ّبررسی و مقایسه تطبیقی طشت¬آبهای قبور در آرامگاه¬های تخت¬¬فولاد و ارامنه اصفهان

یاه هاگمارآ رد روبق یاهبآ تشط یقیبطت هسیاقم و یسررب ناهفصا هنمارا و دلاوف تخت

*یدنمهاش ربکا .ناریا ،ناهفصا ،)یتّنس یاهرنه شهوژپ(رنه دشرا یسانشراک )91/12/13 :ییاهن شریذپ خیرات ،91/8/14 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ مارتحا و سّدقت تهج رد اه هناشن و اهدامن کمک اب هک تسا ییاه شنیرفآ زا ّولمم ناهج و ناریا تایبدا و یرامعم ،رنه نهُک یایند زا بآ سیدقت ِدباعم و سّدقم یاه همشچ ،تایح بآ ِیاه هروطسا .دیامن یم لمع نآ ِرصانع و تعیبط هب نتشاذگ تانییزت و یرا ّجح اب »اهبآ تشط« .دنوش یم رّکذتم ار بآ رصنع هب هّجوت یگمه ،ریخا یاه هرود زا اه هناخاّقس و اه باگنس و رصنع عقاو رد اّما ،دنطابترا رد یتسین و گرم موهفم اب و هدش کَح روبق یور هچرگ هک دنتسه نیدامن لاکشَا رگید زا ،ابیز اهبآ تــشط عّونتم و دّدعتم روضح .دنا هدــش نیجع یــسدُق بتارم و یگدنز قیمع یانعم اب و هداد یاج دوخ نورد ار تایح و هّجوت لباق ،دنوــش یم بوــسحم ناریا یاه هاگمارآ نیرت مهم ءزج دوخ هاگیاج رد کی ره هک هنمارا و دلاوف تخت هاگمارآ رد ،تعیبط اب ناسنا یگتــسبمه و یدیحوت نایدا تبارق ،نهُک یاه نامز زا موق ود نیا تلاماعت و رمتــسم طابترا .تــسا لمات .دوش یم رگ هولج اهبآ تشط هژیوب و روبق شوقن بلاق رد اهنآ زا یخرب هک هدش ثعاب ار یرایــسب ِیرنه و یگنهرف تاکارتــشا رد ار روبق یاهبآ تشط اب طبترم یناعم و یریگ لکش یاه هشیر ،یقیبطت و یلیلحت یا هعلاطم اب تسا نآ یپ رد شهوژپ نیا .دهد رارق یسررب دروم ینمرا و یناریا گنهرف

یدیلک یاه هژاو .بآ تشط ،ربق گنس ،هنمارا و دلاوف تخت هاگمارآ ،بآ ،تعیبط

.E-mail: Shahmandi20@gmail.com ،0311-7754987 :ربامن ،09133058772 :نفلت ^*

هّجوت رثا رد ،هّیلوا یاه شنیرفآ و اه نییآ ،اه هروطسا دسر یم رظن هب یلصا رصانع و تعیبط هب رشب یگتــسباو و نوماریپ ناهج هب ناــسنا زاین نیتسخن ِناسنا .دــشاب هتفرگ لکــش )شتآ و کاخ ،داب ،بآ(نآ یرای هب وا .دنک فــشک ار نآ زومر و دنسانشب ار تعیبط هک تــشاد هیجوت یلیثمت و نیدامن یا هنوگ هب ار نآ یاهزار و تعیبط ،اه هروطسا رظن رد ار یصاخ نادزــیا و اه هناــشن ،تعیبط رهاظم یارب و درــک یم نهک یاه نییآ رثکا« رگید یوس زا .)19 ،1387،روپ لیعامسا(تفرگ یم نوزوم یگنهآ ینشج ره رد و دنراد هعبرا رصانع اب یا هنادواج یگتسبمه ناسنا .دراد دوجو نداد لسغ ای و ندنازوس ،شتسرپ ،سیدقت ،شنیرفآ زا ،هدرک یم م ّسجم نآ یرنه بلاق رد ار تعیبط ًلاامتحا ،خیرات لبق ام داقتعا اب و هدومن دوخ بیصن یناوارف هدیاف و دوس هطساو نیدب هک ارچ .)288 ،1384،لاام( »دش یم هریچ تعیبط تلاکشم رب وداج و رحس هب هتشاد جاور تعیبط ِرصانع شتسرپ زین یناریا نهک ِماوقا نایم رد«

رد هک دندش یم هدیتسرپ هباشم و ناسکی یماسا اب ینایادخ هاگ و تسا .دنا هتشاد ار تّیمها نیرتشیب بآ ۀهلا و نامسآ ،شتآ نایادخ اهنآ نایم اهنآ نایادخ ماعراب ۀنحص ،یملایا یاه هتــسجرب شقن نیرت یمیدق زا یفرظ و دراد رارق ناــشیا لباقم رد نازورف نادشتآ کی هک دــشاب یم هدید یملایا یادــخ تــسد رد دوــش یم جراخ نآ زا یگدنز بآ هک هّجوت ،ناتساب ماّیا زا زین هنمارا گنهرف رد .)2-4، 1384،دازآ( »دوش یم ،بآ ،ینامسآ مارجا و هتشاد گنر رپ یروضح ،تعیبط یلصا رصانع هب یاه مسارم یرازگرب رگید یوس زا .دندش یم شتسرپ اه هرخص و شتآ »¹راوادراو« دیع و )بآ ســیدقت دیع(»گنَهروارِج« نوچمه یبهذم دزن رد تعیبط رصانع سّدقت و شزرا هب یتاراــشا ،تّیحیسم هرود زا ،مَلاع ،یملاسا تمکح رد« .)197-195 ،1376 ،داز یرون(تسا هنمارا هنوگچیه دوخ یدوجو تلاصا رد هــک تــسا ینارون و دّرجم یرهوج مارآ ،ناسنا ات نیتسخن هملک زا دوخ یلوزن ریس رد اّما درادن یّدام م ّسجت تانئاک یریگ لکش و مسج هب تیاهن رد و هتفرگ هلصاف دّرجت زا مارآ هصلاخ شتآ و کاخ ،بآ ،اوه رصنع راهچ رد ملاع نیا و دوش یم رجنم .)26-50 ،1383،یراخلب( »ددرگ یم اریز دنراد مه اب یگنتاگنت طابترا گرم و تعیبط ،رگید یوــس زا ییازون و ریثکت لاح رد هظحل ره ،دنهد یم دیون ار هرابود یگدنز ود ره گرم ۀفسلف .دنریگ یم رب رد ار یتسه ۀفسلف زا یگرزب شخب و دنتسه کرتشم تاداقتعا ءزج و یتسه زومر زا ،تعیبط دننام هب زین یگدنز و گرم ِنایادخ دوجو .تسا یرــشب گرزب یاه نّدمت و نایدا یمامت رد ،اه هرخص و اهراغ لد رب هدنام یاج هب راثآ ،ناهج ریطاــسا رد تایح و یگمه ،ینید یاه هزومآ و اه گنهرف نایم رد جیار یاه ناتساد و تایبدا یاه نییآ نینچمه .تسا عوضوم نیا هب ناــسنا هّجوت زا ییاه هشوگ نداد رارق ،یّفوتم حور هب لُگ و بآ راثن ،تاوما هب مارتحا و تشادگرزب

گرم تقیقح ۀرتسگ رد ،ینابرق مسارم یارجا و اهروگ رد فلتخم رازبا رب .دراد یدبا تایح و یگنادواج هب ناسنا لیامت رد هشیر و هتفرگ رارق ،دشاب ناسنا گرم یایوگ هکنآ زا شیپ زین ناــسنا رازم ،رّکفت نیا هیاپ .تسا ناسنا یگدنز هناشن گرم لبمس مه و یگدنز دامن مه ،بآ ،تعیبط رصانع نایم رد هروطسا .دبای یم طابترا نادیواج یگدنز اب هاگ و تــسا دّدجم تایح و سایلا و رضخ ترضح یاه ناتساد ،»تایح همــشچ« ای »²تایح بآ«

