Indeks Kualiti Air di Sekitar Kawasan Lombong
di Pelepah Kanan, Kota Tinggi, Johor
(Water Quality Index in the Vicinity of Pelepah KananMine, Kota Tinggi, Johor)
WAN MOHD RAZI IDRIS*, SAHIBIN ABDUL RAHIM, MOHD TALIB LATIF, ZULFAHMI ALI RAHMAN, TUKIMAT LIHAN, LOW YIAK CHONG, AZMAN HASHIM & SHAHRINIZAM MOHD YUSUF
ABSTRAK
Kajian yang dijalankan ini bertujuan untuk menilai indeks kualiti air di sekitar kawasan lombong di Sungai Pelepah Kanan, Kota Tinggi, Johor. Sebanyak enam stesen pensampelan telah dipilih dari bahagian hulu ke hilir sungai ini untuk menilai indeks kualiti air di sepanjang sungai tersebut. Tiga replikasi sampel telah diambil daripada setiap stesen pensampelan. Pengambilan sampel dilakukan pada dua musim yang berbeza iaitu musim kering (Julai) dan musim hujan (Disember) 2007. Parameter in-situ yang ditentukan dalam kajian ini ialah suhu, pH, oksigen terlarut (DO) dan konduktiviti. Parameter ex-situ yang dianalisis dalam makmal ialah turbiditi air, jumlah pepejal terampai (TSS), keperluan oksigen biokimia (BOD), keperluan oksigen kimia (COD) dan ammonia nitrogen (NH3-N). Berdasarkan Piawaian Interim Kualiti Air Kebangsaan Malaysia (INWQS) hasil kajian yang diperolehi menunjukkan semua stesen pensampelan di Sungai Pelepah Kanan pada bulan Julai berada dalam kelas I kecuali oksigen terlarut dan pH berada dalam kelas II. Selain itu, hasil kajian pada bulan Disember juga menunjukkan semua parameter fiziko-kimia berada dalam kelas I-II kecuali pH berada dalam kelas III. Ujian korelasi menunjukkan terdapat hubungan bererti antara parameter-parameter fiziko-kimia yang di tertentukan. Analisis Indeks Kualiti Air (IKA) menunjukkan nilai purata IKA pada bulan Julai adalah 96.88 (kelas I) manakala pada bulan Disember telah merosot ke 84.03 (kelas II). Berdasarkan kepada nilai IKA dan perbandingan dengan INWQS,indeks kualiti air Sungai Pelepah Kanan adalah berada pada tahap yang bersih dan kurang mengalami pencemaran yang serius daripada aktiviti antropogenik mahupun pencemaran secara semula jadi.
Kata kunci: Indeks kualiti air; Kota Tinggi; lombong
ABSTRACT
This study was carried out to determine the water quality index at the Pelepah Kanan River, Kota Tinggi, Johor. Six stations were chosen from different part of the river from upstream to downstream to represent the water quality index along this river. Three replicates of samples were taken from each station. Samples were collected in two different seasons namely dry season (July) and rainy season (December) 2007. In-situ physico-chemical measurements included temperature, pH, dissolved oxygen and conductivity. Physico-chemical parameters determined in the laboratory were turbidity, total suspended solid (TSS), biochemical oxygen demand (BOD), chemical oxygen demand (COD) and ammonia nitrogen (NH3-N). According to the Interim National Water Quality Standards (INWQS), results showed that all sampling stations along the Pelepah Kanan River in July fall in Class I-II for physical and chemical parameters except for dissolved oxygen and pH which was in Class I-II. The results obtained in December also showed that all sampling stations fall in Class I for physical and chemical parameters except for pH which was in Class III. Correlation test showed that some physico-chemical parameters have significant correlation with each other. Water Quality Index (WQI) analysis showed that the mean WQI value for the month of July is 96.88 (Class I) while for December, the WQI value deteriorated to 84.03 (Class II). According to the calculated values of WQI and comparison with INWQS, the index of water quality in Pelepah Kanan River is in the clean category and is not affected by pollution neither anthropogenic activities nor natural pollution.
Keywords: Kota Tinggi; mine; water quality index
PENGENALAN
Kemerosotan kualiti air sungai biasanya disebabkan oleh beberapa faktor seperti buangan dari kumbahan domestik, perindustrian, pertanian dan binatang ternakan (Mansor et al. 1989; Mazlin et al. 2001; Norhayati et al. 2004). Keadaan ini menyebabkan berlakunya perubahan yang
jumlah pepejal terampai (TSS) (Jabatan Alam Sekitar 2001). Kualiti air bagi setiap parameter diberikan dalam bentuk sub indeks. Sub indeks dikelaskan dalam bentuk peratusan iaitu dari nilai sifar hingga seratus. Nilai Indeks Kualiti Air (IKA) yang tinggi menunjukkan kualiti air adalah baik.
