahit saya pung jahitan, di saat mau operasi su suruh saya pung suami ko ambil obat 1 kantong. Na be pung suami pasti mangantok ko apa ko, orang pencuri ame itu obat. Na sekarang posisi mau jahit saya pung jahitan luka pake apa? Sonde ada obat.
RP I. 19
L : Na trus karmana lai? Uang ju waktu itu sonde ad alai? Jamkesmas dong sonde ada ju ko? RP : Tidak ada. Uang cuman 3000. KTP ju sonde
78 baomong deng dia pung suami terakhir dia
bilang “bosong tausah tangisi trus nanti sonde lama ibu sakit tambah lai ko pingsan ko apa”. Terakhir ini ibu buat jaminan kasih di dokter ko di sapa be ju sonde tau. Ju supir datang bilang keluarga ibu V su buat jaminan ko bisa pi antar mayat di kampung. Trus su muat anak deng bapa dengan mama. Mama mau ikut bapa bilang tausah. Jangan kastinggal saya sendiri deng suami. jam 12 malam. Bapa sonde ikut pulang. Bapa deng orang tua dong di sini urus ko kubur. Kuburan ada di nenek pung rumah. Di saat saya mau keluar ju sonde ada uang oto. Untung sa ada satu tentara. Pas saya mau keluar tidak ada uang. Na sonde ada keluarga ju di Kupang. Suami su bingung. Tidak lama pak tentara telpon saya pung suami. Kan dia kenal saya pung suami. Saya pung suami di sonde angkat. Trus sonde lama baru dia telpon kembali. Bilang “kamu om S kan?” saya pung suami bilang “ia”. Bilang “datang dolo di rumah”. Suami bilang “be deng maitua ada di rumah sakit posisi mau pulang tapi sonde ada uang oto”. Dia bilang “datang cepat di rumah”. Pi deng pi ju baptua kasih saya pung suami uang. Jadi kami dari RS deng oto bemo. Datang antar di Oesapa baru deng bis datang.
RP I. 21
L : Itu tanta su agak kuat ko belum?
RP : Su kuat. Ma sonde tukar-tukar pakian. Pokoknya pakian di badan dari pi sampe pulang sama. Datang sampe di cabang Kapan sini, na kami 3 orang turun deng turun. Waktu itu deng bis 20rb per orang. Jadi bayar 60 konjak sonde mau. Dia bilang tanta dong terus sa. Trus be pung suami telpon anak-anak dari sini datang jemput kami di cabang Kapan. Datang sampe sini ju ibu kader dong suruh ko
tatobbi pake air panas. Be sonde mau. Tadi
79 hangat. Mandi juga jaga bilang tidak boleh 1
tetes kena ini luka. Dong sonde mau. Dong pi angkat itu arang ko taroh di kolong tempat tidur. Mau suruh tatobi saya pung suami sonde mau. Suami bilang “saya sendiri tatobi”. Saya pung suami tatobi di belakang sa. Kalo di depan pake kain gosok-gosok sa. Ibu kader sonde mau. Dia angka ame kaen ini tatobi di atas sini abru ada tetesan kena luka jahitan su infeksi. Sekarang mau control pi RS Soe. 3 bulan baru sembuh. Itu bayar sampe 1.500.000. untung kami datang sampe sini ada orang yang beli bapa pung jati 5 pohon. Jadi desa bilang saya yang baurut dapat denda.
RP I. 23
L : Jadi waktu itu hamil pertama makan apa sa? RP : Pokoknya saya makan yang enak-enak.
Daging, nasi. Na itu biar jam 12 ju be bangun makan na. dalam 1 hari tu saya makan sampe 5-6 piring. Apa sa saya makan. Saya tidak L : Waktu hamil pertama sakit-sakit? Sakit apa?
RP : Demam ibu. Semua badan panas. Sampai su mau melahirkan badan panas. Ke demam.
