تأملی بر تنوع مضامین هنری و منشأ کاشی‌های قاجاری تکیۀ معاون-الملک کرمانشاه

یراجاق یاه یــشاک أــشنم و یرنه نیماضم عوــنت رب یــلمأت

*

هاشنامرک کلملا نواعمۀیکت

2لامک اباب یردیح هلادی ،^1**یعراز میهاربا دمحم

.ناریا ،نادمه ،انیس یلعوب هاگشناد ،یرامعم و رنه هدکشناد ،یسانش ناتساب هورگ رایشناد ¹ .ناریا ،نادمه ،انیس یلعوب هاگشناد ،یرامعم و رنه هدکشناد ،یسانش ناتساب یرتکد یوجشناد ² )95/2/8 :ییاهن شریذپ خیرات ،94/2/30 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ و رهش میدق تفاب رد هک تسا راجاق ۀرود رخاوا رد هاشنامرک رهش یاهانب و ناریا یایاکت نیرت مهم زا یکی کلملا نواعم هیکت و لگ ،یعیبط رظانم ،یسامح ،یریطاسا ،یلم ،یبهذم ددعتم نیماضم ،هیکت یراک یشاک .تسا هدش عقاو غامد هزرب ۀلحم اهنآ یریگ لکش للع ،قوف یاه یشاک شوقن أشنم ییاسانش ،رضاح شهوژپ فده نیرت مهم .دریگ یم رب رد ار یسدنه و غرم یلیلحت - یفیصوت شهوژپ رد هتفر راکب شور .تساهنآ رد یلحم ارف و یموب ،یلحم عونتم نیماضم هب ندرب یپ و مه رانک رد هرود روصم یطخ خــسن اب اه یــشاک شوقن یقیبطت ۀــسیاقم و لحم رد ینادیم تاقیقحت ،یا هناخباتک عبانم زا هدافتــسا اب و لاجر ِروصم یطخ خــسن ریواصت زا نتفرگ وگلا هک دهد یم ناــشن شهوژپ جیاتن .تــساهنآ أــشنم هب ندرب یپ روظنم هب راجاق تسا یریطاسا و یسامح شوقن أــشنم ،یزاریــش هلودلا تصرف و راجاق ازریم نیدلا للاج دننام یراجاق یارگ یلم و رکفنــشور شقنم یسامح یاه یشاک داجیا یوگلا هک دش صخشم نینچمه .تسا دوهــشم حوضو هب ناتــساب ناریا رنه ریثأت نآ رد هک ۀناخ و تشر رازلگ ردرس مامح ،نارهت رد هنطلــسلا ملعا و هلودلاریــشم ،هنطلــسلا ماوق یراجاق یاه هناخ اب کلملا نواعم هیکتِ

.تسا یگنس پاچ بتک و ناناوخ هیبش ،نلااقن ۀدرپ زا هتفرگرب زین یبهذم ریواصت أشنم .تسا یکی نیوزق یزارآ

یدیلک یاه هژاو .یخیرات تفاب ،یرنه نیماضم عونت ،هاشنامرک ،یراک یشاک ،کلملا نواعم هیکت

نوتم ساسا رب راجاق هرود رد هاشنامرک رهش یخیرات تفاب تلاوحت و رییغت« ناونع اب لوا ۀدنراگن ییامنهار هب ،مود هدنراگن یرتکد ۀلاسر زا هتفرگ رب هلاقم نیا^* .تسا نادمه انیس یلعوب هاگشناد یرامعم و رنه هدکشناد رد »یسانش ناتساب تاعلاطم و یخیرات .E-mail: Mohamadezarei@yahoo.com ،0813-4210415 :ربامن ،09183717092 :نفلت :لوئسم ۀدنسیون ^**

54

1395 ناتسمز ،4 هرامش ،21هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

همدقم

و رنه ِتدحو زا یدرف هبرصحنم و زراــب هنومن کلملا نواعم هــیکت نیا یاه یشاک شوقن رد .تسا هاشنامرک رهش رد راجاق ۀرود ِبهذم ،اروــشاع هعقاو لیبق زا ؛دوــش یم هدید یبهذم عونتم نیماضم ،اــنب )ع( اضر ماما تنامض ،)ص( رــبمایپ جارعم ،اخیلز و فــسوی ناتــساد )ع( یــلع ترــضح درــبن ،)ع( لیعامــسا ترــضح ندرــک ینابرق ،وــهآ زا طــسوت نارگوداج یوداــج ندرــک لطاب ،ناــیربیخ رادرــس بــحرم اــب هنجا هاــشداپ هاچ زا )ع( نامیلــس نداد تاجن ،)ع( یــسوم ترــضح یریواصت ،)ع( یــلع ترضح ۀناخ بتکم و )ع( یــلع ترــضح طــسوت زا ییاه هرهچ کت ،ناتــساب نارــیا یخیرات و یریطاــسا ناهاــشداپ زا ییاه یشاک و راجاق هرود یــسایس و یبهذم یاه تیصخــش و لاجر .فلتخم راعشا هب نیزم و هرمزور یسدنه شوقن اب ،هینیــسح ،یدورو نــحص شــخب راــهچ زا کــلملا نواعم هــیکت ردرــس .)1هــشقن و 1رــیوصت( تــسا هدــش لیکــشت هیــسابع و هــیبنیز عقاو ناــبایخ حطــس زا رــت نییاپ رــتم ۶ و هــعومجم لامــش رد یدورو تــشپ رد .تفر نییاپ هــلپ 17 دیاب نآ هــب دورو یارــب هــک تــسا هدــش هعومجم شخب نیرت یمیدق هک هدــش عقاو هینیسح ،یدورو ردرــس هک تــسا ددعتم یاهامن قاط اــب یــکچوک نحص ،هینیــسح .تــسا هیکت یزکرم تمسق .تسا هدش هتسارآ یشاک اب نآ یاهراوید رسارس نلااد .تــسا راددبنگ و فقــسم ،لکــش یبیلص ،هــیبنیز هــب موــسوم زا هیسابع نحص .دهد یم دنویپ هیسابع نحص هب ار هیبنیز ،یکیرات یور رب نحص نیا رد تانییزت و هدوب رت عیسو هیکت یاه تمسق رگید نیا زا .تــسا هدــش ماجنا رت فیرظ و رت کچوک داــعبا هــب ییاه یــشاک ،یموق تافلاتخا عــفر یارب یبهذم مــسارم یرازگرب رــب هولاع ،لــحم .)379 ،1382 ،انیب( تسا هدش یم هدافتسا زین یعامتجا و یریاشع هب فورعم ینیعم ناخ نیسح طسوت ق.ـه1313 لاس رد هیکت نیا نادنمرنه زا یو .تسا هدش هتخاس راگزور نآ رهش زکرم رد ایاعرلا نیعم

هدافتسا هیکت یزاسزاب و لیمکت رد و توعد رامعم و شاقن ،راک یــشاک ار هینیــسح هب لصتم ترامع ایاعرلا نیعم ،ق.ـــه133۶ لاــس رد .درــک ایاعرلا نیعم .دومن انب ار هیــسابع و هیبنیز یاه نامتخاــس و یرادیرخ 20 و دوــمن هیزعت مــسارم و یرادازع فــقو ار هــیکت ق.ـــه1347 لاــس رد و نید ناگرزب و هاــشنامرک ،فجن یاملع نیب ار نآ ۀمان فقو زا هخــسن .)48 ،138۶ ،یزابهش و یزابهش( درک میسقت ینیعم نادناخ دارفا ،یرامعم هــک هدــش هتخاــس رــصاعم خــیرات زا یا هرود رد اــنب نــیا ندمت و گــنهرف ۀیاــس و ذوفن تــحت تدــش هب ناریا رــنه و گــنهرف ،ناشاقن ،نارامعم ،نادنمرنه ،هرود نیمه رد اما ؛تسا هدوب برغ و یلم یاــه تیوه ظــفح اــب دنتــسناوت رــنه ناــیماح و نازاــس یشاک ۀــناخ هــک دنزاــسب ار کــلملا نواعم هــیکت دــننام یــیاهانب ،یــبهذم انب نیا دروــم رد رگید هجوت بلاج تاکــن زا .دــشاب ناماما هــب لــسوت نارامعم فلتخم یماــسا دوجو ،هدــشن هتخادرپ نآ هب لاح هب ات هک یسانشزاب رد یمهم شقن دناوت یم هک تسا هعومجم ناراک یشاک و رد هک تــسا نآ رگنایب عوــضوم نــیا .دــشاب هتــشاد اه یــشاک تــیوه فــلتخم یاــه هورگ زا ،هــیکت فــلتخم یاــه شخب نــییزت و تخاــس شوقن أشنم ات تسا هدش شلات شهوژپ نیا رد .تسا هدش هدافتسا دروم رد و دوــش یــسررب کلملا نواعم هیکت یاه یــشاک رد هتفر راک هب عوضوم ترورض هب هجوت اب .دوش ثحب اهنآ زا کی ره یرنه تیمها مهم نیماضم -1 ؛تسا حرط لباق یمهم تلااؤس هدش دای فادها و شوقن أــشنم -2 ؟دنمادک کلملا نواعم هیکت یاه یــشاک رد یرــنه رد یگنهرف و یعامتجا ،یسایس رثؤم یاه نایرج و تسیچ اه یشاک هیکت یاه یشاک شوقن ینیــشن مه لیلاد -3 ؟دنمادک اهنآ تخاــس ؟تسیچ مه رانک رد کلملا نواعم