Kawasan bekas lombong yang ditinggalkan biasanya terbiar dengan keadaan topografi yang tidak terjaga. Ini menyebabkan tanah mudah terhakis dan masuk ke dalam sistem sungai yang terdapat di sekitarnya yang akan mengubah kualiti air sungai secara tidak langsung (Wan Mohd Razi et al. 2006). Kualiti air merupakan satu gambaran atau tindakbalas komposisi air terhadap segala input sama ada secara semula jadi atau bukan semulajadi (Krenkel & Novotny 1980). Oleh itu, objektif kajian ini adalah untuk menentukan tahap kualiti air di Sungai Pelepah Kanan berdasarkan kepada nilai IKA dan juga dibandingkan dengan pengelasan berdasarkan Piawaian Interim Kualiti Air Kebangsaan Malaysia (INWQS).
BAHAN DAN KAEDAH
KAWASAN KAJIAN
Sungai Pelepah Kanan merupakan sungai yang terkenal dan terletak berhampiran dengan kawasan air terjun di daerah Kota Tinggi, Johor. Ia merupakan satu saluran air yang menghubungkan hulu iaitu kawasan rekreasi Air Terjun Kota Tinggi dan hilir iaitu Sungai Johor. Kedudukan sungai ini adalah berada pada garis lintang 01°46’56’’U hingga 01°49’58’’U dan pada garis bujur 103°51’91’’T hingga 103°50’19’’T. Di bahagian hulu Sungai Pelepah Kanan, terdapat sebuah bekas lombong bijih besi dan timah yang telah lama ditutup. Aktiviti perlombongan di kawasan ini bermula pada tahun 1941 sehinggalah bijihnya kehabisan dan ditinggalkan begitu sahaja pada tahun 1990-an. Rezab bijih timah di kawasan ini dianggarkan antara 10 hingga 40 juta ton bergred 0.5% timah (Adong 2001). Kenaikan harga besi dipasaran telah menyebabkan kawasan ini dibuka semula bagi mengeksplorasi tinggalan-tinggalan
memperolehi besi untuk dijual di pasaran.
LOKASI PENSAMPELAN
Pensampelan air telah dijalankan sebanyak dua kali iaitu pada musim kering (Julai) dan hujan (Disember) 2007 bertujuan untuk membandingkan kualiti air sungai pada dua musim yang berbeza. Sebanyak enam lokasi pensampelan telah dipilih dan bacaan parameter diambil pada setiap stesen pensampelan. Pencerapan sekitaran kawasan pensampelan diterangkan pada Jadual 1, manakala kedudukan stesen pensampelan di kawasan kajian ditunjukkan dalam Rajah 1. Pada setiap stesen pensampelan, sampel air permukaan diambil (3 replikasi) dan simpan di dalam botol HDPE 500 ml untuk dianalisis COD, ammonia nitrogen (NH3-N) dan TSS di dalam makmal, manakala bagi pensampelan BOD botol gelap kaca 300 ml digunakan. Sampel air yang diambil disimpan dalam kotak berisi ais untuk tujuan pengawetan (suhu < 4°C).
PARAMETER IN-SITU
Parameter in-situ untuk penentuan kualiti air seperti suhu, pH, oksigen terlarut (DO) dan konduktiviti air diukur menggunakan meter pH dan meter oksigen terlarut di lapangan. Kalibrasi ke atas prob berlainan dilakukan di makmal sebelum pengukuran parameter di lapangan. Parameter ini hendaklah dilakukan serta merta di lapangan bagi mengelakkan tindak balas serta perubahan kimia yang mungkin akan berlaku kepada sampel air semasa proses penyimpanan sampel kerana parameter ini adalah tidak stabil dan sangat bergantung kepada keadaan persekitaran semasa ia diukur (APHA 1992).
ANALISIS MAKMAL
Sampel yang diambil dari stesen pensampelan diuji bagi empat parameter kualiti air iaitu permintaan oksigen biokimia (BOD), permintaan oksigen kimia (COD), jumlah pepejal terampai (TSS) dan ammonia nitrogen (NH3-N).
JADUAL 1. Cerapan sekitaran kawasan kajian
Stesen Koordinat (GPS) Ciri-ciri stesen pensampelan
1 01°49’80’’U Tempat rekreasi Air Terjun Desaru, Kota Tinggi
103°50’05’’T
2 01°49’56’’U Kawasan sungai berhampiran dengan lombong bijih besi dan berjarak 103°50’18’’T sejauh 1 km dari tempat rekreasi Air Terjun.
