۴۳
*یبسامهط‌همانهاش‌یاه‌هراگن‌رد‌اه‌شابلزق‌ییامنزاب
3دنمروپ‌یلعنسح،2**ییازخ‌دمحم،1یدزیا‌سابع .ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،رنه هدکشناد ،یملاسا رنه یرتکد یوجشناد ۱ .ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،رنه هدکشناد ،یریوصت طابترا هورگ داتسا ۲ .ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،رنه هدکشناد ،رنه شهوژپ هورگ رایشناد ۳ )۹5/۱۱/۲۴ :ییاهن شریذپ خیرات ،۹5/5/۱۱ :هلاقم تفایرد خیرات(
هدیکچ یسایس و یماظن بصانم نیرت مهم ،نرق کی هب کیدزن هک دنا هدوب یوفص هرود رد تردق لماوع نیرت مهم زا اه شابلزق ،اه شابلزق تردق اب نامز مه .دندرک افیا نایوفص ندیسر تردق هب رد ار یلصا شقن اهنآ .دنتشاد رایتخا رد ار ناریا هاش تنطلس نامز رد و دش زاغآ )۱5۲۳-۱۴۹۹/۹۳0-۹05( لوا لیعامسا هاش روتسد هب یبسامهط همانهاش یزاسریوصت شابلزق هب موسوم یاه هلاک ،اهنآ یلصا هصخشم هک ناشابلزق و تفریذپ نایاپ )۱5۷۶-۱5۲۳/۹8۴-۹۳0( لوا بسامهط نیا هب ،یا هناخباتک عبانم هب عوجر اب و یلیلحت-یفیصوت یدرکیور اب رضاح شهوژپ .دنتفای مسجت اه هراگن نیا رد ،دوب همانهاش یاه هراگن للاخرد هرود نیا رد ار اه شابلزق تیمها و هاگیاج هتسناوت نازیم هچ ات رگراگن هک تسا هداد خساپ لاؤس هتفریذپ ماجنا یوفص رصع لیاوا رد اه شابلزق تیمها لیلاد و هاگیاج اب ییانشآ فده اب راتشون نیا .دنک ریوصت یبسامهط یاه هراگن رد اهنآ هدرتسگ ییامنزاب یلصا لیلد ،یسایس هصرع رد اه شابلزق درف هبرصحنم تیعقوم دور یم راظتنا .تسا یا هبنج هب ،شابلزق ناونع هک دهد یم ناشن ،قوف هیضرف دییأت نمض ،شهوژپ نیا جیاتن .دشاب هدوب یبسامهط همانهاش رد هک مه اه شابلزق بصانم .دنا هتخانش یم شابلزق روشک مان اب ار ناریا ،یوفص هرود رد هک یروط هب ؛دراد هراشا یا هلیبقارف هبنج نیا ،دراوم زا یرایسب رد ،دوش یم هدهاشم یرنه و یماظن ،یرابرد بصانم بلاق رد یبسامهط همانهاش یاه هراگن .دهد یم ناشن ار اهنآ تیلباق زا
یدیلک‌یاه‌هژاو .یبسامهط همانهاش ،یوفص زیربت بتکم ،یرگراگن ،اه شابلزق ،نایوفص
و مود هدنراگن ییامنهار اب هک دشاب یم "یفاب یلاق رنه رد نایوفص رادتقا دومن" ناونع اب یملاسا رنه هتشر رد لوا هدنراگن یرتکد هلاسر زا هتفرگرب هلاقم نیا * .تسا ماجنا لاح رد نارهت سردم تیبرت هاگشناد رنه هدکشناد رد موس هدنراگن هرواشم .E-mail: khazaiem@modares.ac.ir ،0۲۱- 8۲88۳۷۲5:ربامن ،0۹۱۲۳8۷۴۱0۶ :نفلت :لوئسم هدنسیون**
۱۳۹۶ ناتسمز ،۴ هرامش ،۲۲هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن 5۲ - ۴۳ تاحفص
۴۴
۱۳۹۶ ناتسمز ،۴ هرامش ،۲۲هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
همدقم
هک تسا یرامشرپ یاه هراگن هدنرادربرد ،یبــسامهط همانهاــش رد و یوفص هرود رد زیربت بتکم ناشاقن نیرتهب زا یعمج ششوک هب هاش و )۱5۲۳-۱۴۹۹/۹۳0-۹05( لوا لیعامــسا هاش تنطلــس نامز همانهاش راعشا ساسارب )۱5۷۶-۱5۲۳/۹8۴-۹۳0( لوا بسامهط ،همانهاش نیا یاه هراگن رورم اب .تــسا هدش یزاسریوصت یــسودرف دوخ صوصخم هناــشن اب هک میا هجاوم ناــشابلزق زا یعیــسو فیط اب رــیوصت اــه هراگن نــیا یاــج یاج رد ،دــشاب شاــبلزق هلاک ناــمه هــک یریگرارق و داــیز اهنآ دادعت ،اــه هراگن یــخرب رد هــک یروط هب ؛دنا هدــش .تسا هدرک داجیا یریوصت یگنهامه یعون ،مه رانک رد اهنآ شابلزق هــعماج تــیعقوم اــب ییانــشآ فدــه اــب ،رــضاح شــهوژپ یاــه ههد رد صوــصخ هــب اــهنآ تــیمها لــیلاد و یوــفص هرود رد رگراگن هک تسا شسرپ نیا هب خساپ ددصرد ،هلسلس نیا نیتــسخن رد اه شابلزق تیعقوم و هاگــیاج تیمها نیا ،هتــسناوت هزادنا هچ اــت ریوصت هب یبــسامهط همانهاــش یاــه هراگن للاــخ رد ار یوــفص هرود شابلزق یاهورین لاــعف شقن لیلد هب دوــمن ضرف ناوت یم ؟دــشکب هــب ؛ناــیوفص راــبرد و تــموکح ،تــسایس نوــگ انوگ یاــه شخب رد یاه هراگن رد اــهنآ ییامنزاب رد رــگراگن ،رــصع نیا لــیاوا رد صوــصخ یا هژیو هجوت اهنآ هاگیاج هب ،تــسا یرابرد یرنه هک همانهاــش نیا راتشون یارب یبسامهط همانهاش باختنا لیلد .دــشاب هدرک لوذبم
هعماج ،شیاه هراگن ددعت لیلد هب همانهاش نیا هک تسا نیا رضاح .تسا هداد رارق شهوژپ رایتخا رد ار ییلااب یرامآ
ًاتدمع ،هتفرگ تروــص اه شابلزق هرابرد نونک ات هــک یــتاعلاطم رد و هنیــشیپ هب ای و هدــش هتخادرپ اهنآ یماظن و یــسایس یاه هبنج هب هدمآ تسد هب یشهوژپ رتمک ،عقاو رد .تــسا هدــش هجوت اهنآ أــشنم شلات رضاح راتشون .دشاب هتخادرپ هورگ نیا یرنه یاه هبنج هب هک و یریوصت یاــه هبنج هب ،یــلبق یاــه شهوژپ هــظحلام نــمض دراد ،دشاب هتفریذپ یتاریثأت زین تــسایس زا دناوت یم هک اه شابلزق یرنه .دیامن هجوت و هدــش ماــجنا یــلیلحت -یــفیصوت یدرــکیور اــب شــهوژپ نــیا رد .تــسا هدــیدرگ یروآ عــمج یا هــناخباتک هویــش هــب نآ تاــعلاطا یاــه هراگن نــتفرگ رــظنرد اــب تــسا هدــش یعــس ،اــه هنومن باــختنا ددع ۲58 ،عومجمرد اهنآ دادعت هک یبــسامهط همانهاــش زا دوجوم هک دوــش هدافتــسا هلاقم رد و باختنا اه هراگن زا یــیاه شخب ،تــسا مهف یارب بــسانم ییاه هنومن و اه هراگن عومجم زا یدــنیآرب دــناوتب هعلاطم دروم اه هراگن همه ،روظنم نیا یارب .دنشاب هلاقم ثحب رتهب .دنا هدش جارختسا اهنآ زا ییاه شخب و دنا هتفرگ رارق
