Investigating the Effect of "Zakat" on the Distribution of Wealth of Society Using Agent-
Based Modeling
Narges Javidi Abdollahzadeh Aval1, Ahmad Assadzadeh1*2, Mohamad Ali Motafaker Azad3, Sedaghat Shahmorad4
1. Economics and Management Faculty, Tabriz University, Iran, njavidi@tabrizu.ac.ir 2. Associate Professor, Economics and Management Faculty/Tabriz University, Iran,
assadzadeh@gmail.com
3. Professor, Economics and Management/Tabriz University, Iran, motafakker@tabrizu.ac.ir 4. Professor, Mathematics Faculty/ Tabriz University, Iran, shahmorad@tabrizu.ac.ir
Received: 2018/12/09 Accepted: 2019/04/30
Abstract
Establishing social justice and equilibrium in society is one of the most important preconditions for development. Therefore, reducing the trend of increasing inequality for policymakers in many countries is a priority. Zakat is a financial tool in the macro system of Islamic society, which plays an important role in the effective allocation of income. The purpose of this article is to describe the theory of the role of zakat as an important tool in achieving efficiency and improving human development indicators. For this purpose, the Net Logo application has been used for agent-based modeling.
This paper examines the actual effects of Zakat on the distribution of wealth in Islamic economics and compares conventional and Islamic economics.
The results indicate that an Islamic economic system, in general, leads to higher human development indicators than a conventional investment model system.
JEL Classification: C53, P4, D630, D310, E21
Keywords: Agent-based modeling, Islamic economics, Inequality, Gini coefficient, Consumption, Saving, Wealth.
1. Corresponding Author, Tel: 09141170383
ﯽﺳرﺮﺑ ﺮﯿﺛﺄﺗ
ﻪﻌﻣﺎﺟ توﺮﺛ ﻊﯾزﻮﺗﺮﺑ تﺎﮐز
دﺮﮑﯾور زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ لﺪﻣ
يزﺎﺳ ﻞﻣﺎﻋ - نﺎﯿﻨﺑ
لوا هداز ﻪﻟاﺪﺒﻋ يﺪﯾوﺎﺟ ﺲﮔﺮﻧ هدازﺪﺳا ﺪﻤﺣا ،1
*
دازآﺮﮑﻔﺘﻣ ﯽﻠﻋ ﺪﻤﺤﻣ ،2
،3
داﺮﻤﻬﺷ ﺖﻗاﺪﺻ
4
1.
ياﺮﺘﮐد يﻮﺠﺸﻧاد ،ﺰﯾﺮﺒﺗ هﺎﮕﺸﻧاد ،ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ و دﺎﺼﺘﻗا هﺪﮑﺸﻧاد دﺎﺼﺘﻗا
njavidi@tabrizu.ac.ir
2.
ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ و دﺎﺼﺘﻗا هﺪﮑﺸﻧاد رﺎﯿﺸﻧاد
، ،ﺰﯾﺮﺒﺗ هﺎﮕﺸﻧاد
Assadzadeh@tabrizu.ac.ir
3 ﺖﯾﺮﯾﺪﻣ و دﺎﺼﺘﻗا هﺪﮑﺸﻧاد دﺎﺘﺳا .
، ،ﺰﯾﺮﺒﺗ هﺎﮕﺸﻧاد
Motafakker@tabrizu.ac.ir
4 ﯽﺿﺎﯾر هﺪﮑﺸﻧاد دﺎﺘﺳا .
،
،ﺰﯾﺮﺒﺗ هﺎﮕﺸﻧاد
Shahmorad@tabrizu.ac.ir
:ﺖﻓﺎﯾرد ﺦﯾرﺎﺗ 18
/ 09 / 1397 :شﺮﯾﺬﭘ ﺦﯾرﺎﺗ 10
/ 02 / 1398
هﺪﯿﮑﭼ
،ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ﺖﻟاﺪﻋ يراﺮﻗﺮﺑ زا ﯽـﮑﯾ ﻪﻌﻣﺎﺟ رد نزاﻮﺗ و لدﺎﻌﺗ
ﻢـﻬﻣ ﺮـﺗ طﺮـﺷ ﺶﯿـﭘ ﻦﯾ يﺎـﻫ
ﻦﯾا زا .ﺖﺳا ﻪﻌﺳﻮﺗ ياﺮﺑ يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﺶﯾاﺰﻓا ﺪﻧور ﺶﻫﺎﮐ ور
ﺖﺳﺎﯿﺳ راﺬﮔ ﺎﻫرﻮـﺸﮐ زا يرﺎﯿـﺴﺑ رد نا
ﻪﺑ ناﻮﻨﻋ ﯾ ﺖـﺳا ﯽﻣﻼﺳا ﻪﻌﻣﺎﺟ نﻼﮐ ﻢﺘﺴﯿﺳ رد ﯽﺗﺎﯿﺣ هﺪﻋﺎﻗ ﮏﯾ تﺎﮐز .ﺖﺳا حﺮﻄﻣ ﺖﯾﻮﻟوا ﮏ
ﯽﻣ ﺎﻔﯾا ﺪﻣآرد ﻪﻧﻻدﺎﻋ ﺺﯿﺼﺨﺗ رد ﯽﻤﻬﻣ ﺶﻘﻧ ﻪﮐ ﺶـﻘﻧ يرﻮﺌﺗ ﻒﯿﺻﻮﺗ ﻪﻟﺎﻘﻣ ﻦﯾا زا فﺪﻫ .ﺪﻨﮐ
تﺎﮐز ﻪﺑ ﺺﺧﺎـﺷ دﻮﺒﻬﺑ و ﯽﯾارﺎﮐ ﻪﺑ نﺪﯿﺳر رد ﻢﻬﻣ راﺰﺑا ﮏﯾ ناﻮﻨﻋ .ﺖـﺳا ﯽﻧﺎـﺴﻧا ﻪﻌـﺳﻮﺗ يﺎـﻫ
مﺮﻧ زا رﻮﻈﻨﻣ ﻦﯾا ياﺮﺑ ﻓا
ياﺮﺑ ﻮﮔﻮﻟ ﺖﻧ راﺰ لﺪﻣ
يزﺎﺳ ﻞﻣﺎﻋ - ﻪـﻟﺎﻘﻣ ﻦﯾا .ﺖﺳا هﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا نﺎﯿﻨﺑ
ﻪﺑ لﺪﻣ يزﺎﺳ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﯽﻣﻼـﺳا ﻪـﻌﻣﺎﺟ ﮏـﯾ رد يﺮﺑاﺮﺑﺎـﻧ ﺶﻫﺎـﮐ و توﺮﺛ ﻊﯾزﻮﺗ رد تﺎﮐز ﯽﻌﻗاو تا
ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ و ﻪﺘﺧادﺮﭘ مﺎـﺠﻧا ﯽﻣﻼـﺳا دﺎـﺼﺘﻗا و لواﺪـﺘﻣ دﺎـﺼﺘﻗا ﻢﺘﺴﯿﺳ ود رد توﺮﺛ ﻊﯾزﻮﺗ ﻦﯿﺑ يا
ﯽﻣ ﺖﺳا نآ زا ﯽﮐﺎﺣ ﺞﯾﺎﺘﻧ .ﺪﻫد ﻪـﺑ عﻮـﻤﺠﻣ رد ﯽﻣﻼـﺳا يﻮـﮕﻟا ﺎـﺑ يدﺎـﺼﺘﻗا ﻢﺘـﺴﯿﺳ ﮏﯾ ﻪﮐ
ﺺﺧﺎﺷ ﻪﯾﺎﻣﺮـﺳ يﻮـﮕﻟا ﺎـﺑ ﻢﺘـﺴﯿﺳ ﮏـﯾ ﻪـﺑ ﺖﺒـﺴﻧ ﯽﻧﺎـﺴﻧا ﻪﻌﺳﻮﺗ ﺮﺗﻻﺎﺑ يﺎﻫ مﻮـﺳﺮﻣ يراﺬـﮔ
ﯽﻣ .ﺪﻣﺎﺠﻧا ﻪﻘﺒﻃ ﺪﻨﺑ ي :JEL P4, C53, D630, D310, E21
هژاو ﺎﻫ يﺪﯿﻠﮐ ي :
ﻢﺘﺴﯿﺳ ،ﯽﻣﻼﺳا دﺎﺼﺘﻗا ،هﺪﯿﭽﯿﭘ يﺎﻫ
لﺪﻣ يزﺎﺳ ﻞﻣﺎﻋ -
،يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ،نﺎﯿﻨﺑ
ﺿ ﺲﭘ ،فﺮﺼﻣ ،ﯽﻨﯿﺟ ﺐﯾﺮ توﺮﺛ ،زاﺪﻧا
* سﺎﻤﺗ هرﺎﻤﺷ ،لﻮﺌﺴﻣ هﺪﻨﺴﯾﻮﻧ. 1
- 33392350 -
041
1 - ﻪﻣﺪﻘﻣ ﻢﺘﺴﯿﺳ زا يدﺎﺼﺘﻗا ﻞﯾﺎﺴﻣ نﺎﯿﺑ رد ،ﯽﻣﻼﺳا دﺎﺼﺘﻗا توﺎـﻔﺘﻣ ﺮـﮕﯾد يدﺎـﺼﺘﻗا يﺎـﻫ
ﯽﻣ ﻞﻤﻋ ﮐ ﺮـﺑ ﻪـﮐ ﺖﺳا ﻞﻘﺘﺴﻣ ﻼﻣﺎﮐ يدﺎﺼﺘﻗا لﺪﻣ ﮏﯾ ﯽﻣﻼﺳا دﺎﺼﺘﻗا ،ﺖﻘﯿﻘﺣ رد .ﺪﻨ
ﻦﯿﻧاﻮﻗ ﻪﯾﺎﭘ ﻪﺑ
هﺪﻣآ ﺖﺳد دﺎﻬﻧ ﺎﻨﺑ ﻪﻌﻣﺎﺟ داﺮﻓا هﺎﻓر ﺖﻬﺟ رد ﯽﻣﻼﺳا ﻊﺑﺎﻨﻣ زا
.ﺖﺳا هﺪﺷ ه
رﺎـﻬﻃا ﻪـﻤﺋا تﺎﯾاور و تﺎﮐز هرﺎﺑرد ﻢﯾﺮﮐ نآﺮﻗ تﺎﯾآ ﺢﯾﺮﺼﺗ ،تﺎـﮐز ﻪﻔـﺴﻠﻓ بﺎـﺑ رد (ع)1
ﻞـﺣ ،تﺎـﮐز ﻊـﺿو زا ﺪﻧواﺪﺧ فﺪﻫ ﻪﮐ دراد نآ ﺮﺑ ﺖﻟﻻد ﻪﻟﺄـﺴﻣ
و ﺮـﻘﻓ ﻦﯿﻣﺄـﺗ ﻞﻗاﺪـﺣ
ﺖﺳا هدﻮﺑ ﺪﻨﻣزﺎﯿﻧ يﺎﻫراﻮﻧﺎﺧ ﺖﺸﯿﻌﻣ ﻦﺑا)
،ﻪﯾﻮﺑﺎﺑ 1413 .(.ق.
ﺎـﺑ ﻪـﻄﺑار رد مﻼﺳا رﺎﮑﻫار
آرد يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﺶﻫﺎﮐ ﻢـﺴﯿﻧﺎﮑﻣ ﺮـﺑ ﺰﮐﺮﻤﺗ و ﻪﯿﺻﻮﺗ ،ﺮﻘﻓ ندﺮﺑ ﻦﯿﺑ زا و يﺪﻣ
يرﺎـﺒﺟا يﺎـﻫ
ﻪﻗﺪـﺻ ﺖـﺧادﺮﭘ ﺪـﻨﻧﺎﻣ يرﺎـﯿﺘﺧا يﺎﻫرﺎﮐوزﺎـﺳ و تﺎـﮐز ﺖﺧادﺮﭘ ﺮﯿﻈﻧ ﯽـﻣ
ﺪـﺷﺎﺑ ﻦـﯾا .
ﺎﻫرﺎﮐوزﺎﺳ لﺎﺳ
ﺎﻫ ﻖـﻓﻮﻣ رﺎﯿـﺴﺑ رﻮﮐﺬـﻣ فﺪـﻫ ﻪﺑ نﺪﯿﺳر رد و ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ
ﺑ هدﻮ ﺗ ار داﺮﻓا ﻪﻗﺪﺻ ﻢﺴﯿﻧﺎﮑﻣ .ﺪﻧا ﻖﯾﻮﺸ
ﯽﻣ ﮐ اﺪﻘﻣ ﻪﮐ ﺪﻨ ﻪـﺑ ار دﻮـﺧ ﺪﻣآرد و توﺮﺛ زا ير
ﺖـﺧادﺮﭘ ﻪـﻌﻣﺎﺟ ﺮﯿﻘﻓ داﺮﻓا ﻪﺑ ﯽﺘﺳود عﻮﻧ يور زا و يرﺎﯿﺘﺧا ترﻮﺻ ﮐ
ﻞـﺑﺎﻘﻣ رد و ﺪـﻨﻨ
ﯽﺑ يدﺎﺷ و شزﺮﻣآ ﻞﻣﺎﺷ ﺮﯿـﺸﺑ) ﺪﻧﻮـﺷ تﺮﺧآ و ﺎﯿﻧد رد نﺎﯾﺎﭘ
،2
2018 زا ﺮـﮕﯾد ﯽـﮑﯾ .(
ﺖﺳا تﺎﮐز ﻢﺴﯿﻧﺎﮑﻣ ،مﻼﺳا ﻪﺟﻮﺗ ﻞﺑﺎﻗ ﻢﯿﻟﺎﻌﺗ .3
تﺎﮐز
، ﺖﺳا يرﺎﺒﺟا ﯽﺒﻫﺬﻣ تﺎﯿﻟﺎﻣ ﯽﻋﻮﻧ ﻂـﺳﻮﺗ ﻪـﮐ صﺎـﺧ يﺪـﻋاﻮﻗ سﺎﺳا ﺮﺑ ﻪﮐ
ﯽﻣ ﺖﺧادﺮﭘ ،ﺖﺳا هﺪﺷ هداد ﺢﯿﺿﻮﺗ مﻼﺳا سﺪﻘﻣ عﺮﺷ
4دﻮﺷ ﻢـﮐ داﺮﻓا مﻼﺳا ﻢﯿﻟﺎﻌﺗ رد .
ﯽﻣ صﺎﺼﺘﺧا ﺎﻬﻧآ ﻪﺑ ﻪﻌﻣﺎﺟ داﺮﻓا ﺪﻣآرد زا ﯽﻤﻬﺳ و هﺪﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﺪﻨﻣزﺎﯿﻧ و ﺖﻋﺎﻀﺑ ﺮﺑ .ﺪﺑﺎﯾ
تﺎﯾآ ﻖﺒﻃ و ﺖـﺳا ﯽﺒﻫﺬـﻣ ﻪﻧاﻮﺘـﺸﭘ ياراد تﺎﮐز ،تﺎﯾاور و5
ﺮﯿﺛﺄـﺗ ـﺴﯿﺳ رد ﯽـﻤﻬﻣ ﻢﺘ
1.