3 01°49’05’’U Kawasan ini merupakan satu tapak perkhemahan dan berjarak sejauh 103°50’41’’T 3 km dari tempat rekreasi Air Terjun.
4 01°48’51’’U Kawasan ini berhampiran jambatan jalan raya Sungai Pelepah dan 103°50’65’’T berjarak sejauh 6 km dari tempat rekreasi Air Terjun.
5 01°47’76’’U Kawasan ini berhampiran dengan kawasan ladang getah dan berjarak 103°51’32’’T sejauh 7.5 km dari tempat rekreasi Air Terjun.
Semua parameter tersebut dianalisis mengikut kaedah yang disarankan oleh kaedah piawai (APHA 1992) dan HACH (2003). Jumlah pepejal terampai (TSS) ditentukan dengan kaedah gravimetrik selepas sampel air dituras dengan kertas turas bergentian kaca bersaiz liang 0.45 μm. Ammonia nitrogen (NH3-H) dianalisis menggunakan kaedah Nessler. Kandungan BOD ditentukan dengan mengukur kandungan oksigen terlarut dalam sampel menggunakan prob oksigen semasa pensampelan dilakukan dan selepas tiga hari dieramkan pada suhu bilik, manakala penentuan
COD adalah menggunakan kaedah refluks terbuka dengan
menggunakan asid kromik.
Pengelasan Indeks Kualiti Air (WQI) Indeks kualiti air (IKA) yang ditetapkan oleh Jabatan Alam Sekitar adalah suatu formula yang terdiri daripada 6 parameter kualiti air iaitu COD, BOD, DO, jumlah pepejal terampai (TSS), ammonia nitrogen (NH3-N) dan pH (JAS 2001). Pengiraan dilakukan dengan mencampur nilai subindeks bagi setiap parameter di mana nilai tersebut adalah diperoleh daripada satu siri persamaan. Formula yang digunakan untuk pengiraan IKA adalah seperti berikut:
IKA = 0.22 × (siDO) + 0.19 × (siBOD) + 0.16 × (siCOD) + 0.15 × (siAN) + 0.16 × (siTSS) + 0.12 × (sipH).
Nilai IKA ini kemudian dibandingkan dengan nilai Piawaian Interim Kualiti Air Kebangsaan Malaysia (INWQS). Piawaian Interim Kualiti Air Kebangsaan Malaysia (INWQS) adalah satu sistem yang berasaskan piawaian kualiti air untuk menentukan kelas kualiti air mengikut kegunaan tertentu dan bertujuan untuk membangunkan pengurusan kualiti air untuk pendekatan kualiti air jangka panjang pada sumber air kebangsaan. INWQS dibahagikan kepada enam kelas mengikut kegunaan tertentu iaitu kelas I, IIA, IIB, III, IV dan V dan setiap kelas mempunyai piawai yang sesuai mengikut kegunaan air tersebut (Tong & Goh 1997).
HASIL DAN PERBINCANGAN
Hasil kajian bagi setiap parameter fizikal dan kimia yang dianalisis pada dua musim yang berbeza iaitu musim kering dan musim hujan masing-masing ditunjukkan dalam Jadual 2 dan Jadual 3.
PARAMETER FIZIKAL
Suhu Hasil pengukuran yang dilakukan pada bulan Julai menunjukkan nilai min suhu berada dalam julat di antara 24.3±0.06°C-27.3±0.06°C manakala hasil pengukuran
antara julat 25.4±0.001°C-27.6±0.001°C. Keadaan cuaca semasa pensampelan juga mempengaruhi purata suhu dan kuantiti input sinran matahari (Krenkel & Novotny 1980). Dalam kajian ini, S6 mempunyai nilai tertinggi pada kedua-dua bulan Julai dan Disember. Ujian korelasi menunjukkan pada bulan Julai terdapat hubungan positif yang bererti (p<0.05) antara suhu dengan konduktiviti (r=0.692), BOD (r=0.540), NH3-N (r=0.787), TSS (r=0.990), turbiditi (r=0.944). Pada bulan Disember, ujian korelasi menunjukkan terdapat hubungan positif yang bererti (p<0.05) antara suhu dengan konduktiviti (r=0.907), NH3-N (r=0.924), TSS (r=0.827), turbiditi (r=0.881). Ujian korelasi menunjukkan hubungan negatif yang bererti (p<0.05) dengan suhu ialah pH 0.593) dan DO (r=-0.765). Selain itu suhu juga boleh mengurangkan kapasiti penahanan oksigen dalam larutan dan juga meningkatkan permintaan oksigen biokimia (BOD) pada masa yang sama (Agarwal 2002).