اه‌شابلزق‌یفرعم‌و‌هنیشیپ،هیمست‌هجو.1
،یوفص هلــسلس ســسؤم ،لوا لیعامــسا هاــش ردپ ،ردــیح خیــش یهلاک شناوریپ یارــب دوب هتفای نامرف )ع( یــلع ترــضح زا باوــخ رد دیامن یزــیر حرط هعیــش ماــما هدزاود ِدوــبدای ،گــنر یناوغرا و زــیامتم نآ زا ات تــشاد نآ رب ار اهنآ یو ،بیترت نیا هب و )۲۷ ،۱۳80 ،یرویــس(
۱وللوجنآ .دنراذگب رس رب ار هلاک عون نیا ،یکرت لومعم هلاک یاج هب ،سپ یهلاک هک تسا نانچ نایناریا مسر« :دسیون یم هلاک عون نیا دروم رد نآ کون و داشگ ،دناشوپ یم ار رس هک یتمسق و دنراذگ یم رــس رب خرــس ،وللوجنآ( »تسا تشگنا دنب کی تماخض هب کرت هدزاود یاراد و گنت ثعاب ،صاخ هلاک عون نیا زا یوفص نایفوص هدافتسا .)۳۴۴ ،۱۳۴۹ هک یناــسک ینعی ؛دنوــش هدیمان شابلزق ،اه کرت فرط زا اهنآ هک دــش دنتــسناد دوخ راختفا هیام ار ماــن نیا اه شابلزق اــما ،دنراد خرــس رــس رارــق هدافتــسا دروــم و دــنتفریذپ ار نآ نــیاربانب ؛)88 ،۱۳۶۳ ،رــفپمک(
نادناخ هب یرادافو هناــشن ،راگزور نآ رد هلاک نیا« هکنآ نمض .دنداد .)۳۷ ،۱۳8۲ ،ییاباب یلع( »دوب یگداز گرزب و یگرزب و یرادرس و یوفص رب اه شابلزق« :دــنک یم داــی اه شابلزق یــلک هتــسد ود زا ۲هــلاولاد دادجا و دــنا هدرب ثرا هب ار ناوــنع نیا هــک یــیاهنآ ،یــکی :دــنا عون ود نایاپ اــت هدع نــیا هــک دــنا هدوب لوا لیعامــسا هاــش تــمدخ رد اــهنآ نیب رد اهنآ یاــج و درب دــنهاوخ ثرا هب ار بــقل نیا ،دوــخ ناــمدود زا هاگ هاگ هــک دنتــسه ییاهنآ ،رگید هدــع .تــسا نیعم یماظن یاوــق ناملاغ مامت ًلاثم ؛دنوش یم رختفم ناونع نیا تفایرد هب هاش فرط ،دندمآرد عیشت نییآ هب هکنیا ضحم هب ،دنشاب هک یتیلم ره زا هاش
،دنریگ یم شابلزق ناونع هکنیا رب هولاع و دنوش یم یماظن یاوق دراو .دنوش یم دنم هرهب نآ یایازم زا و بوــسحم روــشک یابجن زا سپــس ،دنتــسه هاــش تمدخ رد هک ینایجراخ هب یــشابلزق ماقم زــین یــهاگ قلعت اهنآ هب راختفا تملاع هب شابلزق صوصخم جات و دوش یم اطعا تربار رــس رب ار جات ،دوخ تــسد اب لوا سابع هاــش هچنانچ ؛دریگ یم هتسد اب طابترا رد هلاولاد رظن .)۴۴ ،۱۳8۱ ،هلاولاد( »تشاذگ یلرش هدش ببس یتح هک تسا اه شابلزق یهورگ ارف هاگیاج رب رظان ،مود ،اه شابلزق هزاوآ و ماــن هچنانچ ؛دنــسانشب مان نیا هب ار ناریا اــت دوــب جرخ هب نایوفص ندناــسر تردق هب یارب هک ییاه تداــشر لــیلد هب ،یوــفص هرود رد هــک دوــب هدــش رــیگ ارف یا هزادــنا هــب ،دــندوب هداد شابلزق ،مــجع و سراــف ظاــفلا تازاوــم هــب ار نارــیا نیمزرــس ماــمت«
تداع نیا نایجراخ ریاــس و اه کرت نیب رد صوصخ هب ؛دندیمان یم نینچ ،شابلزق هب میورب دنتفگ یم یتقو هچنانچ ؛تشاد رایسب جاور .)50 ،نامه( »ناریا هب میورب هک داد یم ینعم
فلتخم‌یاه‌هرود‌رد‌ناــشابلزق‌تــشذگرس.2 یوفص‌تموکح
یا هدننک نییعت شقن ،لوا سابع هاش تنطلس هکنیا هب هجوت اب
۴5
یبسامهط همانهاش یاه هراگن رد اه شابلزق ییامنزاب
ود هب ناوت یم ،طابترا نیا رد ،درک افیا ناــشابلزق لاوحا و عاضوا رد هاش هرود و لوا سابع هاش زا لبق هرود ؛دومن هراشا مه زا ازجم هرود .دوش یم هراشا هرود ود نیا هب همادا رد هک دعب هب لوا سابع لوا‌سابع‌هاش‌زا‌لبق‌هرود.1.2 تاــمحز زا یــنادردق هناــشن هــب ،ناــیوفص تــموکح لــیاوا رد ناهاشداپ بناج زا یدایز هجوت ،اهنآ ندناسر تردق هب رد ناشابلزق ،ناهاــشداپ« هــچنانچ ؛دوــب فوــطعم ناــنآ هــب تبــسن هلــسلس نــیا یتموکح نیمزرــس و دندیزگ یمرب اه شابلزق زا ار دوــخ ماکح و باوــن ذوفن اب طاــبترا رد ۴ندراــش .دــش یم هداد ۳عاــطقا تروص هب اــهنآ هــب ناــیوفص تــموکح فــلتخم یاــه شخب رد ناــشابلزق دــح زا شــیب ناوارف تردق و ذوفن یناریا هعماج و رابرد رد اه شابلزق« :دــسیون یم دــش نادنچ نانآ هطلــس و ذوفن .دندــش داــیز طلــست یاراد و دــنتفای رایتخا رد ار گــنج یرــبهر هب طوــبرم روما و راــبرد مــهم لغاــشم هــک نایهاپــس اهنت هن هک تفای ینوزف نادنچ ناــشرابتعا و دنتفرگ دوخ رد هک یمان ؛دــنتفای ترهــش شابلزق مان هب ناریا تلم هــکلب ،راــبرد و اهراتات و اه یدنه و اــه کرت تــشحو و ساره هیام هتــشذگ نرق یط طاقن یصقا ات یــکرت نابز هک دوب اه شابلزق نــیمه تردق رــثارب و دوــب درک ذوفن نادــنچ رابرد رد ناــبز نیا و تفای شرتــسگ نارــیا یلامــش ،ندراــش( »دندرک یم ملکت یــسراف نابز زا شیب یکرت هب نایرابرد هــک .)۱۱۹۲ ،۳ج ،۱۳۷۴ لوا لیعامــسا هاــش تنطلــس لیاوا نامه رد هک تــشذگن یرــید یاه شخب رد هــک ناــشابلزق یدــمآراکان ،)۱5۲۳-۱۴۹۹ /۹۳0-۹05(