80 RP : Om sonde kerja. Masih 1-2 bulan dia di
Kupang. Kerja di pelabuhan Bolok. Bongkar barang dari kontener. Jadi dalam 1 minggu dia datang 2 kali bawa uang. sombong ma dapat sampe 5-6 juta.
RP I. Tidakk beli di Soe sini. Beli di Kupang semua. Di Barata. Abis pulang dari RS ju saya kasih bapkecil pung istri ko kasih dia pung anak. Waktu hamil anak pertama tu memang banyak rejeki. sampe sekarang. Dari jam 8 sampai 4 sore.
81 sana. Tenun juga. Saya ju bantu tofa. Orang
biasa minta saya tofa baru dong bayar saya. Ma itu kita yang tunggu dong minta. Kalo kira cari stengah mati.
L : Waktu hamil anak sekarang ngidam apa?
RP : Itu cuman pisang susu deng ubi kayu rebus RP I. 38
L : Jagung bose makan?
RP : Makan juga. Pokoknya Lombok yang terlalu banyak. Tapi bukan Lombok biasa. Be goreng baru pake kecap.
RP I. 39 L : Jagung bose satu minggu makan berapa kali? RP : Ya kalo memang tumbuk ada dua – tiga
lesung baru makan sampe 5-6 kali.
RP I. 40 L : Kalau jagung katemak makan berapa kali?
RP : Oh itu selera makan baru makan. RP I. bunga papaya, papaya, jantung pisang, terong. Tanam lain hama makanya cuman soe. Be ada titip di kaka, sediki lai su datang.
82 Januari-Mei kitong makan ubi sa. Itu be
menangis. Be malam jam 12 berlutut di tempat tidur. Saya bilang “Tuhan kitong harus buat karmana ni?” ko sonde ada uang sama sekali. Beras deng jagung ju sonde ada. Om sonde di sebelah pengunjung dong bawa ayam deng beras 10 kilo. Sampe dong cuman masak 5kilo deng bakar ayam. Dong pulang dong datang
L : Trus setelah itu masih alami kesusahan makan ko sonde?
RP : Pernah ju. Kemarin Agustus tu sonde ada beras. Itu mau cari uang dimana. Ambil koperasi dong sonde layani.
RP I. 50 L : Trus tanta bikin apa?
RP : Itu be pung suami cari belut ko jual. Dia jual tu 1 ekor besar 100.000. nanti dapat baru beli beras deng sayur. Kadang cari rebung ko jual. Ma itu ju kadang baru dapat. sonde tenun lai ko abis benang mahal begini.
83 L : Halo. Ada buat apa?
RP : Ad duduk-duduk sa. RP I.
55 L : Beta datang lai ni ko tanya mama dong pung
makanan. Masih ingat ko yang kemarin makan?
RP : Ia ibu masih. RP I.
56 L : Kemarin pagi makan apa?
RP : Makan biscuit sa 1 bungkus ibu. RP I. 57 L : Siang ada makan apa mama?
RP : Jagung titi ibu RP I.
58 L : Sore ada makan ko sonde?
RP : Makan nasi, tumis daun papaya deng ikan goring
RP I. 59 L : Oh iya. Abis malam ada makan apa?
RP : Malam sonde makan ibu. RP I.
60 L : Abis tadi pagi makan apa?
RP : Makan nasi deng sayur daun ubi. RP I.
84 Verbatim Riset Partisipan 2
Identitas
Responden
Inisial Ibu
:
Ibu. A.P
Umur
:
32 tahun
Status perkawinan
:
Sudah Menikah
Pekerjaan
:
IRT
Pendidikan
:
SD
Suku
:
Mollo
Agama
:
Kristen Protestan
Keterangan
L
:
Peneliti
RP
:
Ibu Hamil
85
Partisipan Isi wawacara Kode
L
: Selamat pagi ooo. Jang marah beta su
datang ganggu pagi-pagi ni.
RP
: Siang ibu. Mari. Sonde apa-apa.
RP
berat badan. Nanti beta datang cek selama 5
kali setiap minggu. Bisa bantu ko?
RP
: Ia ibu. Bisa.