Jumlah Pepejal Terampai (TSS) Pada bulan Julai, nilai min jumlah pepejal terampai bagi setiap stesen pensampelan berada dalam julat 1.67±0.29 mg/L-32.67±1.76 mg/L manakala julat min pada bulan Disember menjadi lebih besar iaitu 3.00±0.87 mg/L-50.83±3.01 mg/L. Peningkatan aras air berlaku sewaktu musim hujan akan menjadikan tanah tebing semakin lembut dan seterusnya mudah terhakis (Mustaffa 2005). Selain itu, aliran air berlumpur yang masuk ke dalam sungai telah meningkatkan nilai TSS pada bulan Disember. Stesen 6 mempunyai nilai TSS yang paling tinggi semasa musim hujan disebabkan oleh banyak hasil hakisan dan sisa-sisa terampai telah mengalir masuk ke dalam sungai melalui kawasan perladangan dan perlombongan.Jumlah pepejal terampai untuk setiap stesen pensampelan kedua-dua bulan adalah berada dalam kelas I mengikut piawaian INWQS (<25 mg/L) kecuali S6 (Julai) dan S5 (Disember) berada dalam kelas II mengikut piawaian INWQS (25-50 mg/L). Manakala S6 (Disember) adalah berada dalam kelas III mengikut piawaian INWQS (50-150 mg/L). Ujian korelasi menunjukkan pada bulan Julai terdapat hubungan positif yang bererti (p<0.05) antara TSS dengan kekeruhan air (r=0.929). Pada bulan Disember, ujian
bererti (p<0.05) antara TSS dengan turbiditi (r=0.973).
Hubungan korelasi positif yang signifikan antara TSS
dengan kekeruhan air telah dijelaskan oleh Agarwal (2002) di mana pepejal terampai akan menyebabkan pengurangan laluan cahaya ke dalam jasad air di samping menambahkan kekeruhan air. Menurut Mushrifah dan Ahmad (2005) kekeruhan air boleh disebabkan oleh adanya zarahan terampai, tanah lempung dan kelodak akibat daripada hakisan tebing dan ia dibuktikan melalui hubungan korelasi yang positif antara TSS dengan kekeruhan air.
Konduktiviti Nilai min konduktiviti didapati rendah iaitu antara 28.0±2.52 µS/cm-33.4±0.61 µS/cm bagi bulan Julai dan 19.9±0.001µS/cm-28.5± 0.12µS/cm bagi bulan Disember. Nilai konduktiviti pada bulan Disember bagi semua stesen pensampelan adalah lebih rendah berbanding dengan bulan Julai. Perubahan ini mungkin disebabkan oleh faktor pencairan kandungan garam terlarut oleh air akibat daripada kenaikan paras air sungai pada musim hujan. Pada kedua-dua bulan, nilai min konduktiviti di setiap stesen pensampelan berada dalam kelas I mengikut INWQS (<1000 µS/cm). Ujian korelasi menunjukkan pada bulan Julai terdapat hubungan positif yang bererti (p<0.05) antara konduktiviti dengan TSS (r=0.689) dan turbiditi (r=0.670). Pada bulan Disember, ujian korelasi menunjukkan terdapat hubungan positif yang bererti (p<0.05) antara konduktiviti dengan NH3-N (r=0.866), TSS (r=0.680) dan turbiditi (r=0.772). Keadaan ini berlaku disebabkan penambahan bahan pencemar, bahan organik dan bukan organik melalui air larian ke dalam jasad air pada musim hujan. Selain itu, terdapat hubungan negatif yang bererti (p<0.05) antara konduktiviti dengan DO (r=-0.602).
