• Tidak ada hasil yang ditemukan

Analisis Wacana Kritis Sajrone Rubrik Yok Apa Rek Kabare Surabaya Ing Kalawarti Panjebar Semangat

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "Analisis Wacana Kritis Sajrone Rubrik Yok Apa Rek Kabare Surabaya Ing Kalawarti Panjebar Semangat"

Copied!
17
0
0

Teks penuh

(1)

E-

JOURNAL

Deni

ng:

CI

CIHAFI

DHATULAFI

FAH

16020114013

UNI

VERSI

TASNEGERISURABAYA

FAKULTASBAHASADANSENI

JURUSANPENDI

DI

KANBAHASADANSASTRADAERAH

2020

(2)

ANALISISWACANAKRITISSAJRONERUBRIK“YOKAPAREKKABARESURABAYA”INGKALAWARTI PANJEBARSEMANGAT

CiciHafidhatulAfifah

S-1JurusanPendhidhikanBasalanSastraDhaerah(Jawa),FakultasBasalanSeni,UniversitasNegeri Surabaya

Ciciafifah16020114013@mhs.unesa.ac.id

Dr.Murdiyanto,M.Hum

DhosenJurusanPendhidhikanBasalanSastraDhaerah(Jawa),FakultasBasalanSeni,UniversitasNegeri Surabaya

Abstrak

YokApaRekKabareSurabayaminangkasalahsawijinekolom ingkalawartiPanjebarSemangat kangnyuguhakewacankangmirungganawitngemotpawartatumrapkahanansosialkanglagirame dirembug.Sabenrubrik“YokApaRekKabareSurabaya”mesthimenehipawartangenanipanguripan masyarakat,kayata sosial,ekonomi,politik,lan sapanunggale.Pawarta kasebutkatujokake kanggo masyarakat,lembaga,lanpamarentah.Punjerepanlitenikiyaikuwujudekspresibasalanperspektifwacana pawarta.Tujuwanpanlitenikiyaikunjlentrehakekabenaran,keharusan,keinginan,promasyarakat,pro pemerintah,lannetralkangdumadiingpawartasajronerubrik“YokApaRekKabareSurabaya”.

Panlitenikikalebujinisdheskritifkualitatif,kangasipatsinkronis.Teorikangdigunakakeyaikuteori analisiswacanakritis.Panlitenikinggunakakemethodeinterpretatiflaneksplanatoris.Dhatapanliten kasebutdisuguhakekanthicarainformal.

Asilsakapanlitenikiditemokaketelungwujudekspresibasa,yaikubab(1)kabeneran,(2)keharusan, (3)keinginan.Kangpalingonjoyaikuwujudekspresibasamodalitaskeinginan.Sartaanatelungperspektif wacanapawarta,yaiku(1)promasyarakat,(2)propemerintah,lan(3)netral.Perspektifwacanapawarta kangasringdumadiyaikupropemerintah.Ingrubrik“YokApaRekKabareSurabaya”asringngenanipawarta politik,lanekonomi.

Tembungkangwigati:WujudEkspresiBasa,Perspektif,AnalisisWacanaKritis,Pawarta. PURWAKA

1.1LandhesanPanliten

Medhiamassakalebupirantikomunikasikang orabisauwalsakapanguripansakbendina.Anane medhia massa dibutuhake masyarakat kanggo ngolehakeinformasitertamtu.Medhiamassakang misuwuringtengah-tengahmasyarakatbisaawujud medhia massa tulis utawa audio-visual.Medhia massa tulis kang isih eksis salah sijine yaiku kalawarti.KalawartimawabasaJawakangisiheksis ing masyarakat Jawa,yaiku kalawartiPanjebar Semangat.PanjebarSemangatngemotanekawarna rubrik,kayata Pangudarasa,Layang Saka Warga, Banyumasan,Cerkak,Cerbung,kansapanunggalane. SakasakabeherubrikingPanjebarSemangat,rubrik “YokApaRekKabareSurabaya”duwenititikankang mligi. Rubrik “Yok Apa Rek Kabare Surabaya”

minangka salah sawijining rubrik ing kalawarti PanjebarSemangatnyuguhakesawijiningpawarta kangmirungganlannarikkawigatenpanlitikanggo ditliti.Rubrik“YokApaRekKabareSurabaya”ngemot pirembugantumrapwartababagankahanansosial kangaktualutawalagiramedirembug.

Konteksmenehikabehsituasilanperangansing anaingnjabatekslanbisamenehipengaruhing panganggonebasa,kayatapartisipansajronebasa, fungsisingdimaksudlanliyane.Mula,upayakanggo mangertenitulisanbisadidelenglumantarekspresi -ekspresibasa sing tuwuh saka wacana kasebut. Ekspresibasaikibisanuntuningngendiperspektif warta kasebut. Perspektif bisa ditegesi sudut pandangsakapenuliswarta.Panganggonepawarta

(3)

singanaingkalawartiikiduwenicirikhasbasasing bedakarowartaliyane.Salahsijineyaikungenani panganggone modalitas. Saengga panliti bisa ngungkapakebentukekspresibasalanperspektif wacana pawarta,khususe Rubrik “Yok Apa Rek KabareSurabaya”ingkalawartiPanjebarSemangat. Panlitinggunakake teoriikiamarga wacana ora mung minangkastudiaspekkebahasaan,nanging digayutakekarokontekswacanasinganalansing duwenitujuwan tertamtu.Saengga tuwuh idhe ngenanibentuk-bentukekspresibasalanperspektif saka wacana pawarta. Analisis wacana kritis digunakakekanggomangerteniprosessinganaing basakasebut,oraliyangenaniwatesansingdadi wacana,perspektif sing digawe lan topik sing diomongake.

Panganggonebasaminangkapirantikomunikasi nduweni ancas supaya kita bisa dimangerteni marangwongliya.Basakangdigunakakeminangka saranangungkapakeutawangekspresikakepikiran, pangrasa,emosilanngandharakeinformasiutawa pesenkangarupapanemuutawaidhe.Fungsibasa yaiku minangka pirantikanggo komunikasi.Basa salahsijinepirantikangasringdigunakakekanggo komunikasilan kanggo interaksi.MiturutChaer (2004:11),basa yaiku minangka sistem lambang, arupaswara,sipatearbitrer,prodhuktif,dinamis,lan manusiawi. Basa uga duwenikaidah lan pola tertamtu.Wacana yaiku komunikasilisan lan tulis kangbisadidelengsakapunjerkapitayane,nilailan kategori,kangditegesisakakapitayanikingenani pandanganingdonya,minangkarepresentasisaka pengalaman.Sajroning kesatuan makna,wacana bisadidelengminangkawujudkangutuh,amarga saben bageyan duwenisesambungan kang padu. Wacana duweni sawijine basa kang lengkap, saenggainghirarkigramatikalyaikudiaranisatuan gramatikalsingpalingdhuwurlangedhe.Wacanaiki bisaawujudkarangankangutuhkayatanovel,buku, lanliya-liyane.

Wacana kritis yaiku komunikasilisan sajrone tekskangnuwuhakekerangkasingnyimpanging tatanansosial.Tegesenyimpangingtatanansosial iki,amarga kritis ikimenehitujuwan tertamtu marangapasingdikarepakesajronetekskasebut. Mulawacanakritisikinjlentrehakekontekssingana ingkomunikasilisankangbener.Analisiswacana kritismiturutDarma(2009:49)yaikuupayautawa proseskanggomenehiandharanngenaniteksutawa realitassosialkangbakaldigawelanduwenitujuwan tertamtu kanggo apa sing dikarepake. Saka panjlentrehan kuwi, wacana kritis digunakake

kanggongritiklanngungkapsesambunganantarane basalanwarta.Wacanaugabisakanggodheskripsi lan nganalisa warta sing ana ing panguripan lumantarteks.Wacana ora mung dideleng saka aspek kebahasaan,ananging bisa dideleng saka basasingduwenikontekstertamtu.Salahsijiwujud wacanaingmediamasayaikuwarta.Anawartatulis kangbisalumantarmajalah,suratkabar,tabloid,uga anawartakanthilisankayatasiaranradiolanTV. Wartayaikulaporanngenanikadadeyansingduweni sipatumum lananyarutawataswaekedadeyan, aktualanaingmediamasa.Wartadadipambuka singambaingmediamasasaliyanemiturutwong liya.WartaikianamajalahPanjebarSemangating Rubrik “Yok Apa Rek Kabare Surabaya”.Sajrone pawarta kasebut awujud sakabehe warta sing kadadeyan ing Surabaya. Lumantar pawarta, masyarakatbisa weruh informasikang nambahi kawruh lan wawasan sing bisa menehidampak positifkanggo masyarakatiku dhewe.Ing kene mediamasadituntutsupayamenehiinformasikang aktullandipertanggungjawabake.

Warta bisa ditemokake ing media cetak lan mediaelektronik.Wartayaikuceritautawakatrangan ngenanikadadeyan kang lagidirembug,laporan, pengumuman lan liya-liyane.Warta sing ana ing Rubrik “Yok Apa Rek Kabare Surabaya” arupa informasi ngenani sakabehe kadadeyan sing gegayutankarokadadeyansinganaingmasyarakat lanpamrentah,lumantarmediacetak,siaran,internet lanmiturutpawongansingmangertenilanbisawae pihakkatelu.SalahsijimedianeyaikuRubrik“Yok ApaRekKabareSurabaya”ingkalawartiPanjebar Semangar.Panganggone basa ing media cetak kanggongandharakewartadiaranibasatulis.Berita sing ana ing kalawarti iki ngemot sakabehe kadadeyansinganaingSurabaya.

Analisiswacanakritisbisadigunakakekanggo njlentrehakeutawamedharidhe-idhesingmirunggan panyaruwe tumrap kahanan sosial bebrayan lumantarrubrik“YokApa RekKabare Surabaya”. Dene topik rubrik pawarta kasebutmesthibeda saben minggune.Lan dhata-dhata dijlentrehake kanthikritis.Upamanetuladhaingngisoriki.