RP
L
: Selama melahirkan anak pertama deng kedua
ada susah atau pernah rasa stengah mati
waktu melahirkan yang dulu?
86
lari cepat kalau tidak melahirkan di jalan juga.
Pi pas sampe di Sakteo kaka bidan buka
Melahirkan sonde terlalu susah. Sonde
pusing ju. Bidan yang lan dong datang ju
kaget te anak su keluar. Beta pung anak dong
sampe yang ke 2 ni melahirkan sonde susah.
RP
II. 11
L
:
Na abis yang anak pertama tu kenapa
meninggal? Tanta ada sakit ko atau ada apa?
Trus ada bawa pi RS ko sonde?
RP
:
Sonde sakit. Itu 1 hari 1 malam baru dia
melahirkan. Waktu itu melahirkan di rumah
bulat. Memang ada posyandu ju tapi sonde
timbang deng ukur. Waktu itu ju belum terlalu
ketat deng aturan jadi kami di rumah sa.
RP
II. 12
L
:
Itu dia meninggal karena apa mama?
RP
:
Itu pagi kami bangun pagi dia pung bapa pi
pasar ko mau beli kasih dia bedak, telon deng
sabun. Na waktu itu melahirkan dia ju belum
ada sabun deng minyak dong. Baptua pulang
dari pasar anak ada tidor. Saya ada duduk ko
makan. Saya makan abis trus saya mau kasi
susu dia napas sonde ada lai.
Waktu itu saya sempat liat darah keluar dari
tali pusat. Darah keluar banyak. Pas darah
abis langsung dia putus napas.
RP
II. 13
87
RP
:
Waktu itu be pung mambesa. Waktu itu kan
kami 3 orang sa. Na baptua dia bilang dia
sonde tau potong jadi mambesa yang potong.
Waktu itu dulu-dulu tu potong bukan pake
piso ju te pake ini kas tajam kulit bambu ni
baru potong. Potong abis ikat pake benang.
Tapi ikat 2 supaya darah jang keluar.
Waktu dia mati tu memang tali kuat tapi
sonde tau karmana ko darah keluar banyak
mati dari dia pung pusat. Itu sa.
Saya sonde tau ju. Saya makan, makan abis
saya mau ame ko kas tete dia te saya bilang
“he ini anak su kenapa”
RP
II. 15
L
:
Itu tanta deng sapa di rumah?
RP
:
Saya sendiri te om ada pi Soe. Oh ia, saya
deng saya pung mama. Saya bilang “mama
coba mari liat ini anak ko terima san dia, te
dia sonde ada napas!” liat pi te anak dong su
warna hitam semua. Hitam dari kaki sampe
kepala. Kuku dong ju baitam semua. Kuku
tangan, kuku kaki, semua badan dong baitam
abis.
RP
II. 16
L
:
Sebelum dia meninggal dia karmana? Ada
tanda-tanda ko sonde mama?
RP
:
Sebelum meninggal dia bae-bae sa. Dia
sonde menangis. Malahan dia tete ju bae-bae
ke biasa.
RP
II. 17
L
:
Trus waktu tanta liat dia sonde ada napas ko
badan semua baitam tanta buat karmana?
RP
:
Badan su baitam su mati. Dia tidur saya
duduk ko makan. Saya makan abis minum air
ko mau kas
tete
te anak su mati. Langsung
anak bae-bae te sekarang
dia karmana ini?”
Na coba kita tidur baru dia meninggal na pasti
itu karna kita yang tendes dia, ma ini dia ada
tidur ko kita pi liat na sonde ada napas lai.
Sonde menangis ju. Sonde panas.
88
L
:
Om bilang apa lai?
RP
:
Mau bilang apa? Sonde bilang apa-apa.
Sonde marah ju. Hanya om pung mama
kandung yang marah karena itu pagi mamtua
dia datang ko mau lia kami. Mamtua pung
rumah di Bu”at sana. Na mamtua dengar sa
su melahirkan jadi mau datang ko liat.
