iv DAFTAR EUSI ABSTRAK………..………… PANGJAJAP………..……… DAFTAR EUSI………..…… DAFTAR SINGGETAN……… DAFTAR TABÉL………..… DAFTAR LAMPIRAN……… i ii iv ix x xii
BAB I BUBUKA……….. 1
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6. 1.7 1.8
Kasang Tukang Masalah……….. Watesan jeung Rumusan Masalah……… 1.2.1 Watesan Masalah……….. 1.2.2 Rumusan Masalah………. Tujuan Panalungtikan………... Mangpaat Panalungtikan……….. Anggapan Dasar………... Landasan Tiori……….. Wangenan Operasional………. Métode jeung Téknik Panalungtikan...
iv
1.8.1 Métode……….. 1.8.2 Téknik Panalungtikan………...
9 10 BAB II KABUDAYAAN, KASENIAN, KUDA RÉNGGONG JEUNG
FILSAFAT……….. 12
2.1. Kabudayaan……….. 12
2.1.1. 2.1.2. 2.1.3
Wangenan Budaya………. Wujud Budaya……… Unsur Budaya ………..
12 13 14
2.2. Kasenian……….. 15
2.2.1. 2.2.2. 2.2.3.
Ambahan Kasenian ……… Tujuan Kasenian……….. Ruang lingkup ………....
16 17 18 2.3
2.4
Kasenian Kuda Rénggong……… 2.3.1 Wangenan Kasenian Kuda Rénggong……….. 2.3.3 Sajarah Kuda Rénggong………... 2.3.4 Kamekaran Kasenian Kuda Rénggong…….…….... 2.3.5 Bédana Rénggong jeung Ronggéng dina
iv 2.4.3 2.4.4 2.4.5 Métode Filsafat……….. 2.3.3.1 Sintétis……… 2.3.3.2 Analisis………... Cabang-cabang Filsafat……….. Filsafat K aéndahan (Éstetika)………..
29 29 31 31 32
BAB III DASAR TÉORI... 35 3.1 Métode jeung Téknik Panalungtikan………. 35
3.1.1 3.1.2 Métode Panalungtikan………. Téknik Panalungtikan………. 35 36 3.2 3.3 3.4 3.5 Instrumén Panalungtikan………... Sumber Data……….. Téknik Ngolah Data………... Léngkah-léngkah Panalungtikan………... 3.5.1 Lékah-léngkah Tatahar……….. 3.5.2 Léngkah Ngumpulkeun Data………. 3.5.3 Léngkah Ngolah Data... 3.5.4 Léngkah Nyusun Laporan……….
iv
BAB IV AJÉN FALSAFAH DINA KASENIAN KUDA RÉNGGON DI
DÉSA PARUNGSÉRAB 40
4.1 Gambaran Umum Tempat Panalungtikan……… 40 4.1.1 4.1.2 Lokasi Géografis……….. Sosial Budaya………... 40 40 4.1.2.1 4.1.2.2 4.1.2.3 4.1.2.4 4.1.2.5 Warga……… Pendidikan……… Agama jeung Kapercayaan……….. Bahasa………. Pakasaban……… 40 41 42 42 42 4.1.3 Sistem Kakarabatan……….. 43 4.2. Kasenian Kuda Rénggong Désa Parungsérab………..
4.2.1 Sajarah Kasenian Kuda Rénggong di Désa Parungsé rab……… 4.4.2 Cara Milih Kuda dina Kasenian Kuda Rénggong di
Désa Parungsérab Dumasar kana Caturanggana ….. 4.2.3 Pakakas atawa Property Kuda Rénggong………... 4.2.4 Prak-Prakan Kasenian Kuda Rénggong di Désa
Pa-rungsérab………... 4.2.4.1 Pra Helaran Kuda Rénggong……… 4.2.4.2 Wanci Helaran Kuda Rénggong………..