نیا یبوخ هب »لیشآ« و »شمگ لیگ« نوچ یریطاــسا یاه تیاور و ،سّدقم یاه همــشچ ،بآ ِسیدقت دباعم .دنوــش یم روآ دای ار یکیدزن هاگیاج و شزرا رگنایب ،»اهبآ تشط« نینچمه و اه ضوح ،اه باگنــس و اه هاگمارآ رد اــهنآ روضح هــک دنتــسه یرــشب یگدنز رد تعیبط روضح اب اریز تسا سوملم و هّجوت لباق رایــسب زین روبق گنس هنهپ رد تعیبط رصنع راهچ ،روبق یور رب عمش ندش نشور و اهبآ تــشط .دنبای یم ار دوخ سّدقم و یعقاو تّیوه ،نیدامن و مجــسنم بلاق کی ات دنبای یم روضح سّدقم ییاضف رد و نیدامن یلکش هب تعیبط رصانع رتهب یناکم هچ و دننک راکشآ ام رب ار یتسه ناهج قیاقح زا ییاه هشوگ ناکم نیرت بسانم ،دوش هتسیرگن نادب قیمع رّکفت اب رگا هک هاگمارآ زا رب هچنآ ریبعت و تخانش اما .دوب دهاوخ ناسنا حور زاورپ و شمارآ یارب وس کی زا ؛تسین یا هداس نادنچ راک ،هتسب شقن روبق یاه گنس هنهپ تــسسُگ و نامز رظن زا روبق یاه شقن ناقلاخ و ام نیب هک یا هلصاف صاخ تاریبعت مادک ره هک اه هراگن عّونت ییوس زا و دراد دوجو یتفرعم و هفسلف هب هک یتلااسر و بوتکم عبانم دوبن رد هرخلااب و دنراد ار دوخ .دزاس یم راوشد ار ریسفت هار ،دننک هراشا اه هیارآ زا هنوگنیا روضح ییارچ اب ،بآ تشط یفّرعم زا سپ ،حیحص و یقطنم ریباعت هب ندیسر یارب اذل کرتشم دراوم و یریگ لکش یاه هشیر ،یقیبطت و یلیلحت یا هعلاطم تاکارتشا و گرم رواب ،هعبرا رصانع هاگیاج هلمج زا(رصنع نیا اب طبترم یملاسا-یناریا و یحیــسم-ینمرا نییآ و گنهرف ود رد ار )یگنهرف ییانعم تاکارتشا هب ریواصت کمک اب نایاپ رد و هداد رارق یسررب دروم نیا .دــش دهاوخ هتخادرپ اهبآ تــشط مرف و شقن رد دوجوم یروص و :دنک یم یریگیپ ار ریز هیضرف و تلااوس شهوژپ رهاظم و تعیبط رصانع اب ناشدنویپ و اهبآ تشط یریگ لکش دنور-

؟تسا هنوگچ یهاگمارآ یاه تّنس اب طابترا رد اهنآ سّدقت رد یریثات هچ هنمارا و نایناریا ینیشنمه و یگنهرف تاکارتــشا-

؟تسا هتشاد اهبآ تشط رد دوجوم تاهباشت و یریگ لکش کی زا و دنتسین یملاسا-یناریا گنهرف هب رصحنم اهبآ تــشط-

.دنریگ یم همشچرس تعیبط رصانع نوماریپ یناهج رّکفت و شنیب

بآ تشط -1

روبق رب هدــش یرا ّجح شوقن یارب تــسا یناونع »بآ تــشط«

لاکشا هب و گرزب ای کچوک یاه هچضوح تروص هب بلغا هک یمیدق دیآ یم رب اهنآ مسا زا هکنانچ اهبآ تشط .دنا هدش داجیا یسدنه فلتخم

لد رد هک دنتسه روبق ییانعم و ینییزت رصانع زا و بآ عّمجت لحم

همدقم

شوقن اب هارمه عّوــنتم و ابیز یاه مرف رد و هدــش هدنک اهربق گنــس همان تغل رد ادخهد .دندش یم هئارا هتشرف و یهام ،تخرد نوچ یرگید ؛)یبرع( تشط و )یسراف( تشت« :دنک یم یفرعم هنوگنیا ار بآ تشط نابز رد و تسا نگل زا رتمک شیدوگ هک نیگنس و گرزب یزلف فرظ هکنانچ دراد مان »سات« ینمرا و تــشت یوَلهپ ،)فرظ( هتشت اتــسوا .)6746 ،1377،ادخهد(»دشاب یم دیشروخ زا هیانک »شتآ تشت«

زا اهنآ هکلب دنوش یمن طوبرم ملاسا ناهج و ناریا هب اهنت اهبآ تشط قرشم هژیوب فلتخم یاه نّدمت رد یناهج کرتشم شرگن و رّکفت کی دلاوف تخت زا هتشذگ شوقن هنوگنیا هکیروطب دنتسه دنم هرهب نیمز یتح و نایدوهی ،ناهفصا هنمارا یاه هاگمارآ رد ناوارف عونت و ددعت اــب یاراد مه و یدربراک یرصانع مه ،اهبآ تشط .دنراد دوجو زین رود رواخ هاگ یریوصت و یلکش ظاحل هب هچرگ هک دنتسه ییانعم یاه یگژیو سّدقم تحاس کی اب زار و زمر رپ لاکشا نیا اما ،دنیآ یم رظن هب هداس نیجع هناسانش ابیز میهافم اب جیردت هب هک دنتسه طابترا رد نادواج و ّلظ و هانپ رد ارگ تّنس دنمرنه« ،تراهکروب سوتیت هتفگ هب .دنا هدش نوچمه لاح نیع رد ،سّدقم ِلکش ِزیمآرحس ِلسلست و ِرود ِتیامح شقن هک ییاهوگلا نوچ دنیرفآ یم رنه هنازرف یدرم دننامه و یکدوک یدبا و یلزا ینعی یدمرس ،یدامن ظاحل زا و یزمر یانعم هب دنک یم .)194 ،1390،تراهکروب( »تسا ،دنا هتشاد ناگتشذگ روبق زا یخرب رد یا هژیو هاگیاج هک اهبآ تشط عّونتم و ابیز یسدنه یاه مرف رد و دندش یم هدنک روبق گنس لد رد لاح نیع رد و دندش یم هئارا هتــشرف و یهام نوچ یرصانع اب هارمه ًلاوصا .دنتشاد اه هناخاّقــس و اه ضوح ،اه باگنــس اب یگنتاگنت دنویپ هک دوــش یراک هدنک و یرا ّجح یا هزادــنا رد تــسیاب یم بآ تــشط هب هک یلاکــشا دیابن اذل و ددرگ ظاحل نآ رد بآ زا یمجح شیاجنگ اب ار دنا هدش کح روبق گنس رب رگید یاهدربراک اب ای و یقافّتا تروص یاپ ّدر ناوت یم اهبآ تشط رد نینچمه .دومن یقلت ناسکی اهبآ تشط ار یّفوتم یارب یراگتــسر و یدنموزرآ ،ترفغم ،تمحر هب دیما بلط بآ هک یماگنه اهبآ تشط رد هایگ و لگ ،یهام شوقن .دومن هدهاشم رگید هجو رد .دشاب هتشاد دناوت یمن نیا زج ییانعم دنیشن یم نآ رد ظاحل اهبآ تشط نوماریپ ار مدرم هدوت و نارئاز یهافش یاهراتفگ دیاب یهاگ اما ،تسارچ و نوچ و قیقحت ّلحم هچرگ هنایماع یاهرادنپ .دومن یرگشهوژپ چیه و دشاب انعم هب ندیسر یارب بسانم یتفایهر دناوت یم یور رب بآ نتخیر ّلحم بآ تشط ،هّماع رواب رد .تــسین زاین یب نآ زا هک روظنم نادب )ناراب شراب هلیسو هب ای و ناسنا تسد هب ای(تسا روبق یباوث هار نیا زا و دنماشایب نآ زا تارــشح یتح و ناگدنرپ و تاناویح یهلا تمحر زا یرتشیب مهس ای دوش هدیزرمآ هک دسرب یّفوتم حور هب .)230 ،6ج ،1363،یدنوار(ددرگ شبیصن حور زا یدامن و لبمــس هاگ هک تــسا هدنرپ رب ماوع هتفگ دیکأت یخرب رد .دیامن زاورپ اجک ره هب دناوت یم و اهر و تسا لاّیس هک دشاب یم هنشت یروناج ای هدنرپ تایه رد ناسنا حور یهاگ هک هدش لقن تایاور بآ زا هک یا هدنرپ و تسا شیوخ ندرک باریــس لابند هب و دیآ یم رد هداعسلا جارعم رد .دشاب یّفوتم نامه حور دناوت یم ،دشون یم بآ تشط یراسخاش رب یا هدنرپ ناسب هعمج رصع رد یّفوتم حور هک تسا هدمآ دوخ یادخ یوجتسج هب حور .)56 ،1385 ،یقارن(دیآ یم دوخ لزنم هب نوچ حور .)42-2-3ریمازم( تسا هزات بآ لابند هب هنشت ییوهآ نوچمه

رظتنم و دریگ یم تهج بآ فرط هب هک تسا یا هنشت و کشخ نیمز ِیهافش راتفگ رد مه بلاطم نیا .)32-2ریمازم( تسا یدنوادخ روهظ .تسا هدش دیکأت و هتفریذپ ،یحیسم هنمارا هاوفا رد زین و ناناملسم هماع نادنچ هن هتشذگ رد هک دوش یم لقن هنوگنیا هنمارا نایم رد یّتح ،دوب کّربتم ناشیارب هک اهبآ تشط نیمه بآ زا نارامیب یافش یارب رود تسج یم ک ّسمت تعیبط رصانع هب تّنس رصع ِناسنا .دش یم هدافتسا ثعاب هک ینیطایش تسناوت یم هک دید یم ار سّدقم ییورین اهنآ رد و ار ریخا دروم .دنک نوریب نت و ناج زا دنا هدش وا یناور و یحور یرامیب و یحیسم یاه گنهرف رد هک داد دنویپ ناوت یم زین تایح بآ ۀمشچ اب .دراد یپ رد ار یکرتشم و رابرُپ میهافم و یناعم یملاسا