“Niyat Gubernur Jatim Soekarwo ngganti jenenge dalan loro ing Surabayaantuktanggapanmaneka warna. Jalan Dinoyo dadiJalan Sunda lan Jalan Gunungsaridadi JalanPrabuSiliwangi.WakilKetua DPRD Surabaya Masduki Toga nerangake yen ngowahi jenenge dalan iku kudu liwatpasarujukane

(4)

DPRDSurabaya.

BabikidiaturingPeraturanDaerah (Perda)Nomer2Taun1975ngenani pawewehe jeneng-jeneng kanggo dalan, papan plesir, taman, lan panggonan kanggo umum liyane. Ora bisa ujug-ujug diowahi.Kudu liwatPerda,lah,kandhanepolitikus PKBiki,Rebo(7/3)kepungkur.” Dheskripsituladhaingndhuwuryaikusawijine pawartakanganaingSurabayangenaningowahi jenengedalanikuanaperdanane.Pawartakasebut diandharakekanthicaradheskripsikritis.Pawarta ngenaningowahijenengedalansaikianaperdanane, kang wis dibeberake kanthikritis lan dibarengi pamrayoga.Adhedhasardheskripsiingndhuwurbisa dijupukdudutanyening pawartakasebutduweni ekspresibasa yaiku modalitas keharusan.Dhata kasebutduwenimodalitassakatembungkudukang digunakake wartawan kanggo mastekake ngenani owah-owahandalankasebutlumantarpasarujukane DPRD.Banjurpanganggoneperspektifingkeneyaiku perspektifpropemerintahamargapawartasajrone dhatakasebutnuduhakekadadeyansinggumantung sakakeadaaningpemerintahmligineSurabaya.

Awitsakasakabehekatrangankangwiskabeber ing ndhuwur,mula kacetha yen panliten ikinarik kawigatenditliti,awitsakateksingrubrik“YokApa Rek Kabare Surabaya” kang mawa kritik.Mula sabanjure teks-teks ing “Yok Apa Rek Kabare Surabaya”mligineedhisi2016-2019diwedharkanthi nggunakaketintingananalisiswacanakritis.

1.2UnderanPanliten

Adhedhasarjlentrehanlelandhesanpanlitening ndhuwur,mulaunderanpanlitenkangbakalditliti yaiku:

1) Kepriyewujudekspresi-ekspresibasasing ana sajrone Rubrik“YokApa RekKabare Surabaya”ingkalawartiPanjebarSemangat? 2) KepriyeperspektifsinganasajroneRubrik “Yok Apa Rek Kabare Surabaya” ing kalawartiPanjebarSemangat?

1.3AncasPanliten

Ancassakapanlitenikidadirongancas,yaiku: 1) Njlentrehakebentukekspresi-ekspresibasa

singanasajroneRubrik“YokApaRekKabare Surabaya”ingkalawartiPanjebarSemangat. 2) Njlentrehake perspektifsing ana sajrone

sajrone Rubrik “Yok Apa Rek Kabare Surabaya”ingkalawartiPanjebarSemangat. 1.4PaedahPanliten

Panlitenikinduwenipaedahkangdijlentrehake dadirong jinis,yaiku paedah teoritis lan paedah praktis.

Paedahteoritissakapanlitenikiyaikupanliteniki diajabbisamigunanitumrappanyengkuyungkang ngrembakakeanalisiswacanakritis.Dikarepakebisa menehidheskripsingenanibentukekspresibasalan perspektif.Panlitenikiugabisadigunakakekanggo mangerteni perkembangan panganggone bentuk ekspresibasalanperspektif,uganambahwawasan panlitiingbidangwacana,khususeanalisiswacana kritis.Kangoramungnglibatakelinguistik,ananging uganglibatakeilmusinganaingpawarta.

Paedah praktis yaiku panliten ikidiajab bisa nuwuhakekesadarankhalayakkangnyi kapiwacana-wacanaingmedia.Khalayaksingduwenikesadaran kritis,dikarepakebisamilihbabagankangdipercaya miturutrealitassingana,ugabisanambahkawruh kangwicaksana,cerdaslanmikirbecik.

1

1.5WewatesanePanliten

Sajronepanliten ikinduweniwewatesan kang dinggo amrih nggampangake anggone panliti kanggonlitiobjek.Supayapanlitiorangglambyar utawaowalsakakonseppanlitenkangwisdireronce, watese objek kang ditliti sajrone panliten iki kaperangdadiloroyaiku:

1) Wujud ekspresi-ekspresi basa sing ana sajrone Rubrik “Yok Apa Rek Kabare Surabaya”ingkalawartiPanjebarSemangat. 2) PerspektifsinganasajronesajroneRubrik “Yok Apa Rek Kabare Surabaya” ing kalawartiPanjebarSemangat.

1.6PanjlentreheTembung

1) Wacanayaikurentetanukarakangduweni sesambungan,bisagayutkaroproposisisiji lanproposisiliyane,mbentuksijikesatuan, saengga nuwuhake makna kang serasi antaranesabenukara.

2) Wacanakritisyaikujlentrehanbasakanthi nggunakakeparadigmabasakritis.Wacana kritisdiwawasminangkawalikaenwacana dheskriptifkangmawas wacanaminangka fenomenateksbasa.

(5)

3) Analisis wacana kritisyaiku upaya utawa proses penguraian kanggo menehi njlentrehansakateks(realitassosial)kang dikerjakakepawonganlanduwenitujuwan tertamtukanggomujudakekepenginane.l 4) Wujudekspresibasayaikuwujudsingngacu

sakastrukturbasa,unsur-unsurbasautawa pambentukbasa,kayatadiksi,gayabasa, struktur sajrone tataran sintaksis yaiku ketransitifan.

5) Perspektifyaikupamawaskanggegayutan karo nilai-nilai kapitayan, kawruh, lan pandangan panulis, proses, gawe lan nglapurakeprastawasajroneinteraksisosial. 6) Warta yaiku laporan utawa wara-wara

ngenanikeadaan utawa kadadeyan sing sipateumum lanlagiwaekadadeyanutawa aktualdisampekakeingmediamasa. 7) Rubrik“YokApaRekKabareSurabaya”yaiku

salahsijiirah-irahaningkalawartiPanjebar Semangatsing isinengenanipawarta ing Surabaya.

8) Kalawarti yaiku media publikasi utawa terbitansingnengenakeartikel-artikelsaka saperanganpanulis.

TINTINGANKAPUSTAKAN 2.1PanlitenSaemper

Bab ikibakaldiandharake ngenanipanliten sadurunge kang memper karo iki. Wis akeh saperanganpanlitenkangnlitianalisiswacanakritis mligine ngenani bentuk ekspresi wacana lan perspektif.Ananging saka akehe cacah tuladha panliten,panlitinjupuksaperangan kang memper kayataingngisoriki.

Panliten kang sepisan yaiku panliten kang dilakokake dening Sunarsih (2010) kanthitema Analisis Wacana Kritis dalam EnsiklopediDigital Microsoft2009.Panlitenkasebutduwenitujuwan kanggondheskripsikakepraktikpanganggonebasa lanidheologisajronewacana.Maknabisaawujud kanggombentukkonstruksitertamtukanganaing wacana Israel ing Palestina sajrone Microsoft Student Encarta 2009. Kang nyebabake anane perkara antara Microsoft lan Israel saengga nuwuhake prodhuksiwacana.Teorikang digawe sajronepanlitenikiyaikuanalisiswacanakritis.Hasil sajrone panliten ikiyaiku awujud dhata ngenani

wacana Israel ing Palestina sajrone Microsoft StudentEncarta2009kangdianalisiskanthikritis, sabentembungkanganaingteks.Uganuwuhake pangerten anyar kang bisa dianalisis nganggo analisiswacanakritis.

Panliten kasebut duweni pepadhan yaiku dhatane padha ngenaniisiteks pawarta,uga njlentrehake ngenani analisis wacana kritis. AnangingbedaneyaikusumberingpanlitenSunarsih sakaensiklopedi,sawetaraingkenepanlitiduweni sumberdhatasingdiolehisakakalawartiPanjebar Semangat.

Panlitenkapindhoyaikupanlitenkangdilakoni dening Ajeng Udayani(2011)kanthitemaAnalisis BeritaHukum DanKriminal.Sajronepanlitenkang dilakokakeAjengingkenekanggondheskripsikake perspektifpawartakriminallanhukum ugabentuk ekspresiwacanapawartakriminallan hukum ing situs Metrotvnews. Teorikang digawe sajrone panlitenikiyaikuanalisiswacanakritis.Hasilsajrone panliten ikiyaiku analisis wacana sajroneBerita HukumDanKriminalpadaSitusMetrotvnews.

Pepadhane panliten ikikaro kang dilakokake Ajengyaikubabngenanibentukekspresibasalan perspektifpawartaingsitusMetrotvnewskayadene ing panliten kang dilakonipanlitiikiyaiku uga ngenaniperspektiflanbentukekspresiwacanaing majalah kanthi kajian analisis wacana kritis. AnangingbedaneingpanlitenAjengbentukekspresi basakangdigunakakeyaikukosakata,modalitas,lan metaforasajronesitusMetrotvnews.Sawetaraing panliten ikimung ngandharake bentuk eskpresi wacana modalitas lan perspektif pawarta ing kalawartiPanjebarSemangat.

Panliten katelu yaiku panliten kang dilakoni deningGhinayun(2015)kanthiirah-irahanPerspektif Pemberitaan Dan Bentuk EkepresiBahasa Pada Berita Kriminal.Sajrone panliten kang dilakokake deningGhinayunikidhewekenjlentrehakebabagan ngenaniperspektifwartawanlanbentukkosakata uga modalitas ing wacana pawarta kriminal pambunuhantanggal1-7November20013ingsitus www.bfmtv.com. Teori kang digawe sajrone panlitenikiyaikuanalisiswacanakritis.Hasilsajrone panliten ikiyaiku perspektifpro pemerintah lan perspektifproliyaneugabentukekspresibasaarupa kosakataeksperiensial,relasional,lanekpresif uga modalitasarupaAksiologik,Bulik,Epistemik,Deontik, Apresiatif,Alestis.