راجاق هرود رد یزادرپ شقن و یراک یشاک

؛تــسا لبق ۀرود ۀدنهد همادا امومع راــجاق هرود رد یراک یــشاکً یاه یگژیو زا یــکی .دــسر یمن هیوفص ۀرود هــب تــیفیک ظاــحل زا اــما

.کلملا نواعم هیکت ۀشقن -1 هشقن

)هاشنامرک ناتسا یتسد عیانص و یگنهرف ثاریم نامزاس ویشرآ( :ذخأم .هیکت ۀیسابع شخب یلخاد و یبرغ یامن -1 ریوصت

یاهاضف رد اهنآ ندوــب یدربراک ۀبنج ،راجاق یراک یــشاک یاــهولبات ،اــه سوق لــغب تــشپ و اــهراوید حوطــس ور نــیا زا .تــسا یراــمعم

یاه یــشاک ریواصت مامت .دــش یراجاق یراگن هرکیپ یارب یــهاگیاج حرط راهچ و دنا هدش طاحم یناریا ۀراتــس رداک اب یحرط رد یراجاق هراتس فارطا رد هتــسجرب و گنر یا هزوریف یمیلــسا شوقن اب یکچل و عبرم و لیطتسم ً

لاومعم اه یــشاک نیا ینوریب رداک .تــسا دوجوم .)149 ،1387 ،یسوواط و یراکش یرین( تسا یضیب زین یدراوم رد هب دودــحم لبق یاــه هرود فلاــخ رــب راــجاق هرود رد یراک یــشاک یاه ترامع ،اه خاک رد هکلب ؛دنامن اه هاقناخ و اهرازم ،دجاسم یانب هدافتــسا زین یتلود یاهداهن و اهرهــش ینییزت یاــه هزاورد ،یــنایعا دــننامه هرود نــیا رد .)۶1 ،1392 ،یــثارم و یراــبج( دــش یم هک دوب یا هنوگ هب ناشاقن و ناراک یشاک نیب طابترا ،لبق یاه هرود ِریز و دندمآ یم رامش هب ناشاقن ۀقبط زا یا هعومجم ریز ناراگن یشاک ،1393 ،نارگید و نایناماس( دندرک یم راک ینویامه هناخ شاقن رظن داتفا یم یراجاق یشاقن یارب هک یتاقافتا مامت ابیرقت نیاربانب ؛)۶4ً یشاک ِناــشاقن هک ارچ ؛دوب مه یزاــس یشاک راظتنا رد ریخأت یمک اب .دنتفرگ یم تیراع هب هرود نیا ناشاقن زا ار دوخ کبس یراجاق کینکت اب یزاس یشاک نونف رظن زا کلملا نواعم یانب یاه یشاک یتروص گنر زا ،هرود نیا رد .دنا هدــش ارجا هتسجرب گنر تفه یــشاک گنر تفه یاه یــشاک یحارط رد یزاــس هرکیپ و یزاــس تروص یارــب رب هولاع .)122 ،1377 ،لصا راــشفا و یورــسخ( تــسا هدــش هدافتــسا نیا رد دیفس و نشور یجنران ،درز ،زمرق لثم ییاه گنر ،یتروص گنر یا هزوریف ،یدروجلا یاه گنر هرود نــیا زا لبق .دنوــش یم جیار هرود نراقت هب هجوت اب .دندوب یناریا یراک یــشاک رد بلاق یاه گنر ،زبــس و یاــهرابرد رد ،اــپورا رد وــکوکور و کوراــب یراــبرد کبــس اــب راــجاق هرود ،1387 ،داژن یلباز( دندوب مرگ یاه گنر ً

ارثک ا بلاغ یاه گنر یــیاپورا هرود رد کبــس ود نیا لوادتم یاه گنر زا یریذپوگلا نیاربانب ؛)159 یاه هرهچ کت و اه یــشاک یراگنریوصت رد .تــسا یعیبط یرما راجاق یناریا رنه ینیب ناهج اب توافتم ییاضف یراــجاق دنمرنه ،هرود نــیا عــبات وا ارــیز ؛دــنک یم ریــس ناکــم و ناــمز یوــسارف هــک دــنک یم قــلخ

قبط ار دوــخ یــسانش ییابیز هک تــسا مــسیلادوئف یژولوئدیا یــعون ،هرود نیا رد .)12 ،1384 ،ایچراکــسا( دــنک یم میظنت یژولوئدیا نــیا یسایس رادتقا نداهن ربارب روظنم هب هرهچ کت یاه یشاک زا هدافتــسا سح یایحا ،ناریا یناتــساب ناهاش یــسایس رادتقا اب راجاق ناهاــش .تفرگ یم تروص مکاح تردق هب ندیشخب تیعورشم و ییارگ یلم یریگ لکــش رد فــلتخم تارــیثأت و اــهوگلا ،شــهوژپ نــیا رد یور رب یــلحم و یبرغ ،یــبهذم ،یــلم ،یــسامح فــلتخم نــیماضم اب اتــسار نــیا رد ؛دوــش یم هــعلاطم کــلملا نواعم هــیکت یاه یــشاک یبدا نوــتم و راــجاق یارــگ یلم لاــجر لوا تــسد بــتک هــب هــعجارم زا یرایسب أشنم ناوت یم اه یناوخ هضور و اه یلاقن زا معا لوا تــسد یاه نایرج ریثأت همادا رد .دومن صخشم ار هیکت یاه یــشاک شوقن .دوش یم یسررب هیکت یاه یشاک شوقن داجیا رد فلتخم

یاه یشاقن داجیا رد رثؤم ِییارگ یلم یاه نایرج هیکت هرهچ کت

رد یمهم شقن ،یلم و یسامح ۀرهچ کت شوقن أشنم هب ندرب یپ .تسا هتشاد کلملا نواعم هیکت ۀرهچ کت یاه یشاک تیوه یسانشزاب ریواصت هژــیو هب نهک تاــعوضوم لماــش هیکت یاه یــشاک یور شوــقن ،یکولــس ،یــشنماخه یاــه هرود ناهاــشداپ و یا هروطــسا ناهاــشداپ رکذ یسودرف همانهاش تاجردنم قباطم هک تــسا یناساس و یناکــشا نینچمه .تسا هدمآ هاشداپ ریوصت رانک رد اهنآ زا کی ره مان و دنا هدش رــیواصت راــنک رد هاــشنامرک و نارــیا یــلم و یــبهذم لاــجر زا یرــیواصت کی دوخ هک یزاس یشاک عون نیا .تسا هدش شقن یسامح و یریطاسا راجاق ۀرود رد طقف هک دنک یم یفرعم ار ینیون ۀویش ،تس یشاقن یولبات .)2ریوصت( )15۶ ،1387 ،یــسوواط و یراکش یرین( دوــش یم هدهاشم

.هیکت فلتخم یاه تمسق یاه یشاک رب هدش شقن یبهذم و یلم ،یسامح ،یا هروطسا هرهچ کت ریواصت -2ریوصت