هاــش یلصا ینارگن .دیدرگ نایع ،دندوب هدرک خوــسر تموکح فلتخم نیا هک دوب اه شابلزق دــح زا شیب نتفرگ تردق تــباب لوا لیعامــسا شگنچ زا تردق ،هلیسو نیا هب ادابم هک دوب هتخادنا وا لد رد ار سرت ،اه شابلزق زا رتدودحم دنچره زین نایناریا ،نامز نآ رد .ددرــگ جراــخ شهاک یارب تفرگ میمصت لوا لیعامسا هاش .دندوب یبصانم یاراد ات دنادرگ تردــق تلاداــعم دراو رتــشیب ار اه یناریا ،اــه شابلزق تردــق هاش میمصت أشنم یرویــس هچنانچ ؛ددرگ داجیا یلداعت هلیــسو نیدب زا وا شیوــشت ،ار تــلاکو ماــقم هــب ناــیناریا باــصتنا رد لوا لیعامــسا .)۳۷ ،۱۳۹۳ ،یرویس( تسا هتسناد شابلزق ناریما تردق /۹8۴-۹۳0( لوا بــسامهط هاــش یــنلاوط تــموکح نارود رب شیپ زا شیب هک دروآ دیدپ ناشابلزق یارب یتصرف ،)۱5۷۶-۱5۲۳ دوــش لقتنم هقبط نیا هب تکلمم یلک دمآرد و دنوــش طلــسم مدرم یاه لاس رد هک دوب یوحن هب دنور نیا و )۲۶ ،۱۳۶۲ ،یزیراپ یناتساب(
نیرت مهم ،5ولجاتــسا یارــما ،لوا بــسامهط هاــش تــموکح یــنایاپ .)۴5 ،۱۳۷۱ ،ســتنیه( دنتــشاد راــیتخا رد ار یــتکلمم تاــماقم -۱5۷۶ /۹85-۹8۴( مود لیعامسا هاش هاتوک تنطلس نامز رد ،)۱58۷-۱5۷۷ /۹۹۶-۹85( هدــنبادخ دــمحم ناطلــس و )۱5۷۷ و هاش هک یروط هب ؛داتفا اه شابلزق تسد هب تموکح و شترا تردق یارب یماظن یاوق تیوقت یاج هب و تفرگ رارق نانآ تسد تلآ ،رابرد نیمه رد و دــنداتفا رگیدکی ناــج هب شابلزق نارــس ،عاــفد و هــلباقم ناریا ک اخ هب ار زواــجت و یور شیپ ینامثع میظع نایهاپــس ،ناــمز .)8۲-8۱ ،۱۳۷8 ،ینایب( دندرک زاغآ دعب‌هب‌لوا‌سابع‌هاش‌هرود.2.2
هــب )۱۶۲8-۱58۷/۱0۳8-۹۹۶( لوا ساــبع هاــش هــک یماگنه ای شابلزق نارــس زا یداــیز هورگ ،نارــیا رــسارس رد ،دیــسر یهاــشداپ هیعاد ،ناوج هاشداپ زا یرهاظ نیکمت دوجو اب ای و دندوب یغای انلعً سابع هاــش .)5۴ ،نامه( دنتــشاد رــس رد یراــتخم دوخ و للاقتــسا ار شردارــب و ردام اهنآ ارــیز ،تــشادن اه شابلزق اــب یــبوخ هــطبار لوا عورــشم دنزرف یو هک دندوب هداد ترهــش نــینچ مه و دــندوب هتــشک وا یهاشداپ نامز رد« .)۲80-۲۷۹ ،۱۳8۱ ،هلاولاد( تــسین دوخ ردپ دــنداد تــسد زا ار تلاوــیت ،ناــشابلزق ،۱۶۱5-۱۶۱۴/۱0۲۳ لاــس زا و یارب اــهنآ شلاــت رد یدــیلک رــصانع هــک ناگداز هاــش یــگلل شــقن زا و ییاباب( دندش مورحم زین دوب یوفص یاه تسایس رد ربارب تکراــشم ناگدرکرــس زا یرایــسب ،لوا ساــبع هاــش .)۳۶ ،۱۳۹۳ ،نارــگید و رانکرب دوخ یاهراک زا ار هیقب و تــخیوآ راد هب ار شابلزق یاــه یچروق ،۱۳۶۳ ،رفپمک( تــشامگ اهنآ یاج هــب ار رادافو یاــهرللوق و تخاــس .دندوب زاقفق هقطنم یلاها نانآ زا یرایسب هک )88 لزــنت دــنور زــین لوا ساــبع هاــش تنطلــس زا دــعب یاــه هرود رد /۱05۲-۱0۳8( لوا یفص هاش هرود رد هچنانچ ؛دنام اجرباپ ناشابلزق زــکرمت شــیازفا و شاــبلزق یارــما فذــح دــنور تــیوقت ،)۱۶۴۲-۱۶۲8 -۱۶۴۲ /۱0۷۷-۱05۲( مود ساــبع هاــش نامز رد و تفای همادا تــلود ای و دندوبن یکتم شابلزق تیفارــشا هب رگید ،تــلود ناکرا ،زــین )۱۶۶۶ ،رمیور( دنتشاد مشچ هاش دوخ هب امیقتسم و دنتشادن یشلاچ نآ ابً تردق شهاک دروم رد یوــفص ناهاــشداپ تــسایس .)۱0۲-۱0۱ ،۱۳80 دهع رخاوا اــت اهنآ و دــیدرگن رــجنم اهنآ لــماک یدوــبان هــب ،اــه شابلزق .)۴0 ،۱۳۶۲ ،یزیراپ یناتساب( دنداد همادا دوخ تایح هب یوفص
همانهاش‌یاه‌هراگن‌رد‌اه‌شابلزق‌ییامنزاب.3 یبسامهط
لیعامسا هاش تنطلس نامز رد یبسامهط همانهاــش یاه هراگن بتکم نارگراگن زا یــعمج تــسد هــب )۱5۲۳-۱۴۹۹/۹۳0-۹05( لوا لوا بــسامهط هاــش تیامح تحت ،یو گرــم زا سپ و قــلخ ،زــیربت نــیا ناوــت یم نــیاربانب .تــفای هــمادا )۱5۷۶-۱5۲۳/۹8۴-۹۳0(
میقتــسم یاه تیامح اب هک تفرگ رــظن رد یرابرد یرــنه ،ار هخــسن .تسا هدش یزاسریوصت یوفص ناهاشداپ رد راب نیلوا یارب هک یوفص زیربت بتکم یاه هراگن صاخ یگژیو هدنیامن زین یبسامهط همانهاش یاه هراگن و دمآ دیدپ یناریا یشاقن هلاک هک تــسا یــصاخ یاــه هلاک زا هدافتــسا ،دوــش یم بوــسحم نآ .تــسا هتفرگ رارق اه هراگن رد رــضاح دارــفا رــس رــب و دراد ماــن شاــبلزق هدزاود یاراد و گنر خرس ،هلاک عون نیا ،دش نایب ًلابق هک هنوگ نامه زا روظنم هک درک هراــشا دیاب .تــسا هدناــشوپ یم ار رــس هک هدوب کرت هلیم و هدش یم هدیچیپ رس رود هب هک تــسا یراتــسد ،هلاک عون نیا .تسا هدش یم جراخ نآ نایم زا هدوب کرت هدزاود یاراد هک یگنرزمرق هلاک عون نیا هک میروخ یمرب یددعتم دارــفا هب ،اه هراگن نیا رورم اــب شرامش دح زا اهنآ دادعت ،هاگ هک یروط هب ؛دنراد رس رب ار زمرق گنر اب یــنارگراگن نیتــسخن زا ار دــمحم ناطلــس ناوــت یم .دوــش یم جراــخ
۴۶
۱۳۹۶ ناتسمز ،۴ هرامش ،۲۲هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