بآ تشط اب طبترم میهافم -2

اهامن ناجنف -2-1 و مرف رد ناوتب ار اهبآ تــشط شیادیپ ۀشیر نیرت یمیدق دیاــش داجیا یاه یدوگ هب امن ناجنف .درک وجتسج »³اهامن ناجنف« درکراک )تعیبط تسد هب هاگ و ناــسنا طسوت( اه گنس هتخت یور رب هدــش نایم رد دوجوم راثآ نیرت هدرتــسگ و نیرت نهک زا هک دوــش یم هتفگ رظن هب .دنتسه ناتــسنمرا و ناریا هلمج زا و ناهج یاه هراگن گنــس یاهدرکراک یارــب مه و هرمزور روما یارــب مه اهامن ناجنف دــسر یم رییغت اهنآ داعبا ،رورم هب و هدش یکاّکح سّدقم یاه ناکم رد و ینییآ اهنآ هب زین نیدامن و یروناج شوقن هلمج زا یفلتخم تانییزت و هدرک رگید و سّدقم نغور ،بآ یرادهگن .تــسا هدرک عّونتم ار اهنآ و هفاضا یرصنع ناونع هب اهنآ زا نامز رذگ رد و هدوب ناشدربراک نیلّوا تاعیام هدش هدافتسا سّدقم ناهایگ زا یریگ هراصع مسارم یارجا تهج نیدامن و نامسآ هب تبسن هّیلوا ناسنا هغدغد و هّجوت یّتح .)1ریوصت(تــسا رو ُص زا یخرب هچنانچ تسا یسرّرب لباق اهامن ناجنف رد زین ناگراتس یاه ناسنا .دنا هدش ریوصت اه هرخص یور رب رصانع نیا یرا ّجح اب یکلف رانک رد و دنتخیر یم اهامن ناجنف نورد ار سّدقم ناهایگ هریش هّیلوا

.ناهفصا ،امن ناجنف -1ریوصت )221 ،1388،درف یرصان( :ذخام

ندومن نشور لثم صاخ یاه نییآ ییاپرب نمض ،سّدقم یاه همشچ ،1387،درف یرصان(دندرک یم اّنمت ار دوخ یاهوزرآ ندش هدروآرب ،شتآ یعیبط یاه باگنس و اهبآ تشط اب اهامن ناجنف تهباشم .)148-150 یواکاو هب ار ام و تسا تّیمها زئاح یدرکراک و یمرف ظاحل زا لقادح .دنک یم رت کیدزن اهبآ تشط أشنمرس مسیئارتیم نییآ -2-2 ار دوخ صاــخ شزرا اه گنهرف یمامت رد بآ هــکنآ زا هتــشذگ نییآ یاپّدر و ریثات ،ددرگ یم زاب ناتساب رصع هب هک اجنآ ات اّما تساراد .دشاب لّمات لباق بآ تشط یریگ لکش رد دناوت یم ،مسیئارتیم ِیناریا رد و هتشاد ذوفن ناتسنمرا رد نایناریا بهذم و گنهرف ماّیلاا میدق زا یاه نّدمت زا یرایسب و هنمارا نایم رد یتسرپرهم نییآ نایناکشا هرود زا شیپ نییآ و شیک ،ناقّقحم یخرب هتفگ هب و تشاد رادفرط نامز نآ ناتسنمرا یرامش هاگ رد .تسا هدوب یتسرپ رهم نییآ ،هنمارا تّیحیسم »ناگرم« ،لاس هام نیمتفه و تشاد مان »رهم« ،هام زور نیمتشه ،ناتساب ناگرهم نشج نایناریا یناتساب میوقت رد هک دش یم هدیمان »ناگرهم« ای زا بآ ،مسیئارتیم نییآ رد .)94-99 ،1384،نایووه( دیدرگ یم رازگرب ای ضوح میهافم هکنآ رت مهم و هدوب رادروــخرب یناوارف ییانعم شزرا ،مسیئارتیم دباعم رد .تسا هتشاد یدربراک و نیدامن ۀبنج ،بآ ۀچضوح هتشاد دوجو هعبرا رصانع زا کی ره شتسرپ صوصخم ییاه هناخزامن هیبعت یبآ تشط ، هبَطصَم یور رب و اه هبارهم یولج رد نینچمه .تسا تاجرد .دندرک یم دیمعت لسغ نآ هلیسو هب ناتسرپرهم و دوب هدــش ،رسمه ،غلاک( هناگ تفه یاهدامن تروص هب مسیئارتیم نییآ رد کولُس ،رسمه هک تشگ یم ص ّخشم )ریپ ،دیشروخ کیپ ،یسراپ ،ریش ،زابرس یایوگ مه ریش و کاخ رصنع فّرعم زابرس ،اوه دامن غلاک ،بآ رصنع دومن تکرش یتسرپ رهم مسارم رد هک یسک عقاو رد .تسا هدوب شتآ رصنع رصانع مامت نایم زا تسیاب یم فّرشت لحارم زا یا هلحرم رد هتسج یم و تّیمها دوخ رما نیا هک ،)41-188 ،1387،نزامرو(دنک روبع هــعبرا .دوش یم روآدای نییآ نیا رد ار نآ هدنهد لیکشت رصانع و تعیبط شزرا اه باگنس و اه هناخاّقس ،اه ضوح -2-3 هلمج نآ زا هک دراد ینوگانوگ یاهدرکراک یرامعم یاضف رد بآ و ینییآ شقن و یرصب ّظح ،تشادهب ،ندیماــشآ درکراک هب ناوت یم یرارمتسا و راگدای ،یملاسا نارود رد اه هناخاّقس .دومن هراشا نآ نیدامن باریس هفیظو هک تسا ناریا یناتساب راصعا رد شتآ و بآ هب مارتحا زا و بآ هب مارتحا تّنس عومجم رد .دراد هدهع رب زین ار ناگنشت ندومن هرود رد یتفلاخم نیرتکچوک نودب ملاسا زا شیپ ناریا رد ییانــشور .تفای همادا زین یملاسا روما زا ییاشگ هرگ و ییانشور ،رون بلط ،هناخاّقس زا بآ ندیــشون عافد و بآ رصنع زا یناد ردق و مارتحا یادا تّین .)34 ،1378،هبداد( تسا هدولاش و دش ماغدا مه رد )ع(نیسح ماما رابمغ یگنشت و تّیمولظم زا نیسح ماما مان اب ناریا رد اه باگنــس و اه هناخاّقس نیتسخن شیادیپ ،ناگنشت ندرک باریــس تّین نآ رد هک دیدرگ زاغآ سابع لضفلاوبا و رد .دوب رادومن فلتخم قرط هب تجاح عــفر و یورخا شاداپ نــتفرگ ندومن نشور رد شتآ و دش یم تفای اه باگنس نورد رد بآ اه هناخاّقس نایدا رد اه هچضوح و اه ضوح هک نادنچ .)16 ،1345 ،رفرنه(عمــش

یرتدیدج خیرات اه باگنس هک دسر یم رظن هب اما دنا هتشاد دوجو نهک هنومن هک ارچ دنا یملاسا نارود هب قّلعتم مک تسد رظن نیا زا اهنآ و دنراد و دنتسه یملاسا شوقن و طوطخ هب نّیزم بلغا ،دوجوم یاه باگنس یاج رد یملاسا نکاما و دجاــسم رد زج هب زین اهنآ ۀداــس یاه هنومن صاصتخا ناناملسم هب طقف ناهفصا یاه باگنس .دنا هدشن تفای یرگید رد اهنآ زا یکی کنیا و دنا هتشاد ییاه باگنس زین هنمارا هچنانچ ،هتشادن بآ تشط زا باگنس یریذپ ریثأت .دوش یم یرادهگن کناو یاسیلک هزوم رد و تلاّوحت ریس رد دــسر یم رظن هب و دراد دوجو زین هنمارا روبق رد روبق یاهبآ تشط ،)مجح هب شقن لیدبت(هنمارا روبق ندش نردم دنور .دنا هدش لیدبت روبق رانک یاه باگنس هب

و ینید کرت�شم یاهرواب و تادا�قتعا -3 هنمارا و نایناریا یموق

هنمارا و نایناریا ینیشنمه 3-1 نایناریا هب ناینمرا ۀزادنا هب یتّلم و موق چیه« هک تسا هدش هتفگ زا ود ره هنمارا و ناــیناریا .)93 ،1388 ،یدــمحا( »دنتــسین کیدزن لاس رازه دنچ زا هک دنوــش یم بوــسحم ییاپورا و دنه ماوقا هلمج رنه و گنهرف رب و هتــشاد روضح مه رانک رد هراومه نونکات شــیپ ناوارف تاکارتشا ۀطساو هب نهک موق ود نیا .دنا هتشاذگ ریثات رگیدکی هرود زا هژیوب و دنا هدرک یگدنز مه راوج رد یبوخ هب ،یگنهرف و یداژن هدش زین رتشیب تاهباشت و اه یکیدزن نیا ناریا هب هنمارا چوک اب و هیوفص یاه نشج هب ناوت یم یبهذم و یگنهرف تاکارتشا نیا هلمج زا .تسا مارتحا نوماریپ بلغا هک درک هراشا »⁵زِدنرِد« و »⁴دراساوان« ،»دراوادراو«