5۶

1395 ناتسمز ،4 هرامش ،21هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

تخاس لاس ،اه یشاک نیا زا یخرب یور رب هدش کح یاه خیرات دننامه یبهذم یاه تیصخش و املع ریواصت .¹دهد یم ناــشن ار اهنآ تروص هــب امومع ... و ،دــیفم خیــش ،یــلح ،یــسلجم هــملاع موــحرمً ۀدنرادربرد اــمومع اه یــشاک نیا .دنا هدــش شقن هنت مین اــی و هتــسشنً هک دهد یم ناشن خیرات نیا دوجو .دنتسه ق.ـه1339-133۶ خیرات ۀتکن .تسا هدش فرص لاس نیدنچ اهنآ یزادنا شقن و تخاس یارب راد هرامــش ،ناهاــشداپ ریواصت اب یراــجاق یاه یــشاک رد هــجوت لــباق تموکح بیترت یاــیوگ دناوت یم هــک تــسا 109 ات اــهنآ زا یــخرب ندوــب هدــش ذخا اهنآ نــتم زا رــیواصت نــیا هک دــشاب یــعبانم ساــسا رــب اــهنآ ،)2۶5ـ89 ،1374 ،یــخلب نــبا( یخلب نبا همانــسراف باــتک رد .تــسا میــسرت یارب ناــسکی أــشنم زا یراــجاق ناــشاقن یرــیگ هرهب هــب هراــشا باتک ریواصت حرش رد همانسراف ححصم .تسا هدش اه یشاک ریواصت باتک زا ار مجع نیطلاــس ریواصت هلودلا تصرف موحرم هک هدــش روآدای رد ار اه یــشاقن نیا ،باتک ِتنیز شیامن یارب و هــتفرگ ناورــسخ ۀمان .)3ریوصت( )7 ،نامه( تسا هدوزفا دوخ باتک رب بسانم یاج دنزرف راجاق ازریم نیدلا للاج ،هاش نیدلارصان یهاشداپ نارود رد رد دوخ هــک تــشون ناورــسخ ۀمان ناونع تــحت یــباتک هاــش یلعحتف نایگنرف دزن زا ار ناهاــشداپ ۀرهچ ...« :دــسیون یم باتک نیا ۀــمدقم صوصخ رد .)8 ،1389 ،راجاقازریم( »تسا هدیشک اهنآ یور زا و هتفرگ لیاوا رد یــشیرتا شاــقن کــی دوــش یم هــتفگ نــیدلا للاج ۀــتفگ نــیا شوقن یور زا ار ناریا ناهاــشداپ مادنا و هرهچ ،یدلایم مهدزون نرق نیا یور زا نیدلا للاج و دیشک اه شقن رگید و اه هکس ،دیشمج تخت زا هک یا هخــسن رد نینچمه .تــسا هدرک روصم ار دوخ باتک رــیواصت دمحم داتسا ۀناخراک رد ق.ـه1285/م18۶8 خیرات هب ناورــسخ ۀمان یناهفصا بلطملادبع ماــن هب یــشاقن ،هدیــسر پاچ هب نارهت رد یقت باتک نیا .)1۶ ،135۶ ،یورغ( تسا هتشاد هدهع هب ار باتک یــشاقن هدوب هتشذگ یزاسزاب ۀنیمز رد یلم یاه شیارگ ۀناشن نیتسخن دیاش باتک نیا رد ناهاشداپ شوقن شیامن رد نیدلا للاج هولاع هب .تسا دراودا و ).م1840( ²هیرپنول نایردآ یوسنارف نارگشهوژپ یاه باتک زا لماک روط هب اــه باتک نیا .تــسا هدرک هدافتــسا ).م1858( ³ساــموت نیدلا للاج یــسرتسد .دــنا هتخادرپ یناــساس یاه هکــس یــفرعم هــب هدوب ناهاــشداپ ۀرهچ یحارط رد وا شــخب ماهلا ،بــتک نیا هــب ازرــیم هراــبرد دــیدج تایفــشک زا نــیدلا للاج علاــطا مدــع لــیلد هب .تــسا زاــغآ ناــیداد شــیپ و ناــیدابآ هم اــب ار دوــخ خــیرات یو ،نایــشنماخه

اب ربارب وا یــخیرات بیترت رد ناــینایک .دناــسر یم ناینایک هــب و دــنک یم و دسر یم نایاپ هب ناینودقم و ردنکسا ۀلمح اب هک هدوب نایشنماخه .)54ـ5 ،1377 ،تناما( دوش یم زاغآ نایناکشا ۀرود نآ زا سپ ،هدــمآ نــیدلا للاج باــتک مــکی شــخب رد هــک ناهاــشداپ ۀرــهچ ۀویــش اب هک تــسا یناریا شاقن کی اــی و یگنرف شاــقن کــی راک دیاــش هک نونفلاراد یشاقن یوسنارف ملعم لاامتحا .تسا هدوب انــشآ یگنرفً تــسا هدرک میــسرت ار اه یــشاقن نیا ،تــسازریم نیدلا للاج ۀرود مه یاه هکــس شوقن زا ماهلا اــب ،ناهاــشداپ ۀماج و روــیز ،جاــت .)ناــمه(

هنومن زا ،ناشیا هاگتخت یهاگ و هنیمز راگن و شقن یلو ؛تسا یناساس یاه هرهچ .تــسا یدلاــیم مــهدزون ۀدــس رد یــیاپورا جــیار تاــنییزت ًلاماک هکنیا ای و نایناــساس یاه یشاقن زا رثأتم یدادــشیپ ناهاــشداپ ییاناوت هب یا هراشا اج چیه رد اریز ؛تــسا هدوب شاقن ۀــشیدنا ۀدرورپ اهنت نیدلا للاج نآ رب هولاع .تسا هدماین یشاقن رنه رد نیدلا للاج یسودرف هب نتم نیا نتشاگن رد اراکشآ دابق یک ناتساد زاغآ رد راب کی ،همانهاــش رد یــسودرف هــکنانچ ...« :دــیوگ یم و تــسا هداد عاــجرا نیدلا للاج .)112 ،1389 ،راــجاق ازرــیم( »تــسا هتــشاگن ار وا یاه مزر عبنم ناونع هب ⁴بــهاذم ناتــسبد زا یریذپوگلا زا مکی شخب زاــغآ رد .)8 ،نامه( تسا هدرب مان ناتساب خیرات زاغآ یارب یساسا راجاق ازرــیم نیدلا للاج ناورــسخ ۀمان باتک شوقن هــب یهاگن اــب یــسراف نابز و یناریا گنهرف یایحا ددصرد یو هک تفایرد ناوت یم یبوخ هب یهاوخ نطو و یهاوخ ناریا وا تارکفت رد هکنانچ ؛تسا هدوب دیدج مسیلانویسان ۀفسلف زاس هشیدنا ناونع هب ار وا و تسا سوملم .)109-108 ،1349 ،تــیمدآ( دــنناد یم هدازدــنوخآ یــلعحتف راــنک رد هنایارگ یلم راکفا زا یدنیآرب ،ناتــساب ناریا خیرات عوضوم هب نتخادرپ .تسا هدرک زاب یاج نارکفنشور نایم رد نامز نیا رد هک تسا یئبمب رد ناریا رب هولاع .م187۶/ق. ـه1285 لاس رد ناورسخ ۀمان پاچ دیدجت ناتسودنه و ناریا رد اهراب نآ زا سپ و دیسر پاچ هب زین هن ،هرود نیا نارکفنشور بلاغ نوچمه راجاق ازریم نیدلا للاج .دش ؛داد یمن ناــشن دوخ زا ملاــسا نییآ هب یرطاخ قلعت ناــشراثآ رد اهنت نایب یسررب رد یو .دوب رازیب برع و ملاــسا زا هدرتــسگ یتروص هب هکلب و ملاسا ،ناتساب دهع ناریا هب طوبرم لیصا تیوه یــشاپورف لیلاد و یناتساب هوکش یدوبان لماع ار لوغم و کرت ماوقا موجه سپس و برع

.راجاقازریم نیدلا للاج ناورسخ همان باتک رد ناتساب ناریا و یریطاسا ناهاشداپ ریواصت -3ریوصت .)46 ،10،27 ،1389 ،راجاقازریم( :ذخأم3ریوصت للاج ناورسخ همان باتک رد ناتساب ناریا و یریطاسا ناهاشداپ ریواصت ـ

راجاقازریم نیدلا .

:ذخأم ،راجاقازریم(

9331 ، 92،01 ، 64 ، 36 .)