Pepadhane panliten ikikaro kang dilakokake Ghinayun yaiku nlitibab ngenaniperspektiflan

(6)

bentukekspresiwacanaingsituswebkanthikajian analisiswacanakritiskayadeneingpanlitenkang dilakonipanlitiikiyaikuugangenaniperspektiflan bentukekspresiwacanaingmajalahkanthikajian analisiswacanakritis.Anangingbedaneingpanliten Ghinayunngandharakebentukekspresikosakatalan modalitasugaperspektifpawartaingsituskasebut. Sawetaraingpanlitenikimungngandharakebentuk eskpresiwacanamodalitaslanperspektifpawarta ingkalawartiPanjebarSemangat.

Panliten kaping papat yaiku panlitan kang dilakokakedeningEdiPrihantoro(2015)kanthiir ah-irahanModalitasDalam TeksBerita.Sajronepanliten kang dilakokake Edi ing kene kanggo ndheskripsikaketatabasasajronemedhiaonline. Teorikangdigawesajronepanlitenikiyaikuanalisis wacana kritis.Hasil sajrone panliten iki yaiku modalitasIntensional,Epistemik,Deontik,Dinamik, Alestis.

PepadhanepanlitenikikarokangdilakokakeEdi yaiku nggunakake teori analisis wacana kritis lumantardhatatoolskorpus.Anangingbedaneing panlitenEdingermbag ngenanimodalitassajrone medhia online.Sawetara ing panliten ikimung ngandharakebentukeskpresiwacanamodalitaslan perspektifpawartaingkalawartiPanjebarSemangat.

Panlitenkapinglimayaikupanlitenkangdilakone dening Pitrus Puspito (2018) kanthiirah-irahan AnalisisKetransitifanDanModalitasPadaHeadline Dan Tajuk Rencana. Sajrone panliten kang dilakokakePitrusingkenekanggondheskrpsikake ketransitifan lan modalitasing headline lan tajuk rencana suratkabarkompas.Teorikang digawe sajronepanlitenikiyaikuanalisiswacanakritis.Hasil sajrone panliten ikiyaiku panganggone jinis-jinis kebahasaan ketransitifan antarane ketransitifan perbuatan,kejadian,mental,lanverbalugajinis-jinis pirantikebahasaan modalitas antarane modalitas kabenaran,keharusan,keinginan,iziningheadline lantajukrencanasuratkabarkompas.

Pepadhane panliten ikikaro kang dilakokake Pitrusyaikunggunakaketeorianalisiswacanakritis. Ananging bedane ing panliten Pitrus ngrembag ngenaniketransitifanlanmodalitassajroneheadline lantajukrencanasuratkabarkompas.Sawetaraing panliten ikimung ngandharake bentuk eskpresi wacana modalitas lan perspektif pawarta ing kalawartiPanjebarSemangat.

2.2AnalisisWacanaKritis

AnalisiswacanakritismiturutDarma(2009:49) yaikuupayautawaproseskanggomenehiandharan

sakatekskangbakaldikajimarangpawongankang duwenitujuwantertamtumarangapasingkepengin dikarepake.Analisiswacanakritisikingenaniupaya kekuatansosial,dominasilankepentinganlumantar teksandharanebisadigayutakekaro tujuwanlan panemu.Tujuwan analisis wacana kritis miturut Habermassajrone(Darma,2009:53)yaikukanggo ngembangake asumsi-asumsikang duwenisipat idheologiskangduwenimaknasajronetembunglan tekskasebut.Analisiswacanakritisikingandharake ngenanipraktik-praktikdiskursif,teks,kadadeyanlan sosiokulturalkangmaknaneamba.

Pennycook sajrone (Darma, 2009:57) ngandharake ana wolu prinsip ngenanianalisis wacana kritis,yaiku (1)AWK ngrembag ngenani perkarasosial.Saengga,punjereoramungpaham ngenani babagan kasebut, ananging sakabehe proseslanstrukturkultural.AWKduwenipangerten kang gegayutan karo kadadeyan ing panguripan kayata karakteristik linguistik saka proses lan strukturkasebut.(2)Kakuwasaanasipatdiskursif (wacana),tegese punjer saka wacana kasebut kadadeyan karo fokus kalungguhan kang duweni basa.(3)Wacanaminangkamasyarakatlanbudaya, tegesewacanaoramungrefleksisosial,ananging ugaperangansakarelasilanreproduksilumantar dialektis.(4) Wacana yaiku idheologi.Idheologi minangkarepresentasilankonstruksimasyarakat, kang duwenidominasilan eksploitasiprodhuksi lumantarwacana.(5)Wacanaduwenisipathistoris. AWK ikiduwenikajian wacana sajrone konteks historisekanthinglibatakesesambunganantarane wacanalantekskasebut.(6)AWKikinggunakake pendhekatan sosiokognitif ngenani teks lan masyarakatkanganaingpanguripaningproseslan pemahaman.(7)AWKduwenisipatinterpretatiflan eksplanatif uga nggunakake metodologi kang sistematiskanggonggayutakeantaranekontekslan teks.(8)AWK minangkaparadigmasaintifikkang duwenikomitmensosiallanbisangowahiapakang kadadeyan ing konteks kasebut.AWK ikibakal menehiowah-owahan saka sikap,apresiasi,lan interpretasipamacangenanitekskangdiwaca.

MiturutJorgensen dan Philips(2007:114), analisis wacana kritis digunakake kanggo nglakokakekajianngenanihubunganantarwacana lanperkembangansosiallankultur.Tujuwananalisis wacanakritisyaikunjlentrehakedimensilinguisti k-kewacanaanfenomenasosiallankulturugaproses owahemodernitas saengga nuwuhake hubungan antaranebasalanpraktiksosial.Punjeresakaperan

(7)

praktik kewacanaan sajroneupaya nglestarekake tatanansosiallanperubahansosial.Analisiswacana kritis ora bisa dianggep minangka pendhekatan kanthi cara politik netral, ananging minangka pendhekatankritis.Mulasakaiku,tujuwanekanggo menehikontribusimarangperubahansosialsajrone proseskomunikasiingmasyarakat.

Kridalaksana (2008:231) ngandharake wacana yaiku satuan basa kang lengkap sajrone hirarkigramatikal,hirarkigramatikaltegese yaiku satuangramatikalkanggedhelandhuwur.Analisis wacanakritisyaikuupayangungkapakepernyataan lantegessingoradimangertenisakasubjekutawa panulisnalikanuduhakepitakonan.Analisiswacana kritis uga kanggo ngritik lan ngungkapake gegayutaneantaraneilmulankawruh.

Wacanaorabisadidelengsakaaspektata basane,anangingugakepriyegegayutanantarane basalankontekstertamtu.Sajronebabkasebutana tujuwantertamtuingpraktikkalungguhan.Analisis wacanakritisikiduwenikajianngenaniupayasosial lan ketimpangan kang diolah lan diandharake lumantarteksbanjurdigayutakekarokontekssosial lanpolitik(Darma,2009:50).

MiturutEriyanto (2011:7),praktik wacana bisakanggonampilakeefekidheologibisanggawe hubungan kang ora seimbang ing kelas sosial, lananglanwadon,klompokmayoritaslanminoritas. Analisiswacanakritisndelengbasaminangkafaktor kangwigati,yaikukepriyebasadigunakakekanggo ndeleng ketimpangan kalungguhan sajrone masyarakat.Karakteristik analisis wacana kritis antarane yaiku (1) Tumindakyaiku wacana dimangerteni minangka tumindak kang awujud interaksi.Cecaturan,nulis,lan nggunakake basa kanggointeraksilancecaturanmarangwongliya. Andharan iki,nuwuhakekonsekuensiyen wacana dipandangminangkababagankangduwenitujuwan, uga wacana dipahamiminangka kadadeyan kang diekspresikanthisadharlanterkontrol.(2)Konteks yaiku analisis wacana kritis nengenake konteks wacana,kayatapanggonan,kanyatan,kadadeyanlan kondisi. Wacana dipandang, dimangerteni lan dianalisisingkontekstertamtu.Analisiswacanaing kenenggambaraketekslankontekskanthibener sajroneprosescecaturan.(3)Historisyaikuaspek kang wigatikanggo mangerteniteks yaiku saka wacanaikulankontekshistoristertamtu,wacana diprodhuksi sajrone konteks. Ora bisa mung disawangnangingkudundelengkontekssingana ing teks kasebut.(4)Kalungguhan yaiku analisis wacanakritiskanggonimbangelemenkalungguhan.

Konsepkalungguhanyaikusalahsijikuncihubungan antaranewacanalanmasyarakat.Analisiswacana kritisorambatesisakateks,strukturwacanawae anangingugakondisisosial,politik,ekonomi,budaya tertamtu. Saben indhividhu lan klompok bisa ngontrollumantarwacana.Carane ngontrolora arupafisik,anangingbisalumantarmentallanpsikis. (5)Idheologiyaikuteori-teoriklasikngandharakeyen idheologi iku saka klompok tertamtu. Wacana sajronependhekatandipandangminangkaklompok kangdominansingduwenirelasikomunikasimarang khalayak ngenani prodhuksi kalungguhan lan dominasising diduweni.Peranan wacanasajrone kerangka idheologi iki kanggo ngatur perkara tumindak lan praktik indhividhu utawa anggota klompok.Idheologigawe anggota saka klompok kangduwenitumindaksajronesituasi,nggayutake perkara lan menehikontribusisajrone mbentuk solidaritassajroneklompok.

Miturut Eriyanto (2011:14), pendekatan utama sajrone analisis wacana kritis yaiku salah sijinengenanianalisisbasakritis(CriticalLinguistic), ndeleng kepriyegramatikalbasa gawa posisilan makna idheologitertamtu.Aspek idheologiiku didelengsakapamilihebasalanstrukturtatabasa sing digunakake. Basa, pamilihe tembung lan strukturgramatika,dipahamiminangkapilihan,endi singdipilihkanggongungkapakeidheologitertamtu. Basayaikusistem kategorisasi,kosakatatertamtu bisadipilihkangbisanuwuhakemaknatertamtu.