.دنراد زکرمت بآ هب ،ناریا رد روضح یط ،ناــهفصا ون یافلج هنمارا صوصخب ،هــنمارا بادآ اب هارمه هک یگنهرف ؛دندش ثعاب ار یفلتخم یگنهرف یاه شزرا دشر و ظفح هب راید نیا رد و هدروآ ناریا هب ناتسنمرا زا دوخ موسر و گنهرف اب ار هچنآ ناریا هنمارا ناگرزب و نادنمرنه .دنتشامگ تّمه نآ و هتفرگ نایناریا زا ،تشاد تبارق نانآ تاّیحور و یرنه هقیلس ،بهذم و مهدجه و مهدفه نورق رد .دندیشخب هزات یهوکش دوخ نّدمت و رنه هب یاه هخسن دیلوت .دوب ناریا ۀنمارا رنه و شناد نوناک ناهفصا یافلج ،م یاه تّیلاعف هلمج زا یفاب یلاق ،یرگرز ،روتاینیم ،یگنس پاچ و یّطخ ناینمرا .)348-351 ،1352،نایــساکوق(دوب هرود نآ رد هنمارا ِیرنه زین ار دوخ یرا ّجح تّنس و رنه ،ناهفصا هب ترجاهم اب میدق یافلج رد روبق گنس یور رب یرا ّجح رنه هکنانچ دندومن لقتنم ون یافلج هب تّنس رارمتسا )یرجه 13و12(یدلایم مهدجه و مهدفه یاه هدس .)169-171 ،1386،نایئاباب(تسا میدق یافلج رد »⁶اهراکچاخ« تخاس بآ تشط رد نآ یّلجت و گرم رواب 3-2 ،للم رگید زا شیب نایرصم ،ناتــساب ِناهج رد دــسر یم رظن هب مهارف اب ار گرم زا سپ ِتایح ۀدیقع و هداد رارق هجوت دروم ار گرــم رد گرم .دنا هدومن راکــشآ حوضو هب یّفوتم زاین دروم لیاــسو ندروآ تشهب و یهلا یرواد ،زیخاتسر ،خزرب ناهج رب ینتبم تّیحیسم نییآ

زا و نآ یاه هقرف همه رد تّیحیــسم نییآ زیامت هجو .تــسا خزود و رب یروحم دیکات ،رگید یهلا نایدا اب »⁷یروگیرگ« تّیحیــسم هلمج رئاعش و زیخاتسر ،ندش بولصم ،جنر هروطــسا ،)ع(حیسم تّیصخش هب و یو یگدنز یاه هرود میسرت و حیــسم ۀرهچ .تسا یو اب طبترم زا نویراوح و ناگتشرف ،)ع(میرم ترضح ّمهم شقن ،شندیشک بیلص یورخا و یویند تایح هب ندیشخب ناماس یارب داقتعا نیا رهاظم هلمج .)100-127 ،1380،دنلوم(تسا هب یهاگرذگ اــهنت ،یملاــسا ۀــشیدنا و نافرع هاگدید زا گرــم هزات یتایح زاغآ و یگدنز رت لماک هلحرم هب یماگ ،بیغ ناهج یوــس و گرم تقیقح ،دّدعتم تایآ اب میرک نآرق ،اتسار نیمه رد .دــشاب یم زا یهلا گرزب نایدا .دوــش یم رّکذتم اه ناــسنا هب ار نآ زا سپ تایح ،یگدنز و گرم موهفم باب رد و هتفرگ تأشن یونعم همــشچرس کی راثآ قلخ ثعاب ،تاداقتعا نیا .دنراد یهباشم یاه تشادرب و تاداقتعا ییاه توافت مه اب یروص ظاحل زا هچرگ هک هدش یرنه و یبدا ناوارف ،گرم ،یگدنز ینعی ناسکی یمیهافم هب ییاوتحم رظن زا نکیل دنراد هباشم عاونا روضح .دننک یم هراشا هنادواج تایح و اه ناسنا زیخاتسر تیاکح ،بآ تشط رصنع و یبهذم یاه هناشن ،ناگتشرف ،یهایگ شوقن ینمرا و یناریا ناشارت گنس و نارا ّجح .دراد کرتشم یاهرواب نیمه زا ار میهافم و یناعم نیا یبوخ هب دنا هتسناوت ،فلتخم شوقن زا هدافتسا اب .دنهد ناشن روبق یرا ّجح رد هعبرا رصانع و تعیبط هب هجوت 3-3 و نایناریا دزن رود یاه هتــشذگ زا نآ ۀناگراهچ رصانع و تعیبط یاهدامن هلمج زا بآ .دش یم هدرمش سّدقم و دنمشزرا ،ماوقا ریاس و یلزا یاه هروطسا اب و تسا اه گنهرف مامت رد تّیمها اب و جیار رایسب ،تایح ۀمشچ ار بآ .تسا هدروخ هرگ شنیرفآ و تایح نامد هدیپس .)3 ،1382،هیلاوش(دنا هدرک فیرعت هرابود یگدنز زکرم و هیکزت هلیسو و تّیحیسم ،مسیئارتیم ،تشترز ،تّیدوهی نوچ ینایدا و اه نییآ رد یدامن و هدننک کاپ ،هدنهد افش ،یناهیک یورین اب یرهظم بآ ،ملاسا یلماک شرگن یملاسا گنهرف .تسا شنیرفآ زاغآ و ییانشور و رون زا رامش هب دنوادخ تمکح یاه هناشن زا زین ار تعیبط و هتشاد یتسه هب مامت أشنمرس هکنیا و بآ یدام و یونعم شزرا میرک نآرق رد .دروآ یم ام »یح یش لک ءاملا نم انلعجو« :تسا هدش رارکت اهراب تسا یتسه دننام هب نهک ِناتسنمرا رد .)30:ءایبنا( میدینادرگ هدنز بآ زا ار زیچ ره و تشاد دوجو بآ شتسرپ یارب ییاه سیدنت ،رگید یاه نّدمت مامت تارُف دور . دش یم هتفرگ رظن رد بآ دزیا یارب یفلتخم یاه هاگشتسرپ ره هک دندوب رواــب نیا رب نانآ و هدوب هنمارا ســیدقت دروم مــیدق زا ،1376،هداز یرون(دوش یم هداعلا قراخ یناسنا دنک روبع دور نیا زا هک ورف یاه بآ زا هدنشخب کاروخ و ردام زین کاخ و نیمز .)170-180 یناساس و یناکشا هرود رد نایناریا .دش یم بوسحم نامــسآ هدنزیر و دندرک یم نفد کاخ رصنع زا ینعی یلافس یاه توبات رد ار ناگدرم یرشب رّکفت رد گنس .دندرپس یم بآ هب ار ناگدرم قطانم یخرب رد ردام -نیمز دامن و تسا هدوب یگرم یب و موادت ،تردق ناشن هراومه ماّیا زا اما ،دندوبن تــسرپ گنس هچرگ نایناریا .دراد هارمه هب زــین ار .دنتسج هرهب اه هاگمارآ و دباعم ،اه خاک تخاس یارب اه هرخص زا نهُک رنه رد نآ ۀدافتسا هوحن و گنس رصنع اب ناتساب نارود زا زین هنمارا