.دنا هدرک ریوصت یوفص هرود یاــه هراگن رد ار اه شابلزق هک تــسناد ار یبــسامهط همانهاــش ددــعتم یاــه هراگن زا یا هــنومن ،۱رــیوصت ناــشن فــلتخم یاــه تیعقوم رد ار اــه شابلزق هــک دــهد یم ناــشن ،دوجوم ناوارف یاه هنومن نایم زا هراگــن نیا باختنا لیلد ؛دــهد یم ناوت یم هک تسا ییاه هراگن نیرتهب هلمج زا ،هراگن نیا هک تسا نیا رتهب کرد یارــب و درک هدهاــشم نآ رد ار اه شابلزق بــصانم زا یا هراــپ نیا عاونا همه هک دشن تفای یا هراگن دنچره ؛تسا هدش هدروآ ،ثحب تیعقوم رد تــقد اب .دــشاب دوجوم نآ رد اج کی تروــص هــب بــصانم هدهاــشم یرابرد بصانم یارجا لاح رد ار اهنآ هاگ ،دارــفا نیا صاــخ هــفیظو ماــجنا لاــحرد ناــیرابرد و هاــشداپ نوــماریپ هــک مــییامن یم دربن لاحرد ،بــسا رب راوس و وج گنج یناراوــس بلاقرد هاگ ؛دنتــسه رد .دنشاب یم زاس نتخاون لوغــشم ،هراگن زا یا هــشوگرد هاگ و راکیپ و .۶ دوش یم هراشا ،دنراد هک یبصانم و دارفا نیا عاونا هب همادا یرابرد‌بصانم.1.3
راعــشا ،اــهنآ رد هــک یبــسامهط همانهاــش یاــه هراگن رد تــقد اــب هب ،تسا هدش ریوصت یناریا ناهاشداپ ناتساد و یسودرف همانهاش اهنآ ناوت یم ،اه هناــشن یخرب هب هجوت اب هــک میروخ یمرب یناــشابلزق هک داد یاج زیامتم هتسد هــس رد و درک بوــسحم یرابرد یدارفا ار هک راکــشریم یرابرد بصنم و نارازگ تمدخ ،ناــظفاحم :زا دــنترابع .دوش یم هتخادرپ ازجم روط هب کیره هب ناظفاحم.1.1.3 رمک هب یریشمش ای رجنخ ،دارفا نیا زا یرایسب ،۲ریوصت قباطم نانابهگن و ناــظفاحم شقن رد ار اــهنآ فیاظو ناوت یم هــک دنا هتــسب نادرم« :دــسیون یم اهنآ دروم رد ندراــش .دومن روصت هاــشداپ و رابرد زین یرجنخ و دــندنب یم ریــشمش دوــخ رمک هــب ،ناــیرابرد و یهاپــس
.دنا‌هدمآرد‌ریوصت‌‌هب‌اه‌شابلزق‌بصانم‌زا‌یا‌هراپ،نآ‌رد‌هک‌یبسامهط‌همانهاش‌یاه‌ه‌راگن‌زا‌یا‌هنومن،روصمریم‌هب‌بوسنم،لباک‌رد‌بارهم‌اب‌لاز‌تعیب‌هراگن-1ریوصت )Canby,2014,116(:ذخأم
۴۷
ریوصت یرابرد‌بصنم‌عون
ناظفاحم دوــخ اــب دــنزاجم ،دــنراد ناهاــشداپ زا داژــن هــک یناگداز هاــش و دــنراد زــین ۷هــینروات .)8۱۱ ،۲ج ،۱۳۷۴ ،ندراــش( »دنــشاب هتــشاد رــجنخ دنراد رمک هب یرجنخ ،کچوک و گرزب زا ،رابرد لاجر« :تسا دقتعم نآ بحاص نوئــش و تعاطتــسا هب هتــسب اهرجنخ تــمیق و تــنیز و اما .تسا هدش نیزم هرقن زا شفلاغ و هتسد ،اهنآ نیرت تــسپ .تــسا و دنناــشن یم دوخ یاهرجنخ هب یتمیق رهاوج دنناوتب هچره ناگرزب کی ،دنتخاــس مود سابع هاــش یارب هعفد نیرخآ هک یرجنخ یارــب »تــشاد نزو طاریق ۶0 زا شــیب هک دــندوب هدرب راک هــب ساــملا هــتخت .)۶۲۳ ،۱۳۶۳ ،هینروات(
ناــنابهگن نــیا زا نتدصیــس ،دوــب اــپرب اروــش هــک ییاه بــش رد دنداد یم ینابهگن ،یــشاب یچروق ماــن هب ریــشمش و رجنخ هب حلــسم رود هاــش هاگــشیپ زا ،دوب هتفرگن نایاپ اروــش هــسلج هک یماگنه ات و ،یردناــسلاد( دندیــشوک یم یو تــسارح و ظــفح رد و دندــش یمن نیح رد هاــشداپ نامزلام و ناــهارمه هــلمج زا رــفپمک .)۴۷۱ ،۱۳۴۹ دوخ هدنامرف هارمه هب ،راوس یفوص تــسیب دودح زا ،شیاه یراوــس
زا یضعب .دنتشاد رس رب کرت هدزاود خرس همامع همه هک دنک یم دای نارگید همامع یلو دنتشاد دوخ همامع رب ییابیز رایسب یاهرپ ،اهنآ ظفح و هاــش تــینما بــقارم اــمئاد اــهنیا .دوــب تــنیز نودــب و هداــسً ،تــسد رد و هدیمخ یریــشمش دوــخ رــمک رد اــهنیا .دــندوب وا ناــج دس ار هاــش بکوم هار ،مدرم هاگره ات دنتــشاد یقامچ ای تــسد بوچ .)۲۳۳-۲۳۲ ،۱۳۶۳ ،رفپمک( دننک قرفتم ار اهنآ ،دندرک نارازگ‌تمدخ.2.1.3 دنا هتــشاد دوجو نایوفص رابرد رد نارازگ تمدخ زا یدایز دادــعت رد دارــفا نــیا .دــنا هدرک یم تــمدخ فــلتخم یاــه شخب رد هــک شابلزق صوــصخم یاه هلاک اب زین یبــسامهط همانهاــش یاــه هراگن زا مادــکره ،اــه هراگن نــیا رورــم اــب .)۳رــیوصت( دــنا هدمآرد رــیوصت هــب هدــش لوحم اهنآ رب هک یفیاظو ماــجنا لاح رد ار نارازــگ تمدخ نــیا
.یبسامهط‌همانهاش‌یاه‌هراگن‌رد‌رابرد‌ناظفاحم‌ماقم‌رد‌اه‌شابلزق-2ریوصت )Ibid,65,77,94,283,304,311(:ذخأم یبسامهط همانهاش یاه هراگن رد اه شابلزق ییامنزاب
۴8
۱۳۹۶ ناتسمز ،۴ هرامش ،۲۲هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
ریوصت یرابرد‌بصنم‌عون
نارازگ‌تمدخ