ناونع اــب ناــققحم هــک یــهاگدید نــینچ رد اــتعیبط .دــناد یم نارــیاً نایناریا اــساسا ،)۶2 ،1380 ،ولدگیب( دننک یم دای نآ زا ییارگ ناتــسابً و دازآ ،تــسود عون ،تــسرپ نطو ،لیصا یناریا تیوه دامن ار ناتــساب ار ملاــسا زا دعب نارود یناریا ماکــح و دنروآ یم رامــش هب رترب قلاــخا اــب یفرعم رتریقح یداژــن اب و رت نییاپ یندمت زا هتــساخرب یدارــفا اــمومعً و یــهابت تاــبجوم ،ندوــب یــلیمحت و هــناگیب لــیلد هــب هــک دــننک یم .)15 و 11-10 ،13۶4 ،هدازدنوخآ( دنا هدروآ مهارف ار نآ هوکش للاحمضا لاــبقا زا هاگــچیه ،راــجاق رــصع ۀــنایارگ یلم یراگــن خیرات بــتکم بتکم نیا نارس و نایناب اریز ؛دــشن دنم هرهب دهع نآ رد یا هدرتــسگ گنهرف و خیرات یازجا زا یلماک و تسرد تــشادرب و روصت وــس کی زا نایب هراب نآ رد هــک یبلاطم رتــشیب و دنتــشادن ملاــسا زا شیپ نارــیا زا ؛تــشاد یا هناــسفا و یگتخاــس ،ینهذ ،یلیخت ۀــبنج ،دــندرک یم رثؤم مهــس و تــشاد طیرفت و طارــفا ۀبنج اــهنآ تواضق رــگید یوــس .دنتشاگنا یم هدیدان ار یگنهرف تایح دیدجت رد ملاسا شوــقن اــب ،دــش ثــحب اــهنآ دروــم رد هــک ییاه یــشاک شوــقن نارهت ریت یــس نابایخ رد )4ریوصت( هنطلــسلا ماوق هناخ یاه یــشاک ییامنیس داینب یرادا زکرم هب نونک ا مه ناکم نیا .دنا هسیاقم لباق هنطلسلا ملعا ۀناخ هب ناوت یم نینچمه .تــسا هدــش لیدبت یباراف

درک هراــشا )ش.ـه1279( راجاق هرود رخاوا هب طوــبرم ،)7-5رــیواصت(

یاهرنه .تسا هدش عقاو نارهت ظفاح لپ یاهتنا یبرغ علض رد هک .تسا یگنرف و یناریا تانییزت زا یبیکرت انب نیا رد هتفر راک هب ینییزت اب هــسیاقم لباق نآ یــسامح یاه یــشاک شوقن هک ییاهانب رگید زا نابایخ رد هلودلاریــشم ۀناخ هب ناوــت یم ،تــسا کلملا نواعم هیکت هتخاــس ق . ـه1253 لاــس رد انب نیا .درک هراــشا نارهت رد ون راز هللا یملاسا بط و یکشزپ خیرات تاعلاطم هسسوم هب نونک ا مه و هدش مامح ردرــس و نیوزق رد یزارآ ۀناخ رگید ۀنومن .تــسا هدــش لیدبت یسامح ریواصت زا ییاه یشاک اهنآ رد هک تسا )8ریوصت( تشر رازلگ .دوش یم هدید هدش رکذ یاه هنومن اب هباشم ًلاماک یریطاسا و

ناتساب ناریا یراگنراوید رنه زا یریذپوگلا

نآ نــهک تنــس زا اــما ؛دــندوبن یراگــنراوید ۀدــننک عادبا اــهراجاق یراگنراوید تنس هاــش یلعحتف ،راجاق ناهاــش نایم رد .دنتفرگ هرهب نایم یراکــنا لــباقریغ تهابــش .)34 ،1385 ،دــنژآ( دناــسر جوا هــب ار

.نارهت هنطلسلا ماوق هناخ یاه یشاک رب ناتساب ناریا و یریطاسا ناهاشداپ شقن -4ریوصت

هــناخ یاه یــشاک رــب یریطاــسا ناهاــشداپ شــقن -5 رــیوصت .نارهت هنطلسلا ملعا هــناخ یاه یــشاک رــب یریطاــسا ناهاــشداپ شــقن -6رــیوصت

.نارهت هنطلسلا ملعا یاه یــشاک رب یوــفص لیعامــسا هاش شــقن -7رــیوصت

.نارهت هنطلسلا ملعا هناخ

58

1395 ناتسمز ،4 هرامش ،21هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

اب یناــساس و یــشنماخه راثآ هژیو هب ملاــسا زا شیپ یراگــنریوصت راــثآ هک یتاک ارتشا زا یخرب .دراد دوجو کلملا نواعم هیکت یاه هراگنراوید وگلا هیکت یاه یــشاک یزادرپ شقن رد ناتــساب ناریا رنه زا راجاق رنه یاه هنحص هب نتخادرپ ،نراقتم یدنب بیکرت :زا دنترابع تسا هتفرگ .امن هرانک طوطخ و تخت یاه گنر زا هدافتسا ،نراقتم دربن و گنج رد طقف ؛تــسا کرتــشم یناریا حور رب دیک أت ،هرود ود ره ریواصت رد و یــشنماخه ۀرود ریواصت اب راجاق ۀرود ریواصت کدنا ِتاــیئزج یــخرب هک یعبانم نیرت مهم زا یکی ،اتسار نیا رد .دراد دوجو توافت یناساس رد یشاک و گنس رب هدش کح یاه هتسجرب شقن ریواصت حرط أــشنم باتک هدوب نارهت رد یراجاق یاه هناخ و کلملا نواعم هیکت یاــهانب

ناهاش قایتشا .)10و9ریواصت( تسا یزاریــش هلودلا تصرف مجعلاراثآ ۀمانرب کی ِیرنه دعُب ،ناتساب ناریا رنه هب هاش یلعحتف هژیو هب راجاق یفده هک داد یم لیکــشت ار یتاغیلبت و یگنهرف صخــشم و مجــسنم شیامن و ناتــساب ناریا نارود اب راجاق ییوارنامرف رصع ندرک ربارب زج ناهاشداپ رگید یاه هدافتسا .تشادن ار یراجاق هاشداپ للاج و هوکش و نادنزرف و رابت و لیا شیامن :زا دنترابع هرود نیا رد یــشاقن زا راجاق Yapp, 1962, 354- و 125 ،1344 ،رهپــس( دوخ راثآ رد رایــسب ناگداون هژیو تافیرــشت و اه نییآ اب ار هاــش هک یرابرد یرــیواصت داــجیا و )355 ،هدــشدای دراوم رانک رد .)48 ،13۶2 ،کلامملاریعم( دهد یم شیامن ۀنیمز رد یبهذم رــیغ و یبهذم یرامعم ۀدرتــسگ ۀمانرب کــی یارــجا یناحور نارــبهر زا یلام ینابیتــشپ و یبهذم سدــقم یاــهانب تــمرم نمجنا داجیا نــینچمه .دوزفا یم راجاق هاــش رادتقا رب هــنیمز نــیا رد شیاتس و تشادگرزب یارب یرابرد ناحادم و نارعاــش زا بکرم ناقاخ ،ابید( هاــش یلعحتف نامز رد صوــصخ هب راــجاق ناهاــشداپ تنطلــس .دوزفا رکذلا قوف لماوع هب ناوت یم ار )434 - 427 ،1378 هاش یلعحتف ،تسا گرا نادیم رب فرشم هک ناتسلگ خاک ۀزاورد رد تاقباسم یاشامت هب و تسشن یم یتنطلس یسرک رب مهم مسارم رد تخادرپ یم نلااقن نابز زا همانهاش یاه ناتــساد ندینش و یناولهپ

نــتفرگ وــگلا یارــب یا هــنیمز ،هاــشداپ روــضح ؛)38ـ37 ،1349 ،ءاکذ( .ق.ـه1334 هب طوبرم تشر رازلگ مامح ردرس یاه یشاک رب یریطاسا ناهاشداپ شقن -8 ریوصت )71 ،1376 ،فیس( :ذخأم

.کلملا نواعم هیکت ناتساب ناریا عوضوم اب یاه یراگنراوید یوگلا یزاریش هلودلا تصرف مجعلاراثآ باتک ناتساب ناریا یاه هتسجرب شقن ریواصت -10ریوصت .)134 ،1362 ،یزاریش( :ذخأم .ناتساب نارود زا هتفرگرب نیماضم اب کلملا نواعم هیکت ۀیسابع شخب یراک یشاک یاهولبات -9ریوصت