ات ار دوخ یرا ّجح رنه دعب یاه هرود رد و دنتشاد ییانشآ یرامعم و ناوت یم ار نآ ۀنومن هک دنداد ءاقترا یناهج دنمشزرا ثاریم کی زرم یگنس بسا و چوق ،هنمارا یگنس یاهاسیلک ،ییوتراروا یاه هبیتک رد یاه گنس اب روبق نینچمه و سیفن یاهراکچاخ رد رت ّمهم همه زا و .دومن هدهاشم میجح رایسب نید زا ار شتاریثأت نهک ناتــسنمرا رد شتآ شتــسرپ نییآ هرود رد شتآ رصنع هب مارــتحا و تفرگ یئارتیم نییآ و یتــشترز ،نامه(تفای موادت زــین ناریا رد هنمارا روضح یّتح و تّیحیــسم یاه ناکم رد رُدنُک و دنپسِا ندنازوس و عمش ندومن نشور .)200 رد مه زونه« .تسا نایناریا و هنمارا موسر رگید زا ،سّدقم و ینید یور رب ،ثیبخ حاورا و یذوم ناروناج عفد تهج هب ناریا زا یطاقن همادا زور هس ات نایتشترز دزن مسر نیا و دوش یم نشور شتآ روبق و ناشیاه هاگمارآ و اهاــسیلک رد هنمارا .)171 ،1391،یضر(»دراد تهج هعبرا رصانع زا تارازم یور و اه هناخاّقــس رد زین ناناملسم اذل و دننک یم هدافتــسا یّفوتم هب مارتحا و تاجاح ندــش هدروآرب عمــش نداد رارق یارب زین یّلحم ،بآ تــشط رب هولاع روبق یور رب هنمارا یاهزوس رُدنُک .تسا هدش هتفرگ رظن رد ردنُک ندنازوــس و زا دنا هدش هیبعت ربق گنس زا ادج و گنس یناشیپ یلااب رد ًامومع .دومن یّقلت ردنُک ای دنپسا ندنازوس لحم ار بآ تشط دیابن ور نیا یناشفا هعرج نییآ و ینابرق ةروطسا 3-4 ینابرق مسارم ،اه نّدمت و نایدا یمامت کرتشم یاه نییآ زا یکی یرشب هلاس رازه نیدنچ یگدنز قامعا رد هــشیر هک تسا ندرک یاه گنهرف یخرب رد هچرگ .دندوب دنبیاپ نآ هب زین نایناریا و دراد هتفر اما ،دش یم ینابرق نایادخ هب یشک شیپ یارب یمدآ ،یناتساب یاه ینابرق ،یدیحوت نایدا شیادیپ و یرشب رّکفت دــشر اب و هتفر ،نامز رورم هب و هداد تاناویح ندرک ینابرق هب ار دوخ یاج یناسنا هّدام و یگدنز ۀیام ناونع هب بآ .دش نوخ نیزگیاج بارــش و بآ بآ ندیــشاپ(نآ فلتخم یاه هنوگ هک دــش یم راثن ،تایح یلصا )یشاپ بآ یاه نشج و رطع و بآ اب روبق نتسش ،رفاسم رس تشپ نوخ ناونع هب بارش .تسا موــسرم هنمارا و نایناریا دزن مه زونه داقتعا و دــش یم راثن ،نایادخ هب یکیدزن یارب نیمز نوخ و روگنا ناسنا یگدنز رد هراومه نیمز یادخ و ناکاین ناور هک دوب نیا رب هب ظفاح .دنوش یم باریــس هلیسو نیدب و دنتــسه رظان و رضاح :دوش یم روآدای ار نهک تّنس نیا ییابیز کاخ رب ناشف یا هعرج یروخ بارش رگا

کاب هچ ریغ هب دسر یعفن هک هانگ نآ زا هب روبق ترایز و ندرــک تدابع ماگنه میدق زا مــه ناــیدوهی و دندرک یم یناــشفا هعرج اهنآ رازم رب ناگتــشذگرد ناور راختفا رب بآ و بارــش نتخیر یارب ار یــکچوک یاه ماج تهج نــیا زا کح یاهبآ تشط .)5-25 ،1369 ،یوفطصم(دنداهن یم اهروگ رس ریس رد و هتفرگ یدایز تاریثات اه نییآ نیا زا رظن هب روبق رب هدش لیدبت روبق گنــس رب یلاخ یاضف کی هــب ماج زا دوخ یــخیرات .دنا هدش

رگید یاه گنهرف و للم رد بآ تشط -4

لمع شا هنامز یاه هتساوخ رب هیکت اب نیقی هب تّنس رصع ِدنمرنه ینید یاهرواب و شارت گنس و را ّجح فارطا رد جیار یاهدامن .درک یم و تّنس رتسب رد .دوب هدش ص ّخــشم شیپ زا ناــشراک و اهنآ رب مکاح بلغا یارب هک دنراد یفیراعت لاکــشا و شوقن ،نآ رد جردنُم میهافم رصع ِیتفرعم تسسُگ رد اّما تسا انــشآ و سونأم دوخ هنامز نامدرم یّتح و نارا ّجح رواب رد .تفای شیازفا تّنس زا ام یهاگآ ان هک دوب نردم ،تّنس زج یزیچ روبق رب شوقن یرا ّجح ،یّفوتم نابحاص یاه هتساوخ زا سپ ناهج و یگدنز ،گرم هب نایدا شرگن .دوبن ینید یاهرواب و نید لگ نوچمه یلاکشا اذل .داد یم لیکشت ار اهدامن هیام نُب ،دوب هچره نآ یاه لبمس هلمج زا هک یهام و ناوهآ ،دیشروخ ،هتشرف ،ورس ،هایگ و هجوت اب .دندش یم کَح روبق رب ،دنتسه ییابیز و ییاریمان و ییانشور و هنمارا هاگمارآ نوچمه یبهذم یاه تّیلقا هاگمارآ زا هک ییاه دیدزاب هب تاقیقحت اب نینچمه و تفرگ تروص اهرهش ریاس و ناهفصا رد نایدوهی و اه هاگمارآ یسرّرب و یتنرتنیا یاهوجتــسج و فلتخم عبانم یور رب رصحنم اهبآ تشط هک دش لصاح هجیتن نیا ،للم ریاس رد روبق گنس یاه گنهرف یمامت رد شیب امک و دنتسین یملاسا-یناریا گنهرف هب کرتشم هجو .)3و2ریواصت(دنراد روضح نیمز قرشم صوصخب نهُک یمدآ ترطف دنویپ زا ناشن ،نادواج یاهدامن یوس هب تکرح اهنآ همه و تسا یگنادواج هب لیم و یورخا تایح و گرم هلئسم هب درکیور رد عطق روط هب اما .دوش یم یشان هعبرا رصانع هب مارتحا و هّجوت زا نینچمه

فیطلت ییابیز وحن هب اهبآ تشط ،یملاسا-یناریا بادآ و رنه رتسب رد یونعم داعبا مه و یرهاظ و یّداــم هوجو مه هک یا هنوگ هب ،دنا هدــش .تسا هدش ظاحل یتسرد هب اهبآ تشط

و دلاوف تخت یاه نات�سربق ه�ب یهاگن -5 ناهفصا هنمارا

نیرت یمیدق هک تسا یعیسو ناتــسربق یاراد ناهفصا یافلُج زاب هزوم ار هاگمارآ نیا .ددرگ یم زاب م1551 خیرات هب نآ ربق گنــس هلمج زا فلتخم راشقا وس کی زا هک ارچ دنناوخ یم نامــسآ ریز رد نادنمرنه ،را ّجت ،افلُج یاه هجاوخ نوچمه هنمارا گرزب یاه تّیصخش و دنا هدیمرآ اجنآ رد ناروآ مان و یگنهرف ،یــسایس دارفا زا یرایسب و ییامندوخ ابیز و عّونتم یاه شقن اب روبق یاه گنــس رگید فرط زا ،شا یرهاظ یخلت هــمه اب گرم .)98 ،1383،نایــسانیم(دننک یم هب لیم وس کی زا .دراد »ناهفصا ۀنمارا ناتسربق« رد ییابیز باتزاب یاه نّدمت بلغا دننام زین هنمارا ات هدش ثعاب یدبا تایح و یگنادواج نیا هب ندیشخب ینعم و نداد ناشن تهج یکرتشم رصانع زا نهُک ّصاخ یاه یگژیو ،نیا رب هولاع .دننک هدافتسا ناشروبق یور رب رّکفت گرم موهفم خیرات لوط رد هنمارا یعامتجا و یسایس ،یبهذم ،یّلم اب هنمارا طابترا ،رذگهر نیا رد .تــسا هدرک عّونتم اهنآ شوــقن رد ار

.هیکرت رد بآ تشط -2ریوصت )www.AGS.org( :ذخام .نپاژ رد بآ تشط -3ریوصت

)www.AGS.org( :ذخام

.تفرگ هدیدان دیابن زین ار روبق گنس و هاگمارآ هلوقم رد ناناملــسم ِسیفن یاه یرا ّجح و یرامعم زا ّمعا یملاسا روبق تاّیصوصخ یمامت تخت« یهاگمارآ هــعومجم رد اجکی ناوــت یم ار شوقن و طوــطخ بوسنم هربقم اب ناهفصا دلاوف تخت .دومن هدهاــشم »ناهفصا دلاوف یناتــساب و نهک راصعا هب ار سّدقم ناکم نیا خیرات ،یبن عــشوی هب نیا ،نآ رد فوشکم یفوک طوطخ و اه هبیتک هکنانچمه ،دناــسر یم هاگمارآ نیا .تسا هدرک ّمهم یملاــسا هّیلوا نورق نامه زا ار هقطنم یرنه یاه هولج مه و نآ رد نوفدم ریهاشم ،ایاکت دادعت ظاحل زا مه ،1384،ناشورفلین( دــشاب یم دوخ عون رد اه نیرت صخاــش زا یکی ناهفصا هنمارا و دلاوــف تخت ناتــسربق یاه یگژیو هــلمجزا .)1-4 .درک هراــشا اهنآ ناوارف عّمجت و روــبق یگدنکارپ مدع هــب ناوت یم و یبسن تابث هب هلأــسم نیا زا یا هدمع شخب هک تفریذپ ناوت یم رد .ددرگ یم زاب ناهفصا یرنه-یگنهرف یاه یگژیو و یرهش تایح رگید زا شیب هاگمارآ ود نیا رد یناکم و ینامز یاه یگتسویپ تقیقح و ینمرا را ّجح نادنمرنه هک ییوگ و دروخ یم مشچ هب اه ناتــسربق .دنا هدرک لابند ار کرتشم یفده و هتشاد روخشبآ کی ناملسم