ﯽﻣ ﻪﯿﮐﺪﻓ فوﺮﻌﻣ ﻪﺒﻄﺧ رد (مﻼﺴﻟاﺎﻬﯿﻠﻋ) اﺮﻫز تﺮﻀﺣ :ﺪﯾﺎﻣﺮﻓ
"
هﺎﮐﺰﻟا ﷲا ضﺮﻓ ﺲﻔﻨﻠﻟ ﻪﯿﮐﺰﺗ
"
ار تﺎﮐز ﺪﻧواﺪﺧ
ﺪﻠﺟ ،ﺦﯾراﻮﺘﻟا ﺦﺳﺎﻧ) ددﺮﮔ ﺲﻔﻧ يزﺎﺳدﻮﺧ و ﻪﯿﮐﺰﺗ ﺐﺟﻮﻣ ﺎﺗ دﺮﮐ ﺐﺟاو 4
ص ، 103 ﯽﻣ قدﺎﺻ مﺎﻣا ؛(
:ﺪﻨﯾﺎﻣﺮﻓ
ﻞﯾﺎﺳو ،ﯽﻠﻣﺎﻋ ﺮﺣ) ﺖﺳا نﺎﺟﺎﺘﺤﻣ يور ﻪﺑ يرﺎﯾ و ﮏﻤﮐ برد نﺪﺷ زﺎﺑ و ﺎﯿﻨﻏا ﺶﯾﺎﻣزآ تﺎﮐز بﻮﺟو ﻪﻔﺴﻠﻓ ،ﻪﻌﯿﺸﻟا 1416 .(.ق.ه.
2. Bashir, 2018
3.
مﺎﻣا ﻪﯿﻠﻋ قدﺎﺻ :دﻮﻣﺮﻓ مﻼﺴﻟا
"
ﺖﻤﺣر ﺪﻧواﺪﺧ ﻪﮐ ﺖﺳا راواﺰﺳ ،دزادﺮﭙﻧ ﺶﻟﺎﻣ زا ار ﺪﻧواﺪﺧ ﻖﺣ ﻪﮐ ﯽﺴﮐ ار دﻮﺧ
ْنَأ ﯽَﻟﺎﻌَﺗ و كرﺎﺒَﺗ ﻪَّﻠﻟا ﯽَﻠﻋ ٌﻖﯿﻘﺣ .ﺪﻨﮐ ﻎﯾرد وا زا
ﻊَﻨﻤﯾ
ﻪَﺘﻤﺣر
ْﻦﻣ
ﻊَﻨﻣ
َﻖﺣ
ﻪَّﻠﻟا ﯽﻓ ﻪﻟﺎﻣ
"
ﻞﺋﺎﺳو ،ﯽﻠﻣﺎﻋ ﺮﺣ)
ج ،ﻪﻌﯿﺸﻟا 9 ص ، 12 (
4.
.ك.ر ﺮﺘﺸﯿﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ياﺮﺑ
"
تﺎﮐز لﻮﻤﺸﻣ لاﻮﻣا ﻪﻨﻣاد ﻢﯿﻤﻌﺗ نﺎﮑﻣا و تﺎﮐز يﺮﻈﻧ ﻞﯿﻠﺤﺗ
"
ﻞﯿﻋﺎﻤﺳا و يﺮﮑﺴﻋ)
،رﻮﭘ 1388 .(
5.
ﺬَّﻟاو
َنﻮُﻠﻋﺎَﻓ ِةﺎَﮐَّﺰﻠﻟ ﻢﻫ َﻦﯾ }
نﻮﻨﻣﺆﻣ 4– { ...َةﺎَﮐَّﺰﻟا اﻮَﺗآو َةﺎَﻠّﺼﻟا اﻮﻣﺎَﻗَأ ِضرَﺄْﻟا ﯽﻓ ﻢﻫﺎَّﻨَّﮑّﻣ نِإ َﻦﯾﺬَّﻟا }
ﺞﺣ 41– { .
َﻦﯿﻤﯿﻘﻤْﻟاو
َةﺎَﻠّﺼﻟا
و
َنﻮُﺗْﺆﻤْﻟا
َةﺎَﮐَّﺰﻟا
ْﻟاو
َﻟوُأ ِﺮﺧﺂْﻟا ِمﻮﯿْﻟاو ﻪَّﻠﻟﺎِﺑ َنﻮُﻨﻣْﺆﻤ
ﮏﺌ
ﻢِﻬﯿﺗْﺆُﻨﺳ اًﺮﺟَأ ﺎﻤﯿﻈﻋ } ءﺎﺴﻧ 162– { ﺎَّﻟ ٌلﺎﺟِر
ﻢِﻬﯿِﻬْﻠُﺗ
ِةﺎَﮐَّﺰﻟا ءﺎَﺘﯾِإو ِةﺎَﻠّﺼﻟا ِمﺎَﻗِإو ﻪَّﻠﻟا ِﺮْﮐذ ﻦﻋ ﻊﯿﺑ ﺎَﻟو ٌةرﺎﺠﺗ .
} رﻮﻧ 37– {
ﺪـﻣآرد ﻊـﯾزﻮﺗ ﻦﯿﻤـﻀﺗ رد ﯽـﻤﻬﻣ ﺶـﻘﻧ تﺎـﮐز .دراد ﯽﻣﻼـﺳا ﻪـﻌﻣﺎﺟ نﻼـﮐ يدﺎﺼﺘﻗا ﻪﯾﺎﻣﺮﺳ ﻦﺘﺧاﺪﻧا نﺎﯾﺮﺟ ﻪﺑ ياﺮﺑ ﻪﻌﻣﺎﺟ داﺮﻓا ﺐﯿﻏﺮﺗ و ﺖﺧاﻮﻨﮑﯾ ﻪﺘﺷاد هدﺎﻔﺘﺳا نوﺪﺑ يﺎﻫ
ﯽﻣ ﻞﮐ يﺎﺿﺎﻘﺗ ﺐﯿﮐﺮﺗ رد ﺮﯿﯿﻐﺗ ﺐﺟﻮﻣ و دﻮﺷ
ﯽـﻣ ﺮﺘﺸﯿﺑ يراﺪﯾﺎﭘ ﻪﺑ ﺮﺠﻨﻣ ﻪﮐ ﻮـﺷ
رد .د
ﺎﯿﻧ ﺪﯾﺮﺧ ترﺪﻗ ،تﺎﮐز ﺖﺧادﺮﭘ ﻪﯾﺎﺳ ﯽﻣ ﻻﺎﺑ ،ﺪﻧراد فﺮﺼﻣ ﻪﺑ ﻞﯿﻣ ﻪﮐ ناﺪﻨﻣز
ﺐﺒﺳ و دور
ﺮﺘﺸﯿﺑ يﺎﺿﺎﻘﺗ هﺪﺷ
ﺪـﯿﻟﻮﺗ نﺎﺒﺣﺎﺻ ياﺮﺑ ﺮﺘﺸﯿﺑ ﺪﻣآرد ﺐﺒﺳ و ﺪﯿﻟﻮﺗ ﻖﻧور ﻪﺑ ﺮﺠﻨﻣ اﺬﻟ و
ﯽﻣ ﯽﻣ ﻞﯿﮑﺸﺗ يﺪﻋاﻮﻗ زا مﻼﺳا يدﺎﺼﺘﻗا مﺎﻈﻧ زا ﯽﺸﺨﺑ .دﻮﺷ ﺖﻬﺟ ﺮﺑ ﻪﮐ دﻮﺷ
ﻪـﺑ ﯽـﻫد
ﺖﯿﻟﺎﻌﻓ ﺎﻫ ﯿـﺑ يدﺎـﺼﺘﻗا ﻂـﺑاور و ﺖﺳا راﺬﮔﺮﺛا يدﺎﺼﺘﻗا ي مدﺮـﻣ ﻦ
ﻦﯿـﯿﻌﺗ ار ﻪـﻌﻣﺎﺟ رد
ﯽﻣ ﻨﮐ ﯽﻣ ﻪﻠﻤﺟ نآ زا ﻪﮐ ،ﺪ ﺪﻋاﻮﻗ ﻦﯾا .دﺮﮐ هرﺎﺷا تﺎﮐز ﻪﺑ ناﻮﺗ
ﺐﺒﺳ نآ نﺪـﺷ ﯽـﯾاﺮﺟا
هﺪﺷ لﻮﺻا و
ﺐﺒﺳ ﯽﻣ يدﺎﺼﺘﻗا يﺎﻫﺪﺣاو ﻞﻣﺎﮑﺗ ﻮﺷ
تﺎﮐز .د
، ﻪـﮐ ﺖـﺳا ﯽـﻨﯿﻌﻣ ﺐـﺟاو
ﻪﺑ تﺎـﯿﻟﺎﻣ تﺎـﮐز ﻦﯾاﺮﺑﺎـﻨﺑ .ﺖـﺳا هﺪـﺷ ﺐﺟاو يدﺎﺼﺘﻗا و ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا فاﺪﻫا ﻖﻘﺤﺗ رﻮﻈﻨﻣ
ار نآ ﺖﻟود ﻪﮐ ﺖﺴﯿﻧ ﯽﻣ و ﺪﯾاﺰﻔﯿﺑ دﻮﺧ ﯽﻣﻮﻤﻋ يﺎﻫﺪﻣآرد ﺮﺑ
زا ﯽـﮑﯾ ﺖـﻬﺟ رد ﺖﺴﯾﺎﺑ
ﺖﺸﻫ فرﺎﺼﻣ ﻪﻧﺎﮔ
.ﺖﺳا ﻪﺘﺷاد نﺎﯿﺑ نآﺮﻗ ﻪﮐ ﺪﺷﺎﺑ يا
ﺲﭘ ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ ﮏﯾ تﺎﮐز ﺖﺴﯿﻧ هﺪﻨﯾآ ياﺮﺑ زاﺪﻧا
، ﻪـﻌﻣﺎﺟ ﺪـﻨﻣزﺎﯿﻧ داﺮـﻓا ﻪـﺑ ﮏﻤﮐ ﻪﮑﻠﺑ
ﻪﺑ ناﺪـﻨﻣزﺎﯿﻧ ﻪﺑ نﺪﻧﺎﺳر يرﺎﯾ راﺰﺑا تﺪﻣ هﺎﺗﻮﮐ رد ﻪﮐ ﺖﺳا يوﺮﺧا شادﺎﭘ ﺖﻓﺎﯾرد رﻮﻈﻨﻣ
و ﻣ و ﻞﺋﺎـﺴﻣ و ﺮـﻘﻓ تاﺮـﺛا ﺶﻫﺎـﮐ ياﺮﺑ ﯽﻤﺴﯿﻧﺎﮑﻣ تﺪﻣ ﺪﻨﻠﺑ رد و يدﺎـﺼﺘﻗا تﻼﮑـﺸ
ﯽﻣ ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ﺪﺷﺎﺑ
ﺮﯿﺑوز)
،1
2002 ( ﯽـﻔﻠﺘﺨﻣ ﻦﯿﻧاﻮﻗ و تﺎﯾﺮﻈﻧ ،تﺎﮐز فرﺎﺼﻣ ﺎﺑ ﻪﻄﺑار رد.
ﺖـﺸﻫ فرﺎـﺼﻣ ﻪـﺑ تﺎﮐز فﺮﺼﻣ ،ﻢﯾﺮﮐ نآﺮﻗ رد .دراد دﻮﺟو ﯽﻣﻼﺳا يﺎﻫرﻮﺸﮐ رد ﻪـﻧﺎﮔ
ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺎﯾ صﺎﺼﺘﺧا رد ،2
ﯽﻟﺎﺣ ﻪﮐ ﯽﺧﺮﺑ رد ﻂـﻘﻓ تﺎـﮐز ﻊـﯾزﻮﺗ نﺎﺘﺴﮐﺎﭘ ﺮﯿﻈﻧ ﺎﻫرﻮﺸﮐ
ﺞﻨـﭘ ﺐﻫاﺬﻣ ﻪﻤﻫ ﻪﭼﺮﮔ ﻪﮑﻨﯾا ﺮﮕﯾد ﻪﺘﮑﻧ .ﺖﺳا ﻦﯿﮐﺎﺴﻣ و اﺮﻘﻓ ﻪﺑ ﺮﺼﺤﻨﻣ ﻞـﺻا رد ﻪـﻧﺎﮔ
ﺪﻨﺘﺴﻫ لﻮﻘﻟا ﻖﻔﺘﻣ تﺎﮐز بﻮﺟو
، لﻮﻤـﺸﻣ دراﻮـﻣ ﺖﻌـﺳو هرﺎـﺑرد ﺎﻬﻧآ هﺎﮔﺪﯾد و ﺮﻈﻧ ﺎﻣا
ﻪﻧ دراﻮﻣ رد ار نآ ﺐﻫاﺬﻣ ﯽﺧﺮﺑ .ﺖﺳا ﻒﻠﺘﺨﻣ تﺎﮐز
3ﻪﻧﺎﮔ ﯽﻣ ﺮﺼﺤﻨﻣ ﯽﻀﻌﺑ و ﺪﻨﻧاد
ﺮﮕﯾد
ﯽﻣ ﻪﻌﺳﻮﺗ رﺪﻗ نآ يﺎﻫرﻮـﺸﮐ زا ﯽـﺧﺮﺑ ﻦﯿﻧاﻮـﻗ رد .دﻮﺷ ﯽﺷزرا ﺎﺑ لﺎﻣ ﺮﻫ ﻞﻣﺎﺷ ﺎﺗ ﺪﻨﻫد
1. Zubair, 2002
2.
ا و ءاﺮَﻘُﻔْﻠﻟ تﺎﻗﺪﺼﻟا ﺎﻤﱠﻧِإ و ﻪﱠﻠﻟا ِﻞﯿِﺒﺳ ﯽﻓ و َﻦﯿﻣِرﺎﻐْﻟا و ِبﺎﻗﱢﺮﻟا ﯽﻓ و ﻢﻬﺑﻮُﻠُﻗ ِﮥَﻔﱠﻟَﺆﻤْﻟا و ﺎﻬﯿَﻠﻋ َﻦﯿﻠﻣﺎﻌْﻟا و ِﻦﯿﮐﺎﺴﻤْﻟ
ﻪﱠﻠﻟا َﻦﻣ ًﮥَﻀﯾِﺮَﻓ ِﻞﯿِﺒﺴﻟا ِﻦﺑا ﻪﺑﻮﺗ}..
- 60 { - .ﺖﺳا تﺎﮐز ﻪﯾآ ﻦﯾا رد ﻪﻗﺪﺻ زا رﻮﻈﻨﻣ ناﺮﺴﻔﻣ ﺮﺜﮐا ﺮﻈﻧ ﻪﺑ ﺎﻨﺑ
3.
ﻖﻠﻌﺗ ﺰﯿﭼ ﻪﻧ ﻪﺑ تﺎﮐز ﯽﻣ
ﺮﯿﮔ :د 1 ،مﺪﻨﮔ- 2 - ،ﻮﺟ 3 - ،ﺎﻣﺮﺧ 4 - ،ﺶﻤﺸﮐ 5 - ،ﻼﻃ 6 - ،هﺮﻘﻧ 7 - ،ﺮﺘﺷ 8 - ،وﺎﮔ 9 -
ﺪﻨﻔﺳﻮﮔ . هدوﺰﻓا قﻮﻓ دراﻮﻣ ﻪﺑ ﺰﯿﻧ ار ﻪﯾﺎﻣﺮﺳ ﯽﺧﺮﺑ تﺎﮐز ﻦﺘﺧادﺮﭘ ﻪﮐ ﺖﺳا ﻦﯾا ﻪﻌﯿﺷ يﺎﻤﻠﻋ ﻦﯿﺑ رد ﺞﯾار ﺮﻈﻧ ﺪﻨﭼﺮﻫ ؛ﺪﻧا
درﻮﻣ ﻪﻧ ﻦﯾا زا ﺮﯿﻏ ﺐﺤﺘﺴﻣ ار
ﯽﻣ ﺪﻨﻧاد ،ﺪﯿﻔﻤﻟا ﺦﯿﺸﻟا) 1410
ﻫـ .،ق.