PARAMETER KIMIA
pH Perubahan nilai min pH pada bulan Julai agak seragam dengan julat antara 5.23±0.48-6.12±0.08. Pada bulan Disember, nilai pH air sungai menjadi lebih berasid iaitu antara 4.96-5.74. Nilai pH pada bulan Disember bagi semua stesen pensampelan adalah lebih rendah berbanding dengan bulan Julai. Pengurangan nilai pH yang berlaku ini
JADUAL 2. Nilai min dan sisihan piawai parameter kualiti air di Sungai Pelepah Kanan, Kota Tinggi, Johor (bulan Julai)
Parameter Unit Stesen 1 Stesen 2 Stesen 3 Stesen 4 Stesen 5 Stesen 6
Suhu °C 24.3 ± 0.06 24.6 ± 0.10 25.0 ± 0.06 25.3 ± 0.06 26.5 ± 0.06 27.3 ± 0.06 pH - 6.12 ± 0.08 5.23 ± 0.48 5.34 ± 0.09 5.41 ± 0.09 5.52 ± 0.09 5.43 ± 0.03 Konduktiviti µS/cm 28.0 ± 2.52 28.0 ± 5.29 29.7 ± 0.06 30.2 ± 0.61 31.9 ± 1.14 33.4 ± 0.61
DO mg/L 7.69 ± 0.10 6.47 ± 0.16 6.66 ± 0.08 7.00 ± 0.04 6.69 ± 0.33 6.72 ± 0.09
BOD mg/L 1.54 ± 0.37 1.47 ± 0.02 0.99 ± 0.12 2.57 ± 0.31 2.83 ± 0.11 2.02 ± 0.19
COD mg/L 6.00 ± 0.00 16.00 ± 10.39 10.98 ± 10.87 10.98 ± 4.90 8.67 ± 4.62 12.67 ± 9.87 NH3-N mg/L 0.15 ± 0.03 0.25 ± 0.04 0.24 ± 0.01 0.28 ± 0.03 0.28 ± 0.02 0.32 ± 0.01
kemungkinan disebabkan oleh oleh luluhlarut logam Fe dan Mn yang terdapat di sekitar kawasan bekas lombong tersebut (Navarro 2008; Novotny 1995). Nilai pH tanih di kawasan ini juga dilaporkan berasid (Sahibin et al. 2006). Keamatan air larian yang tinggi semasa hujan akan turut bersama-sama membawa tanah tersebut ke dalam sistem sungai menyebabkan nilai pH pada bulan tersebut di kawasan itu adalah rendah. Selain itu organisma akuatik di dasar sungai yang dikenali sebagai bentos yang menggunakan gas oksigen dan membebaskan gas karbon dioksida juga boleh menyebabkan nilai pH semakin berkurangan (Richard 1991). Mengikut INWQS, nilai min pH di antara stesen pensampelan pada bulan Julai berada dalam kelas II (6-9) manakala bulan Disember berada dalam kelas III (5-9).
Oksigen Terlarut (DO) Julat nilai min oksigen terlarut di sepanjang Sungai Pelepah Kanan pada bulan Julai dan Disember ialah di antara 6.47±0.16 mg/L-7.69±0.10 mg/L dan 6.37±0.14 mg/L-7.50±0.10 mg/L. Secara keseluruhannya nilai oksigen terlarut di sungai ini adalah amat tinggi. Nilai bacaan oksigen terlarut yang tertinggi di antara dua bulan ialah pada S1. Keadaan ini berlaku disebabkan pergerakan air di kawasan S1 (air terjun) sepanjang tahun telah menjadikan air mengandungi oksigen terlarut yang tinggi dan sentiasa bersih dan jernih. Menurut Tolgyesssy (1993) sebarang pergerakan dipermukaan air akan dapat meningkatkan nilai DO. Pada bulan Julai, nilai min bagi DO pada setiap stesen pensampelan berada dalam kelas II (5-7 mg/L) kecuali S1 berada dalam kelas I (>7 mg/L) mengikut pengelasan INWQS. Pada bulan Disember, nilai min bagi DO pada S1, S2 dan S3 berada dalam kelas I manakala S4, S5 dan S6 berada dalam kelas II. Menurut Mushrifah & Ahmad (2005), hubungan negatif antara DO dengan turbiditi ditunjukkan dengan kehadiran kuantiti bahan organik dan pepejal terampai yang banyak di dalam air akan menyebabkan penurunan kandungan oksigen terlarut secara drastik.
Permintaan Oksigen Biokimia (BOD) Julat nilai min permintaan oksigen biokimia pada bulan Julai adalah antara 0.99±0.12 mg/L-2.83±0.11 mg/L manakala pada bulan Disember adalah antara 2.34±0.28 mg/L-3.25±0.92
mg/L. Secara keseluruhan, nilai min BOD bagi setiap stesen pensampelan pada bulan Julai adalah lebih rendah berbanding dengan bulan Disember kecuali S5. S4 mencatatkan pencerapan nilai BOD yang tertinggi pada bulan Disember manakala S3 mencatatkan pencerapan nilai BOD yang terendah pada bulan Julai. Nilai BOD meningkat kesan daripada pembuangan bahan buangan domestik daripada para penduduk di sekitar kawasan kajian, perlombongan, perladangan kelapa sawit dan getah yang secara tidak langsung membebaskan bahan buangan organik ke dalam sungai. Pada bulan Julai, nilai min permintaan oksigen biokimia bagi semua stesen mengikut INWQS adalah berada dalam kelas I (1-3 mg/L). Pada bulan Disember, S1, S3, S5 dan S6 mengikut INWQS adalah berada dalam kelas I (1-3 mg/L) manakala S2 dan S4 berada dalam kelas II (3-6 mg/L).