دلاوف تخت یاهبآ تشط یقیبطت یسررب -6 هنمارا ناتسربق و

)یدیشروخ(یا هسمش یاهبآ تشط -6-1 هدوب هیلا دنچ و لکش یا هسمش ،اهبآ تــشط زا عون نیا یرا ّجح هک دــش دهاوخ یدیــشروخ ناــسب ،نآ نورد بآ ندــش یراج اب و دهاوخ رب رد ار رــئاز و یّفوتم شــشخب تایح و شخبامرگ یاــهوترپ و بآ نیب هک دوب نــیا رب نایناریا نهک داقتعا« .)5و4رــیواصت(تفرگ

کی زا و سنج کی زا ود نیا اریز دراد دوجو قلطم یطابترا ییانشور بآ .)82 ،1384یراخلب(»دنوش یم ناور رتسب کی رد و دنتسه همشچ رسارس رد هظحل ره رد هک تسا یتسه رون زمر ،زین افرُع زمر نابز رد دیشروخ یاه عاعش ،یحیسم یراگن لیامش رد .دراد نایرج و ذوفن ناهج مه و دنشخب تایح ،بآ دننام هب مه ینعی .دنتسه ناراب و رون ،امرگ دامن هدناوخ تلادع دیشروخ دوخ زین حیسم .دننک یم راکشآ ار ءایشا تقیقح .)118 ،1384،هیلاوش(دراد وترپ ناهج رب هک دوش یم ناگتشرف اب هارمه بآ تشط -6-2 نابهگن ،یهلا ناروآ مایپ ناونع هب نایدا و اه نّدمت همه رد ناگتشرف تانییزت رد نانآ شقن ور نیا زا .دنوــش یم هتخانــش ناگرزب یماح و رد .تسا گنر رُپ رایسب اه هاگمارآ هلمج زا یحیسم و یملاسا یرامعم نآ زا هک تسا یفلتخم یاه تروص بآ یارب ،ناریا ریطاــسا گنهرف یاه هتشرف ود ره هک دومن هراشا )دیهان( اتیهانآ و نابآ هب ناوت یم هلمج ۀمه ۀمشچرس دیهان و ریبدت و بآ هتشرف نابآ .دنتــسه بآ نابهگن و گنهرف هاگدید زا نینچمه .)25 ،1375 ،یقحای(تسا نیمز یاه بآ یاه ناسنا روآ مایپ و ادخ اب ناسنا طبار ناونع هب هتشرف ،یملاسا نافرع هراومه ناگتشرف یحیسم رنه و گنهرف رد .دوــش یم یفرعم نمؤم ماگنه ات دّلوت هظحل زا یو یگدنز عیاقو یمامت رد و حیــسم درگادرگ نیا زا زین روبق شوقن رد و دنا هدش یزاسریوصت جورع و ندش بولصم .دنتسین ینثتسم رما ات دننز یم رانک ار حیسم ربق گنس ،ناگتشرف ،لیجنا تایاور رب انب ،یکسنپسوا(دنوش وا ندش هدنز هجوتم و هدید ار یو یلاخ رازم نیرضاح

.دلاوف تخت و هنمارا هاگمارآ،یا هسمش بآ تشط -5و4ریواصت

جات ،بیلص اب هارمه ناگتــشرف شوقن زا یریثک دادعت .)182 ،1388 روبق رد بآ تشط و لیجنا و نآرق باتک ،یهایگ شوقن عاونا ،یهاشداپ نیا فیاظو و یسدق هاگیاج هب کی ره هک دراد دوجو ناناملسم و هنمارا .)7و6ریواصت(دنراد هراشا تادوجوم یبارحم بآ تشط -6-3 هب ور تسا یا هچیرد و هزاورد اهبآ تشط زا هنوگنیا یبارحم لکــش و دزاس یم نومنهر یقاب ناهج هب یناف یایند زا ار ناــسنا هک دنوادخ خزرب ملاع و یعیبط یایند زا یّفوتم هک تسا تشهب برد زا یا هناشن ینآرق تایآ و هیعدا عاونا و بیلص روضح .دوش یم دراو توکلم هب و روبع بآ ندش یراج اب و دشخب یم نآ هب یــسدُق شزرا بارحم فارطا رد .)9و8ریواصت(دنک یم یعادت ار نشور و ینارون هزاورد کی موهفم ،نآ رد رفولین لگ مرف هب بآ تشط -6-4 هدیرفآ نآ زا ناهیک هک دوب یسونایقا دامن بآ ،یا هروطسا گنهرف رد رامش هب نآ نادهز هباشم هب دوب تکرح رد بآ یور هک یرفولین و دش زا ناتساب ناریا گنهرف رد رفولین یفرط زا .)309 ،1380،لاه(تفر یم مه رانک زا .دش یم رازگرب نشج نآ یارب و دوب رادروخرب یا هژیو هاگیاج طابترا هک دنوش یم رادیدپ دیهان و رهمدزیا ود رفولین و بآ نتفرگ رارق و تسا بآ دزیا دیهان ای اتیهانآ یناریا ریطاسا رد .دنراد مه اب یکیدزن رفولین لگ زا دوخ )ییانشور و رون دزیا(رهم و دشاب یم رفولین لگ نآ دامن ینمرا ریطاسا رد .)81-78،1384 ،یراخلب( دوش یم هداز ،دیهان ینعی و یروراب یوناب دزیا هک دراد ار یــناریا یاتیهانآ شقن نامه »دیهانآ«

هک تسا ناتسنمرا ّمهم نادزیا رگید زا زین رهم ای »رهیم« .تسا یهد رمث نادنمرنه .)203 ،1376 ،هداز یرون( تسا شتآ ِشخب تایح یورین دامن رد رفولین لگ شقن زا و هتــشاد هجوت یناعم نیا هب یبوخ هــب راــ ّجح

.)11و10ریواصت(دنا هدرک هدافتسا اهبآ تشط زا یرایسب یجنرُت بآ تشط -6-5 دلج نیئزت یارب رتشیب هک تسا یملاسا-یناریا نهک شوقن زا جنرت رد هلمج زا و یتّنس یاهرنه رگید و یلاق نیئزت زین و بتُک تاحفص و هاگ و لکــش یماداب ای یزول ًلاومعم جنرُت .دور یم راک هب روبق یرا ّجح دنچ یاه لگ ای هراتس ،دیــشروخ نوچمه ،درگ ای یضیب ،شوگراهچ .تسا رَپ لگ ،گرب اب نآ لخاد و دریگ یم رارق هنیمز طسو رد ًابلاغ شقن نیا یتمشح(دوش یم رُپ ناسنا و ناویح زا یریواصت ای یمیلسا یاه حرط و لاکشا اب ناناملسم و هنمارا یجنرت یاهبآ تشط .)137 ،1387،یوضر و ییانــشور میهافم رگید راب و هدرک لصتم انعم ملاع هب ار ام ،عّونتم .)13و12ریواصت(دننک یم نایب ار نادواج تایح هداس یسدنه بآ تشط -6-6 هب ناوت یم ناناملــسم و هنمارا کرتــشم یاهبآ تــشط رگید زا هداس مرف اب )...و یعلض دنچ ،عبرم ،هریاد(یــسدنه یاهبآ تشط عاونا رتشیب بتارم هب اهبآ تشط یاه هنومن رگید زا اهنآ دّدعت هک درک هراشا .)15و14ریواصت(تسا یجوز بآ تشط -6-6 هنمارا یجوز روبق نینچمه و دلاوف تخت هاگمارآ روبق زا یدادعت دنا هدش نییزت و یرا ّجح )هنیرق ریغ و هنیرق مرف اب( بآ تــشط ود اب هنمارا نایم رد ییوــشانز دنویپ و یگداوناخ طباور .)17و16ریواصت(

.دلاوف تخت و هنمارا هاگمارآ،ناگتشرف اب بآ تشط -7و6ریواصت .دلاوف تخت و هنمارا هاگمارآ،یبارحم بآ تشط -9و8ریواصت

هکارچ .تسا سّدقم و مکحتسم رایسب اه گنهرف رگید دننام یحیسم زاغآ اسیلک ینعی سّدقم یناکم رد ار دوخ ییوــشانز دنویپ نانیا ًلاوا رگید یوــس زا و درب یم لااب ار جاودزا رما سّدقت رما نیا هک دننک یم یگداوناخ طباور دیاب ادتبا دوخ ینید و یموق تّیوه ظفح یارب هنمارا یاهربق گنس زا یرایسب رد ،ساسا نیمه رب .دنــشخب ماکحتسا ار

رظن رد )رهوــش و نز یارب رازم گنــس کی(یجوز یدنب باق هنمارا بآ تشط کی اب یهاگ و بآ تشط ود اب هاگ روبق نیا و هدــش هتفرگ .دنا هدش هئارا