فورــظ لــمح لاــح رد ناــنآ زا یــخرب .مــییامن یم هدهاــشم ،تــسا و تاعیام یوــتحم فورــظ عاونا لــمح لاــح رد رــگید یــخرب و هوــیم رگید یخرب و هداتــسیا تلاح هب یضعب هک دنتــسه ...و اه یندیــشون شیپ ناــشلباقم تمــس هب ار فورظ ،یــیاریذپ تــهج و دنا هتــسشن ،اذغ فرص ماگــنه و نایوفص یراــبرد یــیاریذپ مــسارم رد .دــنا هدرب فیصوت هک دنا هتــشاد یصاخ هفیظو ،نارازگ تمدخ نــیا زا مادــکره حرش و تــسا هدمآ یوفص هرود یاه همانرفــس زا ییاه شخب رد اهنآ .دجنگ یمن لاجم نیا رد نآ ناراکشریم.3.1.3 یاــه هراگن رد تــقد اــب ناوــت یم هــک یرــگید یراــبرد بــصانم زا )۴ریوصت( تسا راکشریم بصنم ،درک هدهاشم یبسامهط همانهاش هاگ .)۱۳۶۳ ،رفپمک( تسا هدوب »یرابرد یبصنم« ،یوفص هرود رد هک بحاص هصخشم .دنتسب یم دوخ رمک هب یریــشمش زین اهراکــشریم هــتفرگ یم دوــخ تــسد یور هــک تــسا یراکــش یزاــب ،بــصنم نــیا نتفر گنهآ یماقملااو تیصخش« هک یماگنه هک بیترت نیدب .تسا رد یراکــش نیهاــش ای زاب مادکره هک رفن ود ای کــی ،درک یم راکــش هــب :۲ج ،۱۳۷۴ ،ندراــش( »دــندرک یم یــهارمه ار یو ،دنتــشاد تــسد نایارس هجاوخ رایتخا رد تاقوا رتشیب ،یشابراکشریم بصنم .)8۱8 راکــش هب هاــش نانز رفاو هقلاع نوهرم ،رما نیا دیاــش هک هتــشاد رارق نایارــس هجاوخ هک میناد یم .)8۹-88 ،۱۳8۴ ،عاجــش( دــشاب هدوب ؛دندوب هدــمآ ناریا هــب زاقفق نیمزرــس زا هک دــنا هدوب یرــجاهم دارــفا تنطلــس هرود زا و شابلزق هن و دندوب یناریا هن اــهنآ ،رگید تراــبع هب
هب یوفص ناهاشداپ هک یدامتعا ببــس هب ،دعب هب لوا سابع هاــش اهنآ هب نایوفص یارس مرح و رابرد رد ار یمهم بصانم ،دنتشاد اهنآ .دندوب هدرک راذگ او یماظن‌بصانم.2.3 یاه هنحص رگ تیاور ،یبسامهط همانهاش یاه هراگن زا یرایــسب راعــشا اــب بــسانتم هخــسن نــیا نارــگراگن هــک تــسا درــبن و گــنج نیا رد ،5رــیوصت قباطم .دنا هدیــشک رــیوصت هــب یــسودرف همانهاــش و ،نامک و رــیت ،ریــشمش نوچ مه ییاه حلاــس اب ناــشابلزق ،اه هراگن .دنا هدش ریوصت ناشیابقر اب گنج لاح رد ...
لیکــشت ناــشابلزق ار لوا لیعامــسا هاــش هاپــس هــک مــیناد یم ،دراد دوجو یــبایزرا و دروآرــب ِناکما هک اجنآ اــت« هــچنانچ ؛دــنداد یم لیابق هب لوا لیعامــسا هاــش یماظن ناراداوــه قافتا هــب بیرق رــثک ا ،نامکرت ناــشابلزق نیا .)۳۲ ،۱۳80 ،رمیور( »دنتــشاد قلعت نامکرت هاــش و )۱5۲۳-۱۴۹۹/۹۳0-۹05( لوا لیعامــسا هاــش ناــمز رد یــگنج طلــسم یورــین ،)۱5۷۶-۱5۲۳/۹8۴-۹۳0( لوا بــسامهط هب دنتسناوت نایوفص هک دوب نانآ یاه تداشر اب و دندوب ناریا هاپس رد عیشت بهذم هک دوب اهنآ ریــشمش تردق کمک اب و دنــسرب تردق ماقم رد« زین هاــشداپ رادتقا ،نایم نیا رد .تفای جاور نایناریا نایم روــش ،)جع( یدهم بئان ناونع هب یو تمصع هب رواب و لماک دــشرم دیدپ دربن هب ار شاــبلزق نایوج گنج رــیذپان تمواقم اــبیرقت قوــش وً
.یبسامهط‌همانهاش‌یاه‌هراگن‌رد‌رابرد‌نارازگ‌تمدخ‌ماقم‌رد‌اه‌شابلزق-3ریوصت )Ibid,84,116,196,285(:ذخأم
۴۹
یرابرد‌بصنم‌عون ریوصت
ناراکشریم
رایسب یاهورین ربارب رد یگداتــسیا هب ار نانآ هک یقوــش و روــش ؛دندرک .)۱8۴ ،۱۳80 ،یرویس( »تخاس یم دنمناوت ینامثع دنمتردق یدوجوم دننام ،هاش تــساوخ هب هک دندوب هتفریذپ اه شابلزق«
هــجوت هتــسیاش اــه گنج رد اــهنآ یــناوخزجر .دــنراذگ تــمرح یــهلا هار رد ار مدوــخ :یــنعی "میدیــشروم مــیریپ مــیغدلوا ناــبروق" :تــسا رد اهنآ هنابصعتم راتفر زا یــیاه شرازگ .منک یم ینابرق مدــشرم و ریپ دوب اهنآ ینورد نامیا زا یک اح اهنآ دایرف هک دناــسر یم گنج نادیم دندوب دقتعم نوــچ ،دنتــساوخ یمن یزوریپ زج یزــیچ ،گــنج رد و .تفر دــنهاوخ تــشهب هــب میقتــسم دــنریمب مــه رــگ ا و دــنریذپانانف نابز هب نابز ،زارد نایلاــس هک لیعامسا یریذپان تــسکش هب داقتعا یاــه نادیم رد ار وا دارــفا تردــق و ناوــت هــک دوــب یــلماع ،تــشگ یم .)۳۲ ،۱۳80 ،رمیور( »درک یم نادنچود گنج یــگنج یورــین و دنتــشاد یدیدــش یــفنص ماجــسنا اــه شابلزق دوب مرتحم ناــینامثع دزــن یتح هک دــنداد یم لیکــشت ار یک ان مهــس اهنآ زا یلوا تــسد هبرجت هک دنتــسناد یم یــیاه ییاپورا ار شــتردق و نایوج گنج حلاس دروم رد هلاولاد .)۱۹۹ ،۱۳80 ،یرویــس( دنتــشاد ارــیز ،دــنور یم گــنج هــب هراوــس اــه شابلزق« :دــسیون یم شاــبلزق نامک و ریت ًلابق ناشیا هحلسا .دنرادن یهجوت ماظن هدایپ هب نایناریا ار گنفت زا هدافتــسا و دوب رپــس و نــیزربت و رــجنخ و هزــین و ریــشمش و هدرک قرف عضو نوــنک ا اما ؛دنتــسناد یم تعاجــش و یگنادرم فلاخ نامه زاب ناــشنارادرس یهتنم ،دنا هدــش گنفت هب زهجم ،هدع نیا و تلع هب گــنفت نتــشادرب زا و دــنرب یم راک هــب ار یــمیدق یاه هحلــسا ،تسین نانآ ماقم و نأش بسانم شلمح هکنیا ناونع هب و ینیگنس .)۲۷8 ،۱۳8۱ ،هلاولاد( »دننک یم یراددوخ راــیتخا رد یــماظن مــهم بــصانم ،یوــفص هرود لــیاوا رد یماظن دــشرا ماقم ود ،لوا لیعامــسا هاــش زا دــعب« و دوــب ناــشابلزق هــب یرگ یــشاب یچروق و هاپــس لک یــهدنامرف اــی یــیارملااریما یــنعی رد« عقاو رد .)۳۳ ،۱۳۹۳ ،یرویس( »دیسر شابلزق نابصنم بحاص