iv 4.3
4.4
4.2.4.3 Prakna Helaran Kuda Rénggong………… 4.2.4.4 Pasca Helaran Kuda Rénggong………… Déskripsi Ajén Falsafah dina Kasenian Kuda Rénggong………. 4.3.1. Falsafah dina Properti Kuda Rénggong……... 4.3.2. Falsapah Pencak dina Kuda Rénggong…………... 4.3.3. Falsafah Kalenggkepan Upacara nyawér
suna-tan……… Ajén Pangaweruh Pikeun Budak Sunatan………
54 57 58
58 62 60 63 64
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN... 68 5.1.
5.2.
Kacindekan... Saran...
68 69
DAFTAR PUSTAKA... LAMPIRAN-LAMPIRAN... RIWAYAT HIRUP...
1
BAB I
BUBUKA
1.1. Kasang Tukang Masalah
Kabudayaan nya éta kabiasaan manusa nu aya dina kahirupan sapopoé jeung
alamna. Sunda mangrupa salah sahiji sélér bangsa anu aya di Indonésia sarta
miboga kabudayaan sorangan. Kabudayan Sunda tangtu loba pisan, sabab
ngawengku kabiasaan masarakat anu ngagem kana éta budaya. Koentjaraningrat
(1990: 205) nétélakeun yén kabudayaan ngawengku tujuh unsur budaya sacara
universal di antarana; 1) basa, 2) sistem pangaweruh, 3) organisasi sosial, 4)
sistem téhnologi, 5) sistem pakasaban, 6) sistem kapercayaan, jeung 7) sistem
kasenian.
Unggal unsur kabudayaan anu universal ngajangélék dina tilu wujud
kabu-dayaan nya éta anu ngawengku sistem budaya (ideas), sistem sosial (activities),
jeung unsur-unsur kabudayaan fisik (artefak). Sistem religi atawa kapercayaan
miboga wujud salaku hiji sistem kayakinan atawa kapercayaan ngeunaan
gagasan-gagasan ka-Tuhan-an, déwa, roh, naraka, sawarga, jrrd.
Di sagédéngeun éta hal, sistem kayakinan ngajangélék dina upacara-upacara
atawa ritual boh anu sipatna usum-usuman boh nu sipatna kakapeungan. Salian ti
kitu, sistem kapercayaan atawa réligi ogé ngajangélék dina wangun barang-barang
nu disucikeun atawa dikaramatkeun salaku property dina ritual.
Dina unsur universal, kasenian nu aya di jero gagasan, hasil pamikiran,
2
kalakuan atawa paripolah antara nu nyipta jeung palaku kasenian atawa pihak anu
milu ngarojong kana éta kasenian nya éta pananggap seni, jeung konsumén
kasenian. Di sagédéngeun éta hal, kasenian ogé miboga kabudayaan fisik anu
ngajangélék mangrupa candi, tinunan, jeung barang-barang karajinan.
Seni nya éta salah sahaji wangun kaéndahan. Anu di jerona moal leupas tina
kabutuhan jeung kahirupan masarakat. Dumasar kana éta anggapan bisa
dicindekkeun yén seni moal bisa leupas tina kahirupan masarakat. Sabab
tumuwuhna seni gumantung kana masarakat salaku pangrojongna. Lajuning laku
lampah manusa ti taun ka taun tangtu robah, éta hal téh kapangaruhan ku mekarna
jaman. Patali jeung hal éta tangtu waé loba hal anu mangaruhan kana unsur-unsur
kabudayaan utamana kana unsur kabudayaan Sunda, salah sahijina dina widang
kasenian.
Robahna jaman teu bisa disingkahan. Ieu hal ngabalukarkeun kurangna
minat jeung aprésiasi kana widang kasenian hususna. Ku kituna, perlu ditarékahan
pikeun ngadokuméntasikeun kasenian atawa kabudayaan Sunda. Ieu tarékah
dilakukeun sangkan budaya Sunda teu kaeréh ku budaya modern. Salah sahiji
kabudayaan nu aya di tatar Sunda nya éta Kuda Rénggong.
