Aktiviti 1.5
Bincangkan secara ringkas tiga fasa hubungan etnik di Malaysia.
ke dalam kelab, kemasukan ke dalam kawasan kejiranan, pembentukan kelompok kawan yang rapat dan perkahwinan campur. Interaksi dalam kalangan ahli kumpulan ini tidak ditentukan oleh faktor etnik tetapi faktor sosial lain seperti kelas dan ciri peribadi. Manakala, hubungan sekunder pula berlaku dalam kumpulan yang lebih besar dan bersifat formal. Ia merujuk kepada keupayaan untuk mendapat akses kepada kuasa dan keistimewaan dalam institusi utama masyarakat seperti ekonomi, politik dan pendidikan. Apabila ini berlaku, sistem pembahagian faedah negara bukan didasari oleh pertimbangan etnik semata-mata. Tahap asimilasi ini turut dikenali sebagai integrasi. Idea utama kepada integrasi ialah masyarakat pelbagai etnik berinteraksi dalam institusi utama masyarakat tanpa adanya kekangan etnik.
3. Amalgamasi atau asimilasi biologi adalah tahap tertinggi dalam proses asimilasi. Pada tahap ini, perkahwinan campur berlaku pada tahap yang kerap sehinggakan terjadinya campuran biologi dalam kalangan kumpulan pelbagai etnik. Masyarakat bukan sahaja tidak dapat dibezakan daripada segi budaya tetapi juga daripada segi fizikal. Amalgamasi berlaku apabila wujudnya interaksi antara kumpulan pelbagai etnik. Walau bagaimanapun, amalgamasi yang bersifat mutlak agak sukar untuk dicapai. Dua negara yang terkecuali ialah Mexico dan Brasil.
4. Asimilasi psikologi pula merujuk kepada hubungan yang berlaku terhadap individu dalam kumpulan masyarakat dan bukannya keseluruhan kumpulan tersebut. Apabila asimilasi psikologi berlaku, ahli dalam kumpulan etnik itu akan melalui perubahan daripada segi identiti kendiri. Apabila individu merasakan bahawa dia adalah sebahagian daripada masyarakat umum dan bukannya kumpulan etnik tertentu, inidvidu ini dikatakan telah melalui proses asimilasi psikologi. Asimilasi psikologi bukan sekadar suatu keadaan di mana individu mengidentifikasi diri mereka sebagai sebahagian daripada masyarakat umum, ia juga bermakna bahawa mereka menerima negara yang didiami sebagai tanah tumpah mereka, sumber utama ketaatan dan tempat mengejar impian.
Empat tahap asimilasi ini dapat menjelaskan beberapa bentuk hubungan etnik yang wujud dalam kalangan masyarakat pelbagai etnik. Persoalan seterusnya ialah bagaimana masyarakat berkembang daripada satu tahap ke satu tahap yang lain?
Adakah mereka akan berada statik pada satu tahap sahaja? Perdebatan ini didominasi oleh dua teori utama iaitu Teori Kitaran Hubungan Etnik Park dan Tahap Asimilasi Gordon.
1. Teori Kitaran Hubungan Etnik dipelopori Robert Park, seorang ahli sosiologi Amerika pada tahun 1920an. Beliau menyatakan bahawa hubungan etnik melalui suatu proses kitaran di mana setiap kumpulan akan bergerak menurut beberapa tahap tertentu sehingga mencapai tahap asimilasi penuh. Tambah Park lagi, kumpulan etnik akan bertembung melalui proses migrasi dan seterusnya bersaing. Daripada pesaingan ini, wujudlah proses akomodasi sebelum sampai ke tahap terakhir iaitu asimilasi. Kritikan terhadap teori ini ialah realitinya ada masyarakat pelbagai etnik yang tidak mencapai
tahap penghujung iaitu asimilasi. Barth dan Noel (1972), umpamanya, menyatakan bahawa hubungan etnik boleh mencapai matlamat yang stabil yang tidak semestinya berakhir dengan asimilasi; seperti pluralisme yang akan dibincangkan kemudian (Marger 2011: 116). Ada juga pengkritik teori Park yang menyatakan bahawa hubungan etnik boleh kembali ke tahap terdahulu dan tidak semestinya berkembang ke tahap seterusnya.