233 ،ﯽﺳﻮﻄﻟا ﺦﯿﺸﻟا و 1400
ﻫـ ق . . 276 و
،ﯽﻔﺠﻨﻟا 1365 ﻫـ ..
، ش 51 / 65
، يدﺰﯿﻟا ﯽﯾﺎﺒﻃﺎﺒﻄﻟا و 1420
ﻫـ ..
ق / 4,28 ،ﯽﻨﯿﻤﺨﻟاو .ت.د 1/
2 .(
ﺎـﺗ يرﺎـﺠﺗ لاﻮﻣا و مﺎﺸﺣا و تﻼﻏ زا ﻢﻋا لاﻮﻣا ﻪﻤﻫ تﺎﮐز ﻪﮐ ﺖﺳا هﺪﺷ ﺢﯾﺮﺼﺗ ﯽﻣﻼﺳا ﯽـﻣ ﺖـﺳا هﺪـﺷ نﺎـﯿﺑ ﯽﻬﻘﻓ ﺐﺘﮐ رد ﻪﮐ ﻪﻨﻃﺎﺑ لاﻮﻣا ﺎﯾ هﺮﻫﺎﻇ لاﻮﻣا و ﺪﻘﻧ لﻮﭘ ﺖـﺴﯾﺎﺑ
ﻪﺑ .ﺪﻧﻮﺷ ﺖﺧادﺮﭘ لﺎﺜﻣ رﻮﻃ
و قﻮـﻘﺣ ﻞﻣﺎﺷ ﺪﻣآرد و توﺮﺛ مﻼﻗا ﻪﻤﻫ ﺮﺑ تﺎﮐز نادﻮﺳ رد
ﯽﻣ ﻖﻠﻌﺗ رﺎﮐ يوﺮﯿﻧ يﺎﻫﺪﻣآرد ﺮﮕﯾد
1دﺮﯿﮔ
، ﯽـﻬﻘﻓ يار بﺎـﺨﺘﻧا ور ﻦﯾا زا ﯽـﻣ
ﺪـﻧاﻮﺗ ﺮـﺛا
ﻪـﻌﻣﺎﺟ هﺮـﻬﭼ زا ﺮـﻘﻓ ندودز ﻪـﺠﯿﺘﻧ رد و تﺎـﮐز تاﺪـﯾﺎﻋ ﺶﻫﺎﮐ ﺎﯾ ﺶﯾاﺰﻓا يور ﯽﻤﻬﻣ .ﺪﺷﺎﺑ ﻪﺘﺷاد ﯽﻣﻼﺳا ا ﺮﺑ تﺎﮐز ﻖﻠﻌﺗ ﺮﺑ لاد ﯽﺗﺎﯾاور دﻮﺟو ﻪﯾﺮﻈﻧ ﺖﯾﻮﻘﺗ ياﺮﺑ يﺪﯾﻮﻣ ،ﺖﻣﺎﺻ يرﺎﺠﺗ لاﻮﻣ
ﻪﻧ لاﻮﻣا زا ﺶﯿﺑ يدراﻮﻣ ﺮﺑ تﺎﮐز ﻖﻠﻌﺗ بﻮﺟو ﻢﯿﻤﻌﺗ ﺖـﺳا ﻪﻧﺎﮔ
خﺮـﻧ ﯽـﻬﻘﻓ نﻮـﺘﻣ رد .2
ﻪﻧ دراﻮﻣ زا دﺮﻓ هﺪﺷ ﻪﺘﺷﺎﺒﻧا توﺮﺛ زا ﺪﺻرد ﻢﯿﻧ و ود ﯽﺗرﺎﺒﻋ ﻪﺑ ﺎﯾ ﻢﻠﻬﭼ ﮏﯾ ،تﺎﮐز ،ﻪﻧﺎﮔ
ﮏﯾ زا ﻪﮑﻧآ طﺮﺷ ﻪﺑ ،ﺖﺳا هﺪﺷ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ رد لﺎﺳ ﮏﯾ ﺖﺷﺬﮔ زا ﺲﭘ ﯽـﺼﺨﺸﻣ راﺪﻘﻣ
ﺪﺷﺎﺑ ﺮﺗﻻﺎﺑ .3
ﮏﯾ زا تﺎﮐز ﯽﮔدﻮﻟآ ،ﻮﺳ
ﯽﻣ ار ﺎﻫ ﻞﻣﺎﮑﺗ ،ﺮﮕﯾد يﻮﺳ زا و ﺪﯾﻮﺷ ﺖـﺳا ﻦﯾﺮﻓآ
تﺎـﮐز .4
يدﺎﺼﺘﻗا ﻢﺘﺴﯿﺳ ﮏﯾ رد ﯽﺗﺎﯿﺣ راﺰﺑا ﮏﯾ ﯽﻣ
ﺪـﺷﺎﺑ نﺎﻧاددﺎـﺼﺘﻗا ،ﻪﺘـﺷﺬﮔ ﻪـﻫد ﻪـﺳ رد .
هرﺎﺑرد يدﺎﯾز تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ نﺎﻤﻠﺴﻣ ﺮﯿﺛﺄﺗ
زا ﺮﺻﺎﻌﻣ دﺎﺼﺘﻗا رد تﺎﮐز تا ﻧﻈ
ﺮ ،ﻪـﻨﯿﻬﺑ ﺺﯿـﺼﺨﺗ
لدﺎﻌﺗ هداد مﺎـﺠﻧا ﻊﺑﺎـﻨﻣ ﺺﯿـﺼﺨﺗ و ﺮﻘﻓ ﺶﻫﺎﮐ ،ﻪﻨﯿﻬﺑ ﻒـﺤﻗ) ﺪـﻧا
،5
1989 نﺎﻤﯿﻠـﺳ ؛
،6
2003 ﺐــﯿﺒﺣ ؛
،7
2004 لﺎﮐﺎــﺳ ﻢﯿــﺣر ؛
،8
2007 ﯽــﺿﺎﻗ و ﯽﻧﺎــﻤﺜﻋ ؛
،9
2010 ﮓــﻨﻫ ؛
،10
2013 دراودا و ﻒﺘﺳا ؛
،11
2014 نارﺎﮑﻤﻫ و ادر ؛
،12
2016 رد ﯽـﺳﺎﺳا ﺚـﺣﺎﺒﻣ زا ﯽﮑﯾ .(
ﺑﺎﻧ عﻮﺿﻮﻣ ،لدﺎﻌﺘﻣ و راﺪﯾﺎﭘ ﺪﺷر ﻦﯿﻤﻀﺗ ﻪﺑ نﺪﯿﺳر ﺖﻬﺟ ﺎـﺠﻧآ زا .ﺖـﺳا يدﺎﺼﺘﻗا يﺮﺑاﺮ
ﻪﮐ ﺮﺘﺸﯿﺑ ﮏﯿﺗﺎﻤﺘـﺴﯿﺳ رﺎـﺘﻓر ﮏـﯾ ترﻮـﺻ ﻪﺑ ،ﮏﯿﺳﻼﮐﻮﺌﻧ ﺐﺘﮑﻣ رد يدﺎﺼﺘﻗا ﺚﺣﺎﺒﻣ
ﯽﻣ اﺪﯿﭘ دﻮﻤﻧ ﺖﯾدوﺪﺤﻣ و ﺪﻨﮐ
ﻣﺎﻧ ﺖﯿﻧﻼﻘﻋ ﻞﯿﺒﻗ زا ﯽﯾﺎﻫ ،دوﺪﺤ
ﻪﺑ ناﻮـﻨﻋ ﯽـﺳﺎﺳا ضﺮـﻓ
1.
) ﺮﮕﺸﻔﮐ و نﺎﯿﺒﯿﺒﺣ ﻪﻟﺎﻘﻣ .ك.ر ﺮﺘﺸﯿﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ياﺮﺑ 1395
.(
2.
ﻞﯿﻋﺎﻤﺳا و يﺮﮑﺴﻋ ﻪﻟﺎﻘﻣ .ك.ر ﺮﺘﺸﯿﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ياﺮﺑ ) رﻮﭘ
1388 .(
3.
ﺎﺼﻧ راﺪﻘﻣ ﻪﺑ نﺪﯿﺳر ب
4.
ج ،ﻪﯿﻣﻼﺳﻻا ﺐﺘﮑﻟاراد ،ناﺮﻬﺗ ،ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺮﯿﺴﻔﺗ ،ﺮﺻﺎﻧ ،يزاﺮﯿﺷ مرﺎﮑﻣ 8
ص ، 118 5. Kahf, 1989
6. Sulaiman, 2003 7. Habib, 2004 8. Rahim Sakkal, 2007 9. Usmani & Qazi, 2010 10. Hong, 2013
11. Steph & Eduardus, 2014 12. Redha, et. al, 2016
ﯽﻣ ﻪﺘﻓﺮﯾﺬﭘ رد ،دﻮﺷ
لﺎﺳ ﺎﻫ ﺺﻘﻧ ﺮﺑ ﻪﺒﻠﻏ ياﺮﺑ ﺮﯿﺧا ي لﺪﻣ يﺎﻫدﻮﺒﻤﮐ و ﺎﻫ
يدﺎﺼﺘﻗا يﺎﻫ
واﺪﺘﻣ ل ﻪﺑ هﮋﯾو هﺎﮔﺪﯾد ،ﯽﻧﺎﺴﻧا ﻞﯾﺎﺴﻣ ﺎﺑ ﻪﻬﺟاﻮﻣ رد .ﺖﺳا هﺪﺷ ﻪﺘﻓﺮﮔ رﺎﮐ ﻪﺑ يﺪﯾﺪﺟ يﺎﻫ
ﻢﺘﺴﯿﺳ ﻖﯿﺒﻄﺗ هﺪﯿﭽﯿﭘ يﺎﻫ
1ﺮﯾﺬﭘ
، هﺎﮔﺪﯾد ﻦﯾا زا ﯽﮑﯾ يدﺎـﯾز ﯽﯾارﺎﮐ ﻞﻤﻋ رد ﻪﮐ ﺖﺳا ﺎﻫ
هﺪﯾﺪﭘ ،ﮏﯿﺳﻼﮐﻮﺌﻧ ﺐﺘﮑﻣ فﻼﺧﺮﺑ ،بﻮﭼرﺎﭼ ﻦﯾا رد .ﺖﺳا هداد نﺎﺸﻧ ﺎـﺑ يدﺎـﺼﺘﻗا يﺎـﻫ
قﺎﺒﻄﻧا و دوﺪﺤﻣ ﺖﯿﻧﻼﻘﻋ ضﺮﻓ ﭘ
يﺮﯾﺬ
، ﻢﺘﺴﯿﺳ ﮏﯾ ﻞﻣاﻮﻋ و ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ درﻮﻣ ﺮـﺑ
ﻢﯿﻤـﺼﺗ سﺎـﺳا ﻦﯿﻤﻫ ﯽـﻣ نﺎـﺸﻧ ﺶﻨـﮐاو و هدﺮـﮐ يﺮـﯿﮔ
ﺪـﻨﻫد هﺪـﯾﺪﭘ ﻪـﺑ ﺮـﺠﻨﻣ ﻪـﮐ
ﯽﮕﺘﻓﺎﯾرﻮﻬﻇ ﯽﻣ2
ﻮﺷ شور زا ﯽﮑﯾ .د يﺎﻫ
لﺪﻣ يزﺎﺳ راﺰـﺑا ،بﻮﭼرﺎﭼ ﻦﯾا رد لﺪـﻣ
يزﺎـﺳ
ﻞﻣﺎﻋ - نﺎﯿﻨﺑ يﺪﺷر ﻪﺑ ور هﺎﮕﯾﺎﺟ ﻪﮐ ﺖﺳا3
ار و نﺎﻘﻘﺤﻣ ﻦﯿﺑ رد لﺪﻣ
زﺎـﺳ ﺪـﯿﭘ نا هدﺮـﮐ ا
لﺪﻣ.ﺖﺳا يزﺎﺳ ﻞﻣﺎﻋ - ﯽﻣ نﺎﺸﻧ نﺎﯿﻨﺑ ﯽﻣ ﻪﻧﻮﮕﭼ ﻪﮐ ﺪﻫد
يرﺎـﺘﻓر ﺪﻋاﻮﻗ يراﺮﻗﺮﺑ ﺎﺑ ناﻮﺗ
ﻞـﻣﺎﻋ ﻦﯿﺑ هدﺎﺳ ﺶﻨـﮐاو و ﺎـﻫ
ﯽـﻠﺤﻣ يﺎـﻫ هﺪـﯿﭽﯿﭘ يﺎـﻫﻮﮕﻟا ،دﺮـﺧ سﺎـﯿﻘﻣ رد ﺎـﻬﻧآ4
ﺖﻔﮕﺷ ﮏﯿـﺳﻼﮐﻮﺌﻧ هﺎﮔﺪـﯾد فﻼـﺧ ﺮـﺑ .دﺮـﮐ دﺎﺠﯾا نﻼﮐ سﺎﯿﻘﻣ رد يﺰﯿﮕﻧا ضﺮـﻓ ﻪـﮐ
ﯽﻣ دوﺪﺤﻣﺎﻧ ﺖﯿﻧﻼﻘﻋ ﺎﺑ داﺮﻓا ﺪﻨﮐ ﺖﯿﻌﻗﻮﻣ رد
يﺎـﯿﻧد رد ،ﺪـﻧراد راﺮـﻗ هدﺎـﺳ رﺎﯿـﺴﺑ يﺎـﻫ
ﺑ ،ﯽﻌﻗاو ﺮﺘﺸﯿ هدﺎﺳ داﺮﻓا ﯽﻣ هﺪﻫﺎﺸﻣ يا
ﺖـﯿﻌﻗﻮﻣ رد ﻪﮐ ﺪﻧﻮﺷ راﺮـﻗ هﺪـﯿﭽﯿﭘ رﺎﯿـﺴﺑ يﺎـﻫ
ياﺮﺑ ﯽﮔدﺎﺳ ظﺎﺤﻟ ﻒﻟﺎﺨﻣ ﯽﮔﺪﯿﭽﯿﭘ هﺎﮔﺪﯾد .ﺪﻧراد لﺪﻣ
يزﺎﺳ لﺪﻣ .ﺖﺴﯿﻧ ﻞﯿﻠﺤﺗ و ،ﺎـﻫ
ﯽﮔدﺎﺳ يﻮﺠﺘﺴﺟ رد ﯽﮔﺪﯿﭽﯿﭘ هﺎﮔﺪﯾد و ﺪﻨﺘﺴﻫ نﺎﻬﺟ هﺪﺷ هدﺎﺳ حﺮﻃ ﺪـﻧور دﺎـﺠﯾا رد
هﺪﯾﺪﭘ .ﺖﺳا هﺪﯿﭽﯿﭘ يﺎﻫ
ﺮﺘﺸﯿﺑ ﯽﺿﺎﯾر تﻻدﺎﻌﻣ زا ،ﻞﯿﻠﺤﺗ ياﺮﺑ نﺎﻧاددﺎﺼﺘﻗا يا
هﺪﯿﭽﯿﭘ ﻪﮐ هدﺎﻔﺘـﺳا ﺪﻨﺘـﺴﻫ
ﯽﻣ ﻨﮐ ﻻﺎﺑ ﯽﻫﺎﮔﺪﯾد ﻪﮐ ﺪﻨ -
ﻪﺑ - ﻦﯿﯾﺎﭘ رد .ﺖﺳا5
لﺎﺳ ﺎﻫ ﺮﯿﺧا ي لﺪـﻣ يزﺎـﺳ ﺶﯿـﭘ و ﯽـﻨﯿﺑ
ﻢﺘﺴﯿﺳ و داﺮﻓا رﺎﺘﻓر زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ دﺎﺼﺘﻗا رد ﺎﻫ