Kuda rénggong salah sahiji kasenian pintonan masarakat nu miboga
ka-monésan sorangan. Ayana kasenian kuda rénggong tangtu teu leupas tina maksud
jeung tujuan diciptakeunana.
Teu bisa disingkahan mun saumpamana dina jaman bihari yén kuda
3
karajaan atawa para inohong dina mangsa harita. Kiwari, kuda rénggong jadi salah
sahiji pintonan masarakat dina acara sunatan atawa féstival kasenian.
Numutkeun Ganjar Kurnia jeung Arthur. S. Nalan (2003:8) kuda rénggong
mangrupa salah sahiji kasenian pintonan masarakat nu asalna ti Kabupatén
Sume-dang. Numutkeun sababaraha seniman, kuda rénggong mimiti aya di désa
Cikuru-buk, Kecamatan Buah Dua, Kabupatén Sumedang. kuda rénggong mangrupa seni
pintonan helaran (pawai). Kecap “rénggong” dina kuda rénggong nya éta
métatésis tina kecap ronggéng, anu maksudna kamonésan (Keterampilan) cara
leumpangna kuda anu geus dilatih ngigel nuturkeun wirahma tatabeuhanana.
Dina ieu kasenian pintonan téh dirojong ku sababaraha unsur seni, di
anta-rana seni tari, seni sora, jeung seni musik, anu gumulung jadi karya seni
tradi-sional, tur teu leupas tina ajén-ajén kasundaan nu nyampak di sabudeureun urang.
Saperti kasenian kuda rénggong nu aya di Désa Parungsérab, Kec. Katapang, Kab.
Bandung.
Sok sanajan ieu kasenian téh asalna ti Sumedang, tapi ari dina wangun nu
sagemblengna mah sarua-sarua kénéh. Ngan aya sababara hal wangun anu béda
salaku ciri hasna masing-masing, sabab dina tradisi jeung kapercayaan antara
masarakat Bandung jeung Sumedang tangtu aya bédana, hal ieu luyu jeung
pamadegan Edi Sedyawati (1981: 52), nya éta:
4
Lamun ditilik deui, kasenian kuda rénggong téh miboga ajén filosofis simbol
jeung ajén mitos (myth) nu di percaya ku masarakat urang salila ieu, tur can
kapaluruh sagemblengna. Naon nu nyampak dina kasenian kuda rénggong tangtu
miboga kasang tukang maksud jeung tujuan anu disilokakeun ngaliwatan
simbol-simbol.
Dina upacara atawa pintonan kasenian aya anu ngaliwatan simbol (lambang)
anu tangtu, modél ayana sasajén, pakéan, gerak. Hal ieu luyu jeung pamadegan
Radcliffe-Brown dina Endraswara (2006: 200) nya éta lamun saupamana laku
lampah ritual loba mintonkeun simbol, tangtu analisis ritual ogé kudu leuwih
mu-seur kana simbol-simbol anu nyampak dina éta ritual.
Turner dina Endraswara (2006: 200) nétélakeun yén ngaliwatan analisis
simbol ritual tangtu bakal milu ngeuyeuban jeung milu ngajéntrékeun sacara
bener ngeunaan ajén nu aya di jero masarakat, sarta bakal ngaleungitkeun atawa
ngajawab kapanasaran ngeunaan bebeneran hiji pedaran.
Patali jeung hal nu dijéntrékeun di luhur, sarta pikeun ngajawab rasa
kapa-nasaran, panalungtik miboga karep pikeun nganalisis ajén filosofis nu nyangkaruk
dina kasenian kuda rénggong.