.تــسا اه یــشاک یور رب وا رــیواصت شــیامن تــهج اه ناتــساد نــیا زا ؛دنک یم دییأت ار نیــشیپ تارظن زین حایــس ⁵ثیدرم نــیلوک یاــه هتفگ نوچ هن و دنتــشاد یهلا لظ یوــعد هن راــجاق ناهاــشداپ یو رــظن هــب و ریوصت هب لسوت هکلب ؛دندوب رادافو شابلزق رب یکتم یوفص نیطلاس رادتقا و تیعورشم زا کانزار ییامیس داجیا یارب هاش لاثمت و یشاقن .)Meredith, 1971, 61( دوب یرورض یمومع ناهذا رد یتنطلس

نلااقن هدرپ ریثأت

کلملا نواعمۀیکت رد یــبهذم نــیماضم اــب ییاه یــشاقن دوــجو هتشذگ یاه هدس رد یبهذم هنایماع راعشا یزاــسروصم یا هنوگ هب ییاه باتک راعــشا ندینــش زا یــماع ۀدنونــش یــنهذ رــیوصت .تــسا هب یدوج ناوید و همانراتخم ،یردیح ۀلمح ،ءاکبلا نافوط نوچمه .دراد یگنهامه اه یشاقن نیا یبهذم و یسامح تاعوضوم اب یبوخ دندوب نآ یلوتم مجع شیوارد هک ییوگ هصق سلاجم ،راجاق هرود رد ،اه هناخ هوهق رد یــناوخ هضور و یرونخــس ،یــلاقن ســلاجم بــلاق رد یدهــشم( دــش یم رازگرب یبهذم و یــگنهرف لــفاحم رــگید و نــیدایم یلاقن زا یلکش یناوخ هضور رگید یترابع هب .)195 ،1391 ،یدابآ شون هب ناوت یم یــلاقن ریثأت رب هولاــع .)75 ،1387 ،یــیاضیب( دوــب یــبهذم یکی هک درک هراشا هیکت یاه یــشاک شوقن داجیا رد ^۶یناوخ هدرپ ریثأت صاصتخا شیوارد هب رنه نیا راجاق ۀرود رد .تسا یلاقن یاه هتشر زا ادیپ ترهــش یــشیورد ۀدرپ هب یلاقن ۀدرپ یتح هــک یروط هب ؛تــشاد ار همئا لاح حرش و هتفرگ تسد رب یهایس مل َع هورگ نیا نادشرم .درکَ یشوقنم ۀدرپ هک یلاح رد دنتشاد یم نایب یصاخ ناحلا اب ای و مظن هب دنداد یم ناشن یتسد بوچ اب و دنتخیوآ یم راوید هب ار لابرک عیاقو زا .)۶9 و 19 ،13۶9 ،یــهدراهچ( دــندرک یم حیرــشت کانزوــس ینحل اــب و هعیش یبهذم یاه نییآ اب یساسا یگتسویپ یلاقن ،راجاق ۀرود رد رد یلاقن هــب مدرم شیارگ تلع .تــسا هتــشاد مرحم یرادازــع هژــیو هب تفلاخم ،یناوخ هضور فلتخم یاه باتک راــشتنا و فیلأت ،هرود نــیا هنوگ نیا هب ماوع یاسؤر و مدرم لابقا و یبهذمریغ یاه یلاقن اب املع یبرغ ناحایــس یاه همانرفــس زــج هــب راــجاق ۀرود رد .تــسا ســلاجم ،تــسا هدمآ یــلاقن دروــم رد شرازــگ یــهجوت لــباق دادــعت اــهنآ رد هــک نــیا ساــسا رــب .دــنا هداد هــئارا یــیاه شرازگ زــین یــناریا نارگــشهوژپ اه هاگرذگ و نیدایم ،رهش رانک و هشوگ رد یدایز یاه هکرعم ،اه شرازگ ۀعقاو هلمج زا یفلتخم یاه هصق ،ناریگ هکرعم اهنآ رد هک دش یم اپ رب یارب یناوخ هیثرم و یحادم ،نید نایاوشیپ تازجعم و تعاجش ،لابرک ،اه یریگ هکرعم و اــه هناخ هوهق رد نآ رــب هولاع .دندرک یم ناــیب ار ناــنآ یــلاقن زــین بــش کــی و رازــه یاه ناتــساد و همانردنکــسا ،همانهاــش ،نیماجنب ؛493 و 333 ،13۶2 ،یمجن ؛509 ،13۶8 ،یرهش( دش یم زا یراجاق یاهانب یاه یــشاک یــشاقن رد ساــسا نیا رب .)78 ،13۶3 زا ؛دمآ دوــجو هب یتاک ارتــشا ،نلااقن ۀدرپ و کلملا نواعم هــیکت هــلمج نادنمرنه نتــساخرب ،تغارف تاقوا یارب ود ره ندمآ دوجو هب لیبق اب هک هورــگ ود ره رد یدــنب بیکرت دوــجو و مدرــم هدوــت ناــیم زا ود رــه ییاپورا نادرگناهج زا یخرب شرازگ هب .تسا هدــش هئارا یدایز ههجو ریواصت ربارب رد نلااــقن یمومع سلاجم رد هاگ ،هــیروم زــمیج هــلمج زا اب .)Morier, 1818, 370( دنتخادرپ یم ییارس ناتساد هب هاش دق مامت

رد یدرمناوج و ینامرهق لامعا رظن زا هاشداپ ،یمسارم نینچ یارجا .دوب سایق لباق ناتساب ناریا یا هناسفا یاه تیصخش اب مدرم دید یگنــس پاچ یاه باتک زا هیکت یاه یــشاک یــشاقن رگید فرط زا یاه هظحل ندرک ریوصت هــب هقلاع ،ود ره شوقن رد ؛تــسا هتفرگ رــیثأت رظن دم ار یــسامح ۀبنج ود ره .دراد دوجو یناتــساد یاهدادیور جوا یکیدزن طابترا ،تسا دوهشم ود ره رد یریگ ملق و طخ رصنع و دنا هتشاد .)11ریوصت( تــسا کرتــشم ود ره نابطاخم و دنراد یبهذم تایبدا اب

برغ رنه زا یریذپریثأت

یلصا عوــضوم هرکیپ ،برــغ رنه زا رــثأتم ِیراــجاق یاه یــشاقن رد سوملم یزاساضف هب ار دوخ یاج یدامریغ یزاساضف و دریگ یم رارق نوــنفلاراد سیــسأت اــب .)53-50 ،1388 ،یــنارهت( دــهد یم یداــم و لوصا اب نایناریا ییانــشآ یارب یرتــشیب ناکما یفرط زا )ق.ـه12۶8(

یگدنز زا یشاقن دعب هب هرود نیا زا جیردت هب و دش مهارف اپورا رنه یملع ناوت یم ار رــیثأت نیا ۀــنومن .دــش یم ریوصت زین یداــع مدرــم و هرــمزور ،138۶ ،برــع( دوــمن هدهاــشم کــلملا نواعمۀیکت یاه یــشاک رد رب یکانباتــش ریثأت ،نونفلاراد سیــسأت رگید یوــس زا .)13ریوصت( )23 نیتــسخن عورــش .تــشاد ییاپورا ۀویــش هیاپ رب یرنه دیلوت و تــیبرت همــساب هناخراک سیــسأت اب برغ کبــس هب ناریا یــشاقن یاــه سلاک تلایکشت رد .دوب نراقم یتلود روصم همانزور نیتسخن داجیا و ریوصت و ییاپورا کــیمداک آ یــشاقن یاهدادرارق و لوــصا تخانــش ،هــسردم صصخت یلصا طیارــش زا یبرغ ینف مزاول و بابــسا یارجا رد صصخت .)31 ،1389 ،یدرــجرهم یفیرــش و یــمهفا( دــش یم هدرمــش یــشاقن هعماج رد سفن هب دامتعا سح و یزکرم تــموکح فعض نآ رب هولاــع .)157 ،1387 ،داژــن یلباز( دــش برــغ هب راجاق ناهاــش شــیارگ ثــعاب روفو هب یــبرغ رنه نــیماضم ،کــلملا نواعم هــیکت یاه یــشاک رد و هیکت یاه یــشاک رد کرتــشم نیماضم زا یکی .دوــش یم هدهاــشم