Mamtua bilang “ko melahirkan bae
-bae na
kena
pa ko anak su mati?” mamtua marah om.
Ma mau marah ju ni anak mati sendiri.
sonde kuat ko darah keluar dari pusat itu.
RP
Sampe 2 bulan. Nasi deng bubur saya makan
saya muntah buang. Cium bau sa langsung
muntah. Pi periksa di Posyandu kasih obat
baru sonde muntah lai. Su lewat ame 2 bulan
baru bisa makan nasi bubur deng yang lain
dong.
RP
II. 22
L
:
Abis anak pertama pung kuburan dimana?
89
uang. Pi potong kas orang dong kebun.
RP
Kalau beras 10kg tu bisa kami pakai sampe 1
bulan. Pagi tu nasi atau jagung. Malam nasi
memang ada berkat na kita beli. Biasa beli tu
10.000. Kalau tidak na sonde beli. Berkat
hanya cukup untuk beli garam vicin na kami
sonde beli daging deng ikan.
RP
II. 29
L
:
Tempe tahu deng telur.
RP
:
Itu ju jarang sekali ibu. Daging tu kecuali ada
acara apa baru kami makan daging.
RP
dengan anak dong yang ambil.
RP
II. 32
RP
:
Jagung masak setiap hari ko mama?
L
:
Ia. Jagung bose yang kami masak setiap hari.
Jagung katemak kami sonde terlalu suka na.
RP
II. 33
L
:
Kalo pi ojeg dari sini bayar berapa?
90
bulan pung ko sonde bolak-balik lai. Biasa
yang cpat abis tu bawang ma kalo liat ko
tinggal sedikit na kami pi beli lai. Sonde
pernah sampe abis.
II. 34
L
:
Abis adik dong pung uang sekolah karmana?
RP
:
Uang komite 1 tahun 24 ribu. Jadi bayar 2 kali
12 ribu. Hanya bayar itu sa. Yang lain sonde
bayar. Pakian deng sepatu tarobek ju ganti.
RP
II. 35
L
: Oh iya tantaa. Na begitu sa dulu nanti baru
beta datang lai ko tanya tanta pung makanan
e? syalom..
RP
: Ia syalom ibu.
RP
II. 36
L
: Halo tanta. Ada buat apa?
RP
: Ada kupas asam..
RP
II. 37
L
: Beta datang lai ni ko tanya tanta dong pung
makanan. Masih ingat ko yang kemarin
makan?
RP
: Ia masih.
RP
II. 38
L
: Kemarin pagi makan apa?
RP
: Makan nasi deng sayur jantung pisang
RP
II. 39
L
: Siang ada makan apa mama?
RP
: Makan jagung bose
RP
II. 40
L
: Sore ada makan ko sonde?
RP
: Sore makan nasi deng sambal tomat, abis
makan biscuit minum susu
RP
II. 41
L
: Oh iya. Abis malam ada makan apa?
RP
: Malam makan sayur batang hijau, nasi, deng
kue pisang tambah susu
RP
II. 42
L
: Abis tadi pagi makan apa?
91
Lampiran 7
PERNYATAAN KESEDIAAN MENJADI PARTISIPAN PENELITIAN
(
INFORMED CONCERN
)
Yang bertanda tangan di bawah ini, saya: Nama Ibu :
TTL :
Alamat : No telepon/HP:
Bersedia dan mau menjadi partisipan penelitian dengan judul “Analisis Konsumsi dan Status Gizi Ibu Hamil di Kecamatan Mollo Tengah, Kabupaten Timor Tengah Selatan” yang akkan dilakukan oleh:
Nama : Merlinda Jewindra Penun
NIM : 46201135
Instansi : Program Studi Ilmu Keperawatan, Fakultas Kedokteran dan Ilmu Kesehatan, Universitas Kristen Satya Wacana, Salatiga
Demikian pernyataan ini saya buat dengan sesungguhnya tanpa ada paksaan dari siapapun
Soe,...2015
Peneliti Partisipan