1.2. Watesan jeung Rumusan Maslah
1.2.1. Watesan Masalah
Dumasar kana kasang tukang masalah di luhur, loba pisan ajén-ajén anu
nyangkaruk dina kasenian kuda rénggong, sangkan data jeung simbol nu aya dina
5
Ieu panalungtikan ngan ukur medar kajian filosofis nu aya dina kasenian
Kuda Rénggong “Lingkung Seni Citra Kencana” Désa Parungsérab Kec. tapang
Kab. Bandung.
1.2.2. Rumusan Masalah
Nazir (1988: 133) nétélakeun yén “Masalah timbul karena adanya tantangan, adanya kesangsian atau kebingungan kita terhadap sesuatu hal atau fenomena, adanya kemenduaan (ambiguity), adanya halangan dan rintangan, adanya celah (gap), baik antara kegiatan atau antara fenomena, baik yang telah ada atau yang akan ada.”
Dumasar kana idéntifikasi masalah di luhur, wincikan masalah ieu
pana-lungtikan rék disusun dina wangun patalékan ieu dihandap;
1. Ngadéskripsikeun kasenian kuda rénggong? Hususna di Lingkung seni
kuda rénggong “Citra Kencana” Désa Parungsérab Ke. Katapang Kab.
Bandung?
2. Ajén falsafah naon waé anu nyampak dina kasenian kuda rénggong?
Hu-susna di Lingkung seni kuda rénggong “Citra Kencana” Désa
Parungse-rab Kec. Katapang Kab. Bandung?
3. Ajén pangaweruh naon nu bisa dicangkem ku pananggap seni nya éta
6
1.3. Tujuan Panalungtikan
Ieu panalungtikan téh ngabogaan tujuan umum nya éta numuwuhkeun jeung
ngariksa budaya tur kasenian nu aya di masarakat, sedengkeun tujuan husus ieu
panalungtikan nya éta:
1. Ngadéskripsikeun prak-prakan kasenian kuda rénggong. Hususna di
Lingkung seni kuda rénggong “Citra Kencana” Désa Parungsérab Kéc.
Katapang Kab. Bandung?
2. Ngadéskripsikeun ajén-ajén falsafah nu aya dina kasenian kuda
rénggong, hususna di Lingkung seni kuda rénggong “Citra kencana”
Désa Parungsérab Kec. Katapang Kab. Bandung.
3. Ngadéskripsikeun ajén-inajén pikeun nu nanggap seni (budak sunatan).
1.4. Mangpaat Panalungtikan
Unggal panalungtikan dina hakékatna mah ngabogaan tujuan. Ieu
panalung-tikan téh ngabogaan tujuan nu ngawengku;
1. Sacara téoritis, panalungtikan ieu di handap bisa méré sumbangan
anali-sis keur kamajuan paélmuan budaya Sunda. Ti dieu urang bisa meunang
gambaran harti jeung pungsi sacara pungsional stuktural dina kasenian
kuda rénggong.
2. Sacara praktis, panalungtikan ieu bisa muka wawasan masarakat, bisa
nambahan pangaweruh salaku hiji pintonan anu unik, sangkan masarakat
modéren bisa nyindekkeun sanggeus maca atawa ninggali langsung éta
7
1.5. Anggapan Dasar
1. Kuda rénggong téh mangrupa hasil karsa, cipta, rasa, jeung karya
ma-nusa Sunda nu gelarna geus heubeul, sarta kiwari masih dipikawanoh tur
dipikaresep utamana ku masarakat Sunda.
2. Sacara lahiriah kasenian kuda rénggong miboga wangun nu béda-béda.
3. Kasenian kuda rénggong miboga ajén falsafah nu luhung.
1.6. Landasan Tiori
Dina nganalsis datana ngagunakeun metodé filsafat sintetis jeung analis,
sangakan hasil nu dipiharep bener-bener kahontal.