2. Alternatif kepada Teori Park ialah Teori Hubungan Etnik yang diajukan Milton M. Gordon. Ahli sosiologi Amerika ini menjelaskan bahawa proses asimilasi adalah berdasarkan tujuh tahap yang berbeza. Gordon menyatakan bahawa masyarakat tidak semestinya melalui setiap satu tahap ini, sebaliknya ia mungkin berhenti di satu tahap dan kekal stabil di tahap tersebut. Tujuh tahap tersebut ialah asimilasi budaya, asimilasi struktur, asimilasi perkahwinan, asimilasi identiti, asimilasi sikap, asimilasi tingkah laku dan asimilasi sivik. Menurut Gordon, asimilasi budaya tidak semestinya membawa kepada asimilasi struktur. Beliau berpendapat bahawa kumpulan etnik minoriti boleh berubah dan menjadi seolah-olah seperti kumpulan majoriti atau dominan tetapi segregasi struktur masih tetap kekal. Walau bagaimanapun, apabila sesebuah masyarakat beralih ke asimilasi struktur, ia boleh membawa kepada berlakunya asimilasi ketiga hingga ketujuh.
Dengan kata lain, asimilasi ketiga hingga ketujuh adalah sub-kategori kepada asimilasi struktur. Apabila interaksi antara kumpulan pelbagai etnik meningkat pada tahap primer (hubungan tidak formal dan bersifat emosional seperti di peringkat kelab, keluarga dan kawan-kawan), ia boleh membawa kepada perkahwinan campuran yang akhirnya boleh membawa kepada keruntuhan identiti etnik, hilangnya prejudis dan diskriminasi dan akhirnya bersetuju dengan kumpulan dominan terhadap isu-isu utama seperti nilai dan kuasa (Marger, 2011: 117).
Tahap Ciri
Asimilasi budaya (akulturasi) Perubahan budaya mengikut acuan kumpulan etnik majoriti atau dominan Asimilasi struktur (integrasi) Peningkatan interaksi dalam institusi
primer (keluarga, kelab, kumpulan kawa- kawan) dan sekunder (institusi ekonomi, politik dan sosial)
Asimilasi perkahwinan (amalgamasi) Perkahwinan campur antara kumpulan etnik pada skala besar
Asimilasi identiti Perkembangan perasaan kekitaan berasaskan kepada kumpulan etnik majoriti atau dominan
Asimilasi penerimaam sikap Ketiadaan prejudis Asimilasi penerimaan tingkah laku Ketiadaan diskriminasi
Asimilasi sivik Ketiadaan nilai dan konflik kuasa Jadual 1.9 Tahap asimilasi Gordon
Sumber: Marger (2011: 117)
Antara kritikan Teori Gordon ialah pengabaian terhadap asimilasi struktur di peringkat institusi sekunder. Kemasukan kumpulan etnik minoriti ke dalam institusi ekonomi, politik dan sosial adalah kayu pengukur sebenar asimilasi struktur.
Sepertimana Teori Park, Teori Hubungan Etnik Gordon turut dikritik kerana ia mempunyai hanya satu hala tuju sahaja, iaitu ke arah asimilasi sepenuhnya. Walaupun Gordon berpendapat bahawa proses asimilasi struktur mengambil masa yang agak panjang, ia tetap dapat dicapai yang akhirnya membawa kepada asimilasi penuh.
Pluralisme
Pelbagai kritikan terhadap teori-teori asimilasi dalam menjelaskan hubungan etnik membawa kepada hujah alternatif, iaitu pluralisme. Ia, pada asasnya, adalah sebuah konsep yang bertentangan dengan asimilasi. Pluralisme ialah proses sosial yang menggalakkan kepelbagaian kumpulan dan pengekalan sempadan etnik (Marger, 2011: 122). Pengekalan sempadan etnik tidak bermakna bahawa kumpulan etnik yang berbeza langsung tidak berinteraksi antara satu sama lain. Dalam masyarakat plural, sudah pasti terdapat sistem ekonomi dan sosial yang membolehkan masyarakat pelbagai etnik bertemu dan berinteraksi. Seperti teori asimilasi, pluralisme juga mempunyai tahap dan dimensi yang berbeza. Terdapat dua jenis masyarakat plural iaitu pluralisme kesaksamaan dan pluralisme ketidaksamaan.