لﺪﻣ يزﺎﺳ ﻞﻣﺎﻋ - ،نﺎﯿﻨﺑ ﻪﺑ ناﻮﻨﻋ ﯽـﺷور
.ﺖﺳا هدﺮﮐ ﺐﻠﺟ دﻮﺧ ﻪﺑ ار نﺎﻘﻘﺤﻣ ﻪﺟﻮﺗ ،تﻻدﺎﻌﻣ ﻢﺘﺴﯿﺳ ﻦﯾﺰﮕﯾﺎﺟ و ﻦﯾﻮﻧ لﺪﻣ
يزﺎﺳ
ﻞﻣﺎﻋ - ﻦﯿﯾﺎﭘ ﯽﻫﺎﮔﺪﯾد نﺎﯿﻨﺑ -
ﻪﺑ -
6ﻻﺎﺑ ﯽﻣ هدﺮﻤﺷ ﻖـﻘﺤﻣ ،شور ﻦـﯾا زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ .دﻮﺷ
ﻞﻣﺎﻋ ﻖﻠﺧ ﺎﺑ و هﺪﺸﻧ ﯽﺿﺎﯾر تﻻدﺎﻌﻣ ﯽﮔﺪﯿﭽﯿﭘ ﺮﯿﮔرد ﯽﮔﮋﯾو صﺎﺼﺘﺧا و ﺎﻫ
ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ
ﻌﻣﺎﺟ ،ﺎﻬﻧآ ﻪﺑ ﻪ
ﻪﯿﺒﺷ ار يزﺎﺠﻣ يا ﯽﻣ هﺪﻫﺎﺸﻣ ار ﻢﺘﺴﯿﺳ رﺎﺘﻓر و هدﺮﮐ يزﺎﺳ
نوﺪـﺑ ،ﺪـﻨﮐ
.دﻮﺷ ﯽﺿﺎﯾر تﻻدﺎﻌﻣ ﺮﯿﮔرد ﻪﮑﻧآ
1. Complex adaptive systems 2. Emergent
3. Agent-based modeling 4. Local interaction 5. Top-down 6. Bottom-up
تﺎﮐز ﺶﻘﻧ ﯽﺳرﺮﺑ ﻪﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﯾا رد ﮫﺑ
ناﻮ ﻨﻋ زﺎـﺑ رد ﯽﻣﻼﺳا ﻢﺴﯿﻧﺎﮑﻣ ﮏﯾ ﻊـﯾزﻮﺗ
ﺺﺧﺎﺷ دﻮﺒﻬﺑ و ﯽﯾارﺎﮐ ﻪﺑ نﺪﯿﺳر ﺖﻬﺟ رد توﺮﺛ و ﺪﻣآرد ﻪﻠﯿـﺳو ﻪﺑ ﯽﻧﺎﺴﻧا ﻪﻌﺳﻮﺗ يﺎﻫ
راﺰﺑا لﺪﻣ زﺎﺳ ي ﻞﻣﺎﻋ - ﯽﻟﺎـﻤﺟا ﯽـﺳرﺮﺑ ﻪﺑ اﺪﺘﺑا رﻮﻈﻨﻣ ﻦﯾا ﻪﺑ .ﺪﺷ ﺪﻫاﻮﺧ ﻪﺘﺧادﺮﭘ نﺎﯿﻨﺑ
ﻪـﺘﺧادﺮﭘ يﺮـﻈﻧ ﯽﻧﺎـﺒﻣ زا يﺮـﺼﺘﺨﻣ حﺮـﺷ و نﺎﻘﻘﺤﻣ ﺮﮕﯾد ﻂﺳﻮﺗ هﺪﺷ مﺎﺠﻧا تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﯽﻣ مﺮﻧ ﯽﻓﺮﻌﻣ زا ﺲﭘ .دﻮﺷ راﺰﺑا ﻪﻠﯿﺳو ﻪﺑ ،ﺮﻈﻧ درﻮﻣ راﺰﻓا
لﺪﻣ يزﺎﺳ ﻞـﻣﺎﻋ - ﮏـﯾ ،نﺎـﯿﻨﺑ
ﻪﯾﺎﻣﺮﺳ يﻮﮕﻟا ﺎﺑ يدﺎﺼﺘﻗا ﻢﺘﺴﯿﺳ ﯾار يراﺬﮔ
ﻪﯿﺒﺷ يزﺎﺠﻣ ﻪﻌﻣﺎﺟ ﮏﯾ رد ﺞ و هﺪـﺷ يزﺎﺳ
تﺎﮐز ﺖﺧادﺮﭘ نﻮﻧﺎﻗ ندﺮﮐ دراو ﺎﺑ ﺲﭙﺳ ﻪﺑ
ناﻮﻨﻋ دﺎـﺠﯾا تاﺮﯿﯿﻐﺗ ،ﯽﻣﻼﺳا ﻢﺴﯿﻧﺎﮑﻣ ﮏﯾ
زﺎﺑ ناﺰﯿﻣ رد هﺪﺷ ﯽـﮔﮋﯾو ﮏـﯾ دورو ﻪﻄـﺳاو ﻪﺑ ،يدﺎﺼﺘﻗا يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﺶﻫﺎﮐ و توﺮﺛ ﻊﯾزﻮﺗ
توﺮﺛ ﻊﯾزﻮﺗ هﻮﺤﻧ ﯽﺳرﺮﺑ زا ﺲﭘ .ﺪﺷ ﺪﻫاﻮﺧ ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ لﺪﻣ ﻪﺑ ﯽﻣﻼﺳا ﮏﯾ ﺮﻫ رد
لﺪﻣ ﻦﯾا زا ﻪﯾﺎﻣﺮـﺳ ﻢﺘﺴﯿﺳ ﮏﯾ ﯽﯾارﺎﮐ ،ﺎﻫ
و توﺮـﺛ ﻊـﯾزﻮﺗ ،ﺪـﻣآرد يﺮﺑاﺮﺑﺎـﻧ رد يراﺬـﮔ
ﻪﻓﺎﺿا ﺎﺑ ﻪﮐ ﯽﻣﻼﺳا يدﺎﺼﺘﻗا ﻢﺘﺴﯿﺳ ﮏﯾ ﻞﺑﺎﻘﻣ رد يدﺎﺼﺘﻗا ﺖﻟاﺪﻋ ﺮﮐ
و رﺎﮑﻫار ﮏﯾ ند
ﯽﻣ ﺰﯾﺎﻤﺘﻣ لوا ﻢﺘﺴﯿﺳ زا ﯽﻣﻼﺳا ﯽﮔﮋﯾو .ﺪﺷ ﺪﻫاﻮﺧ ﻞﯿﻠﺤﺗ ،ددﺮﮔ
2 - ﻦﯿﺸﯿﭘ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ
رد لﺎﺳ ﺎﻫ ﺎﻄﻣ ﺮﯿﺧا ي ﻧﻮﮔﺎﻧﻮﮔ تﺎﻌﻟ
ﺎﺑ ﻪﻄﺑار رد ﯽ ﺮﯿﺛﺄـﺗ
ﻢﺘـﺴﯿﺳ ﺮـﺑ تﺎـﮐز تا يﺎـﻫ
ﯽـﺳرﺮﺑ ﻪـﺑ ﻪـﮐ ﺖﺳا هﺪﺷ مﺎﺠﻧا نﺎﻤﻠﺴﻣ ناﺪﻨﻤﺸﯾﺪﻧا و نﺎﻘﻘﺤﻣ ﻂﺳﻮﺗ يدﺎﺼﺘﻗا ﺮﯿﺛﺄـﺗ
ﻢﺴﯿﻧﺎﮑﻣ زا ،ﻊﺑﺎﻨﻣ ﺺﯿﺼﺨﺗ ﺮﺑ مﻼﺳا ﻢﯿﻟﺎﻌﺗ ﻂﺳﻮﺗ هﺪﺷ ﻪﯿﺻﻮﺗ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫرﺎﮐوزﺎﺳ و ﺎﻫ
ﯽﻣ توﺮﺛ ﻊﯾزﻮﺗ و ﺺﯿﺼﺨﺗ و ﺮﻘﻓ ندﺮﺑ ﻦﯿﺑ ﻒـﺤﻗ) ﺪـﻧزادﺮﭘ
،1
1989 يﺪـﻨﯿﮑﻟا ؛
،2
2007
؛2013،6ﺮــﻣﺮﺑ ؛2012،5ﻦﯿــﺴﺣ ؛2011،4ﺐﯿﻬــﺻ و ﷲاﺪــﺒﻋ ؛2010،3نارﺎــﮑﻤﻫ و كو ؛ ﻪـﺒﻨﺟ ﻪـﺑ ﺮﺘـﺸﯿﺑ تﺎـﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦـﯾا رد ﻪـﮐ ﺎﺠﻧآ زا .(2015،7ﻦﯿﺸﻣ يﺮـﻈﻧ و ﯽـﻬﻘﻓ يﺎـﻫ
،ﺖﺳا هﺪﺷ ﻪﺘﺧادﺮﭘ ﯽﻣﻼﺳا تﺎﻋﻮﺿﻮﻣ ﺮﯿﺛﺄﺗ
ﮏـﯾ رد ﻦﯿﻧاﻮـﻗ ﻦـﯾا ياﺮﺟا مﺪﻋ ﺎﯾ اﺮﺟا تا
ﻠﻤﻋ ترﻮﺻ ﻪﺑ ﯽﻌﻗاو يﺎﯿﻧد ﯽـﻤﻧ ﻪـﮐ يدﻮـﺟو ﺎﺑ .ﺖﺴﯿﻧ سﻮﻤﻠﻣ يدﻮﻬﺷ و ﯽﺗﺎﯿ
زا ناﻮـﺗ
ﻪـﺑ هﺪـﺷ مﺎﺠﻧا تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ نﺎﯾﺎﺷ ﮏﻤﮐ ﺖـﺳﺎﯿﺳ
راﺬـﮔ ﻢﯿﻤـﺼﺗ و نا ﻊـﻣاﻮﺟ رد نﺎﮔﺪـﻧﺮﯿﮔ
ﻖﻘﺤﻣ ﺖﻬﺟ رد ﯽﻣﻼﺳا ﺮﮐ
هدﺎﻔﺘـﺳا مﺪﻋ ﻼﺧ ﺎﻣا ،دﺮﮐ ﯽﺷﻮﭘ ﻢﺸﭼ ﻢﯿﻟﺎﻌﺗ ﻦﯾا فاﺪﻫا ند
1. Kahf, 1989 2. Al-kindi, 2007 3. Wok, et. al, 2010 4. Abdullah & Suhaib, 2011 5. Hossain, 2012
6. Bremer, 2013 7. Moshin, 2015
زا لﺪﻣ زﺎﺳ ي ﻪﺑ نﺪﯿﺸﺨﺑ ﺖﯿﻨﯿﻋ ﺖﻬﺟ رد يدﺎﺼﺘﻗا يﺎﻫ ﺮﯿﺛﺄﺗ
ﺮﺷ ﻢﯿﻟﺎﻌﺗ ،مﻼﺳا سﺪﻘﻣ ع
ﺘﻗا نﺎﻘﻘﺤﻣ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ رد ﯽﻣ سﺎﺴﺣا ﯽﺑﻮﺧ ﻪﺑ ﯽﻣﻼﺳا دﺎﺼ
ﻮﺷ داﺪـﻌﺗ ،ﻞـﯿﻟد ﻦﯿﻤﻫ ﻪﺑ و د
نﺎـﺸﻧ و ﺖﯿﻓﺎﻔـﺷ دﺎـﺠﯾا ياﺮﺑ ،نﺎﻤﻠﺴﻣ نﺎﻘﻘﺤﻣ ﻂﺳﻮﺗ هﺪﺷ مﺎﺠﻧا تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ زا يدوﺪﺤﻣ نداد ﺮﯿﺛﺄﺗ زا هدﺎﻔﺘﺳا ﻪﺑ ،مﻼﺳا ﺪﮐﻮﻣ ﻢﯿﻟﺎﻌﺗ و ﻦﯿﻧاﻮﻗ زا ﯽﺧﺮﺑ يﺮﯿﮔرﺎﮐ ﻪﺑ تا لﺪﻣ
يزﺎﺳ
ﺘﻓﺎﯾ صﺎﺼﺘﺧا .ﺖﺳا ﻪ
هﺮﯿﻘﻣ و ﯽﺑوﺰﻟا ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ رد )1
2008 (،
ﻪﺑ لﺪﻣ يزﺎﺳ ﺮﯿﺛﺄﺗ تﺎﮐز ﯽﻘﯿﻘﺣ تا ﻪـﺑ
ناﻮـﻨﻋ
ﮏـﯾ ﻪﻌـﺳﻮﺗ ﻪﻠﯿـﺳو ﻪﺑ ﯽﻣﻼﺳا دﺎﺼﺘﻗا ﮏﯾ رد توﺮﺛ ﻊﯾزﻮﺗزﺎﺑ رد ﯽﻟﺎﻣ ﺖﺳﺎﯿﺳ راﺰﺑا ﮏﯾ تﺎﮐز ﻪﻧﻮﮕﭼ ﻪﮐ ﺖﺳا هﺪﺷ هداد نﺎﺸﻧ و ﻪﺘﺧادﺮﭘ ﯽﻣﻮﻤﻋ لدﺎﻌﺗ لﺪﻣ ﯽﻣ
ﺪﻧاﻮﺗ ﺖـﻟود ﻪـﺑ
ﻪﻨﯿﻬﺑ تﺎﯿﻟﺎﻣ خﺮﻧ ﻦﯿﯿﻌﺗ رد زا هدﺎﻔﺘﺳا نوﺪﺑ ﻮﺗرﺎﭘ ﯽﯾارﺎﮐ هﺪﻨﻨﮐ ﻦﯿﻤﻀﺗ ﻪﮐ
قاروا رﺎﺸﺘﻧا
ﻨﮐ ﮏﻤﮐ ،ﺖﺳا ﻪﺿﺮﻗ .ﺪ
ﻢﻠﯾﻮﺴﻟا )2
2008 (،
ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ رد شﺮﺘـﺴﮔ لﺎـﺣ رد ﺖﻋﺮـﺳ ﻪـﺑ يا