Hall sajrone (Eriyanto, 2011:28), teori penyimpanganmunjerakeingpluralisme,nuwuhake dhiskriminasisaka masyarakatutawa partisipasi sakaklompoksajronetegeskasebut.Medhiaora bisa dideleng gampang duweni refleksi saka konsensus,anangingmediaikiduwenidefinisisaka kadadeyan kang bisa menehidukungan struktur, tindakan,lan elegitimasitindakan.Panganggone “tegesngenanikadadeyan”yaikukakuwatansosial lanmedhiasinaulumantartegeskasebut.Realitas ing kene ditegesiminangka kadadeyan sabenere anangingsakapandangantertamtuawujudrealitas sosial.Paradigma kritis ora ngubah pandangan ngenani realitas kang alamiah, ananging uga pamawassakamedhiakangdadikuncikalungguhan. Lumantarnilai-nilaiklompokpunjeresakateksbisa didadekake lan menehipengaruh uga nemtokake apakangdikarepakemasyarakat.

Sajrone wujud realitas ana perangane kapisanyaikubasadimangerteniminangkasistem nengeri.Realitaskasebutbisaditengerikanthicara bedaanangingingkadadeyankangpadha.Teges

(8)

kang beda bisa dideleng saka kadadeyan kang lumaku padha.Kapindho,politik kanggo tandha yaikukepriyepraktiksosialikubisadikontrollan ditegesimaknane.Medialanwartadidelengsaka paradigma kritis duweni pandangan tertamtu ngenanipawarta.Kang duwenisumber kepriye pawartakasebutdiprodhuksilankepriyekadudukan wartawanugamedhiakanganasajroneprodhuksi pawarta.Inganalisisteksberita,paradigmakritis utamane duweni pandangan yen pawarta ora babagankangnetral,landadiruwangpubliksaka pandangan sing gegayutan karo panguripan ing masyarakat.Medhialiyaneyaikuruwangklompok singdominannyebarakepengaruhkanthiminggirake klompoksingoradominan.

Saperanganpangertenanalisiswacanakritis miturutahlikasebut,bisadidudutmiturutpanulis supaya ora nimbulake panemu kang ngambang. Analisis wacana kang diandharake iki ngenani analisis wacana kritis,utamane ndeleng kepriye analisis wacana ikidigawe kanggo ngoncekiisi medhia.Sakapangertenkuwi,kepriyecaranenjupuk posisikasebut,pawartaorauwalsakarelasi-relasi kasebut. Kuasa minangka aspek kang inheren sajronetekspawarta,yaikunjlentrehakepanemuing sabenklompok.

2.3EkspresiBasaWacanaPawarta

MiturutSuroso(2002:36),perspektifsajrone prodhuksibasaoramunjerakeingstrukturwacana ananging bisa dideleng saka strukturkang cilik sajrone wacana.Ing wacana katulis,ekspresiiki tuwuhlumantartulisankangdigawe,ananehuruf kandel,miringlangarisbawah,ukuranhurufgedhe lan cilik(Eriyanto,2010:217).Perspektifidheologi duwenipengaruhkanthisistematisingpamilihane bentuk ekspresi linguistik,kayata panganggone kosakata,sistem ketransitifan,strukturnominalisasi, modalitas, tindak tutur, metafora lan struktur informasi.Sakasaperanganbentukekspresibasa kasebutkangbakalditelitiyaikungenanimodalitas.

ModalitasmiturutCharlesBallysajrone(Alwi, 1992:2) yaiku bentuk basa kang nggambarake pambijisakanalar,pambijisakarasa,kepenginan ngenanihubungan persepsilan ungkapan jiwa. Miturut Suroso (2002:48), modalitas ditegesi minangkakomentarutawasikapkangasalesaka teks,kanthicaraeksplisitlanimplisitdiwenehake panulismarangapakangdilaporakekayatakeadaan, kadadeyan, lan tumindak. Saka panganggone modalitaskasebutbisadidelengsikappanulisnalika

anaperspektif.Modalitasminangkakomentarutawa sikap panulis kang ana sajrone teks diperang dadipapat,yaiku 1)kabenaran,2)keharusan,3) keinginanlan4)ijin.

1) Modalitas kabenaran,wartawan nggunakake modalitas kabenaran kanggo ngidhentifikasi bebenersakaproposisikangditulis.Ugasikap wartawan nuduhake perspektif pemberitaan kanthilangsunglanoralangsung.

2) Modalitas keharusan,wartawan nggunakake modalitaskeharusankanggongandharakeyen partisipansajronekadadeyanikukuduneutawa orakudunglakokaketumindaktertamtusajrone proposisikasebut.Pambijiwartawankanthicara langsung lan ora langsung menehiperspektif kangkepengindiandharna.

3) Modalitas keinginan, wartawan nuduhake kesetujuanutawaorasetujuantaranepartisipan kanganasajronekadadeyankasebut.Modalitas iki nyinggung ngenani rasa saperangan indhividhuutawaliyane.

Chaer(1994:262)ngandharakeyenmodalitas yaikukatrangansajroneukarakanganaingsikap pambicarangenanibabagankangdigawepacaturan. Kayata perbuatan,keadaan,kadadeyan,lan sikap marangkangdiajakguneman.IngbasaIndonesia, modalitasikiminangkaleksikal.

Hassanuddindkk(2009:772)ngandharakeyen modalitas yaiku klasifikasi proposisi miturut peranganngenanikadadeyankangkududilakokake. Cara kanggo nyampekake sikap marang situasi sajronepacaturanantaraneindhividhu,maknakang anasajroneukara.SemanaugamiturutAristoteles sajrone(Alwi,1992:1)ngandharakeyenmodalitas ikingenaninecessity,possibility,impossibility.

Saperangan pangerten modalitas miturutahli kasebut,bisadidudutmiturutpanulismodalitasiki gegayutankarotuturankangdiyakini,oradiyakini, dikarepake dening pambicara.Duwenipandangan subjektif saka pawongan kang cerita.Saengga modalitasikibisadiaranitembungkatrangansajrone tekskangnuwuhakepangerteningtekskasebut. 2.4 PerspektifWacanaPawarta

Strategikanggo ngoncekiinformasisaka wacanatulisutawateks,perkspektifikituwuhnalika panuliswisduwenikeputusankanggoapasingbakal digawe tema ing tulisane.Tema yaiku apa kang digawepanulisminangkapunjersakatekskangarep ditulis.Pamilihantematertamtuminangkatitiktolak topik kang dadi dhasar tulisan supaya bisa

(9)

dikembangake lan menehikonsekuensingenani informasitertamtu,kangarupakeadaan,kadadeyan lanpartisipankangrelevan.Saliyanetema,perspektif uga gumantung saka pamilihe irah-irahan.Ir ah-irahanwacanabedakarotopik,irah-irahaningkene fungsinekanggoupayatematisasi.Upayatematisasi nggunakake irah-irahan ikikanggo ngembangake informasikang relevan ing tulisan kasebut,uga duweni batasan makna saka informasi sing dikembangakesajroneisipawarta.

VanDijksajrone(Eriyanto,2011:229)topik nggambarake apa kang diandharake wartawan sajronepawarta.Topiknuduhakekonsepdominan, sentral,lan paling wigatisaka isipawarta.Topik nggambarakegagasanapasingdadipunjerperkara utawagagasanintisakawartawannalikandeleng kadadeyan tertamtu.Ananging pandangan umum kangkoheren,yaikusaperangantekssingduweni punjergagasanumum lansaperanganikundukung kanggonggambaraketopikkangbakaldiandharake. Topikkasebutbisanggambaraketemaumum saka tekspawarta.

Sobur(2009:75),topikkanthicarateoritis bisadigambarakeminangkaproposisi,bageyansaka informasi penting sajrone wacana lan duweni perangankanggososial.Topikmujudakeinformasi kangwigatiutawapunjersakapesenkangkepengin disampekakemarangkhalayak.Sajronekadadeyan tertamtu,teksbisa dimanipulasipamaca ngenani kadadeyankangwisana.

Sajronepenlitenngenanirubrikpawarta“Yok Apa Rek Kabare Surabaya” iki perspektif pemberitaannggunakaketelungindikatoryaikutopik, partisipan,lannadapemberitaan.Topikminangka langkahawalkanggoisipemberitaankanthijembar, nalika mlebu ing pemberitaan kanthi jembar wawasane,mestituwuhpartisipanyaikupawongan kang terlibat sajrone kadadeyan. Partisipan digunakake minangka piranti kanggo nangkep perspektif pemberitaan.Sing katelu yaiku nada pemberitaan.Nadapemberitaanyaikurepresentasi wartawan kang didasarisaka idheologi,kawruh, gagasan,lankapitayansingdiduwenisabenpribadhi wartawanugaintuisine.

Suroso (2002:100) ngenani kadadeyan, wartawanikumenehipambijimarangekspresiapa kangdiyakinibabaganpawarta.Perspektifsajrone kalawartiPanjebarSemangatikisipateduwenisudut pandangngenanikadadeyansingdidelengdidasari sakanilai,keyakinan,idhe-idhe,lanpandangansaka masyarakat. Perspektif propemerintah ndeleng sudutpandangsakakadadeyankangdidasarinilai

-nilai,keyakinan,idhe,lan pandangan pemerintah. Perspektif netral yaiku sudut pandang sajrone ndeleng lan nglapurake kadadeyan didasarisaka sikapwartawankangakomodatiflannetralngenani pihakkangterlibatsajronepawartakasebut,yaiku masyarakatingsajronesisilanmasyarakatingsisi liya.Pambijiarupa ndukung utawa mihak kayata pujian,simpati,seneng,sarujuklannerima.Sikapora ndukung lanoramihakkayatasinis,antipati,ora seneng,orasarujuk,nolak.Sikapnetralyaikuora mihaklanorandukung.

1) PerspektifPromasyarakat

Perspektif promasyarakat yaiku duweni sudut pandangngenanikadadeyansingdidelengdidasari sakanilai,keyakinan,idhe-idhe,lanpandangansaka masyarakat.Wartawan menehipawarta ngenani kasadeyan nggunakake perspektifpromasyarakat, mula wartawan duweni sikap ndukung,mihak, seneng marang apa sing dikarepake masyarakat sajronekadadeyankasebut.