.دلاوف تخت و هنمارا هاگمارآ ،رفولین لگ بآ تشط -11و10ریواصت

.دلاوف تخت و هنمارا هاگمارآ،یجنرت بآ تشط -13و12ریواصت

.دلاوف تخت و هنمارا هاگمارآ،یسدنه هداس یاهبآ تشط-15و14ریواصت

.دلاوف تخت و هنمارا هاگمارآ، ورس و بآ تشط -19و18ریواصت

ورس و بآ تشط -6-7 نیریز نایادخ اب طابترا رد ورــس ،مور و ناتــساب نانوی گنهرف رد ِیزبسرس رطاخ هب و دوش یم رهاظ اه ناتسربق رد ظاحل نیمه زا و تسا تایح و یگرم یب دامن ناریا هلمج زا اه گنهرف زا یرایسب رد شا یگشیمه هدوب یگنادواج دامن هراومه هک ورس .)580،1383،هیلاوش( ددرگ یم هنادواج هشیمه ورس نوچمه ،بآ تشط شقن رد ای و بآ تشط رانک رد نتفرگ رارق اب .)19و18ریواصت(دریگ یم دوخ هب یرتراب رُپ یانعم و هدش نایامن هدنز یهام و بآ تشط -6-8 هب هک تسا ییاهبآ تشط هنومن زا یهام شقن اب هارمه بآ تشط روبق رب ار تایح و یگدنز یانعم و هتشاد صاصتخا دلاوف تخت هاگمارآ نهک شوقن زا و تسا یگدنیاز دامن یهام .)20ریوصت(دنک یم یراج ناونع هب تّیحیسم لیاوا زا هک شقن نیا .دیآ یم باسح هب زین هنمارا نایحیسم یفخم رباقم و دباعم( اه بموکاتاک یدورو رب نایحیسم دامن اهبآ تشط رانک رد نآ زا یا هنومن ،دوب هتسب شقن )یدلایم لوا نورق رد

.دماین تسد هب ناهفصا هنمارا روبق یور و :بلق مرف اب بآ تشط -6-9 ربق گنس کی بلق تقیقح رد یــشقن و مرف ره اب اهبآ تــشط نیا و دنزاس یم یراج و یراس نآ رد ار یگدنز و تایح هک دنتــسه زا یدامن ،بیلص اب هارمه یبلق هک دسر یم دوخ جوا هب ینامز یناعم اجنیا رد .دوش لیدبت بآ تشط هب و هدش هتفرگ رظن رد حیسم بلق ًاعبط .دهد یم دیون ار نادواج یگدنز ،تایح بآ نوچمه یسیع نوخ .)21ریوصت(دنراد صاصتخا هنمارا روبق هب طقف اهبآ تشط زا لکش نیا :یلوکشک بآ تشط -6-10 هارمه ،تعانق و تیاضر ناشن و رارسا هچقودنص نیا لوکشک اّیهم راّجح دنمرنه یارب یبوخ زیواتــسد و هدیا ،شیوارد رازم اب

.دلاوف تخت و هنمارا هاگمارآ،یا هنیرق و یجوز یاه بآ تشط -17و16ریواصت

هجیتن

.دراد رارق تعیبط اــب یونعم تدحو کی رد هراومه ناــسنا .دراد نراقت و رظانت ملاع اب یمدآ ،ارگ تّنس ِناــسنا ِینیب ناهج رد دنمرنه .تشگ دهاوخ زاب نآ هب و تسا تعیبط زا هدمآرب ناــسنا یموق تارّکفت و اهرایعم اب ار تعیبط ،ینمرا و یناریا یارگ تّنــس هداهن جرا نآ هب مه ات دنک یم اتسارمه و گنهامه دوخ یبهذم و فلتخم راثآ عادبا و شنیرفآ هب ور اذل .دوــش دنم هرهب نآ زا مه و رد و یرنه رثا کی بلاق رد دــشوک یم نوگانوگ ءاحنا هب و هدروآ .دشخبب ینیع لکش یناعم نیا هب ،هنایماع یاهرواب هیاس و تعیبط لد زا هتساوخرب یرنه و رصنع ناونع هب بآ تشط تعیبط زا زین ار دوخ یلصا هّدام هک تــسا تعیبط سّدقت تهج ناسنا رّکفت رد هک روفو رُپ هدام نیا گنس .دریگ یم گنــس ینعی و نمأم دوب نیطایــش حاورا و نایادخ هاگــیاج زا یدومن هــّیلوا رصانع رگید ِسّدــقت و یرادهگن رد و هدــش ناــسنا یارب یرازبا هنمارا و دلاوف تخت یاهبآ تــشط .دناــسر یم یرای ار وا تعیبط بآ رصنع هب مارــتحا زا یا هناــشن ،دوخ نیدامن و ابیز لاکــشا اب هب ار تایح و گرم ییوس زا و یّفوتم و رئاز یفرط زا هک دنتسه یزورما ناسنا نامــشچ زا هچرگ رصانع نیا .دنهد یم دنویپ مه رپ یا هتشذگ دش هراشا هکنانچ اما ،دنا هدنام هتخانــشان و روجهم ،یلاعتم و قیمع سب یناعم اب و دنراد هتفهن دوخ رد ار زار و زمر تقیقح رد هک یمیهافم .دــنراد یم او وجتــسج و رّکفت هب ار اــم رب رد ار یتــسه مامت ملاک کی رد و ناــسنا گرم ،تایح ،دــّلوت

.دنریگ یم یکیدزن ،اهبآ تــشط یمرف و یــشقن یاه تهابــش یفرط زا رّکذتم ار یــنید کرتــشم یاهرواب و ماوــقا یرنه و یــگنهرف ،بیلص نوچمه(یحیسم یاهدامن اب اهنت هن اهبآ تشط .دنوش یم رگید و ناگتشرف ،یــسدنه ،یمیلــسا شوقن اب هکلب )بلق و هّرب تاکارتشا نیمه یاتسار رد یگمه و هدش قیفلت یراتشون رصانع و راکــشآ تباقر یعون ،رصانع زا هنوگنیا هــکلب ،دنیامن یم لــمع ناناملــسم و هنمارا نادنمرنه نایم یرا ّجح و یحاّرط رد ناهنپ اهبآ تــشط عّونت و دّدعت هکنآ هب هجوت اب .دننک یم تیاکح زین ار هب اما ،تسا رتــشیب رایــسب دلاوف تخت هب تبــسن هنمارا روبق رد قلخ و یریگ لکــش دنور رد هک تفگ ناوت یمن نیقی و عطق روط هدوب راذگریثات هنمارا رب یملاسا-یناریا گنهرف و ناناملسم ،اهنآ دنور نیا هب ناریا رد روــضح اب ینمرا نارا ّجح و نادنمرنه اــی و اهبآ تــشط هک تــسا نیا دراد تّیمها هچنآ اّما .دنا هدرک کمک شوخ نادنمرنه طــسوت و قیمع یرّکفت اب گنهرف ود نــیا رد رکذ بلاطم یمامت .دنا هتــشگ رقن روبق رب مامت تفارظ اــب ،قوذ ،نهک یاه تّنــس هب هجوت ،نآ رصانع و تعیبط هب مارتحا ،هدــش رتشیب یاه شهوژپ ترورض و ماوقا یرنه و یگنهرف تاکارتــشا .دنوش یم روآدای ار تاعوضوم نیا نوماریپ

دوخ هب هنایفوص و ینافرع یانعم اهبآ تــشط زا یدودعم ات هدومن سیونــشوخ رازم رب بآ تــشط عون نیا زا هنومن نیرتهب . درــیگ .)22ریوصت(دراد رارــق »یناقلاط دــیجملادبع شیورد« ،رادــمان تسا طبترم شیوارد یگدنز اب هک تسا یئیش نیرت مهم لوکشک ِیتــشک ینافرع تایبدا و گنهرف رد ،دوــخ لکــش هب هجوت اب و .)57 ،1385 ،یناوریش نایکلم(تسا هدش یفرعم ناردنلق ِبارش یملاــسا-یناریا گنهرف هب طوبرم میهافم نیا هک تــسا یعیبط هاگمارآ رد ار اهبآ تــشط زا عون نیا دوــجو راطتنا دیابن و تــسا .تشاد هنمارا

.هنمارا هاگمارآ،بلق مرف هب بآ تشط -21ریوصت .دلاوف تخت هاگمارآ،یهام و بآ تشط -20ریوصت

.دلاوف تخت ،یلوکشک بآ تشط -22ریوصت

اه تشون یپ

شریذپ زا سپ هک تسا ناتــسنمرا یتــسرپ تب هرود دایعا زا یکی دراوادراو 1 دیع نیا رد .تفرگ رارق ناینمرا یاسیلک دایعا رامش رد تارییغت یخرب اب تّیحیسم یرایبآ تهج مه ار یمسارم و دننارپ یم رتوبک ،دنشاپ یم بآ رگیدکی هب هنمارا مدرم هب هک تسا هنمارا و نایناریا یاه نشج نیرت نهک زا نشج نیا .دنهد یم ماجنا اه لگ .)44 ،1382،نایووه(تسا فورعم زین »ناشاپ بآ« ای »ناگریت« نشج رد ضورفم یا همــشچ یگنادواج بآ ای ناویح بآ ،یگدنز بآ ،تاــیح بآ 2 و دریگ یم رس زا ار یناوج دیوشب نآ رد نت و رس ای دشونب نآ زا هک ره هک تسا تاملظ هراچ و گرم هب رّکفت یاتسار رد و دراد نهک یا هنیشیپ رّکفت نیا .دنک یم یگدنز هنادواج .)38-36 ،1،1374ج یملاسا گرزب فراعملا هریاد(تسا هدش هداز نآ یارب یــشیدنا