Permintaan Oksigen Kimia (COD) Nilai min permintaan oksigen kimia pada bulan Julai berada dalam julat iaitu 6.00±0.001 16.00±10.39 mg/L dan 8.32±5.50 mg/L-14.56± 5.50 mg/L bagi bulan Disember. Secara keseluruhan, nilai min COD bagi setiap stesen pensampelan pada bulan Julai adalah lebih tinggi berbanding dengan bulan Disember kecuali S1. Nilai COD yang tertinggi adalah dicerap di S2 semasa pensampelan pada bulan Julai. Manakala nilai COD yang terendah adalah dicerap di S1 semasa pensampelan pada bulan Julai. Keadaan pertambahan kandungan COD berlaku berkemungkinan kerana adanya bahan organik dan bahan buangan logam berat (inorganik) daripada kawasan lombong yang bersebelahan sungai di stesen tersebut. Nilai COD mengalami pengurangan semasa pensampelan kedua mungkin disebabkan terdapat pergerakan air yang lebih deras pada musim hujan (bulan Disember) berbanding dengan musim kering (bulan Julai). Oleh itu, pencairan kandungan bahan organik oleh isipadu air yang tinggi akan menurunkan kepekatan COD dalam air. Nilai COD yang tinggi adalah disebabkan oleh kehadiran bahan organik dan inorganik yang tinggi (Mazlin Mokhtar et al. 2003). Pada bulan Julai, nilai min permintaan oksigen kimia bagi S1 dan S5 mengikut INWQS adalah berada dalam kelas I (<10 mg/L) manakala S2, S3, S4 dan S6 berada dalam kelas II (10-25 mg/L). Pada bulan Disember, nilai min permintaan oksigen kimia bagi S3, S4 dan S5 mengikut INWQS adalah
JADUAL 3. Nilai min dan sisihan piawai parameter kualiti air di Sungai Pelepah Kanan Kota Tinggi, Johor (Bulan Disember)
nitrogen dengan TSS pada kedua-dua bulan tersebut.
INDEKS KUALITI AIR (IKA)
Nilai IKA untuk bulan Julai adalah berjulat antara 83.63 di S6 hingga 93.69 di S1 (Jadual 4). Daripada nilai IKA yang dikira mendapati semua stesen pensampelan berada dalam kelas II di mana air ini adalah sesuai digunakan sebagai bekalan air yang memerlukan rawatan konvensional. Di samping itu, air yang berada dalam kelas II juga sesuai digunakan untuk aktiviti rekreasi yang melibatkan sentuhan badan serta sesuai untuk jenis ikan yang sensitif. Manakala S1 dikelaskan sebagai kelas I yang airnya merupakan air yang berkualiti tinggi, sesuai untuk pelbagai kegunaan seperti rekreasi dan bekalan minuman tanpa rawatan serta sesuai untuk jenis ikan yang sangat sensitif.
Indeks Kualiti Air pada bulan Disember menunjukkan setiap stesen pensampelan adalah berjulat antara 80.53 di S6 hingga 91.73 di S1 Jadual 5. Daripada nilai IKA yang dikira, semua stesen pensampelan berada dalam kelas II di mana air tersebut memerlukan rawatan yang konvensional. Air yang berada dalam kelas II sesuai untuk kegunaan jenis ikan yang sensitif. S6 mencatatkan nilai IKA yang paling rendah iaitu 80.53. Ini disebabkan stesen ini terletak di hilir sungai dan merupakan kawasan pengumpulan bahan pencemar seperti sedimen (TSS) dan ion nitrogen (NH3-N) yang banyak dari sepanjang Sungai Pelepah. Selain itu, nilai IKA juga didapati sedikit rendah di stesen pensampelan lain jika berbanding dengan nilai IKA pada bulan Julai. Keadaan ini juga disebabkan oleh peningkatan dalam TSS, kekeruhan air dan ammonia nitrogen sewaktu musim hujan iaitu pada bulan Disember. Secara keseluruhan, pengiraan berada dalam kelas II (10-25 mg/L).