2) PerspektifPropemerintah

Perspektifpropemerintah ndeleng sudutpandang sakakadadeyankangdidasarinilai-nilai,keyakinan, idhe,lanpandanganpemerintah.Wartawannalika nglapurake kadadeyan kanthi dhasar perspektif propemerintahmestiduwenisikaplanpandangan kangndukung,mihak,lansenengngenanitumindak kangdikarepakedeningpemerintah.

3) PerspektifNetral

Perspektif netral yaiku sudut pandang sajrone ndeleng lan nglapurake kadadeyan didasarisaka sikapwartawankangakomodatiflannetralngenani pihak kang terlibat sajrone pawarta kasebut. Wartawannuduhakepawartakangdueniproposisi kanthiorandukungsalahsijipihak.

2.5 Pawarta

Pawartaingmedhiamassa,khususearupa wartaingkalawarti,ikuanaingsakabehelembaran kalawarti.Saliyanewujudwarta,isiwartaugamenehi pambeda kanthi sajian ing kalawarti. Yen dibandingake sajian-sajian liyane kang ana ing kalawarti,suratkabar,iklan diandharake Djaroto (2000:45),yenpawartaduwenipenekananingaspek informasi,khususe informasingenanikadadeyan utawaprastawasajronepanguripanmasyarakat.

Diandharake dening Junaedhie (1991:6) pawarta yaiku laporan utawa wara-wara ngenani prastawalankadadeyansingsipateumum lanaktual disampekakeingmedhiamassa.Ngenanipangerten kasebutpawartayaikuwujudlaporansinganaing medhia massa ngenanikadadeyan kang sipate

(10)

umum uga aktual.Masiya ora rinciing ciri-ciri pawarta,anangingpangertenikumenehipanentuan bentuk pawarta ing medhia massa. Pangerten pawartaikiarupapengantaramargaandharaniki gegayutankarolinguistik,orailmujurnalistik.

Medhia massa miturut Efendi sajrone (Suprapto,2010:21)yaiku singkatan sakamedhia pacaturankangbisaditegesisalurankangdiasilake sakateknologimodernsaiki.Ingprosese,medhia massamenehiisikayatapawarta,pamawas,uga sponsor.Isisakamedhiamassakasebutduweni telungperangan,yaiku(1)pawartayaikusakabehe informasikanganaamargatuwuhkadadeyankang dialamimasyarakattertamtu sajrone nglaksanani pakulinan arupa panguripan bangsa lan negara. Sajian saka pawarta iki arupa produk kang diandharakemarangpamaca,(2)pamawasutawa opinidigunakake masyarakat ngandharake idhe, landhesan,kritiklansaranmarangpamrentah,(3) sponsor,isi sponsor yaiku panggonan kanggo perusahaanmedhiamassakangbisamenehiuntung ingsaperanganpawartakangana.

Sakatelungperangankasebut,kangwigati yaiku komponen pawarta. Masyarakat ing panguripan iki mesthi duweni kagiyatan kang ngadahiinformasilumantarmedhiamassa.Ingbasa jurnalis,informasiyaiku fakta-fakta kang menehi kawruhPanenosajrone(Suprapto,2010:24)

Pawartayaikulaporanngenanikadadeyan kang duweninilaipenting lan narik kawigaten masyarakat, disebarake ing khalayak umum lumantarmedhiamassaperiodikWahyunisajrone (Suprapto,2010:27).Semanauga,miturutCharley sajrone(Romli2003:5)pawartayaikulaporankang cepetsakakadadeyanutawaprastawakangfaktual, wigati,lannarikkawigatenpamaca.Pawartaintine yaiku hasilkontruksilan realitas sosialngenani pengalaman lan kawruh wartawan.Unsur-unsur pawartayaiku(1)anaprastawa,faktalanpamawas, (2)informasikanganyar,(3)ngandhutmaknakang wigati,(4)narik kawigaten saperangan khalayak. Pakaryan medhia hakekate yaikumengkontruksi realitas.Isimedhia yaiku hasilsaka pakaryane medhiakangdigayutakemarangrealitaspanguripan. Kanyatanemedhiamassaikukanggo nyeritakake prastawa-prastawa sajrone realitas kang dikonstruksi.

Pakaryan sajrone medhia hakikate yaiku kanggonuwuhakekanyataningrealitaspanguripan. Isimedhiayaikuhasilsakapakaryankangnuwuhake realitas kang dipilih,yaiku realitas masyarakat. Miturutsipatlankanyatanemedhiamassaikibisa

awujudceritasakakadadeyan,saenggasakabehe ikuadhedhasarkasunyatankanganaingpanguripan masyarakat.Prosespanganggonepawartaikisaka cengkorongan realitas saengga tuwuh cerita (TuchmansajroneSobur,2009:88).Isimediayaiku hasilsakakontruksirealitasbasaminangkadhasar panemune.Yen basa ora mung pirantikanggo nuwuhakerealitas.Ugabisambentuklannemtokake apa kang bakaltuwuh sajrone basa ing realitas kasebut.Medhia massa ikiduwenipeluang kang gedhekanggomenehipengaruhngenanimaknalan gambaran kang dihasilake.Semana uga,profesi minangka wartawan kang menehicerita marang khalayak.Duwenigegayutanngenaniusaha-usaha ing panguripan,yaiku kadadeyan kang sabenere arupapawartalankaranganbebas.Mulasakakuwi, kadadeyankangwiskacaritakakeikubisadiarani yen sakabehe isipawarta iku ana ing realitas panguripan.Laporan-laporan jurnalistik ing media masa dhasare ora luwih saka perangan realitas sajronecerita(Sobur,2009:88).

Saperanganpangertenpawartamiturutahli kasebut,bisadidudutmiturutpanulispawartayaiku wara-wara kang diolehilumantarmedhia massa, kayataTV,kalawarti,radio,suratkabar,koranlanliya -liyane. Warta kang dimaksud yaiku ngenani informasikanglagiwaekadadeyan,tegeseaktual lankanyatananaingmasyarakat.Pawartamesthi dianggep wigati tumrap masyarakat kang mangerteniperkaraingpanguripan.Mulasakakuwi pawartakangdisampekakedeningwartawankudu bebenerkang sejati.Wartawan ing kene duweni peran kang wigatitumrap masyarakat.Saengga pawartabisaditrimaingmasyarakatkanthikanyatan lanaktual.

2.6TeoridianggoPanliteniki

Teorikangdigunakakeingpanlitenikiyaiku teorianalisiswacanakritiskangdiandharakedening Eriyanto (2011)mligine ngenanianalisis wacana ktitis.Analisiswacanakritisingkenendelengsaka panganggone basa lan strukturtata basa sing digunakakekang disengkuyung miturutkonteks-e. Sabenteorimesthiduweniparadhigma,asumsi,lan carakerja.Paparanngenanianalisiswacanakritis wisdiandharakeingndhuwur.Ingperanganikibakal diandharake ngenanigegambaran lan pangetrepe teorianalisiswacanakritismliginengenaniwujudlan perspektifpawarta.

2.7ParadhigmalanAsumsiTeoriAnalisisWacana Kritis

(11)

Analisiswacanakritisyaikusawijineupaya utawa pawarta kanggo menehijlentrehan saka sawijine teks (kedadeyan)kang duwenitujuwan tartamtu kanggo ngolehakeapakang dikarepake. Tegese,ingsawijinekontekskududidhasarimarang ananekepentingan.Mulasababiku,analisiskang kawastanan mengkone disadhariwis diperbawani deningpanulislumantarsaperanganfaktor.Saliyane iku kudu disadhariuga yen wacana iku duweni maknalantujuwantartamtusajronekonteks.Obj ek-objekkangditlitinganggopamawasanalisiswacana kritis bakale nggunakake karakteristik sajrone analisiswacanakritismiturutEriyanto(2011:7)yaiku (1) tumindak, (2) konteks, (3) historis, (4) kalungguhan,(5)idheologi.Saenggawujudekspresi basa lan perspektif sajrone pawarta bisa dimangertenikanthigamblang.

METODHEPANLITEN 3.1AncanganPanliten

Sadurunge nliti, panliti kudu ngrancang tatacaranepanliten,amrihcethalangamblangapa singdiandharkesajronepanliteniki.Ingsubbabiki bakaldiandharakejinis,lansipatepanliten.

3.1.1JinisPanliten

Panlitenikingenanianalisiswacanakritis sajrone rubrik pawarta “Yok Apa Rek Kabare Surabaya”ingkalawartiPanjebarSemangat.Panliten ikiduwenitujuwankanggodheskripsidhataarupa wacanasinganaingrubrik“YokApaRekKabare Surabaya”ingkalawartiPanjebarSemangat.

Jinispanlitenkangdigunakakeingpanliten ikiyaikukualitatif.Panlitenikinggunakakepanliten kualitatifyaikuancanganpanlitenkangdilakokake kanthi observasi langsung lan ancase kanggo menehicathetan-cathetansakaapawaekangditliti kanggongasilakedhatakangakurat.Denemetodhe kangdigunakakekudubisatreplanbisaditanggung jawabake,amarga metodhe kuwidadipathokan lumakunepanliten.

Adhedhasar dhata sing dijupuk kanggo panliten iki, mula panliten iki kalebu panliten linguistik sinkronis. Linguistik sinkronis yaiku bidhangilmubasautawalinguistiksingnlitisistem basa ing wektu tertamtu (Mahsun,2007:85).Lan panlitenikimedhardhatasakatekskangkapacak ing medhia massa yaiku kalawarti panjebar semangat.Ateges ora ana owah-owahan utawa evolusibasa sing dumadiing teks kasebut.Dene kanggo dadi panulis kang apik perlu anane pengalamanmacasakatulisan-tulisankangwisana. Saliyaneiku,bisadiaranitrampilnggunakakebasa

yenmanungsakuwibisanuduhakekanthinyatasaka wujudtrampilnyemak,trampilwicara,trampilmaca, lantrampilnulissajronenggunakakebasa(Basir, 2014:16).

