تمایزهای کیفی و کمی در سیر تحول ارسی‌های قاجاری تبریز

*

زیربت یراجاق یاه یسرا لوحت ریس رد یمک و یفیک یاهزیامت

،²یتوملا یرکسع هلا تجح ،^1**داژن نایشوهدم دمحم

.ناریا ،زیربت ،زیربت یملاسا رنه هاگشناد ،یملاسا یاهرنه هدکشناد ،یملاسا یاهرنه یرتکد یوجشناد ¹ .ناریا ،نارهت ،دهاش هاگشناد ،رنه هدکشناد ،یملاسا رنه یقیبطت و یلیلحت خیرات یرتکد یوجشناد² )95/2/8 :ییاهن شریذپ خیرات ،94/3/17 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ رصع ناونع هب ار راجاق نارود ناوتب دیاش .دور یم رامش هب ناریا یتنس یرامعم رد اهریگرون نیرت مهم زا یکی ناونع هب اه یسرا نارود یاهرهــش نیرت مهم زا یکی ناونع هب زیربت .دومن بوــسحم اه یــسرا یریگراک هب و تخاــس رد یجوا ی هطقن ای و ییلاط .دنتسه کیکفت لباق یتوافتم یاه هبنج زا زیربت یراجاق یاه یسرا عیسو فیط .تسا یناوارف یاه یسرا هدنرادرب رد راجاق اهنآ یدنب هقبط یارــب زیربت یراجاق یاه یــسرا رد ییاه هفلوم هــچ ،یخیرات یدنب هتــسد رب هولاع هک تــسا نیا یــلصا لاوــس تهباــشم و زیامت هوجو ،راجاق نارود رد یداهنــشیپ ینامز ی هزاب هــس رد ،لاوــس نیا خــساپ هب ندیــسر فده اب .دراد دوجو اه یسرا هکنیا .دریگ یم رارق هعلاطم دروم ،تخاس یاه کینکت و اه هشیش گنر ،یلک لکش ،شقن و حرط ،یناوارف رد اه یسرا ی هویــش .دور یم رامــش هب هلاقم نیا تایضرف زا ،دنتــسه هناگ هــس نارود نیا رد لوحت ریــس یاراد ،فــلتخم لــماوع زا رــثاتم ،دهد یم ناــشن هتفرگ ماجنا یاه یــسررب .تــسا ینادیم یا هناخباتک تاعلاطا یروآ عمج شور و یلیلحت یــفیصوت ،قــیقحت حرط ،یناوارف رد یریگمشچ تازیامت ،تخاــس کینکت شخب رد ییاه تهباــشم دوجو اب موــس و مود ،لوا نارود یاه یــسرا زا زیربت یراجاق یاه یــسرا لوحت رد یلوزن ریــس ،دنوــش یمک و یفیک یراذگ شزرا تازیامت نیا رگ ا .دنراد یلک لکــش و شقن و .تسا هدهاشم لباق موس نارود ات لوا نارود

یدیلک یاه هژاو .یسرا تخاس یاه کینکت ،شقن و حرط ،یمک و یفیک یاهزیامت ،زیربت یراجاق یاه یسرا

.دشاب یم ،زیربت یملاسا رنه هاگشناد یلام تیامح اب و »یقرش ناجیابرذآ ناتسا یاه یسرا یراگندنتسم« ناونعاب یشهوژپ حرط زا جرختسم هلاقم نیا^* .E-mail: mmadhoushian@tabriziau.ac.ir ،041-35419700 :ربامن ،0911158۶1۶5 :نفلت :لوئسم هدنسیون^**

،یداصتقا تــیعضو و یــلام تلاکــشم هــشیمه لوــمعم روــط هب هتــشاد اــنب دوــخ یــتح و اــنب تاــنییزت رــب یرایــسب برــخم تارــیثات گرزــب یاــه هرجنپ و اــهرد ،تاــنییزت نــیا نــیرت مهم زا یــکی .تــسا یراــمعم رد نــهآ دورو زا لــبق اــت هــک دنتــسه یــسرا هــب موــسوم .دــش یم هتفرگ راک هب اه هینبا رد یناوارف و عونتم ی هــنوگ هب ،یــناریا دورو هــک تــسا هدوــب ناــمز نــیا رد اهرهــش نــیرت مهم زا یــکی زــیربت ینارمع( دیشخب نآ هب یفعاضم تیمها ازریم سابع هنطلــسلا بیان نارود ناوــت یم ساــسا نیا رــب .)104 ،1385 ،یرگنــس یلیعمــسا و رد .دومن کیکفت رگیدکی زا ار نآ دعب و لبق زین و ازرــیم سابع روــضح زیربت یراجاق یاه یــسرا لوحت ریــس ،شهوژپ نیا فادها یاتــسار و )1227 -1275(مود ،)1173 -1227(لوا یــخیرات ی هرود هــس رد نیا زا کی ره رد هکنیا .تسا یدنب هتسد لباق )1275 -1304(موس اه یسرا رد نآ دننام و یسایس عیاقو زا رثاتم ییاه یگژیو هچ ،راودا