یوفص تموکح هدنراد هاگن ،یماظن رظن زا شابلزق لیابق ،مهد نرق تــسد رد مکحم ار روما مامز ،هاــش هک یتاظحل .دــنتفر یم رامــش هــب تــسایس رد شابلزق ردتقم یاــسؤر ذوفن هک دوب یــماگنه ،تــشادن مــشچ و گنج بلغا ،تاقوا نیا رد ؛دــش یم هزادنا زا شیب تکلمم ،نرب( »تــشاد دوــجو لــیابق و فــیاوط زا یــضعب نــیب یمــشچ مه و اهنآ تردق زا لوا سابع هاش ،دش رکذ ًلابق هک روط نامه .)۴۶ ،۱۳5۷ نیا اما ؛دومن اــهنآ نیزگیاج ار یزاقفق نارجاهم و تــساک تدــش هب یاه شخب رد نانچ مه زین دعب هب لوا سابع هاش هرود رد ناشابلزق هب دنچره ،یــماظن بصانم رد هــلمج زا ،یوــفص تموکح فــلتخم زا طاــبترا نــیا رد یلرــش هــچنانچ ؛دــندنام یــقاب ،رــتدودحم تروــص ربخ ناریا تادحرس رد لوا سابع هاــش نامز رد زابرــس رفندص بیرق یاه همامع و هدیــشوپ زمرق سابل و دندوب راوــس یگمه هک دــهد یم و ریشمش و نامک و ریت هشیمه و دنداهن یم رس رب زمرق یاهرپ اب زمرق ،۱۳۶۲ ،یلرش( دندرک یم لمح ،دوخ اب هارمه ار نیشتآ هحلسا و هزین هک ناملاغ هک تسا نیا ،دسر یم رظن هب مزلا نآ رکذ هک یا هتکن .)۷0 بوسحم یزاقفق نارجاهم و دندوب لوا سابع هاش هاپس ماظن هراوس دندرک یم هدافتــسا شابلزق جاــت زا یــصوصخم عــقاوم رد ،دندــش یم هدرک هراــشا هلاولاد هــک ار یا هــتکن ،ندراــش .)۲۷۷ ،۱۳8۱ ،هــلاولاد(
رکذ یرتــشیب دیک أت اب ،دــش هراــشا نآ هب رضاح هلاقم رد زین رت شیپ و ،شدوخ نامز رد نایناریا یاــه مان زا یکی اب طاــبترا رد یو ؛دــنک یم هدافتــسا ناونع نیا زا ینامز دیوگ یم و دنک یم دای شابلزق ناونع اــب ،۱۳۷۴ ،ندراش( دشاب نانآ یاه یدنمزوریپ زا تبحص هک دوــش یم نتفرگرارق هــک تفرگ هــجیتن هــنوگ نیا ناوــت یم نــیاربانب .)۶8۷ :۲ج هناــشن ،لوا سابع هاــش نامز رد یزاقفق یملاغ رــس رــب شاــبلزق هلاک هدوب نارــیا هاپــس رد ندرک تمدخ ،رــگید ترابع هــب و ندوــب یــناریا .یو شابلزق تــلاصا و أــشنم هب هراــشا ،میقتــسم روط هب هن و تــسا
.یبسامهط‌همانهاش‌یاه‌هراگن‌رد‌راکشریم‌یرابرد‌بصنم‌ماقم‌رد‌اه‌شابلزق-4ریوصت )Ibid,84,86,199,292(:ذخأم
یبسامهط همانهاش یاه هراگن رد اه شابلزق ییامنزاب
50
۱۳۹۶ ناتسمز ،۴ هرامش ،۲۲هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
یرنه‌بصانم.3.3 هــب ،یبــسامهط همانهاــش یاــه هراگن رورــم اــب ،۶رــیوصت قــباطم نتخاون لوغشم ،یهورگ ای یکت تروص هب هک میروخ یمرب یناشابلزق یــسودرف همانهاــش راعــشا اــب قــباطم .دنتــسه فــلتخم یاهزاــس یرابرد یاــه طیحم رد اــهنآ نتخاون و فــلتخم یاهزاــس دوــجو زــین ،گنچ ،ین نوچ مه ییاهزاس ،اه هراگن نیا رد .تــسا هدوب موــسرم .دنوــش یم هتخاون اه شابلزق طــسوت هک دروخ یم مــشچ هب ... و راــت هدوــب دوــخ هــب صوــصخم ناگدــنزاون یاراد راــبرد ،یوــفص هرود رد ینعم هب و دنیوگ یم 8یشاب یچلاچ ار اهنآ هک رابرد ناگدنزاون« .تسا
دیما هب بــسانم یاــه تصرف رد ،تــسا ناگدــنزاون یاــه هورگ دــشرا یکی هاــش رگ ا و دنور یم ناگرزب و نادــنم هاج هناخ هب ،یزــیچ نــتفرگ هدناوخ ،دــشخب میظع یبصنم ای دهد رارق تیانع دروــم ار فارــشا زا روضح یــیامنرنه یارــب یــیوگداب کرابم تبــسانم هــب ،هدــناوخان اــی :۳ج ،۱۳۷۴ ،ندراــش( »دوــش هداد ناــشیا هب یزیچ رــگم ،دــنبای یم هاــش تــخت لــباقم رد تــسرد یــطخ ،ناگدــنزاون نــیا .)۹80-۹۷۹ ،هناهاش راب تدم لوط مامت رد ناشیا یگدنزاون .دنداد یم لیکــشت هاــش هب هچنآ زا دــنناوتن ناــنامهم هکنیا دــصق هــب اذــغ فرــص زا لــبق .)58 ،۱۳۷۷ ،نوسناس( تــشاد همادا ،دنوش قوبــسم دــش یم هتفگ
.یبسامهط‌همانهاش‌یاه‌هراگن‌رد‌اه‌شابلزق‌یماظن‌بصانم-5ریوصت )Ibid,79,158,273(:ذخأم
.یبسامهط‌همانهاش‌یاه‌هراگن‌رد‌اه‌شابلزق‌یرنه‌بصانم-6ریوصت )Ibid,84,86,234,252(:ذخأم
5۱
هجیتن
صوصخم هلاک ،لوا لیعامسا هاــش ردپ ،ردیح خیــش هکنآ زا سپ یکرت هدزاود گنرزمرق هــلیم هک یراتــسد زا دوب ترابع هک ار شاــبلزق لوا لیعامــسا هاــش هب دارفا نیا ،داد جاور ،دمآ یم نوریب نآ نایم زا یاه تداــشر و دندرک یدایز کمک ،ناــیوفص ندیــسر تردق هــب رد ،ناــیوفص ندیــسر تردــق هب زا ســپ .دــنداد ناــشن دوــخ زا یــناوارف یمهم بصانم ،یوفص تموکح فــلتخم یاه شخب رد اــه شابلزق ؛دندوبن نــمکرت لیابق زا اــموزل هــمه دارفا نــیا .دــنتفرگ تــسد رد ارً ای و یزاــقفق ناــملاغ رــس رــب یــتح هاگ اــهنآ صوــصخم هلاک هــچنانچ ات اه شابلزق .تفرگ یم رارق ،دندمآ یم رابرد هب هک یا یجراخ یارفس یماظن یاه شخب رد یدایز تردق ،لوا سابع هاش تنطلس زا لبق ناگداز هاــش تیبرت و یــگلل بصنم یــتح و دنتــشاد نارــیا یــسایس و نامز زا اما ،تــشاد رارق اهنآ هدهعرب ،دوب تیمهااب رایــسب هک یوفص نیا یاه تــسایس رــییغت لــیلد هب هــک دوب دــعب هــب لوا ساــبع هاــش زا لماک روط هب دنچره و دندش فیعض رایسب ،اهنآ هب تبسن هاشداپ .دنداد تسد زا ار دوخ بصانم رثک ا اما ،دنتفرن نیب اه شابلزق هدهاــشم و یبــسامهط همانهاــش یاه هراگن هعلاطم اب هــس ناوت یم ،دنا هدــش ریوصت اه هراگن رد دوــخ صوــصخم هلاک اــب هــک بصانم :زا دــنترابع هــک درک فیرعت اــهنآ یارــب ار بــصانم یــلک هتــسد لماش اهنآ یرابرد بصانم .