Ammonia Nitrogen (NH3-N) Julat nilai min bagi ammonia nitrogen adalah 0.15±0.03 mg/L-0.32±0.01 mg/L bagi bulan Julai dan 0.02±0.01mg/L-0.34±0.01 mg/L bagi bulan Disember. Nilai min ammonia nitrogen yang tertinggi pada bulan Julai dan Disember adalah dicerap di S6 manakala nilai min ammonia nitrogen yang terendah adalah dicerap di S1 semasa pensampelan pada bulan Julai dan Disember. Nilai ammonia nitrogen adalah dipengaruhi oleh pembuangan kumbahan daripada penduduk tempatan dan pelancong yang mengadakan aktiviti di kawasan rekreasi air terjun tersebut. Peningkatan paras air yang tinggi pada musim hujan didapati telah membawa masuk pencemar seperti sedimen (TSS) dan ion nutrien seperti ion nitrogen yang banyak ke dalam jasad air. Akibat daripada penggunaan baja yang berlebihan di kawasan perladangan kelapa sawit dan getah yang berhampiran dengan sungai juga merupakan faktor peningkatan kandungan ammonia nitrogen dalam sungai, terutamanya sewaktu hari hujan.
Pada bulan Julai dan Disember, nilai min ammonia nitrogen bagi S1, S2, S3, S4 dan S5 mengikut INWQS adalah berada dalam kelas I (0.1-0.29 mg/L) manakala S6 berada dalam kelas II (0.3 mg/L). Ujian korelasi menunjukkan pada bulan Julai terdapat hubungan positif yang bererti (p<0.05) antara NH3-N dengan TSS (r=0.781), turbiditi (r=0.881). Pada bulan Disember, ujian korelasi menunjukkan terdapat hubungan positif yang bererti (p<0.05) antara NH3-N dengan TSS (r=0.926). Pepejal terampai dalam aliran air yang berpunca daripada perladangan dan pertanian mengangkut kuantiti ammonia nitrogen dan partikel nitrogen organik yang tinggi sewaktu musim hujan. Ia dapat dibuktikan
JADUAL 4. Nilai Indeks Kualiti Air untuk parameter kualiti air di stesen pensampelan pada bulan Julai
Stesen siDO siBOD siCOD siAN siTSS sipH IKA Kelas
1 100.00 93.89 91.12 84.75 96.53 92.64 93.69 I
2 96.84 94.18 79.48 74.25 95.44 64.56 86.07 II
3 96.24 96.21 84.50 75.30 91.64 68.50 87.15 II
4 93.83 89.53 84.50 71.10 89.67 71.07 84.71 II
5 93.06 88.43 87.57 71.10 85.37 81.92 86.04 II
6 92.61 91.86 82.25 69.85 79.83 71.82 83.63 II
Purata 96.88 I
JADUAL 5. Nilai Indeks Kualiti Air untuk parameter-parameter kualiti air di stesen pensampelan pada bulan Disember
Stesen siDO siBOD siCOD siAN siTSS sipH IKA Kelas
1 97.00 90.50 79.74 98.40 95.69 86.41 91.73 II
2 87.01 87.37 82.50 82.65 91.16 55.39 82.57 II
3 90.27 89.99 86.19 80.55 87.14 56.70 83.58 II
4 91.25 86.65 86.19 78.45 83.84 67.05 83.56 II
5 95.78 88.98 88.03 71.10 74.76 62.46 82.18 II
6 96.12 88.51 82.50 69.06 71.69 62.80 80.53 II
IKA menunjukkan nilai IKA pada bulan Julai adalah lebih baik berbanding dengan nilai IKA bulan Disember di sepanjang Sungai Pelepah Kanan.
KESIMPULAN
Hasil kajian yang diperolehi berdasarkan INWQS menunjukkan kualiti air di sepanjang Sungai Pelepah kanan pada bulan Julai menunjukkan semua parameter adalah berada dalam kelas I kecuali oksigen terlarut dan pH berada dalam kelas II. Manakala pada bulan Disember, semua parameter berada dalam kelas I-II kecuali pH berada dalam kelas III.
Berdasarkan kepada nilai Indeks Kualiti Air (IKA) di semua stesen sepanjang Sungai Pelepah Kanan pada bulan Julai menunjukkan kelas II kecuali stesen 1 dalam kelas I, manakala pada bulan Disember semua stesen pensampelan adalah berada dalam kelas II. Terdapat perbezaan yang agak ketara bagi kualiti air di antara musim kering dan musim hujan di Sungai Pelepah Kanan di mana peningkatan nilai bagi parameter seperti jumlah pepejal terampai, kekeruhan air dan permintaan oksigen biokimia yang berpotensi mengubah status air telah berlaku pada musim hujan. Nilai purata IKA menunjukkan bahawa status kualiti air pada musim kering (96.88) adalah lebih baik berbanding dengan musim hujan (84.03) di sepanjang Sungai Pelepah Kanan.
PENGHARGAAN
Projek penyelidikan ini dibiayai oleh geran IRPA 09-02-02-0009 EA064 dan IRPA 09-02-02-10046 EAR, Kementerian Sains, Teknologi dan Inovasi, Malaysia. Penulis ingin mengucapkan terima kasih kepada pihak Universiti Kebangsaan Malaysia yang menyediakan kemudahan untuk menjalankan penyelidikan.