Panliten ngenaniAnalisis Wacana Kritis sajrone Rubrik“YokApaRekKabareSurabaya”ingKalawarti PanjebarSemangat,nggunakakepanlitenkualitatif, amargapanlitenikibakalngandharakedhatakanthi apa anane. Kaya kang diandharake Arikunto (2006:15-16)bab ngenanititikan sajrone panliten kualitatifkangsipategumantungingdhata,kaaslian dhatakuwikangdigatekakesakaasilepanliten. 3.1.2SipatPanliten

Panlitenikiasipatdheskriptifkualitatisyaiku panlitenkangnggambarakeobjeklannjlentrehake bab-babkangsesambungankanthisistematisfakt a-faktautawakarakteristiksabenpopulasitertamtuing bidhangtertamtukanthifaktual.Panlitenikiasipat dheskriptifamargapanlitenikingambarakesawijine objekkanggonjupukdudutankangumum.

3.2UbarampenePanliten

Ubarampenepanlitenyaikusamubaranglan piranti kang digunakake sajrone panliten. Ubarampenpanlitenikidiperangdadiloroyaiku(1) sumberdhatalandhatalan(2)instrumenpanliten. Andharanluwihjangkepedijlentrehakeingngisoriki. 3.2.1SumberDhatalanDhataPanliten

Sumberdhatalandhatakuwiwigatibanget. Lumantarsumberdhatakuwibisaolehinformasi kangdibutuhakepanliten.Semanaugadhata,saka dhata bisa antukkatrangan-katrangan saka objek kangbakalditliti.Panlitenikiwujuddhatanearupa tekspawartaRubrik“YokApaRekKabareSurabaya” ingkalawartiPanjebarSemangatkanthisakabehe lanukara-ukarakanganasajroneteks.Wujuddhata kapisan,yaikuarupaukara-ukarakanggongungkap objekpanlitenarupabentuk-bentukekspresibasa. Wujud dhata kapindho,yaiku arupa tekspawarta rubrik“YokApaRekKabareSurabaya”ingkalawarti Panjebar Semangat kanggo ngungkap objek perspektifpawarta.Sumberdhataikikatulisarupa basatulissinganasajronerubrikpawarta“YokApa Rek Kabare Surabaya” ing kalawarti Panjebar Semangat.

3.2.2InstrunenPanliten

Instrumenpanlitenkuwipirantilancarakang digunakake kanggo nglumpukake dhata.Arikunto (2006:134)instrumen panliten yaiku pirantikang digunakake kanggo mbiyantu panliti sasuwene nggolekidhata.Instrumenutamapanlitenikiyaiku panliti.Deneinstrumenpanjurungingantaraneyaiku

(12)

majalahutawakalawartiPanjebarSemangat,buku cathetankanggonyathetsabendhatakangngemot kritikkangtinulismawawedharanjudhul,edhisilan isi“Yok Apa Rek Kabare Surabaya”,lan laptop kanggongolahdhata.

3.3 TataCaranePanliten

Tatacaranepanlitenanateluyaiku(1)carane nglumpukakedhata,(2)caranenjlentrehakedhata,(3) caranenyuguhakeasiljlentrehandhata.Andharan luwihjangkepedijlentrehakeingngisoriki.

3.3.1CaraneNgumpulakeDhata

Tatacaranenglumpukakedhatayaikukanthi nglumpukakesumberdhatakangbakalditliti,yaiku Rubrik“YokApaRekKabareSurabaya”ingkalawarti Panjebar Semangat. Sarampunge kuwi panliti nglumpukake sumberdhata,panlitibanjurmaca sabensumberdhata.Panlitinggunakakemethode maca.Methodemacadipilihjalaranobjekkangditliti arupa basa kang sipate teks.Methode kasebut diperangdadiloroyaiku(1)methodeintensiflan(2) macakritisdenesabanjurenganggotekniknyathet lanklasifikasi.Methodekapisanditindakakekanthi maca pawarta ing Rubrik “Yok Apa Rek Kabare Surabaya”.Denemethodekapindhoyaikumacakritis utawamacakanthinggolekimaknakangsiningid, jalaran tujuwan akhirsaka maca kasebutyaiku nemokake wujud ekspresi basa lan perspektif wacanapawarta.

3.3.2CaraneNjlentrehakeDhata

Ingngisorikibakalkajlentrehaketatacarane panlitinjlentrehakedhatakanthiteknikdheskriptif kualitatif:

(1)Ndheskripsikake wujud ekspresi basa wacanarubrikpawarta“YokApaRekKabare Surabaya”ingkalawartiPanjebarSemangat. (2)Ngelompokake dhata-dhata saka wujud

ekspresibasa.

(3)Ndheskripsikakeperspektifwacanapawarta kasebut.

(4)Nganalisisperspektifwacanarubrikpawarta “YokApaRekKabareSurabaya”.

3.3.3 CaraneNyuguhakeAsilJlentrehanDhata Asiljlentrehandhatadisuguhakekanthi wangun tekslan asipat dheskriptif. Carane nyuguhake asil jlentrehan dhata samangko kabeber lumantar interpretasipanlitimarang sakabeheteksingRubrik“YokApaRekKabare

Surabaya”.Interpretasising ditindakake panliti awujud makna kang ngandhut kritik tumrap kedadeyan-kedadeyansosialmasyarakat.

Caranyuguhakeasilpanjlentrehedhata nuduhake upaya kanggo nyuguhake asil jlentrehandhatakangawujudlaporanilmiahkang diasilake sajrone panliten.Carane nyuguhake panjlentrehane dhata digunakake kanthicara formal lan informal (Sudaryanto, 1993:144). Sajronepanliteniki,tatacaraanggonenyuguhake asilpanliten disuguhake kanthicarainformal. Nyuguhakedhataformalkanthicaranggunakake tandha-tandhalanlambang-lambang.Denecara informalkanthinyuguhakeasiledhatakangwis dijlentrehake kanthi cara dheskriptif kang nggunakake tembung-tembung kang lumrah (Sudaryanto,1993:145).

ANDHARAN

4.1 Wujud EkspresiBasa Modalitas Kabeneran WacanaPawarta

Wujudekspresibasawacanasajronerubrik pawarta,salah sijine yaiku modalitas kabenaran. Panganggonemodalitaskabenaranikibisadideleng saka kadadeyan kang dilaporake.Wujud ekspresi kangdigunakakeingmodalitaskabenaranikisaka basakangditulisakewartawan.Kabenaraningkene jumbuhkarorealitaslankondisisajronekedadeyan kasebutlanorangowahifakta.Apakangkadadeyan ing kontekswacana pawarta kasebutgumantung perkarasingana.Nemtokakewujudekspresibasa modalitas kabenaran wacana pawarta bisa ditindakake kanthinjlentrehake konteks wacana sabendhatakangngemukabenaran.Ingngisoriki dibeberakeasiljlentrehandhatakangditemokake.

(1)Wali Kota Surabaya Tri Rismaharini sajak nesu banget.Kanepsone katon cetha nalika isih ngadhepitersangka komplotanubengepilkoplowongenem kang ditangkep anggota polsek Tegalsari mentas iki. Risma nakoni kepriyerasapangrasaneparatersangka yen sing dadi kurbane anak-anake dhewekedhewe.Ana4,8yutaijipilsing diblesah petugas saka tangane para tersangka.(PKY.PS18,2018:15)

‘WaliKota Surabaya TriRismaharani terlihat kecewa sekali. Kekecewaan tersebutterlihatjelassaatmasihmelihat tersangka6komplotanyangditangkap anggota polisi Tegalsari gara-gara

(13)

barang haram. Risma bertanya bagaimanaperasaansemuatersangka yag menjadi korban anak-anaknya sendiri. Sebanyak 4,8 juta pilyang didapatkan petugas dari tangan tersangka.’

Wujudekspresibasamodalitaskabenaran dhata(1)pawartaingndhuwurduweniirah-irahan “PilKoplo 4,8 Yuta KasilDigagalake WaliKota SurabayaTriRismahariniNesuMarangTersangka”. Pawarta ing ndhuwur nyeritakake ngenanirasa kuciwanewalikotaSurabayaamargaakehpawongan kangngonsumsipilkoplo.Ugadiandharakedening Risma dhewe yen tersangkane iku anak-anake dhewe.Rismauganakonimarangtersangkakang wiskenakasuspilkoplokasebutkepriyepangrasane.

Pawarta kasebut njlentrehake kadadeyan kanglagidilakokake,yaikukabenaran kadadeyan kang dilakokake wali kota Surabaya ngenani tersangkapilkoplo.Ingkenedijelasake,yenwali kotaSurabayayaikuRismanesumarangtersangka komplotan kang ngombe pil koplo kasebut. Wartawannuduhakekanthitembungnalikaisih,ing pawarta kasebut kang mujudake modalitas kabenaran.Kontekskedadeyansinganaingpawarta kasebutuganuduhakeyenperkarakasebutbener -benerkedadeyan.Sakaukara“nalikaisihngadhepi tersangkakomplotanpilkoplokangditangkeppolisi kasebut”,bisanuduhakeyenkatakatrangannalika isih mujudake modalitas kabenaran ing konteks pawartaingndhuwur.

4.2 Wujud EkspresiBasa Modalitas Keharusan WacanaPawarta

Wujudekspresibasawacanasajronerubrik pawarta,salah sijine yaiku modalitas keharusan. Panganggone modalitas keharusan iki menehi jlentrehanngenaniproposisikangkudunelanora kudu dilakokake sajrone proposisitertamtu.Kata katranganutawamodalitaskeharusanugaduweni titikansabenkonteks.Kontekswacanasinganaing pawartakasebutugagumantung marang perkara singana.Nemtokakewujudekspresibasamodalitas keharusanwacanapawartabisaditindakakekanthi njlentrehake konteks wacana saben dhata kang ngemu keharusan.Ing ngisorikidibeberake asil jlentrehandhatakangditemokake.