ﻢﺘﺴﯿﺳ بﻮﭼرﺎﭼ زا هدﺎﻔﺘﺳا هﺪﯿﭽﯿﭘ يﺎﻫ
ﺎﺑ نآ طﺎﺒﺗرا ﯽﮕﻧﻮﮕﭼ و يدﺎﺼﺘﻗا تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ رد3
ﯽﻣ ﮏﯿﺳﻼﮐﻮﺌﻧ يﻮﮕﻟا ﯽﻓﺮﻌﻣ ﺎﺑ و دزادﺮﭘ
ﯾﺎـﺟ بﻮﭼرﺎـﭼ ﻦﯾا ار نآ ،ﻦﯾﺰﮕ
ﻪـﺑ ناﻮـﻨﻋ ﮏـﯾ
ﺐﺳﺎﻨﻣ رﺎﯿﺴﺑ ،ﯽﻣﻼﺳا دﺎﺼﺘﻗا رد ﻖﯿﻘﺤﺗ ﮏﯿﻨﮑﺗ شور زا ﺮـﺗ
ﺎـﺑ و ﻪﺘـﺴﻧاد فرﺎـﻌﺘﻣ يﺎـﻫ
ﻪﺋارا ي لﺎﺜﻣ ﯽﻣ نﺎﺸﻧ يدﺮﺑرﺎﮐ يﺎﻫ دﺎـﺼﺘﻗا ﯽﯾارﺎـﮐ يور ﺮـﺑ ،ﺎﺑر ﺪﻫد
ﺮﯿﺛﺄـﺗ و ﯽـﻔﻨﻣ تا
تﺎﮐز و پآ كرﺎﻣ ﺮﯿﺛﺄﺗ
نارﺎـﮑﻤﻫ و ﺪﯿـﺴﻨﺑ .دراد ﺖـﺒﺜﻣ تا )4
2017 (،
ﻪـﻌﻟﺎﻄﻣ رد ﺎـﺑ يا
لﺪﻣ يزﺎﺳ ﻞﻣﺎﻋ - ﻪﯾﺎﻣﺮـﺳ ﯽﯾارﺎـﮐ دﻮـﺒﻬﺑ ،نﺎـﯿﻨﺑ يراﺬـﮔ
ﯽﻣﻼـﺳا دﺮـﺧ يﺎـﻫ ود ﺎـﺑ ار5
ﯽﺳرﺮﺑ ﻞﻓﺎﮑﺗ و ﺖﮐرﺎﺸﻣ يﮋﺗاﺮﺘﺳا ﺮﮐ
ﺖﺳا هد نارﺎﮑﻤﻫ و نﺎﯾﺰﺒﺳ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ رد . )6
2018 (
، -ﻞﻣﺎﻋ لﺪﻣ ﮏﯾ دﺎﺠﯾا ﺎﺑ
ﮏـﯾ رد يﺮﺑاﺮﺑﺎـﻧ دﺎـﺠﯾا ﯽﮕﻧﻮـﮕﭼ ﯽﺳرﺮﺑ ﻪﺑ هدﺎﺳ رﺎﯿﺴﺑ نﺎﯿﻨﺑ
ﻓﺎﺿا ﺎﺑ و هﺪﺷ ﻪﺘﺧادﺮﭘ يدﺎﺼﺘﻗا ﻢﺘﺴﯿﺳ ﻪ
ﺮﮐ هﺪـﺷ هداد نﺎﺸﻧ ﻪﻗﺪﺻ ﺖﺧادﺮﭘ ﺖﯿﻠﺑﺎﻗ ند
هﺪﻋﺎﻗ ﻦﯾا ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﻣ
ﺪﻧاﻮﺗ ﻪﺑ رﻮﻃ ﻪﻈﺣﻼﻣ ﻞﺑﺎﻗ يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ زا يا
و هدﺮﮐ يﺮﯿﮔﻮﻠﺟ ﻪﺑ
ناﻮﻨﻋ
ﮏﯾ .دﺮﯿﮔ راﺮﻗ هدﺎﻔﺘﺳا درﻮﻣ ﻊﺑﺎﻨﻣ ﺺﯿﺼﺨﺗ يﮋﺗاﺮﺘﺳا ﯽﻣﻼﺳا دﺎﺼﺘﻗا ﻪﻨﯿﻣز رد ﻪﺘﻓﺮﮔ ترﻮﺻ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﻪﮐ ﺎﺠﻧآ زا ﺮﺘﺸﯿﺑ
ﻪﺒﻨﺟ يرﻮﺌﺗ يﺎﻫ
ﺿﻮﻣ ﯽﻬﻘﻓ و نﺎﯿﺑ ار ﯽﻣﻼﺳا تﺎﻋﻮ
ﺮﮐ ﻪﺑ ﻪﮐ ﺰﯿﻧ ﯽﺗﺎﻌﻟﺎﻄﻣ و هد لﺪﻣ
يزﺎﺳ ،ﺖـﺳا ﻪﺘﺧادﺮﭘ
ﯽﻫﺎﮔ ﻪﺑ ﻞﯿﻟد هدﺎﺳ اﺬـﻟ ،ﺪﻧراد يدﺎﯾز ﻪﻠﺻﺎﻓ ﺖﯿﻌﻗاو ﺎﺑ ،لﺪﻣ ﻖﻠﺧ رد هزاﺪﻧا زا ﺶﯿﺑ يزﺎﺳ
1. Al-zoubi & Maghyereh, 2008 2. Al-Suwailem, 2008
3. Complexity systems 4. Bensaid et al., 2017 5. Islamic Microfinance (IMF) 6. Sabzian et al., 2018
ﻪﻠﯿﺳو ﻪﺑ اﺪﺘﺑا ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﯾا رد لﺪﻣ
يزﺎﺳ ﻞﻣﺎﻋ - نﺎﯿﻨﺑ
، يدﺎـﺼﺘﻗا ﻢﺘـﺴﯿﺳ ﮏﯾ ﯽﺣاﺮﻃ ﻪﺑ
ﻪﯾﺎﻣﺮﺳ ﺑ نآ زا ﺲﭘ و ﺞﯾار يراﺬﮔ دورو ﺎ
تﺎﮐز ﻢﺴﯿﻧﺎﮑﻣ ﻪﺑ
ناﻮﻨﻋ رﺎﮑﻫار ﮏﯾ ياﺮﺑ ﯽﻣﻼﺳا
ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ و هﺪﻫﺎﺸﻣ ﻪﺑ ،توﺮﺛ و ﺪﻣآرد ﻊﯾزﻮﺗزﺎﺑ و يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﺶﻫﺎﮐ ﺮﯿﺛﺄـﺗ
ﯽـﮔﮋﯾو ﻦـﯾا دورو
يدﺎﺼﺘﻗا ﻢﺘﺴﯿﺳ ﮏﯾ ﻪﺑ ﯽﻣﻼﺳا ادﺮﭘ
ﺖﺳا هﺪﺷ ﻪﺘﺧ ﻪـﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦـﯾا رد ﺖـﺳا ﺮﮐذ ﻪﺑ مزﻻ .
ﻪﺑ ﮏﯾدﺰﻧ رﻮﻈﻨﻣ ﯽﮔﮋﯾو ندﻮﺑ ﺮﺗ
ﻞﻣﺎﻋ و ﻂﯿﺤﻣ يﺎﻫ ﻪﺑ ﺎﻫ
ﯽﮔﮋﯾو ،ﯽﻌﻗاو يﺎﯿﻧد ﯽﺻﺎﺧ يﺎﻫ
ﻊﺑﺎﻨﻣ دﻮﺟو ﺮﯿﻈﻧ ﯽﻌﯿﺒﻃ
ﻪﺑ ناﻮﻨﻋ وﺮﺛ رد ت يﻮﺳ زا .ﺖﺳا هﺪﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻪﻌﻣﺎﺟ ياﺮﺑ ﺮﮕﯾد
ﻞﻣﺎﻋ ﻪﯾﺎﻣﺮﺳ ،ﺪﻣآرد ،فﺮﺼﻣ ،گﺮﻣ ،ﺪﻟﻮﺗ ﯽﮔﮋﯾو ﺎﻫ رد ﻪـﻠﻣﺎﻌﻣ مﺎﺠﻧا و ثرا ،توﺮﺛ ،يراﺬﮔ
تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ رد ﻪﮐ ﺖﺳا هﺪﺷ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ مﺎﺠﻧا
ﻞﻣﺎﮐ ﻦﯿﺸﯿﭘ ﻪﺘﻓﺮﮔ و و ﺮﺗ
ﯽـﻌﻗا ﺮـﺗ
.ﺖﺳا 3 - يﺮﻈﻧ ﯽﻧﺎﺒﻣ
3 - 1 - ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫدﺮﮑﯾور و ﺮﻘﻓ مﻮﻬﻔﻣ ﻪـﻌﻣﺎﺟ ﯽﻣﻮﻤﻋ ﻊﺿو ﻪﮐ ﺐﺳﺎﻨﻣ ﯽﮔﺪﻧز ﺢﻄﺳ زا ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﺴﮐ ﺮﯿﻘﻓ ،مﻼﺳا ﺮﻈﻧ رد
ﯽﻣ بﺎﺠﯾا ﺪﺷﺎﺒﻧ رادرﻮﺧﺮﺑ ،ﺪﻨﮐ
،رﺪﺻ ﺪﯿﻬﺷ) 1400
1(.ق يﺪـﻌﺑ ﺪـﻨﭼ هﺪـﯾﺪﭘ ﮏـﯾ ﺮـﻘﻓ .
ﺖﺳا
، يرﺎﯿﺴﺑ ﻞﻣاﻮﻋ ﻞﻣﺎﺷ و دراد ﯽﻔﻠﺘﺨﻣ دﺎﻌﺑا و ﻒﯾرﺎﻌﺗ ﻪﮐ دوﺪﺤﻣ ﯽﺳﺮﺘﺳد ﻪﻠﻤﺟ زا
ﻦﯿﯾﺎـﭘ ﯽﮔﺪﻧز ﻪﺑ ﺪﯿﻣا و ﻢﮐ ﺪﻣآرد ،ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا تﺎﻣﺪﺧ ﻪﺑ ﺮـﺗ
ﯽـﻣ ﺪـﺷﺎﺑ ﻪـﺒﻨﺟ ﻦـﯾا . يﺎـﻫ
زا ﯽﮑﯾ ﻪﺑ و ﺮﺗراﻮﺷد ار ﺮﻘﻓ ﺶﻫﺎﮐ ،هدﺮﺘﺴﮔ گرﺰﺑ
ﺮﺗ ﺶﻟﺎﭼ ﻦﯾ هدﺮـﮐ ﻞﯾﺪـﺒﺗ ﯽﻧﺎﻬﺟ يﺎﻫ
اﺬﻟ و ﺖﺳا ﻪﺑ
ناﻮﻨﻋ زا ﯽﮑﯾ ﻢﻬﻣ ﺮﺗ ﻪﻌـﺳﻮﺗ لﺎـﺣ رد يﺎﻫرﻮـﺸﮐ ياﺮﺑ ،ﻪﻌﺳﻮﺗ ﻊﻧاﻮﻣ ﻦﯾ ﻪـﺑ
ﯽﻣ هرﺎﻤﺷ دور
ﺮﯿﺸﺑ)
،2
2018 ﺞﯾار .(
ﻪﺑ مزﻻ تﺎﻧﺎﮑﻣا زا يرادرﻮﺧﺮﺑ مﺪﻋ ،ﺮﻘﻓ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻦﯾﺮﺗ
ﺮﻘﻓ .ﺖﺳا يروﺮﺿ يﺎﻫزﺎﯿﻧ ندﺮﮐ فﺮﻃﺮﺑ رﻮﻈﻨﻣ
، دراد ﯽﻔﻠﺘﺨﻣ دﺎﻌﺑا
، هﺎـﻓر ﺪـﻌﺑ ﻪـﺳ ﻪـﮐ
هﺎـﻓر ﺪـﻌﺑ .ﺪﻨﺘـﺴﻫ ﺮـﻘﻓ ﯽﻠﮐ مﻮﻬﻔﻣ هﺪﻧﺮﯿﮔﺮﺑ رد ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ﺖﮐرﺎﺸﻣ و ﯽﺘﯿﻠﺑﺎﻗ ،يدﺎﺼﺘﻗا ﻓر و ﯽﻟﺎﻣ ﺖﯿﻌﺿو ﺮﮕﻧﺎﯿﺑ ،يدﺎﺼﺘﻗا ﺺﺧﺎـﺷ و ﺖﺳا دﺮﻓ ﯽﻫﺎ
ناﺰـﯿﻣ زا ﺪـﻨﺗرﺎﺒﻋ نآ يﺎـﻫ
ﺮـﯿﻐﺘﻣ ﻪـﺳ ندﻮﺑ ﮏﯾدﺰﻧ دﻮﺟو ﺎﺑ .ﻦﮑﺴﻣ ﺖﯿﻌﺿو و ﺪﻣآرد ﺖﯾﺎﻔﮐ ،توﺮﺛ ،فﺮﺼﻣ ،ﺪﻣآرد ﺮـﯿﻐﺘﻣ ﻪﺳ ﺮﻫ زا نﺎﻣﺰﻤﻫ هدﺎﻔﺘﺳا ،توﺮﺛ و فﺮﺼﻣ ،ﺪﻣآرد ﺐﺒـﺳ
هزاﺪـﻧا ﻖـﯿﻗد يﺮـﯿﮔ ﺮـﺗ
ﯽﻣ
،هدازرﻮﻔﻏ و يﺮﮑﺴﻋ) دﻮﺷ 1393
.(
1.