1. Metodé Analisis
Numutkeun Achmadi (1995: 20) ngeunaan analisis dina kagiatan
filsafat nya éta ngabérédélkeun istilah-istilah atawa pamadegan-pamadegan
dina bagian-bagian, nepi ka mariksa ma’na nu aya dijerona. Anapon harti
analisis nya éta minangka kagiatan mariksa sacara konseptual kana ma’na
jeung istilah nu digunakeun. Dina pamadegan nu dijieun, ku jalan analisis
éta pisan bisa dipiharep kapaluruh ma’na anyar jeung nguji istilah-istilah ku
rupa-rupa conto.
2. Métode Sintétis
Sintesis mangrupa tarékah pikeun nyieun kacindekan tina
8
kacangkem. Dina nyusun sistem pamikiran, para filsuf téh didadasaran ku
pamikirannana nu dipangaruhan sajumlahing bahan nu ditéangan.
Dina widang filsafat aya sababaraha métode. Métode asal kecapna
mito-hodos hartina menuju, jalan atawa cara. Métode mindeng dihartikeun
salaku jalan mikir dina widang paélmuan. Dina widang filsafat métode
digolongkeun kana tilu bagian, di antarana;
a. Métode kritis, nya éta nganalisis istilah jeung pamadegan ku jalan
nyieun patalékan anu sarua nepi ka hakekatna dipikanyaho;
b. Métode analisis, nya éta ngalakukeun introspéksi ku jalan mikir
simbol-simbol; jeung
c. Métode intuitif, nya éta masing-masing atawa nganalisis dina wangun
je-roning pikiran nepi kana hakékatna (ditemukan jawabannya), (Achmadi,
1995: 19-21)
1.7. Wangenan Oprasional
Judul ieu panalungtikan nya éta “Ajén Falsafah Dina Kasenian Kuda
Rénggong di Désa Parungsérab Kec. Katapang Kab. Bandung” sangkan aya
gam-baran dina ieu judul, perlu dijéntrékeun wangenan-wangenan istilah dina ieu
pa-nalungtikan, di antarana:
1. Ajén falsafah nya éta nilai, harga atawa pangaji anu dihasilkeun tina
pamikiran anu ditéangan bebeneranana, pikeun ngungkap hiji pasualan
9
patalina jeung agama, sosial (hirup kumbuh sapopoé ), politik, jeung
sa-jabana.
2. Kasenian nya éta salah sahiji kaéndahan anu ngawengku tujuh unsur
budaya sacara universal. Kasenian bisa dicindekkeun nya éta adu manis
antara gagasan (idea), kagiatan sosial (activities) atawa laku lampah
ma-nusa dina kasenian jeung benda-benda kasenian (artefak), salaku hasil
jeung ngarojong kana kasenian.
3. Kuda rénggong nya éta seni pintonan nu mangrupa helaran (pawai).
Ke-cap “rénggong” dina kuda rénggong nya éta metatesis tina kecap
ronggéng, anu maksudna kamonésan (keterampilan) cara leumpangna
kuda anu geus dilatih ngigel nuturkeun wirahma musik.
1.8. Métode Panalungtikan jeung Téknik Panalungtikan
1.8.1. Métode
1. Nangtukeun tempat panalungtikan diayakeun di Désa Parungsérab Kec.
Katapang Kab. Bandung.
2. Nangtukeun informan. Keur nangtukeun informan, panalungtikan ieu
ngagunakeun konsép Spradley jeung Benard (Endraswara, 2006:203)
in-tina informan téh kudu jalma anu maham kana kagiatan anu keur
dita-lungtik. Nangtukeun informan ngagunakeun Téknik snowballing, nya éta
dumasar informan anu saméméhna nepi ka meunang informan anyar.