1. Pluralisme kesaksamaan adalah keadaan di mana setiap kumpulan etnik mengekalkan autonomi budaya dan struktur mereka tetapi wujud kesamarataan dalam aspek kuasa politik dan ekonomi. Dengan kata lain, kumpulan etnik minoriti mahukan kesaksamaan tetapi pada masa yang sama menuntut pengasingan daripada kumpulan etnik majoriti atau dominan. Pengasingan yang berlaku dalam jenis masyarakat plural yang pertama ini adalah bersifat sukarela. Walaupun perbezaan etnik dikekalkan dalam masyarakat plural kesaksamaan, kestabilan dapat dipertahankan kerana sikap tolerasi yang tinggi dalam kalangan masyarakat. Dalam konteks ini, kumpulan etnik bersetuju untuk memberi ketaatan terhadap sistem politik yang sama, terlibat dalam sistem ekonomi yang sama, dan memahami nilai etika yang sama. Kumpulan etnik bersaing untuk mendapatkan faedah negara tetapi ia tidak semestinya membawa kepada pertelingkahan kerana wujudnya pendekatan tolak ansur. Dengan kata lain, hubungan etnik dalam masyarakat plural terhad kepada lapangan fungsional seperti jabatan kerajaan atau lapangan ekonomi dan bukannya lapangan peribadi seperti keluarga dan lingkungan kawan.
2. Pluralisme kedua pula dikenali sebagai pluralisme ketidaksamaan. Ia merujuk kepada keadaan di mana setiap kumpulan etnik mengekalkan segregasi struktur dan keunikan budaya masing-masing tetapi pada masa yang sama mereka tidak menikmati hak yang sama dalam aspek kuasa ekonomi dan politik. Pengasingan dalam pluralisme kedua ini pula bersifat terpaksa.
Kuasa kumpulan etnik majoriti atau dominan adalah kunci kepada pengekalan ketidaksamaan ini. Dalam negara plural ketidaksamaan, masyarakat diikat bukannya melalui persetujuan bersama tetapi melalui paksaan. Keadaan ini berlaku kerana kumpulan majoriti atau ingin mengekalkan keistimewaan dan kedudukan mereka. Hubungan etnik
dalam masyarakat plural ketidaksamaan diwarnai polarisasi yang melampau dan tahap prejudis dan diskriminasi yang tinggi. Kumpulan etnik hanya berinteraksi pada tahap fungsional sahaja seperti kerja dan pasaran.
Hubungan plural ketidaksamaan yang mutlak terdapat dalam sistem perhambaan atau kolonialisme yang tidak wujud lagi pada hari ini.
Pluralisme ketidaksamaan boleh mencapai tahap yang ekstrim di mana berlakunya penyingkiran dan penghapusan kumpulan minoriti. Pembunuhan beramai-ramai kaum Yahudi dalam Perang Dunia Kedua oleh tentera Nazi adalah contoh kepada impak negatif pluralisme ketidaksamaan.
Pertemuan
Pesaingan dan stratifikasi
Asimilasi Pluralisme
ketidaksamaan
Pluralisme kesaksamaan
Amalgamasi Penyingkiran dan
penghapusan Autonomi politik
Rajah 1.2 Pola hubungan etnik Sumber: Marger (2011: 133)
Tiga pola hubungan etnik yang berbeza ini digambarkan dalam Rajah 1.2. Ada lima perkara penting berkenaan ketiga-tiga model ini seperti dihujahkan oleh Marger (2011: 133 – 134). Pertama, tiada satu model pun yang dapat mengambarkan pola hubungan etnik dalam sesebuah negara. Kebanyakan masyarakat akan mempamerkan dua atau ketiga-tiga model ini. Ini bermakna asimilasi budaya mungkin telah berlaku dalam kalangan sesebuah kumpulan etnik tetapi kumpulan etnik lain, khususnya kumpulan minoriti, mungkin melalui fasa pluralisme ketidaksamaan. Kedua, proses dan hasil hubungan etnik yang berbeza ini tidak dialami secara eksklusif oleh sebuah kumpulan etnik sahaja. Sebuah kumpulan etnik mungkin mempunyai dua atau tiga pola hubungan etnik yang berbeza bergantung kepada pelbagai faktor. Ketiga, tiada satu pun daripada proses ini boleh diputar semula (reverse). Teori Park dan Gordon tidak dapat menerangkan kenapa sebuah kumpulan yang pada mulanya menentang asimilasi tetapi kemudian menerimanya. Ini adalah kekangan ketiga-tiga model hubungan etnik ini. Keempat, konflik adalah ciri yang ada dalam ketiga-tiga model ini. Walaupun konflik nampak jelas dalam masyarakat plural ketidaksamaan, ia juga wujud pada tahap yang minima dan terkawal dalam masyarakat asimilasi dan pluralisme kesaksamaan. Kelima, hubungan etnik dipengaruhi objektif serta matlamat kelompok majoriti dan minoriti. Apabila matlamat kedua-dua kumpulan ini bersifat harmoni, konflik dapat dikurangkan. Tetapi apabila ianya bertentangan, konflik tidak dapat dielak.