ج ،يﻮﺳﻮﻣ ﻢﻇﺎﮐ ﺪﻤﺤﻣ ﻪﻤﺟﺮﺗ ،ﺎﻣ دﺎﺼﺘﻗا 1
ص ، 337 2. Bashir, 2018
ﻖﻠﻄﻣ ﺮﻘﻓ
، ﺑ ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﻨﯿﻋ عﻮﺿﻮﻣ ﮏﯾ ،ﺮـﮕﯾد نﺎـﯿﺑ ﻪـﺑ ﺎـﯾ شﺎـﻌﻣ ﻞﻗاﺪـﺣ ﻪﯾﺎﭘ ﺮ
مزﻻ ﯽﮔﺪﻧز ﻆﻔﺣ ياﺮﺑ ﻪﮐ ﯽﯾﺎﻫزﺎﯿﻧ ﻞﻗاﺪﺣ ﯽﻣ
ﺪﺷﺎﺑ رد .ﺖﺳا هﺪﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ ، ﺮـﻘﻓ ،ﻞـﺑﺎﻘﻣ
ﯽﺒﺴﻧ ﻪﺑ ناﻮﻨﻋ ﺮﻫ رد ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﮔﺪﻧز يﺎﻫدراﺪﻧﺎﺘﺳا زا ﻦﯿﻌﻣ ﺢﻄﺳ ﮏﯾ ﺐﺴﮐ رد ﯽﻧاﻮﺗﺎﻧ
ﺖﺳا مزﻻ ﻪﻌﻣﺎﺟ
، ﺪﻣآرد ﻊﯾزﻮﺗ رد يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﻪﺑ ﯽﺒﺴﻧﺮﻘﻓ ﻒﯾﺮﻌﺗ رد ﻦﯾاﺮﺑﺎﻨﺑ ﺶﯿﺑ ،توﺮﺛ و
ﯽـﻣ ﻪﺟﻮﺗ داﺮﻓا ﺪﻣآرد ﻖﻠﻄﻣ ناﺰﯿﻣ زا دﻮـﺷ
،ﯽـﺷﺎﮐ داداﺪـﺧ) 1381
مﻮـﻬﻔﻣ مﻼـﺳا رد .(
ﯽﻣ و ﻪﺘﺷاﺪﻧ دﻮﺟو ﺮﻘﻓ ياﺮﺑ ﯽﻘﻠﻄﻣ ﺖـﻬﺟ رد ﯽﯾﺎـﻧاﻮﺗ مﺪـﻋ ار نآ ناﻮﺗ
ندﺮـﮐ فﺮـﻃﺮﺑ
ﻞﻣﺎﮐ مﻮﻬﻔﻣ رد .ﺖﺴﻧاد ﯽﺳﺎﺳا يﺎﻫزﺎﯿﻧ ﯽﮔﺪـﻧز ﺢﻄـﺳ رد ﯽﮕﻨﻫﺎـﻤﻫ مﺪﻋ ﯽﻋﻮﻧ ﺮﻘﻓ ،ﺮﺗ
ﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ رد ﻪﻌﻣﺎﺟ داﺮﻓا ﯽﻣ ﻪ
.دﻮﺷ
و ﺮـﻘﻓ ﺶﻫﺎـﮐ رﻮـﻈﻨﻣ ﻪـﺑ داﺮـﻓا توﺮـﺛ زا ﯽﻤﻬـﺳ ﺖـﺧادﺮﭘ ﻪـﺑ ،تﺎﯾاور و تﺎﯾآ رد يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﻪـﻌﻣﺎﺟ ﺢﻄـﺳ رد يدﺎـﺼﺘﻗا نزاﻮـﺗ دﺎﺠﯾا و ﺎﻫ ﺪـﯿﮐﺄﺗ
.ﺖـﺳا هﺪـﺷ قدﺎـﺻ مﺎـﻣا
ﻪﯿﻠﻋ دﻮﻣﺮﻓ مﻼﺴﻟا ﺪﻧ
ﺪـﻧواﺪﺧ ﻪـﮐ ﺖﺳا راواﺰﺳ ،دزادﺮﭙﻧ ﺶﻟﺎﻣ زا ار ﺪﻧواﺪﺧ ﻖﺣ ﻪﮐ ﯽﺴﮐ :
ﺪﻨﮐ ﻎﯾرد وا زا ار دﻮﺧ ﺖﻤﺣر .1
ﻢﺴﯿﻧﺎﮑﻣ زا ﯽﮑﯾ و ﺮﻘﻓ ﺶﻫﺎﮐ ﺖﻬﺟ رد مﻼﺳا ﺪﮐﻮﻣ يﺎﻫ
تﺎﮐز ،ناﺪﻨﻣزﺎﯿﻧ ﻪﺑ ﮏﻤﮐ ﯽﻣ
ﺪﺷﺎﺑ ﻢﻬﻣ تادﺎﺒﻋ زا و ﺖﺳا ﻦﯾد تﺎﯾروﺮﺿ ﻪﻠﻤﺟ زا تﺎﮐز .
ﯽﻣ بﻮﺴﺤﻣ
2دﻮﺷ .
3 - 2 - يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﺶﻫﺎﮐ و تﺎﮐز
يﻮﻐﻟ ﻪﺸﯾر زا تﺎﮐز
» و ك ز « دراد نﺪـﺷ دﺎﯾز و ﻮﻤﻧ و ﺪﺷر ﺮﺑ ﺖﻟﻻد .3
ﻦـﺑ ﻞـﯿﻠﺧ
4ﺪﻤﺣا
، ﻣ هرﺎﺑرد ﯽﻣ تﺎﮐز يﻮﻐﻟ يﺎﻨﻌ :ﺪﯾﻮﮔ
» و ﺖـﺳا نآ ندﺮﮐ كﺎﭘ يﺎﻨﻌﻣ ﻪﺑ لﺎﻣ تﺎﮐز
ﻪﻠﻤﺟ
» ءﺎﮐز ﻮﮐﺰﯾ عرﺰﻟا ﺎﮐز «
ـﺳا تﻻﻮـﺼﺤﻣ و راﺰﺘـﺸﮐ ندﺮﮐ ﺪﺷر يﺎﻨﻌﻣ ﻪﺑ
5ﺖ . ﺐـﻏار
ﯽﻧﺎﻬﻔﺻا
، ﻪﺑ ار تﺎﮐز ﻞﺻا ﺖﮐﺮﺑ زا ﻪﮐ يﺪﺷر يﺎﻨﻌﻣ
ﺑ ﺪﻧواﺪﺧ ﻪ ﯽـﻣ هﺪـﻣآ ﺖﺳد ـﻧاد
6ﺪ
و .7ﺪﻨﮐﯽﻣ ﺮﮐذ ﺮﯿﻬﻄﺗ ار تﺎﮐز يﻮﻐﻟ يﺎﻨﻌﻣ ،ﯽﺋﺎﺒﻃﺎﺒﻃ ﻪﻣﻼﻋ
1.
ْنَأ ﯽَﻟﺎﻌَﺗ و كرﺎﺒَﺗ ﻪَّﻠﻟا ﯽَﻠﻋ ٌﻖﯿﻘﺣ
ﻊَﻨﻤﯾ
ﻪَﺘﻤﺣر
ْﻦﻣ
ﻊَﻨﻣ
َﻖﺣ
ﻪَّﻠﻟا ﯽﻓ ﻪﻟﺎﻣ ج ،ﻪﻌﯿﺸﻟا ﻞﺋﺎﺳو ،ﯽﻠﻣﺎﻋ ﺮﺣ) 9
ص ،
12 (
2.
ج ،ﻢﻗ ﻪﯿﻤﻠﻋ هزﻮﺣ ﯽﻣﻼﺳا تﺎﻐﯿﻠﺒﺗ ﺮﺘﻓد تارﺎﺸﺘﻧا ﺰﮐﺮﻣ ،ﻢﻗ ،ﻪﻤﮑﺤﻟا ناﺰﯿﻣ ،ﺪﻤﺤﻣ ،يﺮﻬﺷ ير يﺪﻤﺤﻣ .ك.ر 4
،
ص 216
3.
ج ،ﮥﻐﻠﻟا ﺲﯿﯾﺎﻘﻣ ﻢﺠﻌﻣ ،سرﺎﻓ ﻦﺑا 3
ص ، 16 - 17
4.
نﺎﯿﻨﺑ و يﻮﻐﻟ ،يﻮﺤﻧ ،ﺪﻤﺣا ﻦﺑ ﻞﯿﻠﺧ اﺬﮔ
ﻢﻠﻋ ر ضوﺮﻋ ﺖﺳا يﺮﺠﻫ مود هﺪﺳ رد
5.
ﻫاﺮﻓ ﯿ ﺪ ي
، ﻌﻟا بﺎﺘﮐ ﯿ
،ﻦ ج 5 ص ، 394
6.
ﻧﺎﻬﻔﺻا ﺐﻏار ﯽ
، هدﺎﻣ ،تادﺮﻔﻤﻟا
» ﻮﮐز
«
7.
ﺎﺒﻃﺎﺒﻃ ﯽﯾ
، ﻤﻟا ﯿ
،ناﺰ ج 15 ص ، 9 ﻤﻟا ﻪﻤﺟﺮﺗ ؛ ﯿ
،ناﺰ ج 15 ص ، 12
ﻪﺑ ﯽﻋﺮﺷ حﻼﻄﺻا رد تﺎﮐز بﻮﺟو يﺎﻨﻌﻣ
ﺖﺳا لاﻮﻣا ﯽﺧﺮﺑ زا ﯽﻨﯿﻌﻣ هزاﺪﻧا ﺖﺧادﺮﭘ
هﺪﯿﺳر صﺎﺧ ﯽﺑﺎﺼﻧ ﺪﺣ ﻪﺑ ﻪﮐ .ﺪﺷﺎﺑ
ﻪـﺑ ﺪـﯿﻣا ،هﺪﺷ هﺪﯿﻣﺎﻧ تﺎﮐز ،ﺐﺟاو ﻦﯾا ﻪﮑﻨﯾا ﺖﻠﻋ
ﺳا نﺎﺴﻧا ﺲﻔﻧ ندﺮﮐ هﺰﯿﮐﺎﭘ ياﺮﺑ ﺎﯾ ،لﺎﻣ ﻦﺘﻓﺎﯾ ﺖﮐﺮﺑ
1ﺖ . دراد ﻢـﻫ ﯽﻣﺎـﻋ يﺎﻨﻌﻣ تﺎﮐز
ﮏﻤﮐ ﮥﻤﻫ ﻪﺑ ﻪﮐ ﺐﺟاو يﺎﻫ
ﯽﻣ ﻪﺘﻔﮔ ناﺮﮕﯾد ﻪﺑ ﺐﺤﺘﺴﻣ و ﻮﺷ
.د نآﺮـﻗ رد ﻪـﮐ ﺎـﺠﻧآ زا
حﻼﻄـﺻا زا ﺐـﺟاو تﺎﮐز ياﺮﺑ ،ﺖﺳا هﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا ﻢﻫ ﻪﻗﺪﺻ هژاو زا تﺎﮐز ﻪﺑ هرﺎﺷا ياﺮﺑ ﯽﻣ هدﺎﻔﺘﺳا ﺐﺟاو ﻪﻗﺪﺻ ﻪﻗﺪﺻ زا ﺎﺗ دﻮﺷ
ﻮﺷ ﺰﯾﺎﻤﺘﻣ ﺐﺤﺘﺴﻣ يﺎﻫ .د
زا تﺎـﮐز ﻢـﻬﻣ
ﺮـﺗ
ﻦﯾ29 رد ﻪـﺒﺗﺮﻣ 59نآﺮﻗ رد ﺶﺗﺎﻘﺘﺸﻣ هاﺮﻤﻫ ﻪﺑ هژاو ﻦﯾا .ﺖﺳا مﻼﺳا يدﺎﺼﺘﻗا يﺎﻫﻪﻣﺎﻧﺮﺑ و هرﻮﺳ 56 ﻪﮐ ،ﻪﺘﻓر رﺎﮐ ﻪﺑ ﻪﯾآ 27
زﺎﻤﻧ رﺎﻨﮐ رد درﻮﻣ ﺳا هﺪﻣآ
.ﺖ زا آﯾ تﺎ نآﺮـﻗ ﻒﻠﺘﺨﻣ
آ ﻪﻠﻤﺟ زا ﯾﻪ
156 ،فاﺮﻋا هرﻮﺳ 3
،ﻞﻤﻧ هرﻮﺳ 4
آ و ،نﺎﻤﻘﻟ هرﻮﺳ ﯾﻪ
7 ﻪـﮐ ﺖﻠـﺼﻓ هرﻮـﺳ
هرﻮﺳ زا ﻪﻤﻫ ﺎﻫ
ي
ّﮑﻣ ﯽ ،ﺪﻨﺘﺴﻫ ﻪﮐ ﺖﺳا ﺺﺨﺸﻣ هﺪـﺷ لزﺎـﻧ ﻪﮑﻣ رد تﺎﮐز بﻮﺟو ﻢﮑﺣ
ﺖﺳا و ا مﺎﺠﻧا ﻪﺑ ﻒﻇﻮﻣ نﺎﻧﺎﻤﻠﺴﻣ ﯾ
ﻦ ﻇو ﯿ ﻪﻔ ﻣﻼﺳا ﯽ دﻮﺑ ها ﺪﻧ . ﻖـﻠﻌﺗ ﺰـﯿﭼ ﻪـﻧ ﻪـﺑ تﺎـﮐز
ﯽﻣ ﺮﯿﮔ :د
،مﺪﻨﮔ
،ﺎﻣﺮﺧ ،ﻮﺟ
،ﺮﺘﺷ ،هﺮﻘﻧ ،ﻼﻃ ،ﺶﻤﺸﮐ
،وﺎﮔ ﻨﻔﺳﻮﮔ .ﺪ ﯽﺴﮐ ﺮﮔا ﮏﻟﺎﻣ
ﯽـﮑﯾ
زا ﻦﯾا راﻮﻣ د نآ زا يراﺪﻘﻣ ﺖﺳا ﺐﺟاو ﯽﻄﯾاﺮﺷ ﻖﺒﻃ ،ﺪﺷﺎﺑ ﻪﭽﻧآ ﺎﺑ ﻖﺑﺎﻄﻣ ار
ﺖﻌﯾﺮﺷ رد
هﺪﺷ ﻦﯿﻌﻣ ،
ﻨﮐ ﺖﺧادﺮﭘ
2ﺪ ﺑ . ﻣﺮﺳ ﯽﺧﺮ هدوﺰـﻓا قﻮـﻓ دراﻮـﻣ ﻪﺑ ﺰﯿﻧ ار ﻪﯾﺎ
ﺪـﻧا ﺑ ﺎـﻣا .3
ﺮﺘـﺸﯿ
ﺐﺤﺘﺴﻣ ار ﻪﯾﺎﻣﺮﺳ تﺎﮐز ﻦﺘﺧادﺮﭘ ﻪﻌﯿﺷ يﺎﻤﻠﻋ ﯽﻣ
ﺪﻨﻧاد .4
ار تﺎـﮐز ناﺮﮑﻔﻨـﺷور ﯽـﺧﺮﺑ
نآ لﻮﻤـﺸﻣ ار هﺮـﯿﻏ و يزروﺎـﺸﮐ ،ﯽﺘﻌﻨـﺻ تاﺪـﯿﻟﻮﺗ ﻪﻤﻫ و ﻪﺘﺴﻧاﺪﻧ ﺰﯿﭼ ﻪﻧ رد ﺮﺼﺤﻨﻣ ﯽﻣ ﻨﻧاد
5ﺪ
.
رﺪﺻ ﺪﯿﻬﺷ )
1400
6(.ق.
، تﺎﮐز هرﺎﺑرد ﯽﻣ
:ﺪﺴﯾﻮﻧ
"
ﻫ مﻼـﺳا زا ﻪـﮐ ار تﻼﮑـﺸﻣ ﻪـﻤ
ﯽﻣ ﻪﻤﺸﭼﺮﺳ لﻮﭘ ﮔ
ﺖﺳا ﻪﺘﺴﻧاﻮﺗ و هدﺮﮐ فﺮﻃﺮﺑ دﺮﯿ لﻮـﭘ شدﺮـﮔ ﻪـﺑ ﯽﻌﯿﺒﻃ ﻊﺿو ﮏﯾ
لﻮـﭘ ﺮـﺑ ار تﺎـﮐز ﻪﮐ ترﻮﺻ ﻦﯾا ﻪﺑ .ﺖﺳا هدﺮﻤﺷ زﺎﺠﻣﺮﯿﻏ ار لﻮﭘ ﻦﺘﺧوﺪﻧا مﻼﺳا .ﺪﻫﺪﺑ ﺖﺳا هدﺮﮐ ﻊﺿو ﺪﮐار
"7
ﺰـﯿﭼ هد رد ار تﺎـﮐز ،ﯽﻧﺎﺘﺴﯿﺳ ﷲا ﺖﯾآ ﺪﻨﻧﺎﻣ ﻊﺟاﺮﻣ زا ﯽﺧﺮﺑ .