.کلملا نواعم هیکت هنیسح ،یزاریش نیظعاولا فرشا موحرم یناوخ هضور سلجم -11ریوصت

۶0

1395 ناتسمز ،4 هرامش ،21هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

شوــقن اــب یاه یــشاک رد حوــضو هب رــیثأت نــیا ؛)12 ،1390 ،یوــقت(

.تسا دوهشم کلملا نواعم هیکت یبهذم هب اروــشاع و هیزعت هب طوبرم ریواصت نآ رد هــک یرــثا نــیرت یمیدق 910 تاــفو( یراوزبــس نیــسح نیدلا لامک باــتک ،دروــخ یم مــشچ )ادهــشلا هضور نیتــسخن بحاص( یفــشاک ظعاو هــب فورــعم )ق.ـــه ،هدــش هتشاگن یوفص لیاوا و یرومیت رخاوا رد هک باتک نیا .تــسا هصق تروــص هب ار اروــشاع ۀــعقاو هــک تــسا یا هتــشون نــیرتدنمورین عوــن هــب نداد لکــش رد باــتک نــیرترثؤم کــش نودــب و هدرــک ناــیب .)231 ،1371 ،یفشاک( تسا یسراف نابز رد یسیون لتقم و یرادازع و یناوخ هیزعت هلمج زا اروــشاع یاه نییآ زا یرایــسب هدــش دای باتک یاه یناوخ هیزعت ۀدام یعون هب و هداد رارق ریثأت تحت ار یناوخ هضور یاه ینادرگ هتــسد و یلاقن رــنه زا هتفرگرب نآ تروــص هک تــسا هــیلوا ؛12 و 11 ،13۶7 ،یکــسووکلچ( تــسا یوفص ۀرود یتمعن و یردیح رد نآ رب هولاــع .)28 و 24 ،13۶۶ ،روــپ کلم ؛298 ،1380 ،بوــک نیرز تیاور رد یزادرپ هناــسفا و ییارــس ناتساد ۀویــش عویــش ،باتک نیا .)877 ،1379 ،نایرفعج( تسا دوهشم اروشاع ۀعقاو یراجاق ِگرزب یاهقف و املع رب ریثأت رب هولاع ،ادهــشلا هضور باتک رثؤم زین اروشاع ۀعقاو هب مدرم هاگن عون رد ،یقارن یدهم لام دننامه یاه باتک هــب ناوت یم هــنیمز نیا رد اــه باتک رــگید زا .تــسا هدوــب درک هراشا یبلچ یلعملا رثا نیسح لتقم و یلوضف یادهشلا هقیدح زا هتفرگرب اه باتک نیا یــشاقن .)195 ،1391 ،یدابآ شون یدهــشم(

زین اهنآ یــحارط ۀویــش رد و تــسا هیزعت یزادرــپ هنحص و یــیارگدامن پاچ اب اــه باتک نــیا .تــسا هدــش یوریپ یوــفص رــصع یرــگراگن زا جیورت بجوم و تفرگ یم رارق مدرم رایتخا رد و دــش یم ریثکت یگنــس .دش یم یریوصت نایب هب مدرم هجوت و یشاقن یارب یموهفم هــب یناوخ هضور ،یوــفص ۀرود یادــتبا زا هــکنیا اــب نورــق رد هژــیو هب هرود نــیا زا لــبق اــت اــما ؛دــش لدــبم عیــشت جــیورت .تــشاد جاور یــناوخ هضور زا رتــشیب یــناوخ بقانم ،یملاــسا هــیلوا ،ینیوزق( دوب ینید نایاوــشیپ یایاجــس و فاصوا رکذ یناوخ بقانم دــسر یم دوخ جوا هب یناوخ هضور راجاق ۀرود رد .)40۶-402 ،1331 هب ای یــبهذم یدرــم هــک )ق- ـــه1250-1212( راــجاق هاــش یلعحتف و ندرک یناگمه و مدرم نایم رد تنس نیا جاور رد ،دوب یبهذم رهاظ ،ناــیقت( تــشاد یرــثؤم و مــهم شــقن شــیبامک هــعماج رد نآ ،هیزعت مــسارم زا نایرابرد و هاــش تیامح راــنک رد هــتبلا .)22 ،1374 زین مدرم لابقا و تــیامح ،اروــشاع ۀعقاو یناوخ هدرپ و یــناوخ هضور لخاد زا هــیزعت مــسارم نــیاربانب ؛دوــب تــیمها زــئاح نآ شرتــسگ رد

اسیلک ریوصت اب ییاه یشاقن ،یبرغ رنه عوضوم اب یاه یشاک زا یخرب رتسب و هدوب یبهذم یاه ناتــساد هرابرد نک اما نیا یود ره .تــسا هدوب کرتــشم ابیرقت ود رــه رد ناــشاقن راک حــلاصم و یــشاقن یارــجاً کسانم یخرب یارجا یارب یمومع یناکم ود ره ،هیکت و اسیلک .تسا رتهب مهف هب اه هتشون ِیشاقن ود ره رد .تــسا هدوب یبهذم مــسارم و رب هولاع .⁷دنهد یم حرش ار تیاور اه هتشون ابلاغ و هدرک کمک ریواصتً مه هب یریواصت رد ناهایگ و اه ناسنا ،ناروناج بیکرت هب ناوت یم نآ هک درک هراشا اهردرس یلااب و اه نوتسرس یرامعم تانییزت رد هدینت .)12ریوصت( دنک یم یعادت ار )318 ،1379 ،یعراز( کــسنامور کبــس

داجیا رد یـــــــعامتجا و یـــــــسایس یاـــــــه هنیمز هیکت یبهذم یاه یراگنراوید

ملاعا نارــیا تلود یمــسر بهذم ناونع هــب عیــشت هکنیا زا ســپ ،نارــیا یراوگوــس هــنایماع بادآ زا فارــشا و ناــیعا و راــبرد ،دــش نیمه هب .دــنتخادرپ تیامح هــب نادب هتــسباو یاــهرنه و نایعیــش بهذم شرتــسگ یارب یرثؤم ۀلیــسو لابرک یراوگوــس مــسارم ببــس یــشاقن .درک ادیپ یــمومع تیباذج و یــگژیو و دــش نارــیا رد عیــشت ،مدرــم ۀدوــت یارــب سدــقم نــک اما و یــبهذم عــیاقو ،اه تیصخــش ۀنومن ناوــت یم هکیروط هب ؛دوــب یملاــسا رــنه رد یــساسا یا هعــسوت هــیکت یاه یــشاک رد هژــیوب و راــجاق هرود رد ار لوــحت نــیا زراــب ،هتشذگ نرق هدزیــس یط .)13ریوصت( دومن هدهاــشم کلملا نواعم دیدپ لاــبرک ۀــعقاو نوــماریپ هــک یــنوگ انوگ یاه هروطــسا و اه هناــسفا زا یــخرب .تــسا هــتفای هوــلج هــعقاو نــیا راــتفر و لاــمعا رد ،هدــمآ ناــمز زا ار لاــبرک عــیاقو ،کــلملا نواعم هــیکت یاه یــشاقن نــیماضم یور هب بآ نتــسب ،لاــبرک رد اــهنآ ۀرــصاحم ،شــنارای و نیــسح ماــما نادیهــش رــس لمح و نانز ندرــب تراــسا و ناــشماع لتق اــت ناــشیا .تــسا هیزعت عیاقو یــلاوت نامه ،عــیاقو یــلاوت نــیا ؛درــیگ یمربرد ار یا هنیمز اه یشاقن نیا و تشاد ریثأت ییاور یاه یشاقن رد هیزعت تارامع رد راــجاق ۀرود رد اه یــشاقن نیا زا .دندــش یراد هدرــپ یارــب لاــبرک یــبهذم مــسارم ماــیا رد ،یــصوصخ یاــه هاگتماقا اــی یــمومع رب ار اه یــشاقن هکنیا یاج هب ،نامز تــشذگ رثا رب .دــش یم هدافتــسا اهراوید یور رــب میقتــسم روط هب اهنآ ندیــشک هــب دــنزیوایب اــهراوید هیزعت رنه جاور .)31 ،1389 ،یدرجرهم یفیرــش و یمهفا( دنتخادرپ ریثأت و دوــش لاــعف زــین یقیــسوم و رعــش نوــچ یــیاهرنه دــش ببــس دراذگب ییاروــشاع یاهولبات و یــبهذم یاه هدرپ یــشاقن رــب یــناوارف