(2)Dhewekenambahake,anaksurabayaora olehwedingadhepimasalahapawae. Utamane masalah keluarga. Bab iki dikandhakakejalaransingnganggopil koplo iku akeh-akehe lagi ngadhepi

masalahkeluarga.Kowekabehorausah wedi.Ana aku lan PakKapolrestabes singbisambiyantu,tandhese.(PKY.PS 18,2018:15)

‘Beliau menambahkan,anak surabaya tidakbolehtakutmenghadapimasalah apa saja.Terutama masalah keluarga mereka.Ucapantersebutdikatakanwali kotaSurabayakarenakebanyakananak-anakyangmemakaipilkoploitukarena masalahkeluarga.Sehinggaditegaskan olehRismabahwahaltersebutbukan masalah.Kamutidakbolehtakut.Ada akudanBapakKapolrestabesyangbisa membantu.UjarRisma.’

Wujudekspresibasamodalitaskeharusan dhata(2)pawartaingndhuwurduweniirah-irahan “PilKoplo 4,8 Yuta KasilDigagalake WaliKota SurabayaTriRismahariniNesuMarangTersangka”. Pawartaingndhuwurnyeritakakeyenperkar abocah-bocah ngonsumsipilkoplo iku akeh-akehe saka keluarga.Alesansingpunjeryaikungenaniperkara keluarga. Mula saka kuwiwalikota Surabaya negasake yen ora perlu wedingadhepiperkara kasebut.Bakaldibantu dening dheweke lan Pak Kapolrestabes.Kontekspawartakasebutnengenake ingbocahkangwisngonsumsipilkoplooraperlu wedimarangkadadeyansinganaingkeluarga.

Pawarta kasebut njlentrehake kedadeyan kang lagi dilakokake yaiku keharusan ngenani perkara kang diadhepi bocah-bocah. Wartawan nuduhake kanthitembungora oleh,ing pawarta kasebutnuduhake keharusan.Tembungora oleh nuduhakekatakatranganmodalitaskeharusansaka konteks wacana pawarta ing ndhuwur kang diandharakedeningwalikotaSurabaya.Sakaukara “BocahSurabayaoraolehwedingadhepimasalah apa wae”,bisa nuduhake yen tembungora oleh mujudakemodalitaskeharusaningkontekspawarta ingndhuwur.

4.3 Wujud Ekspresi Basa Modalitas Keinginan WacanaPawarta

Wujudekspresibasawacanasajronerubrik pawarta,salah sijine yaiku modalitas keinginan. Panganggone modalitas keinginan iki menehi jlentrehanngenaniproposisisetujulanorasetuju

(14)

sajrone proposisi lan konteks tertamtu. Kata katranganutawamodalitaskeinginanugaduweni titikansabenkonteks.Kontekswacanasinganaing pawartakasebutugagumantung marang perkara singana.Nemtokakewujudekspresibasamodalitas keinginanwacanapawartabisaditindakakekanthi njlentrehake konteks wacana saben dhata kang ngemu keinginan.Ing ngisorikidibeberake asil jlentrehandhatakangditemokake.

(3)Irvannandhesake,selingankasebutora nerak aturan kang wis ana.Sebab, gunaneisihpadhakanggoupayagawe keslametan lalu lintas. Zebracross macem-macem corakkuwingonokuwi ing saperangan wewengkon Jawa Tengah uga wisana.Salah sijine ing Pekalongan. Zebra cross dijenengi “wisata zebra cross”.Gambar kang dipilihyaikucorakbathikisnganaing Pekalongan.(ZCcB.PS10,2018:15)

‘Irvan menjelaskan,bagian yang akan dibuatdalam zebracrosstersebuttidak menyimpangdariaturanyangtelahada. Karena,kegunaannyamasihsamayaitu sebagaiupaya membuat keslamatan pengendara dijalan raya.Zebra cross yangmempunyaiberbagaimacamcorak, sudahadadidaerahJawaTengah,salah satunya diPekalongan.Zebra cross yangdikasihnamawisatazebracross. Gambaryang dipilih yaitu batikcorak yang menjadi ciri khas daerah pekalongan.’

Wujud ekspresibasa modalitas keinginan dhata(3)pawartaingndhuwurduweniirah-irahan “Zebra Cross Corak Bakal Ngrenggani Kutha SurabayaIngJawaTengahUmumeNganggoCorak Bathik”.Pawartaingndhuwurnyeritakakeperkara zebracrosskangduwenisaperanganmacem corak. Anangingorangowahiaturankangwisana,yaiu gunanekanggoupayakeslametanpengendaraing dalan.Irvanngandharakeyencorakzebracrosskang maneka werna wis ana ing dhaerah Pekalongan. Selingankasebutoranerakaturankangwisana.

Pawarta kasebut njlentrehake kedadeyan kang lagi dilakokake yaiku keinginan ngenani selinganzebra cross.Wartawan nuduhake kanthi tembungupaya,ing pawarta kasebutnuduhake

keinginan.Tembungupayanuduhakekatakatrangan modalitaskeinginansakakontekswacanapawarta ingndhuwurkangdiandharakedeningIrvan.Saka ukara“sebabgunaneisihpadhakanggoupayagawe keslametanlalulintas”,bisanuduhakeyentembung upayamujudakemodalitaskeinginan ing konteks pawartaingndhuwur.

4.4PerspektifWacanaPawartaPromasyarakat Perspektifwacana pawarta kang kapisan yaiku promasyarakat. Panganggone perspektif promasyarakat iki wartawan nuduhake konteks pawartakangnengenakepawartaingmasyarakat. Perspektifpromasyarakatikibisa dideleng saka pawartakangdituliswartawannalikanjlentrehake pawarta konteks wacana kang digawe arupa penegasan.Kontekswacanasinganaingpawarta kasebutugagumantungmarangperkarasingana. Nemtokake perspektif wacana pawarta promasyarakatbisaditindakakekanthinjlentrehake kontekswacanasabendhatakangngemupawarta ing masyarakat.Ing ngisor ikidibeberake asil jlentrehandhatakangditemokake.

(4)Dhewekenambahake,anaksurabayaora olehwedingadhepimasalahapawae. Utamane masalah keluarga. Bab iki diandhakake jalaran sing nganggo pil koplo iku akeh-akehe lagi ngadhepi masalahkeluarga.Kowekabehorausah wedi.Ana aku lan PakKapolrestabes singbisambiyantu,tandhese.(PKY.PS 18,2018:15)

‘Beliau menambahkan,anak surabaya tidakbolehtakutmenghadapimasalah apa saja.Terutama masalah keluarga mereka.Ucapantersebutdikatakanwali kotaSurabayakarenakebanyakananak-anakyangmemakaipilkoploitukarena masalahkeluarga.Sehinggaditegaskan olehRismabahwahaltersebutbukan masalah.Kamutidakbolehtakut.Ada akudanBapakKapolrestabesyangbisa membantu.UjarRisma.’

Perspektifwacanapawartapromasyarakat dhata(4)wartawanmilihtopik“Anaksurabayaora oleh wedingadhepimasalah apa wae.Utamane masalah keluarga.” minangka topik kanggo nuduhake dukungan marang masyarakat. Dikarepakesupayaoraolehwedingadhepimasalah

(15)

keluarga,bakal dibantu dening Wali Kota lan Kapolrestabes.Kanthioralangsungtopikkasebut kanggo mbantu masyarakat ing panguripan sabendina.PartisipaningpawartaikiyaikuWaliKota, minangka fokus utama ing pawarta. Nada pemberitaan ing kenewartawan luwih nengenake ngenaniperan Ibu Risma minangka WaliKota Surabaya.

4.5PerspektifWacanaPawartaPropemerintah Perspektifwacanapawartakangkapindho yaiku propemerintah. Panganggone perspektif propemerintah iki wartawan nuduhake konteks pawartakangnengenakepawartaingpemerintah. Perspektifpropemerintah ikibisa dideleng saka pawartakangdituliswartawannalikanjlentrehake pawarta konteks wacana kang digawe arupa penegasan.Kontekswacanasinganaingpawarta kasebutugagumantungmarangperkarasingana. Nemtokake perspektif wacana pawarta propemerintahbisaditindakakekanthinjlentrehake kontekswacanasabendhatakangngemupawarta ing masyarakat.Ing ngisor ikidibeberake asil jlentrehandhatakangditemokake.

(5)Unit Reskrim Polsek Tegalsari mbutuhakewektu meh sesasikanggo nangkepkomplotankelaskakapkasebut. Kapolrestabes Surabaya Kambespol Rudi Setiawan ngandhakake, pangungkape kasus kasebut sakawit saka pengembangan tangkepan BNNK Surabaya dhek Maret kepungkur, Alhamdulillah bisa nylametake atusan ewunyawaneanak.(PKY.PS18,2018:15) ‘Unit Reskrim Polsek Tegalsari membutuhkanwaktusampaisatubulan untukmenangkapkomlotanyangsulit ditemukan tersebut. Kapolrestabes Surabaya Kambespol Rudi Setiawan memberitahukan,bahwakasustersebut sudah diselidiki oleh pihak BNNK Surabaya dibulan Maret,alhamdulillah bisamenyelamatkanratusanribunyawa anak-anak.’

Perspektifwacanapawartapropemerintahdhata(5) wartawanmilihtopik“UnitReskrim PolsekTegalsari mbutuhake wektu meh sesasikanggo nangkep komplotan kelaskakap kasebut.”minangka topik kanggo nuduhake dukungan marang pemerintah. Kanthi ora langsung topik kasebut nuduhake

dukungan marang pemerintah. Partisipan ing pawarta ikiyaiku UnitReskrim Polsek Tegalsari, minangka fokus utama ing pawarta. Nada pemberitaan ing kenewartawan luwih nengenake ngenaniperanUnitReskrimPolsekTegalsari. 4.6PerspektifWacanaPawaraNetral

Perspektif wacana pawarta katelu yaiku netral. Perspektif netral yaiku ndeleng sudut pandang saka kedadeyan kang didasari sikap wartawan kang akomodatifutawa netralngenani sakabehe pehak kang ana sajrone kedadeyan. Wartawannuduhakepawartaingproposionalkanthi ora ndukung salah siji pehak. Ing ngisor iki dibeberakeasiljlentrehandhatakangditemokake.