1.
ج ،ﺐﯾﺮﻗ ﺪﻤﺤﻣ ،تﺎﯾﻻا نﺎﯿﺒﺘﻟ تﺎﻐﻠﻟا ﻦﯿﯿﺒﺗ 1
ةﻮﮐز بﺎﺑ ،
2.
ﻪﻟﺎﺴﻣ ،ﻞﺋﺎﺴﻤﻟا ﺢﯿﺿﻮﺗ 1854
3.
.دﻮﺷ ﻪﻌﺟاﺮﻣ ﻪﻘﻓ ﯽﮑﯾو ﺖﯾﺎﺳ ﻪﺑ ﺮﺘﺸﯿﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ياﺮﺑ .ﯽﻠﺒﻨﺣ ،ﯽﻌﻓﺎﺷ ،ﻪﯿﻔﻨﺣ ،ﯽﮑﻟﺎﻣ ﺐﻫاﺬﻣ 4.
ج مﻼﮑﻟا ﺮﻫاﻮﺟ ،ﯽﻔﺠﻧ 15
ص ، 72 - 73
5.
ﻓﺮﻌﻣ ﺪﯿﺷرﻮﺧ ،ﺪﯾوﺎﺟ ﺮﺸﻧ ،مﻮﺳ ﺪﻠﺟ ،ﺖ
1350 ،شرﺎﮕﻧ ﺮﺸﻧ ،ﻪﻟﺎﺳر حﺮﺷ و 1382
6.
ج ،يﻮﺳﻮﻣ ﻢﻇﺎﮐ ﺪﻤﺤﻣ ﻪﻤﺟﺮﺗ ،ﺎﻣ دﺎﺼﺘﻗا 1
ص ، 455
7.
ﯽﻣ هدﺎﻔﺘﺳا ﻪﯾﺮﻈﻧ ﻦﯾا زا و ﻼﻃ ﻪﭼ ،ﺖﺳا لﻮﭘ و توﺮﺛ داﺮﻣ ﻪﮑﻠﺑ دراﺪﻧ ﺖﯿﻋﻮﺿﻮﻣ تﺎﮐز ﻖﻠﻌﺗ رد ﻦﯾﺪﻘﻧ ﻪﮐ دﻮﺷ
.هﺮﯿﻏ و سﺎﻨﮑﺳا ﺎﯾ هﺮﻘﻧ
و ﻪﺘﺴﻧاد ﺐﺟاو هدﺮﮐ ﻪﻓﺎﺿا ﺰﯿﻧ ار هرﺎﺠﺘﻟا لﺎﻣ
ﺪـﻧا رد . ،ﺖـﺳا مزﻻ ﺖـﯿﻧ تﺎـﮐز ﺖـﺧادﺮﭘ
يدﺎﺒﻋ و ﯽﻟﺎﻣ ﺐﺟاو ﮏﯾ تﺎﮐز نﻮﭼ نآ ﺖـﺳا ﺐـﺟاو هﺪـﻨﻫد تﺎﮐز ﺮﺑ و ﺖﺳا
ياﺮـﺑ ار
ﺪﻨﮐ ﺖﺧادﺮﭘ ﺪﻧواﺪﺧ نﺎﻣﺮﻓ لﺎﺜﺘﻣا و ﺖﺑﺮﻗ .
ﺪـﯿﻠﻘﺗ ﻊﺟاﺮﻣ دراﻮـﻣ بﺎـﺼﻧ و بﻮـﺟو ياﺮـﺑ
هدﺮﮐ نﺎﯿﺑ ﯽﻣﺎﮑﺣا تﺎﮐز ﻼﻃا ياﺮﺑ ﺖﺳا مزﻻ ﻪﮐ ﺪﻧا
ﺢﯿـﺿﻮﺗ ﮥﻟﺎـﺳر ﻪـﺑ ﺎـﻬﻧآ زا ﻖـﯿﻗد ع
ﻞﺋﺎﺴﻤﻟا ﻪﻌﺟاﺮﻣ ﻮﺷ
.دﻦﯿﯿﻌﺗنﺎﯿﺑ رد تﺎﮐز فﺮﺼﻣ دراﻮﻣ
ﺮﺘﺸﯿﺑ ﺑ ناﺮﺴﻔﻣ ﯾا ﻪ
ﻦ آﯾ ﻪ دﺎﻨﺘﺳا ﺮـﮐ هد رد و ﺪـﻧا
اﯾ ﻦ ﻓﻼﺘﺧا ،دراﻮﻣ ﯽ
ﻣ .ﺪﻧراﺪﻧ رﻮـﻈﻨ ا رد تﺎﻗﺪـﺻ زا ـﯾ
ﻦ آ ـﯾ ﻪ :ﺖـﺳا ﺐـﺟاو تﺎـﮐز
» ﺎـﻤَّﻧا
ﮐﺎﺴﻤﻟا و ءاﺮَﻘُﻔﻠﻟ تﺎﻗﺪّﺼﻟا ﯿ
ﻦ ﻠﻣﺎﻌﻟا و ﯿ ﻦ
َﻠﻋ ﯿ ﺎﻬ
و ﻓ و ﻢﻬﺑﻮُﻠُﻗ ِﮥَﻔَّﻟﺆﻤﻟا ﯽ
ا و بﺎﻗّﺮﻟا ﻣرﺎﻐﻟ
ﯿ ﻦ
و ي زرﺎـﺑ ﺶـﻘﻧ، تﺎـﮐز .1«ﻢﯿﮑﺣﻢﯿﻠﻋ ﷲا و ﷲا َﻦﻣﮥَﻀﯾﺮﻓﻞﯿﺒﺴﻟا ﻦﺑا و ﷲاﻞﯿﺒﺳﯽﻓ رد ﺰﻧﯿﺖﯿﮑﻠﻣ ﻖﺣ ﺮﺑ ﺪﻣآرد ﺮﺑ هوﻼﻋ نﻮﭼ و ﺪﻨﮐﯽﻣﺎﻔﯾا توﺮﺛ و ﺪﻣآردهرﺎﺑودﻊﯾزﻮﺗ ﺐـﺟاو
ﯽﻣ ﺑ ﺪﻣآرد ﺎﺑ نآ ﺖﺒﺴﻧ ،دﻮﺷ ﯿ
ﺶ ﻤﺳا خﺮﻧ زا ﯽ
نآ
،ﯾ ﻨﻌ ﻢﯿـﻧ و ود ﺎﯾ ﻢﻠﻬﭼ ﮏﯾ ﯽ ﺪـﺻرد
ﻫ رد .ﺖﺳا ﯿ
ﭻ ﺘﻣا ﺰﺟ ﻪﺑ ﯽ ﻌﻣ ﺖﺑﺎﺛ ﻖﺣ ،تﺎﮐز
ﯿ ـﻨ ﯽ اﺮـﺑ ي ﻘﻓ ـﯿ ناﺮ ناﺪـﻨﻤﺗوﺮﺛ لاﻮـﻣا رد
ﺖﺳا هﺪﺸﻧ ﻪﺘﺧﺎﻨﺷ
، ﻫ و دﻮﺷ راﺮﮑﺗ لﺎﺳ ﺮﻫ ﻪﮐ ﯿ
ﭻ ﻖـﺣ نﺎﺒﺣﺎﺻ ندﺮﮐ موﺮﺤﻣ ﻖﺣ ﺲﮐ
اﺪﻧ ار نآ زا ﺪﺷﺎﺑ ﻪﺘﺷ
.
3 - 3 - ﺺﺧﺎﺷ و ﺎﻫراﺰﺑا يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﻪﯾﺰﺠﺗ يﺎﻫ
راﺮﻗﺮﺑ زا ﯽـﮑﯾ ﻪـﻌﻣﺎﺟ رد يدﺎـﺼﺘﻗا نزاﻮﺗ و لدﺎﻌﺗ و ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ﺖﻟاﺪﻋ ي ﻢـﻬﻣ
ﺮـﺗ
ﻦﯾ ﯽﻣ هدﺮﻤﺷ ﯽﻣﻼﺳا ﺖﻟود يدﺎﺼﺘﻗا ﻒﯾﺎﻇو ﻦﯾﺮﺗﻢﻬﻣ زا و ﻪﻌﺳﻮﺗ يﺎﻫطﺮﺷ ﺶﯿﭘ زا .دﻮـﺷ
و هدﻮـﺑ ﻦﯾد لﻮﺻا زا دﺎﻌﻣ و تﻮﺒﻧ ،ﺪﯿﺣﻮﺗ شوﺪﻤﻫ ،لﺪﻋ ،ﻊﯿﺸﺗ هﺎﮕﻧ ﻪـﺑ
ناﻮـﻨﻋ سﺎـﯿﻘﻣ
يدﺎﺼﺘﻗا ﺐﺘﮑﻣ لﻮﺻا زا ﯽﮑﯾ و ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا ﺖﻣﻼﺳ زا و مﻼـﺳا
ﻢـﻬﻣ ﺮـﺗ ﻪـﺼﺨﺸﻣ ﻦﯾ يﺎـﻫ
ﯽﻣ ﻪﺘﺧﺎﻨﺷ ﻪﻌﻣﺎﺟ ﮏﯾ دﺎﺼﺘﻗا ندﻮﺑ ﯽﻣﻼﺳا دﻮـﺷ
،يﺮـﻬﻄﻣ) 1359
يدﺎـﺼﺘﻗا ﺖﻟاﺪـﻋ .(
ﻪﺑ ﻪﻠﯿﺳو ندﺮﮐ فﺮﻃﺮﺑ توﺮـﺛ رد نزاﻮﺗ دﺎﺠﯾا و ﯽﻣﻮﻤﻋ هﺎﻓر دﺎﺠﯾا ،ﺖﯿﻣوﺮﺤﻣ و ﺮﻘﻓ
و ﺎـﻫ
ﯽﻣ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﺎﻫﺪﻣآرد ﺖﺑﺎﻗر ،ﯽﻧﺎﺴﻧا ﻦﯾزاﻮﻣ ﺖﯾﺎﻋر و يدﺎﺼﺘﻗا ﺖﻟاﺪﻋ يراﺮﻗﺮﺑ ﺎﺑ .دﻮﺷ
يﺎـﻫ
ﯽﻤﻧ دﻮﺟو ﻪﺑ دازآ رازﺎﺑ رد ﻪﻄﺑﺎﺿ نوﺪﺑ هﺮﻬﺑ و ﺪﯾآ
،ﯽـﻌﯿﺒﻃ ﻊﺑﺎـﻨﻣ زا ﻪﻧﺎﻫاﻮﺧدﻮﺧ يرادﺮﺑ
ﯽﻤﻧ ترﻮﺻ ﻒﻠﺘﺨﻣ رﺎﺸﻗا ﯽﺳﺮﺘﺳد ﺢﻄﺳ ﺖﻘﯿﻘﺣ رد ﻪﮐ ﯽﺗﺎﻘﺒﻃ فﺎﮑﺷ ﻪﺠﯿﺘﻧ رد .دﺮﯾﺬﭘ
ﺖﺻﺮﻓ ﻪﺑ ﻪﻌﻣﺎﺟ ﺖﺒﻫﻮﻣ زا يرادرﻮﺧﺮﺑ ياﺮﺑ ﺮﺑاﺮﺑ يﺎﻫ
ﺖﺳا ﯽﻌﯿﺒﻃ يﺎﻫ
، ﯽﻣ نﺎﯿﻣ زا .دور
ﻤﺘﺟا نزاﻮﺗ زا رﻮﻈﻨﻣ زا ﻪﻌﻣﺎﺟ داﺮﻓا نزاﻮﺗ ،ﯽﻋﺎ
ﺮﻄـﺳ زا دﻮـﺼﻘﻣ و ﺖـﺳا ﯽﮔﺪـﻧز ﺢﻄـﺳ
1.
ﻪﺑﻮﺗ هرﻮﺳ
،آ ﯾﻪ 60
زاﺪﻧا ﻪﺑ ﻪﯾﺎﻣﺮﺳ ﻪﮐ ﺖﺳا ﻦﯾا ﯽﮔﺪﻧز ﺢﻄﺳ ه
يا ﺐـﺳﺎﻨﺘﻣ ﺪﻨﻧاﻮﺘﺑ ﺎﺗ ﺪﺷﺎﺑ داﺮﻓا سﺮﺘﺳد رد
رادرﻮﺧﺮﺑ ﯽﮔﺪﻧز يﺎﯾاﺰﻣ زا ،زور تﺎﯿﻀﺘﻘﻣ ﺎﺑ ﻮﺷ
ﺪﻧ
،رﺪﺻ ﺪﯿﻬﺷ) 1400
1(ق يدﺎﺼﺘﻗا مﺎﻈﻧ .
ﻪﺑ ،دﺎﺼﺘﻗا ﻪﺻﺮﻋ رد ﺖﻟاﺪﻋ ﻖﻘﺤﺗ رﻮﻈﻨﻣ ﻪﺑ مﻼﺳا ﯽﻣ ار ﻖﺣ ﻦﯾا ﻪﻌﻣﺎﺟ داﺮﻓا ﻪﻤﻫ
ﺪـﻫد
ﻪﻧاﺪﻨﻤﺘﻓاﺮﺷ و فرﺎﻌﺘﻣ ﯽﮔﺪﻧز ﺎﺗ .ﺪﻨـﺷﺎﺑ ﻪﺘﺷاد يا
ﮑﻟﺎﻣ ـﯿ ﺖ ـﺻﻮﺼﺧ ﯽ دﺎـﺼﺘﻗا مﺎـﻈﻧ رد
ﻣﻼﺳا ﯽ ﻪﺘﻓﺮﮔ راﺮﻗ ماﺮﺘﺣا و ﻪﺟﻮﺗ درﻮﻣ نﺎﻨﭼ
، ﻮـﺳ زا ﻪﮐ ي
ﺮـﮐ نآﺮـﻗ ﯾ
،ﻢ ﺮﺑ ﻢـﮑﺣ ـﯾ
نﺪ ﯽﺴﮐﯽﻨﻌ ،ﯾ2ﺖﺳا هﺪﺷ ردﺎﺻﺖﯿﮑﻟﺎﻣ عﻮﻧﻦاﯾ ﯾﻢﺮﺣ ﻪﺑ زوﺎﺠﺘﻣﯽﻨﻌﯾ قرﺎﺳ ﺖﺳد ﺎـﺑ ﻪﮐ
ﺑ ﯽ ﻣاﺮﺘﺣا ﯽ ﮑﻟﺎﻣ ﻖﺣ ﻪﺑ ﯿ
ﺖ ﺷ رد فﺮﺼﺗ ﻪﺑ ﯽ
ء ـﻣ تازﺎـﺠﻣ ،ﺖـﺳا هدﺮـﮐ ماﺪﻗا ﯽ
دﻮـﺷ زا .