3. Néangan data-data ngeunaan kasenian kuda rénggong, tina buku sumber
10
1.8.2. Téknik Panalungtikan
1. Tehnik Ngumpulkeun Data
Ngumpulkeun data ngagunakeun Téknik partisipan observation jeung
indepth interview numutkeun Adelr, Fontana, jeung Fray, (Endraswara,
2006:203) Téknik ngumpulkeun data ieu masih kénéh sadapur jeung konsep
Spradley, yén panalungtik kudu ilubiung langsung dina éta kagiatan sangkan
ngagampangkeun dina ngumpulkeun data.
2. Téknik Analisis Data
Panalungtikan ieu ngagunakeun modél kualitatif nya éta mangrupa
déskripsi anu leuwih jero ngeunaan fenoména anu aya dina kasenian kuda
rénggong. Dina konsép Gertz (Endraswara, 2006:205) anu disebut “modél
for” jeung “modél of” hartina konsép nu aya tuluy dilarapkeun kana réalitas
kaayaan sosial budaya, hartina réalitas sosial numutkeun Kaplan jeung
Men-ers (Endraswara, 2006:205). Nanya ka jalma nu ngalakonan langsung kana
éta kagiatan, sangkan ulah aya tapsir intersubjéktif, anu satuluyna
dikoréla-sikeun.
Keur medar ngeunaan harti jeung kagunaan sacara stuktural
pungsional tina kasenian kuda rénggong, digunakeun analisis kuantitatif
étnografi. Maksudna anu nalungtik ngadéskripsikeun sacara étnografi
ngeunaan laku lampah, paripolah, jeung kekecapan masarakat satempatna.
Laporan data analisis dilakukeun sacara déskripsi, sangkan leuwih jero
jeung ku cara ngatur, ngaruntuykeun, ngawilah-wilah, sarta méré ciri jeung
11
data, lamun saumpamana aya penafsiran, panalungtik teu ngalakukeun
pa-nalungtikan. Mun aya penafsiran, éta mah hasil informan anu milu jeung anu
paham kana harti ritual. Ku cara samodél kitu, dipiharep bakal kapanggih
harti jeung kagunaanana kasenian kuda rénggong, utamana keur anu
ngala-konan éta kagiatan, leupas ti interpénsi. Ku sabab kitu, dipiharep éta
35
BAB III
MÉTODE PANALUNGTIKAN
3.1. Métode jeung Téhnik Panalungtikan 3.1.1. Métode Panalungtikan
Métode dina wangenan anu leuwih jembar dianggap mangrupa cara stratégi pikeun maham réalitas, léngkah-léngkah sistematis pikeun nganalisis runtuyan sabab akibat anu satuluyna. Salaku alat, sarua jeung téori métode miboga pungsi pikeun ngabasajankeun, supaya leuwih babari ditalungtik jeung dicangkem (Ratna, 2004: 34).
Arikunto (1996:150) nétélakeun yén métode panalungtikan téh nya éta, cara nu digunakeun ku panalungtik dina ngumpulkeun data panalungtikan dumasar kana tujuan nu hayang dihontal, métode nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta métode déskriptif. Saluyu jeung pamanggih Suyatna (2002: 14) anu nétélakeun yén métode panalungtikan déskriptif téh nya éta panalungtikan anu mangrupa akumulasi data dasar dina cara déskriptif wungkul, teu nguji hipotésis, teu nyieun ramalan atawa teu menangkeun ma’na implikasi. Dina ma’na nu lega ieu métode téh digunakeun panalungtikan survéy.
36
3.1.2. Téhnik Panalungtikan
Téhnik anu digunakeun pikeun ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan nya éta observasi, wawancara, jeung dokuméntasi.
1) Téhnik telaah pustaka, nya éta téhnik ngumpulkeun bahan-bahan tuli-san, pikeun néangan tur nangtukeun dasar-dasar téorétis anu aya patalina jeung ieu skripsi.
2) Téhnik observasi digunakeun pikeun ngumpulkeun data ngeunaan ku-maha prak-prakan kasenian kuda rénggong téh.