RUJUKAN
Adong Laming. 2001. Permineralan besi, timah dan tembaga di Lombong Pelepah Kanan, Kota Tinggi, Johor. Tesis Sarjana Sains, UKM.
Agarwal, S.K. 2002. Pollution management II. Water pollution. Kul Bhushan Nangia A.P.H. Publishing Corporation. APHA. 1992. Standards methods for the study of examination of
water and wastewater. 18th Ed. Washington: American Public Health Association (APHA), AWWA. WPCF.
HACH. 2003. DR 2010 Spectrometer procedure manual. USA: HACH Chemical Company.
Jabatan Alam Sekitar (JAS). 2001. Laporan kualiti alam sekeliling. Kuala Lumpur: Kementerian Sains, Teknologi dan Alam Sekitar.
Krenkel, P.A. & Novotny, V. 1980. Water quality management. New York: Academic Press Inc.
Koh, H.L. 2004. Permodelan alam sekitar dan ekosistem. Minden: Penerbit Universiti Sains Malaysia
Mansor, M., Tan, E.S.P. & Yong, W.S. 1989. Soluble phosphate and ammonia-nitrogen concentration in coastal waters along the west coasts of Penang Island. Prosiding Seminar Tahunan Persatuan Marin Malaysia ke 12: 93-98.
Mazlin, M., Ismail, B. & Ng, C.H. 2001. Pengelasan kualiti air 1998: Dari pantai ke Kuala Linggi. Malays. J. Anal. Sc. 6(1): 178-187.
Mazlin Mokhtar, Mohd Talib Latif, & Lee Yook Heng. 2003. Kimia air. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd.
Mushrifah Idris & Ahmad Abas Kutty. 2005. Trends of physico-chemical water quality. Dlm. Sumber Asli Tasik Chini, Mushrifah Idris, Khatijah Hussin & Abdul Latiff Mohamad (ed.), hlm. 20-30. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia. Mustaffa Omar. 2005. Dampak pembangunan ekopelancongan
dan pertanian ke atas kehidupan komuniti orang asli. Dlm. Sumber Asli Tasik Chini, Mushrifah Idris, Khatijah Hussin & Abdul Latiff Mohamad (ed.), hlm. 133-144. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.
Navarro, M.C., Perez-sirvent, C., Sanchez-Mirtinez, M.J., Vidal, J., Tovar, P.J. & Bech, J. 2008. Abandoned mine sites as a sources of contaminat by heavy metal: A case study in a semi-arid zone. Journal of Geochemical Exploration 96: 183-193.
Norhayati, M.T., Suhaimi, S., Mohamad, A. & Ang, K.T. 2004. Studies on nitrogen-based nutrients of Paka River System, Terengganu, Malaysia. Prosiding seminar Tahunan KUSTEM ke 3: 407-411.
Novotny, V. 1995. Diffuse sources of pollution by heavy metal and impact on receiving waters. In. Heavy Metal problems and solution, Solomons, W., Forstner, U., Mader (eds.). NY: Springer.
Richard, E.J. 1991. Sustainable use of groundwater : Problem thereats in the Europian communities. National Institute of Public Health and Environmental Protection. Amsterdam. Sahibin Abd. Rahim, Tukimat Lihan, Wan Mohd Razi Idris &
Choo Lee Chain. 2006. Pengambilan logam berat Fe, Mn dan Cu oleh Melastoma malabathricum dalm tanih bekas lombong Pelepah Kanan, Kota Tinggi, Johor. Sains Malaysiana 35: 37-44.
Tolgyesssy, J. 1993. Chemistry and biology of water, air and soil. Environmental aspect. Chechoslovakia: Elsevier Science Publishers.
Tong, S.L. & Goh, S.H. 1997. Water quality criteria and standards development and river classification in Malaysia. Journal Ensearch 10: 15-26.
Wan Mohd Razi, I ., Sahibin, A. R., Joy, J. Pereira., Baba M., Tukimat Lihan & Azman., H. 2006. Heavy metal concentration in rivers influenced by ex-mamut Copper Mine, Ranau, Sabah. Proceedings of the Second Southeast Asian Natural Resources and Environmental Management Conference:359-363.
Pusat Pengajian Sains Sekitaran & Sumber Alam Fakulti Sains dan Teknologi
Universiti Kebangsaan Malaysia 43600 UKM Bangi, Selangor, D.E. Malaysia
*Pengarang untuk surat-menyurat; email: razi@ukm.my