ﻮﺳ ي دﯾ
،ﺮﮕ ﻪﮐ ﺎﺠﻧآ زا ﺴﮔ مﺎﺠﻟ
ﯿ ﮕﺘﺨ ﯽ اﯾ ﻦ ﮑﻟﺎﻣ ﯿ
،ﺖ ﻐﻃ ﺐﺒﺳ ﯿ نﺎ ﺸﮐﺮﺳ و ﯽ
3دﺮﻓ و ﻧﯿ
ﺰ شور و مﺎـﮑﺣا ذﺎﺨﺗا ﺎﺑ ،مﻼﺳا يدﺎﺼﺘﻗا مﺎﻈﻧ ،دﻮﺷﯽﻣ4 ﯾﺪﺪﺷﯽﺗﺎﻘﺒﻃ فﻼﺘﺧا و ﺮﻘﻓ يﺎـﻫ
ﻣ لﺎﺒﻧد ﻪﺑ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﺮﺛ ندﺮﮐ نزاﻮﺘ
تو ﯽﻣ ﺎﻫﺪﻣآرد و ﺎﻫ
5ﺪﺷﺎﺑ
. ﺑ رﻮﺸﮐ ﮏﯾ يدﺎﺼﺘﻗا ﺖﻟاﺪﻋ ﯽﺑﺎﯾزرا و ﯽﺳرﺮﺑ ياﺮﺑ ﺮﺘﺸﯿ
ﺺﺧﺎـﺷ زا يﺮﺑاﺮﺑﺎـﻧ يﺎـﻫ
ﯽﻣ هدﺎﻔﺘﺳا ﺺﺧﺎـﺷ زا ،ﺪـﺷﺎﺑ ﺮـﻈﻧ ﺪﻣ ﻪﻌﻣﺎﺟ ﻞﺧاد رد ﺪﻣآرد يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﺺﺧﺎﺷ ﺮﮔا .دﻮﺷ
نورد يﺪﻣآرد يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﯽﻌﯾزﻮﺗ
ﯽﺗرﻮﺻ رد و 6
ﻒـﻠﺘﺨﻣ ﻊـﻣاﻮﺟ ﻦﯿـﺑ ﺪـﻣآرد يﺮﺑاﺮﺑﺎـﻧ ﻪـﮐ
ﺷﺎﺑ ﺮﻈﻧﺪﻣ ﺺﺧﺎﺷ زا ،ﺪ
ﻦﯿﺑ يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ يﺎﻫ ﯽﻌﯾزﻮﺗ
ﯽﻣ هدﺎﻔﺘﺳا7
دﻮﺷ ،نارﺎـﮑﻤﻫ و هﺎﻨﭘاﺪﺧ)
1395 .(
رد ﺺﺧﺎﺷ ،يدﺎﺼﺘﻗا تﺎﯿﺑدا يﺎـﻫ
ﻧﻮﮔﺎـﻧﻮﮔ يدﺎـﺼﺘﻗا ﺖﻟاﺪـﻋ ﺶﺠﻨـﺳ ياﺮـﺑ ﯽ
هﺪﺷ ﯽﻓﺮﻌﻣ .ﺖﺳا
ﺺﺧﺎﺷ لدﺎـﻌﺗ ،ﺮـﺑاﺮﺑ لﺎﻐﺘﺷا ﺖﺻﺮﻓ :زا ﺖﺳا ترﺎﺒﻋ ﺖﻟاﺪﻋ يﺎﻫ يﺎـﻫ
ﻪﻘﻄﻨﻣ ﻣ ﻖﻃﺎﻨﻣ رد يدﺎﺼﺘﻗا ﺮﺑاﺮﺑ ﺪﺷر ﺖﺒﺴﻧ و يا لدﺎﻌﺗ ،ﻒﻠﺘﺨ
هدﺎﻔﺘـﺳا و ﯽﺘﯿﻣﻮﻗ يﺎﻫ
ﺖﺻﺮﻓ زا ﺖﯿﻣﻮﻗ ﻪﻤﻫ ياﺮﺑ ﺮﺑاﺮﺑ يﺎﻫ
نﺎـﯿﻣ ﯽـﻨﯿﺟ ﺐﯾﺮـﺿ ﺎـﺑ ﻪـﮐ ﯽﺗﺎـﻘﺒﻃ لدﺎـﻌﺗ ،ﺎـﻫ
ﮏﻫد ﯽﻣ هﺪﯿﺠﻨﺳ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ لدﺎﻌﺗ ﺖﯾﺎﻬﻧ رد و دﻮﺷ
ﻦﯿـﺑ يﺎـﻫ ـﺑﺮﻣ ﻪـﮐ ﯽﻠـﺴﻧ
ﻪـﺑ طﻮ
ﺐﯿﺳآ ﯽﻣ ﯽﻄﯿﺤﻣ ﺖﺴﯾز يﺎﻫ ﺷﺎﺑ
ﺪ ﯽﻘﻧ)
،يﺪﻤﺣا و ﺮﻓرﻮﭘ 1387
.( ﺪﯿﮐﺄﺗ و ﻪﺟﻮﺗ درﻮﻣ ﯽﻧﺎﺴﻧا ﻪﻌﺳﻮﺗ مﻮﻬﻔﻣ ﻪﮑﻧآ زا ﺶﯿﭘ هﺎـﻓر دﺮـﮑﯾور ود ،دﺮـﯿﮔ راﺮﻗ
و ﺎـﻫﻻﺎﮐ فﺮـﺼﻣ ،يدﺎـﺼﺘﻗا هﺎـﻓر دﺮﮑﯾور .ﺖﺳا هدﻮﺑ حﺮﻄﻣ ﯽﺳﺎﺳا يﺎﻫزﺎﯿﻧ و يدﺎﺼﺘﻗا
1.
ﺎﺼﺘﻗا ج ،يﻮﺳﻮﻣ ﻢﻇﺎﮐ ﺪﻤﺤﻣ ﻪﻤﺟﺮﺗ ،ﺎﻣ د 1
ص ، 331
2.
هرﻮﺳ/هﺪﺋﺎﻣ 5 آ ، ﯾﻪ 36 .
3.
هرﻮﺳ/ﻖﻠﻋ 96 آ ، ﯾﻪ 6.
4.
هرﻮﺳ/ﺮﺸﺣ 59 آ ، ﯾﻪ 7.
5.
ﻪﯿﻠﻋ نﺎﻨﻣﺆﻣﺮﯿﻣا :دﻮﻣﺮﻓ مﻼﺴﻟا
» ﯽﻤﻧ ﻪﻨﺳﺮﮔ يﺮﯿﻘﻓ ﭻﯿﻫ ﯽﻤﻧ ار اﺪﺧ ﻖﺣ يﺪﻨﻤﻧاﻮﺗ ﻪﮑﻧآ ﺐﺒﺳ ﻪﺑ ﺮﮕﻣ ﺪﻧﺎﻣ
دزادﺮﭘ
د ﻦﯿﻤﻫ ﻪﺑ ار ﺪﻨﻤﻧاﻮﺗ ﺖﻣﺎﯿﻗ زور رد ﺪﻧواﺪﺧ و .دﺮﮐ ﺪﻫاﻮﺧ ﺖﺳاﻮﺧزﺎﺑ ﻞﯿﻟ
« ج ،رﺎﺤﺒﻟا ﮥﻨﯿﻔﺳ 3
ص ، 474 .
6. Intradistribution Inequality Measure (Intra-DIM) 7. Interdistribution Inequality Measure (Inter-DIM)
،دﺮـﮑﯾور ﻦـﯾا .ﺖـﺳا ﯽـﻌﻗاو ﺪـﻣآرد نآ ﺺﺧﺎﺷ و ﻪﺘﺴﻧاد ﺮﺘﻬﺑ ﯽﮔﺪﻧز سﺎﺳا ار تﺎﻣﺪﺧ و ﻪﺘﺴﻧاد ﺎﻫﻻﺎﮐ زا داﺮﻓا فﺮﺼﻣ ناﺰﯿﻣ هﺪﻨﻨﮐ ﻦﯿﯿﻌﺗ ار ﯽﻌﻗاو ﺪﻣآرد يﺎـﻫزﺎﯿﻧ ﻪـﺑ ﯽﻬﺟﻮﺗ
رد ار ﺮـﺘﻬﺑ ﯽﮔﺪـﻧز ﺰـﯿﻧ ﯽﺳﺎﺳا يﺎﻫزﺎﯿﻧ دﺮﮑﯾور .دراﺪﻧ ﻪﻌﺳﻮﺗ ﺪﻨﯾاﺮﻓ رد يﻮﻨﻌﻣ و ﯽﺣور ﻦﯿﻣﺄﺗ ﯽﻣ يدﺎﻣﺮﯿﻏ و يدﺎﻣ يﺎﻫزﺎﯿﻧ ﻞﻗاﺪﺣ ﺪﻧاد
، ﻣا ﻧﻮﮔﺎـﻧﻮﮔ تادﺎﻘﺘﻧا ﺎﺑ دﺮﮑﯾور ود ﺮﻫ ﺎ
ﯽ .ﺖـﺳا ﯽﻧﺎـﺴﻧا ﻪﻌـﺳﻮﺗ دﺮﮑﯾور ،ﻪﻌﺳﻮﺗ رد ﺎﻫدﺮﮑﯾور ﻦﯾﺮﺗﺪﯾﺪﺟ زا ﯽﮑﯾ .ﺖﺳا هﺪﺷ ﻪﺟاﻮﻣ ﺺﺧﺎﺷ ﯽﻧﺎﺴﻧا ﻪﻌﺳﻮﺗ )1
ﺮﻈﻧ زا رﻮﺸﮐ ﺮﻫ ﺖﻓﺮﺸﯿﭘ ﺶﺠﻨﺳ ياﺮﺑ ﯽﺒﯿﮐﺮﺗ ﯽﺼﺧﺎﺷ (HDI
ﺪـﻟﻮﺗ وﺪـﺑ رد ﯽﮔﺪـﻧز ﻪـﺑ ﺪـﯿﻣا سﺎﺳا ﺮﺑ ﻪﮐ ﻢﻟﺎﺳ و ﯽﻧﻻﻮﻃ ﯽﮔﺪﻧز :ﺖﺳا ﻪﯾﺎﭘ رﺎﯿﻌﻣ ﻪﺳ ﯽﻣ ﻒﯾﺮﻌﺗ هﺪﯿﺠﻨـﺳ ﻪـﻌﻣﺎﺟ رد يداﻮـﺳﺎﺑ ناﺰﯿﻣ ﺎﺑ ﻪﮐ ﺖﻓﺮﻌﻣ و ﺶﻧاد ﻪﺑ ﯽﺳﺮﺘﺳد ،دﻮﺷ
ﯽﻣ ﺣ ﺮﺑ ﻪﮐ ﺐﺳﺎﻨﻣ ﯽﮔﺪﻧز ﺢﻄﺳ ﺖﯾﺎﻬﻧ رد و دﻮﺷ ﺐﺴ
رﺎﮐ ﻪﺑ ﺪﯾﺮﺧ ترﺪﻗ و ﻪﻧاﺮﺳGDP
ﯽﻣ .دور
ﺎﻧ يﺮﺑاﺮﺑ رد ﻊﯾزﻮﺗ ﺎﻫﺪﻣآرد و ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ ﺚﺣﺎﺒﻣ ﺖﻟاﺪﻋ
ﯽﻋﺎﻤﺘﺟا
، ﻪﻏﺪﻏد ﺮﻃﺎﺧ ﺘﺸﯿﺑ
ﺮﺪﻣآردﻊﯾزﻮﺗيﺮﺑاﺮﺑﺎﻧﺶﺠﻨﺳياﺮﺑ ﯽـﻔﻠﺘﺨﻣيﺎﻫرﺎﯿﻌﻣ و هدﻮـﺑناراﺪﻤﺘﺳﺎﯿﺳ و نﺎﻘﻘﺤﻣ ﻒــﯾﺮﻌﺗ هﺪــﺷ و درﻮﻣ هدﺎﻔﺘﺳا ﺮﻗ ا ر ﺖــﺳا ﻪــﺘﻓﺮﮔ
، ﺎﻣا رد ﻞﻤﻋ نﺎﻘﻘﺤﻣ ﻪﺳ ﺧﺎﺷ ﺺ
هﺪﻤﻋ .ﺪﻨﻫدﯽﻣ راﺮﻗهدﺎﻔﺘﺳادرﻮﻣار4نﻮﺴﻨﯿﮑﺗآﺺﺧﺎﺷو3ﻞﯿﺗ ﺺﺧﺎﺷ،2ﯽﻨﯿﺟﺐﯾﺮﺿ ﻞﯿﻠﺤﺗ ياﺮﺑ ﯽﺒﺳﺎﻨﻣ راﺰﺑا ﺰﻧرﻮﻟ ﯽﻨﺤﻨﻣ ﯽـﻣ و ﺖـﺳا ﺪﻣآرد ﻊﯾزﻮﺗ ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ يﺎﻫ
ﻪـﺑ ناﻮـﺗ
ﻮﯾرﺎﻨﺳ نآ ﻪﻠﯿﺳو ﯽﺑﺎﯾزرا ار يدﺎﺼﺘﻗا و ﯽﻟﺎﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ
ﺮﮐ زا ﯽـﮑﯾ ﺰﯿﻧ ﯽﻨﯿﺟ ﺐﯾﺮﺿ .د
لواﺪﺘﻣ ﺺﺧﺎﺷ ﻦﯾﺮﺗ ﺑﺎﻧ يﺎﻫ
ﺪﻣآرد يﺮﺑاﺮ ﯽﻣ
،ﺪﺷﺎﺑ ﻪﺒﻨﺟ زا ﻪﮐ ﯽﺑﺎـﯾزرا درﻮﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ
ﯽـﻣ راﺮـﻗ ﻞﯿﻠﺤﺗ و .دﺮـﯿﮔ
زﺎﯿﺘﻣا ﺐﯾﺮﺿ ﯽﻨﯿﺟ و ﻢﯿﻫﺎﻔﻣ ﻪﺘﺴﺑاو ﻪﺑ نآ رد ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ ﺎﺑ
ﺮﯾﺎﺳﻪﺘﺧﺎﻨﺷبﻮﻠﻄﻣيرﺎﻣآصاﻮﺧيارادسﺎﯿﻘﻣﻦﯾاﻪﮐﺖﺳانآيﺮﺑاﺮﺑﺎﻧﺶﺠﻨﺳيﺎﻫراﺰﺑا هﺪﺷ يﺮﺗ ﺖﺳا و اﺬﻟ ﻦﯾا نﺎﮑﻣا ار ﻢﻫاﺮﻓ ﯽﻣ آ درو ﻪﮐ ﻪﺑ ﯽﺑﺎﯾزرا ندﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ ﺮﺛا
ﺮﯿﯿﻐﺗ
رد ياﺮﺑﻪﮐ ﯽﺘﯿﻠﺑﺎﻗ.دﻮﺷﻪﺘﺧادﺮﭘجرﺎﺨﻣﺎﯾﺪﻣآردﻊﯾزﻮﺗيﺮﺑاﺮﺑﺎﻧيورﺮﺑﺎﻫﺖﺳﺎﯿﺳ ﺮﺘـﺸﯿﺑ
ﺎﯿﻘﻣ س يﺎﻫ يﺮﺑاﺮﺑﺎﻧ ﺮﮕﯾد ﻊﯾزﻮﺗ
ﺪﻣآرد نﺎﮑﻣا ﻧ ﺮﯾﺬﭘ ﯽﻣ ﺪﺷﺎﺑ .
1. Human development Index 2. Gini Coefficient
3. Theil Index 4. Atkinson Index