یرنه بصانم و یماظن بصانم ،یرابرد هک تسا راکــشریم بصنم و هاــشداپ و رابرد نارازگ تمدخ ،ناظفاحم هوحن اب نارازــگ تمدخ ،ناــشیاهریشمش و اهرجنخ اب ناظفاحم هورــگ بصنم نیا بــحاص هک یزاــب اب راکــشریم بــصنم و ناــشیاه تمدخ بصانم .دنا هدــش صخشم و ییاــسانش ،تــسا هتفرگ تــسد یور رب نــتخاون اــب یرــنه بــصانم و گــنج نــیحرد اــهنآ تــلاح اــب یــماظن لــباق ... و ،گــنچ ،راــت ،یــن لماــش ،دــنراد تــسد رد هــک ییاهزاــس شابلزق صوصخم هلاک ،هورگ هس ره رد هکنآ نمض ؛دنتسه ییاسانش .تسا هتفرگ رارق ناشیا یاهرس رب ،تساهنآ یلصا هصخشم هک راک هک تسا یرابرد یرنه یبــسامهط همانهاــش هکنیا هب هجوت اب هدش عورش وا نامز رد و لوا لیعامسا هاش روتــسد هب نآ یزاــسریوصت
هکنیا هب هجوت اب و تسا هدیسر نایاپ هب لوا بسامهط هاش نامز رد و ،هژیو تیعقوم ندوب اراد لــیلد هب هاــشداپ ود نیا نامز رد اــه شابلزق و یماظن بــصانم راد هدهع و دنتــشاد نایوفص راــبرد رد یداــیز ذوــفن هداد صاصتخا دوــخ هب ار بصانم نــیا زا یا هدمع شــخب و یــسایس ،اهنآ یعامتجا ذوــفن هک دــسر یمن رظن هب بیجع مه نادــنچ ،دــندوب هب ؛دوش هدیشک زین ریوصت رنه هصرع هب هک دشاب هدوب ریگ مشچ ردق نآ هعماج زا ار دوخ یریوصت ثاریم زا یشخب هراومه دنمرنه هک صوصخ .دنک یم هــضرع رــیوصت باــق رد و درــیگ یم ماو شا یــنوماریپ طــیحم و لوا سابع هاش هرود هب طوبرم روبزم همانهاــش یزاسریوصت رگ ا دیاــش ،هاشداپ نیا طسوت اه شابلزق هجوت لباق فیعضت لیلد هب ،دوب دعب هب .میدوب یمن اه هراگن رد دارفا نیا روضح دهاش دح نیا ات هک یناشابلزق هک تسا نیا ،تسا بجاو نآ رکذ هک یرگید هتکن یگمه اموزل ،دــنیآ یم مــشچ هب یبــسامهط همانهاــش یاه هراگن ردً تــیعقوم رــثارب و دــنا هدوبن شاــبلزق ،تــلاصا ظاــحل هــب تــیعقاو رد رــیوصت هــب رــگراگن طــسوت هــک تــسا هدوــب اــهنآ یــعامتجا و یــسایس هشیمه راکشریم بصنم ،لاثم ناونع هب هچنانچ ؛دنا هدــش هدیــشک هدوب یزاقفق ناــملاغ رایتخا رد اــتدمع و هدوبن دارــفا نــیا راــیتخا ردً سابع هاــش هرود زا رابرد نارازگ تمدخ زا یرایــسب بصنم ای و تــسا یرنه بصانم اــی و تــسا هدوب ناملاغ نیا هدهع رــب زین دــعب هــب لوا رود ،ناشابلزق هب اهنآ نداد تبــسن یردق هک زاــس نتخاون نوچ مه .دسر یم رظن هب نهذ زا یاه هراگن رد دارفا نیا رــس رب شابلزق هلاک نتفرگرارق ،عوــمجمرد اه شابلزق صاــخ تــیعقوم رــگ نایب دــناوت یم یبــسامهط همانهاــش و یهورگ ارف یا هــبنج هب هک دــشاب هدوب ناــیوفص تنطلــس لــیاوا رد روشک ،اه شابلزق هزاوآ و مان لیلد هب و تسا هتشاد هراشا یا هلیبقارف یــسایس تردق زا یک اح و دنا هتخانــش یم مان نــیمه هب زــین ار نارــیا .تسا هدوب نایوفص تموکح لیاوا رد صوصخ هب اه نآ یماظن و
هک تــسا هدوبن یا هنوگ هب ،هناهاــش سلاجم رد اهزاــس نیا نــتخاون هلاولاد هــچنانچ ،دنک داــجیا یتمحازم ،تــفایض رد نارــضاح یارــب هتــسشن سلجم رد ام هک یتدم یط رد« :دــسیون یم طاــبترا نــیا رد راک نیا یلو ،دــندوب ندناوخ و ندز زاــس لوغــشم ناگدنزاون ،مــیدوب ام یارب نانآ یادص هک یروط هب ؛تفرگ یم ماجنا یگتــسهآ هب رایــسب رد و درک یمن داجیا یتحاران ،میدوب فلتخم یاه تبحص لوغشم هک .)۱۷8 ،۱۳8۱ ،هلاولاد( »دوب شدرگ رد زین بارش ،تدم مامت و یــن یــعون نــتخاون و نارــگ شمار یــیامنرنه زا ۹دــنلد هیلود و لبط ،گنچ ،دــش یم ارجا زاوآ اب هارمه هک یمیــس کی یاه نولویو ییاپورا نت دنچ راختفا هب مود سابع هاش هک ینشج سلجم رد ،گراُ نیا نمضرد .)۳۱-۲8 ،۱۳55 ،دنل د هیلود( دهد یم ربخ ،دوب هدرک اپرب هب هاش ،دوش مهارف طاشن و رورس بابسا رتشیب هکنیا یارب« ،اه ینامهم ،ارعش ،ناگدنهد شیامن ،اه لاقن ،اه کقلد ،نز ناگدنناوخ ،ناصاقر .)۱0۷ ،۱۳۶۳ ،رفپمک( »دهد یم قوقح ... و اهریگ یتــشک ،نارو نخس
ًاتدمع ناــشابلزق ،یوفص هرود لیاوا رد ،مــیناد یم هک ییاجنآ اــت هک یروط هب ؛دــنا هدوب بصنم بــحاص یرابرد و یــماظن بــصانم رد ،لیلد نیمه هب .تسا هدــش دای ریــشمش لها ناونع اب اهنآ زا اتدمعً مه نآ ،راــبرد طیحم رد یــگدنزاون نوچ مه یرــنه بصانم یدــصت ،دنا هتــشاد اــهنآ هــک یا هنیــشیپ هطــساو هب ،یوــفص هرود لــیاوا رد ار نآ یــلک هب ناوــت یمن دــنچره ؛دــسر یم رــظن هــب لــمتحمان یردــق و بصنم نــیا رد اه شابلزق یزاــسریوصت دــسر یم رظن هــب .دوــمن در هلاولاد نانخس نامه رب رظان ،دارفا نیا رس رب شابلزق هلاک یریگرارق راک هب نایناریا دروم رد ار شابلزق ینعی ناونع نیا هک دشاب ندراش و هب زاس نتخاون لاحرد اه هراگن رد ار دارفا نیا زین رگراگن و دنا هدرب یم هطلــس هطــساو هب و یوفص هرود لیاوا رد اه شابلزق تیمها ببــس .تسا هدیشک ریوصت هب راگزور نآ ناریا رد اهنآ یماظن و یسایس