3) Téhnik wawancara digunakeun pikeun ngawawancara para seniman kuda rénggong di lingkung seni Cipta Kencana nu aya di Désa Pa-rungsérab Kecamatan Katapang Kabupatén Bandung pikeun nyangking bahan lisan (sumber lisan), ieu téhnik téh salah sahiji bagian anu penting dina satiap survéy. Ieu hal téh geus diécéskeun ku Irawati Singarimbun anu dicutat ku Masri Singarimbun jeung Sofian Effénsi (1989; 192) nya éta:
37
3.2. Instrumen Panalangtikan
Sudjana (1991: 52) nétélakeun yén nu dimaksud instrumén panalungtikan téh nya éta, sakabéh alat atawa cara nu digunakeun pikeun ngumpulkeun data nu perlukeun. Instrumén nu digunakeun dina ieu panalngtikan nya éta:
1. Tapé Rékorder
Tapé rékorder digunakeun pikeun ngarékam prosés ngumpulkeun data dina téhnik wawancara ka para seniman kuda rénggong di Désa Parungsérab.
2. Kaméra Foto
Kaméra foto digunakeun pikeun ngahasilkeun gambar dina prak-prakan heularan kasenian kuda rénggong.
3. Pedoman wawancara
Pedoman wawancara digunakeun pikeun ngawawancara para seniman kuda rénggong di Désa Parungsérab Kecamatan Katapang Kabupatén Bandung.
3.3 Sumber Data
Sumber data dina ieu panalungtikan, nya éta sakabéh prak-prakan nu aya dina kasenian kuda rénggong di Désa Parungsérab Kec. Katapang; kayaning prak-prakanana, waditra, jeung sakabéh istilah dina ieu kasenian anu bisa ngarojong Ajén Falfsaah dina kasenian kuda rénggong.
3.4. Téhnik Ngolah Data
38
dékriptif. Anu didéskripsikeunnana nya éta prak-prakan kasenian jeung ajén falsafah sarta ajén pangaweruh naon nu pikeun pananggap seni (budak sunatan).
3.5. Léngkah-léngkah Panalungtikan
Aya opat léngkah anu dijadikeun rarancang dina ieu panalungtikan, nya éta 1) tahap tatahar; 2) tahap ngumpulkeun data; 3) tahap ngolah data; jeung 4) tahap nyusun laporan panalungtikan
3.4.1. Lékah-léngkah Tatahar
Léngkah munggaran dina ieu panalungtikan; 1) Nyodorkeun judul panalungtikan;
2) Nyusun rarancang panalungtikan; 3) Ngayakeun suvéy awal;
4) Ngurus surat izin panalungtikan; 5) Konsultasi jeung pangaping;
3.4.2. Léngkah Ngumpulkeun Data
1) Observasi nalika helaran kasenian kuda rénggong di pagelarkeun;
2) Wawancara ka para seniman jeung anu aya pakaitanna dina éta kasenian;
3.4.3. Léngkah Ngolah Data
39
1) Mariksa data nu geus kakumpul; 2) Ngadéskripsikeun data; jeung
3) Nyieun kacindékkan data nu geus kapaluruh.
3.4.4. Léngkah Nyusun Laporan
68
BAB V PANUTUP 5.1 Kacindekan
Kasenian kuda rénggong nya éta salah sahiji kasenian masarakat anu mangrupa wangun pawai atawa helaran. Ieu kasenian téh tumuwuh di Sumedang, Di Désa Cikurubuk Kecamatan Buahdua. Kiwari kasenian téh geus sumebar ka unggal daérah atawa wewengkon di Jawa Barat. Kasenian ieu téh sok ngajanggélék dina acara budak sunatan jeung deui kiwari mah ieu kasenian téh geus jadi pintonan dina acara féstival atawa acara dina TV. Ieu téh nandakeun yén kasenian kuda rénggong téh geus jadi komediti para wisata.