3 Cup Marks.

هنمارا و نایناریا کرتشم یاه نشج رگید زا درــسون ای دراساوان نــشج 4 و گرزب یاــه هناخدور رانک رد نــشج نیا ًلاوــصا .تــسا ون لاــس یانعم هب ،)ینمرا نادزیا ردــپ(دزامارآ یارب ییاه نــشج هنمارا و دــش یم رازگرب سّدقم )ییابیز یونابدزیا(کیقتسآ و )یروراب و یزیخلصاح و ردام یونابدزیا(تیهانآ .)65و66 ،1383،نایزاویآ(دنتخاس یم اپرب تّیحیسم یادتبا زا وا تیور و حیسم دای هب هک تسا ینشج ،زِدنرِد نــشج 5 هنمارا و نایناریا کرتشم یاه نشج زا نینچمه رذنرد نشج .دش یم رازگرب هنمارا رد تّیحیسم زا سپ و هدوب فورعم مه »یزورفا شتآ« ای »هدس« نشج هب هک تسا اب فداصم نمهب مهد ناتساب نایناریا .تسا هتفرگ تروص یبهذم یاه نشج بلاق رد زونه مسر نیا هک دندرک یم نشور شتآ و هتفرگ نشج ار ناتسمز زور نیمدص .دراد همادا هنمارا و نایتشترز نیب گنــس یانعم هب راک و بیلص ینعم هب چاخ ینمرا نابز رد :khachkar 6 2×1 داعبا اب هداتسیا و لکش لیطتسم گرزب یاه گنس ًاتدمع اهراکچاخ .دشاب یم .دنا هدش کح یراتــشون و ینییزت شوقن و بیلص عاونا اهنآ یور هک دنتــسه رتم قاشع ،ناسیدق ،یگنج نانامرهق دای هب مه و یداع دارفا یارب مه اه گنس بیلص تاروذن تهج هب زین و یبهذم- یلم یاه هبنج اب یخیرات ثداوح تبسانم هب و ماکان ناوت یم ار راگن و شقن رپ و یمیدق یاهراکچاخ .دندش یم اپ رب اهاسیلک هب یمیدقت را ّجح نادنمرنه یتــسدربز و یونعم و یدام گنهرف یاه هنومن نیرت هدنزرا ءزج تیاس هب ریواصت و تاعلاطا یارب(دروآ باسح هب نونک ات رود یاه هتشذگ زا ینمرا .)دوش عوجر www.khachkar.com طــسوت م مجنپ نرق رد هک هنمارا ناــیم رد تّیحیــسم نییآ زا یا هخاــش 7

.دیدرگ هنمارا رد تّیحیسم جاور ثعاب »سّدقم یروگیرگ«

عبانم تسرهف

.میرک نآرق .لیجنا .تاروت ناریا یاه هاگــشیاین و اه هبیتک رد شتآ یخیرات یــسررب ،)1384(ارتیم ،دازآ ،رنه ناتسگنهرف ،قرش رنه رد تعیبط رصانع یشیدنا مه تلااقم هعومجم ،ناتساب

.1-26صص ،نارهت هیرشن ،نایناریا و ناینمرا نایم کرتــشم یاه نــشج ،)1383(ایرام ،نایزاویآ

.65-78صص ،28هرامش ،نامیپ ،نامیپ هیرشن ،خیرات رد هنمارا و نایناریا طابترا هنیشیپ ،)1388(نارماک ،یدمحا

.93-102صص ،47هرامش .نارهت ،شورس تاراشتنا ،نیدامن نایب هروطسا ،)1387(مساقلاوبا ،روپ لیعامسا دیجم همجرت ،اه لیامش یانعم ،)1388(یکسول ریمیدلاو و دینوئل ،یکسنپسوا

.نارهت ،رهم هروس رشن ،یدواد -183صص ،40هرامش ،نامیپ هیرشن ،ون یافلج یاهرنه ،)1386(ینآ ،نایئاباب ،رهم هروس رشن ،یملاسا یرامعم و رنه ینافرع ینابم ،)1383(نسح ،یراخلب.168

.نارهت .نارهت ،رنه ناتسگنهرف رشن ،لگ کی نونکم رارسا ،)1388(نسح ،یراخلب

،شورس تاراشتنا ،یراتس للاج همجرت ،سّدقم رنه ،)1390(سوتیت ،تراهکروب .نارهت .نارهت ،ریبکریما تاراشتنا ،شرع ات شرف زا ،)1387(للها لضف ،یوضر یتمشح

.ناهفصا ،اهلگ رشن ،ناهفصا یاه باگنس و اه هناخاقس ،)1378(روصنم ،هبداد .36-38صص ،نارهت ،تایح بآ ،1ج ،)1374(یملاسا گرزب فراعملا هریاد .ناهفصا ،نایسناوآرد رشن ،ناهفصا کناو یاسیلک ،)1384(چاره ،نایسناوآرد ،زکرم رشن ،یراتس للاج همجرت ،ناج هدنز یاهزمر ،)1373(کینوم ،روکوبود

.نارهت .نارهت رنه هاگشناد رشن ،همان تغل ،)1377(ربکا یلع ،ادخهد .نارهت ،رشان رشن ،ناریا یعامتجا خیرات ،)1363(یضترم ،یدنوار .نارهت ،تجهب رشن ،بآ یاه نشج ،)1391(مشاه ،یضر رــشن ،یدحوا زیگنارهم همجرت ،اهدامن گنهرف ،)1388(دراودا ناوخ ،ولرــس

.نارهت ،ناتسد رشن ،یلیاضف هبادوس همجرت ،اهدامن گنهرف ،)1382(ناربرگ نلآ و ناژ ،هیلاوش

.نارهت ،نوحیج .نارهت ،شورس رشن ،1ج هفسلف خیرات ،)1384(کیردرف ،نوتسلپاک ،ناغمرا هلجم ،میدق نامز رد ناریا هنمارا گنهرف و رنه ،)1352(دناره ،نایساکوق

.348-351صص ،5هرامش ،42هرود ،رنه ناتسگنهرف ،قرش رنه رد تعیبط تلااقم هعومجم ،)1388(لا یب ،لاام

.287-309صص ،نارهت و یملاــسا رنه زا ییاه هولج یقیبطت یــسررب ،)1385(یدــهمریم،یوضترم

.زکرم نارهت دازآ هاگشناد ،تیحیسم .نارهت ،یوفطصم رشن ،ینابرق هروطسا ،)1369(رغصا یلع ،یوفطصم میلاعت رد بارش یتشک ،یوفص لوکــشک ،)1385(للهادسا ،یناوریــش نایکلم

.نارهت ،رنه ناتسگنهرف ،سیراپ شیامه تلااقم هدیزگ-یوفص تاعلاطم ،ینافرع رشن ،مئاقلارظتنم رغصا حیحصت ،ناهفصا تارازم ،) 1382(نیدلا حلصم ،یودهم

.ناهفصا هاگشناد حیــسم و یراصنا رقابدمحم همجرت ،تّیحیــسم ناهج ،)1380(رانیا ،دنلوم

.نارهت ،ریبکریما رشن یرجاهم لاس لهچ و دصکی رد ناهفصا یافلج ناینمرا خیرات ،)1383(نوئل ،نایسانیم

.ناهفصا ،نبلگرشن ،ریخا ،درف یرصان اضر دمحم رشن ،ناریا یاه هراگن گنس ،)1388(دمحم ،درف یرصان

.نیمخ .مق ،تبحم یابوط رشن ،هداعسلا جارعم ،)1385(دمحا لام ،یقارن .نارهت ،یمزراوخ رشن ،یملاسا نارکفتم دزن تعیبط ،)1377(نیسح دّیس ،رصن .نارهت ،همشچ رشن ،ناتسنمرا گنهرف و خیرات ،)1376(دمحا ،هداز یرون رشن ،ناهفصا دلاوف تخت یفرعم -کاپ تبرت ،)1384(اضر دمحم ،ناــشورفلین

.ناهفصا ،هتسدلگ ،همشچ رشن ،دازردان گرزب همجرت ،مسیئارتیم نییآ ،)1387(نیترام ،نرزامرو

.نارهت هیقر همجرت ،برغ و قرش رنه رد اهدامن یا هراگن گنهرف ،)1380(زمیج ،لاه

.نارهت ،رصاعم گنهرف رشن ،یدازهب همانهام ،هیوفص هرود زا ناهفصا یخیرات یاه باگنس ،)1345(هلا فطل ،رفرنه

.16-20صص ،1345نمهب ،مدرم و رنه یراکمه اب اه نّدمت یوگتفگ زکرم ،ناریا ناینمرا ،)1384(کیناردنآ ،ناــیووه

.نارهت ،سمره رشن ،یگنهرف یاه شهوژپ رتفد رــشن ،ینمرا نایناریا ،)1382(کیناردنآ ،ناــیووه

.نارهت تایبدارد یناتساد تاراــشا و ریطاــسا گنهرف ،)1375(رفعجدمحم ،یّقحای

.نارهت ،یناسنا مولع هاگشهوژپ ،یسراف www.khachkar.com

www.AGS.org