یبسامهط همانهاش یاه هراگن رد اه شابلزق ییامنزاب
5۲
۱۳۹۶ ناتسمز ،۴ هرامش ،۲۲هرود یمسجت‌یاهرنه-ابیز‌یاهرنه‌هیرشن
اه‌تشون‌یپ
1 Giovan Maria Angolello.
2 Pietro Della Valle.
هب ار ینیعم یــضارا و یداــبآ هیحان هک دــش یم قلاطا یدراوــم هــب عاــطقا ۳ یمولعم هنلااــس تایلام ،عــقاو رد و تادیاع لــباقمرد ،دوــب رظن دروم هــک یــسک یارب ینان و بآ ،تاــعطقم نیا هک دوب رظن رد هــشیمه هتبلا .دــندرک یم راذــگ او .)۷۲ ،۱۳۶۲ ،یزیراپ یناتساب( دشاب هتشاد فرط 4 Jean Chardin.
نیرت گرزب( ولماــش هفیاط .۱ :زا دــندوب ترابع شابلزق فــیاوط نــیرت گرزب 5 ردقلاوذ هفیاط .5 ولمور هفیاط .۴ نامکرت هفیاط .۳ ولجاتسا هفیاط .۲ ،)هفیاط هفیاط ،اه هفیاط نیا زا ریغ هب .ولکت هفیاط .8 راجاق هفیاط .۷ راــشفا هفیاط .۶ّ .)۳0۳ ،۱۳8۶ ،درف یرافغ و ییاون( دندوب زین یاتغج و ینگچ ،رل ،ءارک ا شلات یاــه هراگن رد اــه شابلزق بــصانم زا یــلک هتــسد هــس هــب هــلاقم نــیا رد ۶ یاه هراگن رد دوجوم بصانم یسررب و دوش یم هتخادرپ یبــسامهط همانهاــش دوخ دناوت یم و تــسین شهوژپ نــیا رظندم ،رتــشیب تایئزج اب همانهاــش نــیا .دشاب ازجم یا هلاقم ناونع 7 Jean-Baptiste Tavernier.
8 Tchalchi.
9 Daulier Deslandes.
عبانم‌تسرهف
نایزینو یاه همانرفــس رد وللوجنآ "همانرفــس ،)۱۳۴۹( ایرام ناووج ،وــللوجنآ .نارهت ،یمزراوخ ،یریما رهچونم همجرت ،"ناریا رد نارود هتساخون ناگبخن ،هصاخ ناملاغ ،)۱۳۹۳( نارگید و نسوس ،ییاباب
.نارهت ،زکرم ،۲چ ،راشفا نسح همجرت ،یوفص ،یوفص رصع داــصتقا و تــسایس ،)۱۳۶۲( میهاربادمحم ،یزیراپ یناتــساب
.نارهت ،هاشیلع یفص ،۳چ سوواکــیک هــمجرت ،هــیوفص هرود رد تلااــیا ماــظن ،)۱۳5۷( رــهر ،نرــب
.نارهت ،باتک رشن و همجرت هاگنب ،یرادناهج ،هــیوفص هرود یاــه گنج ،نارــیا یــماظن خــیرات ،)۱۳۷8( اــباب ناخ ،یــنایب
.نارهت ،ملق نیرز اب ،یرون بارــتوبا همجرت ،هــینروات همانرفــس ،)۱۳۶۳( تــسیتاب ناژ ،هــینروات
.نارهت ،ییانس هناخباتک ،۳چ ،یناریش دیمح حیحصت و یلک رظندیدجت یاه همانرفــس" رد یردناــسلاد همانرفــس ،)۱۳۴۹( وــتنچنیو ،یردناــسلاد
.نارهت ،یمزراوخ ،یریما رهچونم همجرت ،"ناریا رد نایزینو ،افــش نیدلا عاعــش همجرت ،هلاولاد ورــتیپ همانرفــس ،)۱۳8۱( ورــتیپ ،هــلاولاد
.نارهت ،یگنهرفو یملع ،۳چ نمجنا ،ابص نسحم همجرت ،ناریا یاه ییابیز ،)۱۳55( هردنآ ،دنل د هیلود
.نارهت ،باتک ناراد تسود همجرت ،"ناــیوفص هرود نارــیا خــیرات" رد ناــیوفص هرود ،)۱۳80( ر.ه ،رــمیور
.نارهت ،یماج ،دنژآ بوقعی هاــش دــهع رد نارــیا روــشک عــضو :نوــسناس همانرفــس ،)۱۳۷۷( نوــسناس
.ناهفصا ،اه لگ ،رایرهم دمحم همجرت ،یوفص نامیلس ،یــهللا حور یــلع ناضمر هــمجرت ،ناــیوفص باــب رد ،)۱۳80( رــجار ،یرویــس
.نارهت ،زکرم ،۲۴چ ،یزــیزع زیبماک هــمجرت ،یوفص رــصع نارــیا ،)۱۳۹۳( رــجار ،یرویــس
.نارهت ،زکرم ،۳ و ۲ج ،یــیامغی لاــبقا هــمجرت ،ندراــش همانرفــس ،)۱۳۷۴( ناژ ،ندراــش
.نارهت ،سوت دیما ،هیوفص رصع رد ارس مرح و تسایس ،نز ،)۱۳8۴( دیجملادبع ،عاجــش
.نارهت ،رهم ششوک هب ،سناوآ همجرت ،یلرــش ناردارب همانرفس ،)۱۳۶۲( ینوتنآ ،یلرــش
.نارهت ،هاگن ،یشابهد یلع .نارهت ،نایشآ ،ناریا شترا خیرات ،)۱۳8۲( اضر ملاغ ،ییاباب یلع ،یرادناهج سواکــیک هــمجرت ،رــفپمک همانرفــس ،)۱۳۶۳( ترــبلگنا ،رــفپمک
.نارهت ،یمزراوخ تاراشتنا یماهس تکرش ،۳چ تلاوــحت خــیرات ،)۱۳8۶( یــلق سابع ،درــف یرافغ و نیــسحلادبع ،یــیاون
.نارهت ،تمس ،هیوفص نارود رد ناریا یگنهرف و یداصتقا ،یعامتجا ،یسایس سواکــیک هــمجرت ،یوــفص مود لیعامــسا هاــش .)۱۳۷۱( رــتلاو ،ســتنیه
.نارهت ،یگنهرف و یملع ،یرادناهج Canby, Sheila R )2014(, The SHAHNAMA of shah Tahmasp, the Metropolitan Museum of Art, New York.