.هیکت یاه یشاک رب هدش شقن ییاپورا فلتخم رظانم و اهانب ریواصت -12ریوصت

اه هیکت لــخاد هــب اــهرازاب و دجاــسم ،نــیدایم ،اهارــسناوراک طاــیح و رگ اــشامت نارازه اه هیکت زا یرامــش .دــش لقتنم ق . ـــه13 نرــق رد ،1384 ،یکــسووکلچ( دنداد یم یاج دوخ رد ار رفن دص دنچ یخرب یــشاک یور رب هیزعت شوقن ،نک اما نیا یاهراوید حطــس رــب .)13ـ12 اه یــشاقن شریذپ تهج رد یماگ دنور نیا .دــش یم میــسرت چگ ای و رولف( تــشاد یــساسا شقن هیزعت اهنآ رد هک دوب مدرــم موــمع دزــن رد یاه هاگیاپ زا یکی هب بــهذم ،ساــسا نیا رب .)7۶ ،1381 ،نارــگید و قیرط نیا زا و دش حرطم راجاق ناهاش نایم رد یعامتجا دنمتردق شوقن رانک رد ار یسامح و یلم فلتخم شوقن دنتسناوت ناهاشداپ یاه یــشاک رد ینیــشنمه نیا زراب ۀوــلج ؛دــننک نیــشنمه یــبهذم .دروخ یم مشچ هب کلملا نواعم هیکت عوــضوم اــب اــیاکت و اــه هناخ هوهق یاــه یناوخ هدرپ اــی و یــشاقن یبهذم و یلم تاداقتعا و اه هروطسا ،قیلاع ،لامآ ۀدنباتزاب ،اروــشاع یــئازخ( تــسا نارــیا یرهــش هــعماج رــب مــکاح حور ۀدنهد ناــشن و رد لاــقن یارــب یرــثؤم شــقن رــیواصت نــیا .)15۶ ،1383 ،یــسبط و تروــص نــیا رد مدرــم .تــسا هتــشاد مدرــم تاــساسحا نــتخیگنارب اه یــشاقن نیا .دننیبب هدرپ یور رب ار راب تبیصم عیاقو دنتــسناوت یم هدرمشرب عیشت یراوگوس بادآ لوحت و یجیردت نیوکت نرق 11 لصاح عیشت بهذم شرتسگ یارب یرثؤم ۀلیسو راجاق ۀرود رد هک دندش یم ،1378 ،ابید( دندرک ادیپ یمومع تیباذج و یگژیو و دندــش ناریا رد رد ریواصت نیا ریثأت ۀنماد شیازفا یارب یراجاق ناهاش ریواصت .)444 ۀتشذگ یبهذم مهم یاه تنس روآدای هک دندــش یم میــسرت ییاهاج ترابع هب .)Lerner, 1991, 33( دشاب هنایماع یاهرواب و ناریا یناتساب یبهذم نکاما رد ناماما و ناهاشداپ ریوصت دعب هب راجاق نامز زا ،رگید ناهاــشداپ زا کی چیه عقاو رد .دندــش دنم هرهب تموکح دییأت ره ُم زا هب ندیشخب لکش رد ریوصت ریثأت و تیمها هب دح نیا ات ناریا نیشیپ مظنم و ناماس هب نینچ نآ زا و هدربن یپ ناریا ۀعماج رد یمومع یارآ

زا دق مامت ریوصت هب ناوت یم تامادقا نیا ۀلمج زا .دندوب هتفرگن هرهب شنیفدت مسارم رد )ع( یلع ترضح لیامش اب هارمه هاش نیدلارصان یارب تلود هیکت لحم رد زین یهباــشم ریواصت نآ رب هولاع .درک هراــشا .تسا هتفر راک هب هاش نیدلارصان طسوت هیزعت مسارم یارجا ۀعقاو یاــهولبات رب هولاــع ،کــلملا نواعمۀیکت یــبهذم رــیواصت رد )ع( نامیلس ترضح لیبق زا یرگید یاه هراگناوید هب ناوت یم اروشاع قلعتم ،هیکت یبهذم ریواصت مومع لاح نیا اب .درک هراشا )14ریوصت(

)ع( لضفلاوبا ترضح مزر ریواصت رد .تسا تیب لها و اروشاع ۀعقاو هب ،لاــبرک تــبیصم و مــخ رــیدغ تــیاکح ،)ع( رــبک ا یلع ترــضح و ،زمرق ،زبــس ،یبآ زا عونتم یاه یدنب گنر و قــیمع یاــه یزادرپ طخ اب شاقن ،اه یشاک نیا رد .تــسا مکاح هایــس و یا هوهق ،یناوغرا ،درز )ع( لضفلاوبا ترضح ،)ع( نسح ماما ترضح ریواصت ندیشک رت گرزب ناشیا ماقم ولع و حور تمظع هب تسا هتساوخ ملاسا نازرابم رگید و اب و نشخ ملاسا نانمشد یاه هفایق نینچمه .دشخب ینیع مسجت دنایامنب رتهب ار ینطاب داضت راک نیا اب ات تسا هدش میسرت دنت یتاکرح .)15ریوصت( دراذگب ریثأت رتشیب ناگدننیب تاساسحا رب و

هرمزور و هنایماع ریواصت

زین ینیون یاــه هنیمز ،یلم و یــسامح ،یبهذم نــیماضم راــنک رد هرود نآ روــصم یاه باتک رد ابلاغ هــک تــشاد دوجو یرگریوصت یارــبً ییاه هنحص ،ریواصت نیا .دوب هنایماع اهنآ نیماضم و دومن یم روهظ شیامن هــب ار اــهنآ مــهم عــیاقو و اه هــشیپ ،مدرــم فــلتخم تاــقبط زا هیکت رد هنایماع ریواصت عوضوم اب ییاه یشاک اب هطبار رد .تشاذگ یم نتسارآ یارب ییاه تنیز اه یشاقن نیا هک تفگ ناوت یم کلملا نواعم

.هیکت فلتخم یاه شخب رد هدش شقن فلتخم نیماضم اب یبهذم ریواصت زا یدادعت -13ریوصت

۶2

1395 ناتسمز ،4 هرامش ،21هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

.هیکت فلتخم یاه شخب رب شوقنم هقج هتب و یزادرپ هرظنم ،غرم و لگ فلتخم ریواصت -17ریوصت

رب سکع موبلآ نوچمه یدح ات هک هدوب یمومع ای و یصوصخ طیحم نیا رد ،رابارگ ۀدیقع هب .)1۶ریوصت( تسا هدمآ یمرد شیامن هب راوید رد هک دوــش یم هدید هنایماع و هرــمزور یگدنز هب هــجوت یعون راــثآ عوــن یهار نتفای یارب شلات ؛تسا هدش یم هدهاشم رتمک شیپ یاه هرود لباق ینابز هب ار تورث و اه یگدوهیب ،اه نامرآ ،تراهم ،شناد ناوتب هک .)Grabar, 2001, 2( تشاذگ شیامن هب مدرم ۀمه یارب مهف

نــیماضم و یزادرــپ هرظنم ،غرــم و لگ شوــقن یسدنه

کیرحت یارــب ،یــسایس دــصاقم زا رــظن ِفرــص ،یمــسجت یاــهرنه نــیا .تــفر یم راک هــب زــین یــسانش ییابیز ســح یاــضرا و تاــساسحا رب هولاع یا هرــکیپریغ شوقن و رــظانم ،اه لگ زا صوــصخ هــب اه یــشاقن

و یمهفا( دروخ یم مــشچ هب روفو هب زین اه نادملق یور رب یراک یــشاک نیا رد یــنییزت نــیماضم نــیرت مهم .)28 ،1389 ،یدرــجرهم یفیرــش مه یهاگ و ازجم هاگ و هدینت مهرد غرم و لگ ،اه یراگن یــشاک رد هرود تروص هب غرم و لگ یــشاقن .تــسا یهایگ ۀتفات مه رد یاه یمیلــسا ،دنژآ( دراد ق.ـه مهدزای ۀدس مود ۀمین رد أشنم ،لقتسم یشاقن یعون کیرحت یارب نآ زا و دبای یم همادا راجاق ۀرود ات تنس نیا .)39 ،1385 شوقن .دوش یم هدافتسا زین یسانش ییابیز سح یاضرا و تاساسحا رد هک تــسا ییاه شقن یمامت ۀدنامزاب و هدیکچ راجاق ۀرود رد یهایگ هدید یناریا یگدنز یاه هبنج یمامت رد و ناریا نهک خیرات فلتخم راودا شوقن ریثأت ،یملاسا لوادتم یاه حرط رب هولاع شوقن نیا رد .دوش یم اه مرف هولاعب .)14۶ ،1387 ،داژن یلباز( دوش یم هدید زین یناــساس ۀرود