69
Béda halna dina kasenian kuda rénggong pikeun tutumpakan budak sunatan, di dieu loba pisan ajén-ajén kasundaan pikeun tranformasi pangaweruh keur budak sunatanna. Sabab sunatan salah sahiji upacara anu aya pakaitna jeung siklus kahirupan manusa, anu ngan sakali saumur hirup bakal dipilampah ku manusa hu-susna jalma Islam. Ku sabab kitu, kasenian kuda rénggong jadi hiji momentum pikeun budak sunatan dina transpormasi budaya jeung ajén-inajén nu aya dina sabudeureun kasenian kuda rénggong, sabab dina prosés inisiasi ieu ku saurang budak bakal terus diinget jeung dipilampah dina kahirupanana nu bakal datang.
Ku sabab éta, perlu pisan pikeun urang saréréa sangkan ngajaga jeung ngariksa kana ieu kabudayaan atawa kasenian. Sangkan dina mangsa nu bakal datang, kasenian ieu masih bisa dipintonkeun dina acara-acara sunatan sarta sangkan ajén-inajén nu aya dina kasenian ieu bisa diwariskeun ka anak incu urang.
5.2 Saran
70
72
DAPTAR PUSTAKA
Dananjaya, James. (1994). Foklor Indonesia. Jakarta: Pustaka Utama Grafiti.
LBSS. (1997). Kamus Utama Basa Sunda. Bandung. Tarate.
Satjadibrata. (2005). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat Buku Utama.
Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. (1996). Kamus Besar Bahasa Indoneia.
Jakarta: Balai Pustaka.
Kayam, Umar. (1981). Seni, Tradisi, Masyarakat. Jakarta: Sinar Harapan.
Rosidi, Ajip, Spk. (2000). Ensiklopedi Sunda. Jakarta: Pustaka Jaya.
Rojak, Abdil. (2005). Teologi Kebatinan Sunda (Kajian Antropologi Agama Tentang
Aliran Kebatinan Perjalanan). Bandung. Kiblat Buku Utama.
Kurnia, Ganjar jeung Nalan, S Arthur. (2003). Deskripsi Kesenian Jawa Barat.
Bandung. Etro Teater.
Arikunto, S. (2002). Edisi Revisi V. Prosedur Penelitian: Suatu Pendekatan. Jakarta.
Rineka Cipta.
Esten, M. (1999). Adat Istiadat Daerah Jawa Barat. Jakarta: Projek Penelitian Dan
Pencatatan Kebudayaan Daerah.
Hupad. (1999). Pengantar Antropologi. Bandung: Angkasa.
Harjoso, A. (2005). Budaya Dan Penelitian Orang Sunda. Bandung. Gunung Jati
72
Suyatna, Amir. (2002). Pengantar Metodologi Pendidikan dan Pengajaran Bahasa
(Diktat Kuliah). Bandung. Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS Unifersitas
Pendidikan Indonesia.
Koenjaraningrat. (2002). Kebudayaan Mentalitas Pembangunan. Jakarta. Gramedia
Pustaka Utama.
Koenjaraningrat. (1990). Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: rineka Cipta.
Achmadi, Asmoro. (1995). Filsafat Umum. Jakarta: Raja Grapindo Persada.
Ekadjati, Edi S. (2005). Kebudayaan Sunda (Suatu Pendekatan Sejarah). Jakarta:
Pustaka Jaya.
Narawati, Tanti. (2003). Wajah Tari Sunda dari Masa ke Masa. Bandung: P4ST. UPI
Sdyawati, Edi. (1981). Perubahan Seni Pertunjukan. Jakarta: Sinar Harapan.
Catur Wati, Endang. (2007). Tari Tradisional Sunda. Bandung: Sunan Ambu Perss.
STSI Bandung.
De Groat, F George dan Notosujipto. (2006). Pencak Silat Seni Bela Diri Indonesia.
Bandung: PT Ganesa.