(6)Sasiikidishub uga nyampurnakake layanan bis.Salah sijine matengake kerjasamakarobanksampah.Saikiijol tiketmungbisaditindakakeingtelung banksampah.(BGL.PS16,2018:15)

‘Bulan ini dishub juga akan menyempurnakan layana bis. Salah satunyamenguatkankerjasamadengan bank sampah. Sekarang dengan menukartikethanyabisadilakukandi tigabanksampah.’

Perspektifwacanapawartanetraldhata(6) wartawan milih topik “Salah sijine matengake kerjasama karo bank sampah.” minangka topik kanggo nuduhake ora ndukung pehak endiwae. Nuduhake yen topik kasebutdilakokake dening dishubSurabayanalikandelengkahananmasyarakat. Ukara kasebut duweni pirembugan ngenani kadadeyan sing ora ndukung pemerintah lan masyarakat.Kanthiora langsung topik kasebut nuduhakeperspektifnetral.Partisipaningpawartaiki yaikuwartawan,minangkafokusutamaingpawarta. Nada pemberitaan ing kene wartawan luwih nengenakengenanikahanankangsosial.

PANUTUP 1. Dudutan

AnalisiswacanakritissajronerubrikYokApa Rek Kabare Surabaya ing Kalawarti Panjebar Semangatikidiperangadhedhasarwujudeanatelu, yaikumodalitaskabeneran,modalitaskeharusan,lan modalitas keinginan.Kedadeyan-kedadeyan kang nggambarake telung prinsip wujud ekspresibasa

(16)

kasebut dijlentrehake kanthi dhasar kontekse. Wacanaikidijlentrehakekanthicaradheskriptiflan reflektif.Prosesdheskriptiflanreflektifsabanjure diadaniprosesredhuksidhatakanthicaranggawe sawijine ringkesan (abstraksi),sabanjure diadani proses penggolongan (kategorisasi) sat uwan-satuwan,lan kang pungkasan proses penafsiran (negesi,merdeni,lanngartekake).

Konteks modalitas kabeneran ing analisis wacanakritisbisaarupakedadeyankangwispasti anaingpawartasingdigawedeningwartawanuga duwenitembungkangwispasti.Konteksmodalitas keharusaninganalisiswacanakritisbisarupaapa waesinganaingpawartakangduwenitegesyen kuwikudu dilakokake ing konteks kang digawe wartawan.Konteksmodalitaskeinginanbisaarupa wujud ekspresi basa kang dilakokake kanthi kepenginansingdilakokakewartawaningsawijining pawarta. Perspektif basa ing wacana pawarta diperangdaditelu,yaikuperspektifpromasyarakat, perspeektifpro pemerintah,lan perspektifnetral. Kateluperspektifkasebutugadumadisakakonteks pawartasingdigawewartawannalikangandharake pawartaingrubrikYokApaRekKabareSurabaya.

Wujud ekspresibasa lan perspektifwacana pawarta nduweni titikan kang kuwat. Sajrone nglakoniuripingdonyakaloronemujudakepribadi kangkuwat.Titikankasebutanaingkontekspawarta kanggopawonganmasyarakat,supayauripikularas karopaugeranukum lanpaugeranalam,apadene paugeran sosial.Mula wujud ekspresibasa lan perspektifwacanapawartaikiwigatibangettr ap-trapanesajronepanguripansabendina.

5.2 Pamrayoga

Panlitenngenanianalisiswacanakritissajrone rubrik“YokApaRekKabareSurabaya”ingkalawarti PanjebarSemangatikiisihdurungsampurna.Dhata ing panliten ikidijupuk saka kalawartiPanjebar Semangatkang beda taun kapacake.Beda-bedane taun kasebut ndadekake kedadeyan sing digambarake sajrone rubrikYokApa RekKabare Surabayakasebutluwihmanekawernalandirasa durung luwih munjer.Kanggo panliten sabanjure supaya bisa luwih nyampurnakake maneh dhata wujudekspresibasalanperspektifwacanapawarta kasebutingtaunutawaperiodhekangpadha.Dhata sing wis diklumpulake dijlentrehake adhedhasar telungenem konteksyaikukabeneran,keharusan, keinginan,promasyarakat,propemerintah,lannetral. Kamangkateorisingdienggoingpanlitenikiana

pitung konteks.Kanggo panliten sabanjure uga diajabbisaluwihnjangkepimanehkontekskasebut lan merang maneh wujude ekspresibasa kanthi luwihjangkep.

KAPUSTAKAN

Alwi,H.1992.Modalitasdalam BahasaIndonesia. Yogyakarta:Kanisius.

Andriani.2015.“KesantunanBerbahasaDalam Film AnimasiAdit&SopoJarwo”. Skripsi.

.Fakultas Bahasa dan Seni.Universitas Negeri Surabaya: Universitas Negeri Surabaya.

Arifin,M.Pd.2012.ModulTeoridanAnalisisWacana. Program Studi Pendidikan Bahasa: Program PascaSarjanaUNDIKSHA.

Arikunto,S.2006.Metode Penelitian Kualitatif. Jakarta:BumiAksara.

Basir,Udjang Pairin.2014.Keterampilan Menulis. Surabaya:PenerbitBintang.

Brown,Gillian dan George Yule.1996.Analisis Wacana.Jakarta:PT.Gramedia Pustaka Utama.

Chaer,A dan Agustina,L.2004.Sosiolinguistik Perkenalanawal:EdisiRevisi.Jakarta:PT RinekaCipta.

Darma,Y.A.2009.AnalisisWacanaKritis.Bandung: YramaWidya.

Djaroto,T. 2000.Manajemen Penerbitan Pers. Bandung:PTRemajaRosdayaKarya. Eriyanto.2011.AnalisisWacana:PengantarAnalisis

Teks.Yogyakarta:LkiS.

Ghinayun. 2015.“Perspektif Pemberitaan Dan Bentuk Ekepresi Bahasa Pada Berita Kriminal Disitus

WWW.

BFMTV.

COM

kajianwacanakritis”.FakultasBahasaDan Seni. Universitas Negeri Yogyakarta: UniversitasNegeriYogyakarta.

Halliday,M.A.K dan Hasan,R.1992.Bahasa, Konteks,dan Teks.Yogyakarta:Gadjah MadaUniversityPers.

(17)

Theory and Methods.(Terjemahan ke dalam Bahasa Indonesia oleh Imam.S. DKK. 2007.AnalisisWacana Teori dan Metode.Yogyakarta:PustakaPelajar). Junaedhie,K.1991.EnsiklopediPers Indonesia.

Jakarta:PTGramediaPustakaUtama. Kartomihardjo, S. 1998.Bahasa dan Cermin

Kehidupan Masyarakat. Jakarta: DepartemenPendidikandanKebudayaan Kartono,dkk.2014.BungaRampaiPenelitianBahasa

danSastra.Lampung:KantorKBPLBahasa ProvinsiLampung.

Kridalaksana,H.2008.KamusLinguistik.EdisiRevisi. Jakarta:PTGramediaPustakaUtama. Mahsun.2007.MetodePenelitianBahasa:Tahapan

Strategis,MetodedanTekniknya.Jakarta: RajaGrafindoPersada.

Marianne,W.JandLouise,J.P.2010.AnalisiWacana Teori & Metode. Yogyakarta: Pustaka Pelajar

Mulyana,Deddy.2005.IlmuKomunikasi:Suatu Pengantar.Bandung:Remaja

Romli,A.S.M.2003.Jurnalistik Praktis Untuk Pemula.Bandung:RemajaRosdakarya.

Sobur,A.2009.Analisis Teks Media.Bandung: Rosdakarya.

Sudaryanto. 1993.Metode dan Aneka Teknik AnalisisBahasa.Yogyakarta:DutaWacana UniversityPress.

Sunarsih.2010.“AnalisisWacanaKritisTerhadap Wacana Israel dan Palestina dalam Ensiklopedi Digital Microsofr Student Encarta2009”.Skripsi.UniversitasGadjah Mada : Universitas Gadjah Mada Yogyakarta.

Suprapto,T.2010.PolitikRedaksiBerita.Malang: PustakaKaiswara.

Suroso.2002.BahasaJurnalistikPerspektifBerita UtamaPolitikSuratKabarIndonesiapada Awal Era Reformasi (1999). Disertasi.Jakarta: ProgramPascasarjana, UniversitasNegeriJakarta.

Tarigan,HenryGuntur dan Djago Tarigor.2009. Telaah Buku Teks Bahasa Indonesia. Bandung:Angkasa.

Wijana,I.D.P dan Rohmadi,M.2011.Analisis Wacana Pragmatik Kajian Teori dan Analisis.Surakarta:YumaPustaka.

Referensi

Dokumen terkait

Katalis dengan keaktifan yang tinggi mampu menghidrogenasi minyak dengan baik sehingga kejenuhan minyak menjadi meningkat yang ditandai dengan penurunan bilangan iodium yang

Siswa yang mengajukan pertanyaan selama kegiatan belajar mengajar 55%, dengan menerapkan penilaian autentik siswa menjadi lebih aktif dalam mengajukan pertanyaan serta

Temuan I menunjukkan bahwa I kondisi rasio profitabilitas koperasi tahun 2011- 2016 mengalami I kenaikan, KUD I ³.DU\D %KDNWL´ PHQJDODPL NHQDLNDQI dalam pengefektifan penggunaan

[r]

Politik dan strategi, adalah suatu mekanisme bagaimana seseorang ataupun kelompok dengan ide politik yang di pahaminya, mampu memenangkan suatu pertarungan politik

Mengacu pada pentingnya kualitas manfaat dan kemudahan pengguna yang diukur dari tingkat kepuasan pengguna e-government, penulis merasa termotivasi untuk

b) Jika perusahaan berada pada posisi kuadaran II diharapkan menggunakan strategi stabilisasi Karena perusahaan mempunyai kelemahan yang cukup signifikan pada saat

This research aims to observe the effect of mangosteen (Garcinia mangostana L) rind extract to creatine kinase serum level is male rats (Rattus norvegicus) that were asked