.هیکت فلتخم یاه تمسق رد شقنم ،هرمزور یگدنز زا یفلتخم نیماضم اب ییاه یشاک -16ریوصت .)ع( نامیلس ترضح یولبات ،هیسابع -14ریوصت .)ع( نیسح ماما روضح اب )ع( ربک ا یلع ترضح و )ع( لضفلاوبا ترضح مزر ،هیبنیز -15ریوصت

رــصانع دروــخرب لــحم ،کــلملا نواعم هیکت یاه یــشاک یــشاقن ار یرنه و یــگنهرف تلاوــحت زا یباتزاب یــعون هــب هک تــسا وــن و هــنهک ًلاماک هن هیکت یاه یــشاقن نیماضم .دهد یم شــیامن نارود نــیا رد بوــسحم یقیفلت یا هدــیدپ هکلب ؛تــسا یــیاپورا ًلاــماک هــن و یــناریا یرــنه نــیماضم رد ار یدرــف هــب رــصحنم یاــه یگژیو و دوــش یم کــلملا نواعم هیکت یاه یــشاقن رد .دوــمن هدهاــشم ناوــت یم نآ .دنراد یرــترب شوقن ریاــس رب یبهذم و یــسایس ،یــسامح نــیماضم فرط کی زا یــناوخ هیزعت و یــلاقن اــب اه یــشاقن نیا گــنتاگنت ۀــطبار مدرم هدــش ثعاب رگید فرط زا همانهاــش و یــسامح یاه ناتــساد و هتشاد ار یبهذم و یلم ،یا هروطسا نانامرهق اب یگدنز یوزرآ ،یداع ناگرزب و لاــجر ،ناهاــش شوقن ینیــشن مه رــگید ترابع هــب .دنــشاب رب نایناریا رد ار مارــتحا ســح نامه ،یبهذم رــیواصت راــنک رد راــجاق یناتساب ینامرآ ناهاــشداپ ریوصت ای یبهذم لیامــش هک تخیگنا یم مدرم یبهذم و یلم یاهزاین یوگخساپ نایرج نیا .داد یم مدرم هب دهد یم دنویپ رگیدکی اب ار اهنآ هک تسا نیا بلاج و هدوب راجاق ۀرود نیا رضاح شــهوژپ مــهم جــیاتن زا رــگید یــکی .دزاــس یم ضرــع مه و ریواصت اب ییاه یــشاک داجیا رد ناــشاقن ۀمه هیلوا یوــگلا هــک تــسا

ناورــسخ ۀمان باتک ،کلملا نواعم هیکت رد یلم و یــسامح ناهاــش هدوــب یزاریــش هــلودلا تصرف مــجعلاراثآ و راــجاقازریم نــیدلا للاج ،یریطاسا ۀرهچ کت ریواصت زا یرایــسب یوگلا اه یشاقن نیا .تــسا رهــش رد صوصخ هب هرود نیا یاهانب یراک یــشاک رد یلم و یــسامح یــسایس ناگبخن یاضعا زا یریواصت یریگ لکــش .دنا هدوب زین نارهت ،کلملا نواعمۀیکت رد نارجات ۀقبط یاضعا و نامکاح ،ناریزو ریظن هاش تیروحم نایاپ و هتینردم دامن ناونع هب هطورشم بلاقنا ۀجیتن تقیقح رد .تــسا هدوب نارــیا رد تردق یلاع عــجرم هناگی هــباثم هــب یریگ لکــش زاــس هنیمز ،راــجاق هرود یــعامتجا تلاوــحت و هــتینردم لوحت نیا یاتــسار رد زین یــشاقن نادیم و دــش یصصخت یاه هزوح .تفای تــسد یبــسن للاقتــسا هب جیردت هب اه نادیم رگید نوــچ مه یسایس نیماضم قلخ اب و لوحت نیا زا یریگ هرهب اب راجاق ناهاشداپ .دندیــشک یم خر هب ار دوخ ۀلــسلس تیعورــشم و هوکــش ،یــسامح و ،هیکت یبهذم یاه یشاک یــشاقن هک داد ناــشن شهوژپ رگید جیاتن .تسا هتفرگ ریثأت یگنس پاچ بتک و ناناوخ هیبش ،نلااقن ۀدرپ زا

هجیتن

اه تشون یپ

و نارــهت زا زپ یــشاک نــسح توــعد اــب ،هــیکت یــناب کلملا نواعم نــسح 1 هیکت یاه یشاک تخاس بجوم هاشنامرک رد وا یارب راک طیارش ندومن مهارف

.تسا هدیدرگ 2 Adrien de Longperier.

3 Edward Thomas.

ق.ـه مهدزای نرق هب قلعتم لحن و للم رد یروهشم نتم بهاذم ناتسبد 4 ناویک رذآ روپ ورسخیک مان اب ار وا نیدلا للاج هک تسا سانشان یا هدنسیون زا

.تخانش یم یسراپ 5 Meredith Colin.

ای کی نآ رب هک تسا یا هچراپ ای هدرپ کمک هب ناتساد لقن ،یناوخ هدرپ ۶ نکمم .دنا هدرک شقن هریت یگنر هب ار ربمایپ نادناخ و ثداوح زا سلجم دنچ تازجعم هب طوبرم ای نآ مئامض ای لابرک ۀثداح هب قلعتم هدرپ یور ِشقن تسا .)77- 7۶ ،1387 ،ییاضیب( دشاب ربمایپ تامارک و ،دهد یم ناــشن ار یــبرغ و نردم یاــه هدیدپ هــک یــبلاج رــیواصت رــگید زا 7 هیکت یاه یشاک زا یکی یور رب ناسنا تخاس یامیپاوه نیتسخن زا یریوصت

.)12ریوصت( تسا

تمس هب ییاپورا رنه ریثأت تحت جیردت هب هرود نیا رد ینییزت لاکشا و شیپ یعازتنا و یدــیرجت یاــه مرف زا نــتفرگ هــلصاف و یزادرــپ تعیبط نــیماضم رــگید زا ،یزاــسامنرود و یزادرــپ هرظنم .)17رــیوصت( دور یــم یا هولج نآ رد تــعیبط یــیاریگ و هوکــش هک تــسا راجاق ۀرود یــنییزت یاــه یگژیو زا ررــکم ۀدافتــسا ،راــجاق ۀرود رد .تــسا هدرــک ادــیپ هژــیو یبرغ کبــس هب رــظانم و اهزادنا مــشچ ۀــنیمز رد یــیاپورا یاه یــشاقن نامز دمحم زا یــناریا ناــشاقن زا لــسن جنپ هک یروط هب ؛دوــش یم جــیار کرد نآ و دــندرک یم لابند ار فدــه کی مامت تیدج اب هــلودلا نیزم اــت .)1۶9 ،1379 ،زابکاپ( دوب ییاپورا یراگن تعیبط لوصا

ناوــت یم هــیکت یاه یــشاک یزادرــپ هرظنم شوــقن رد لــمأت اــب نیا رد .دوش یم هدید یتسد ماخ اهنآ زا یخرب یارجا رد هک تفایرد ،تــعیبط لد رد یا هــناخ و تــسدرود رد یــهوک ،اــه یزادرپ هرظنم ناشورخ یا هناخدور و هناخ نوماریپ رد زاون مــشچ زبــسرس ناتخرد یــیاپورا یــپاچ رــیواصت اــهنآ یــلصا یوــگلا یــیوگ .تــسا دوهــشم هب هجوت مدــع لیبق زا یوــفص رنه تارــیثأت هک دــنچره ؛تــسا هدوــب .تسا راکنا لباقریغ اهنآ رد زین ییامن مجح و یزادرپ عقاو

یرازگساپس

ۀیهت و ینادیم شهوژپ صوصخ رد ار دوخ یراکمه تیاهن هک هاــشنامرک ناتــسا یرگــشدرگ و یتــسد عیانص ،یگنهرف ثاریم نامزاــس زا .میرازگساپس هنامیمص ،دنداد ماجنا ناگدنراگن اب هشقن و سکع