.دــشاب یم اهنآ مرــف و شقن عــماج ی هــعلاطم دــنمزاین ،دــش رادــیدپ نارــهت و جدننــس هــلمج زا نوــگ انوگ قــطانم رد یــسرا ی هراــبرد لکش هب مادکچیه اما .تسا هدیسر پاچ هب ییاه باتک و تلااقم ی هناگ هس راودا نینچمه و دنا هدرکن ثحب زیربت ی هرابرد یصاصتخا ،روظنم نیا یارب .دنا هدادن رارق رــظندم ار هلاقم نیا رد ثحب دروــم ینادیم تاــعلاطم اــب زیربت یراــجاق یاه یــسرا ی همانــسانش ادــتبا یاــه هنومن هــکنآ زا ســپ ،یدــعب ماگ رد .دوــش یم هــئارا یدانــسا و نیا ،دنتفرگ رارق یداهنــشیپ ی هناگ هــس نارود رد هدــش ییاــسانش هتسباو و یخیرات افرص ،یدنب هقبط نیا ایآ هک تسا حرطم شــسرپً ناوت یم ،اه یــسرا ی هــسیاقم و یــسررب اب هکنیا اــی ؟تــسا نامز هــب .دومن ادــیپ اهنآ دادــعت اــی و شــقن ،مرــف ی هــطیح رد مــه یــتازیامت

همدقم

زیربت یراجاق یاه یسرا -1

یددعتم عــبانم ،اه یــسرا یــخیرات یراگندنتــسم و ییاــسانش رد دــننام یهافــش عــبانم هــب ناوــت یم هــلمج زا .دنتــسه ءاکــتا لــباق یگنهرف ثاریم نامزاس ناسانشراک و ناراک تمرم ،رصاعم ناراکداتسا دروم قیقحت نیا رد هک یبوتکم عبانم زا نینچمه .دومن هراشا زیربت یشهوژپ حرط و زیربت یمیدق یاه هناخباتک هب دیاب دنتفرگ رارق دانتسا یزاسزاب و تمرم حرط یوگلا ی هئارا یارب شهوژپ و تاعلاطم حرط«

صخشم 1 لودج رد هک روطنامه .دومن هراشا »زیربت یخیرات یاه هناخ یارب ادتبا زا و دنتسه انب لصا هب قلعتم اه یــسرا نیا زا یخرب ،تــسا ییاهانب نایم نیا رد .دــندیدرگ بصن و یحارط ،یــلعف ناکم ناــمه زیربت ی هدــش بیرخت یاهانب زا یقاحلا اهنآ یــسرا هک دنراد دوجو مه اــهنآ خــیرات ،ماــنهب ی هــناخ رد دوــجوم ی هــنومن دــننام هــک دــشاب یم ی هزوم رد دوــجوم ی هنومن نوچمه زین رگید یخرب .تــسا صخــشم اما ،تــسا هدــش زرحم ناــش ندوب یقاحلا هــکنآ دوــجو اــب ،ناــجیابرذآ اهنآ تمدق هجیتن رد .دومن ادیپ اهنآ یارب ناوت یمن یصخــشم خیرات شش ات کی زا انب ره یاه یسرا دادعت .تــسا هدش دیق »صخــشمان«

یاه هنومن دننامه ،ثحب دروم یاهانب زا یدادعت .تــسا ریغتم ددع یدادعت .دنراد قلعت راجاق زا لبق نارود هب زیربت گرزب رازاب رد دوجوم دنرادن راجاق ی هرود زا یــقیقد خیرات ،ناــشورف لین ی هناخ دننام مه تــیفیک .تــسا هدــش صخــشم اــهنآ خــیرات راــجاق یــلک ناوــنع اــب و رثک ا .تسا بولطم اتبــسن دراوم یخرب رد زج هب ،اه یــسرا ی هعومجمً .دنتــسه مومع دیدزاب ضرعم رد و دنا هتفرگ رارق تمرم دروم اه هنومن رد دوــجوم یــسرا ،ملاــس لاح نیع رد و هدــشن تــمرم ی هــنومن اــهنت هکنیا ،هجوت دروم ی هتکن .تسا )هطورشم ی هزوم(ینانک هزوک ی هناخ زا یلاخ اتدمع ،یچ هتکلک ی هناخ دننام ،بیرخت لاح رد یاــه هنومنً زین بیرخت لاح رد رگید یاه هنومن هتبلا .دنتسه زین هدش اهر و هنکس اهانب نامهرابنا رد و هدــش ادج انب یلصا تفاب زا هک دنا هتــشاد دوجو یب یب ی هرــبقم و خیــش جاح ،دادــح یاــه هناخ یــسرا .تــسا هداــتفا

اه یــسرا زا یدادعت .دنراد یتیعضو نینچ بادنرچ ی هلحم رد مناخ .تــسا هدنام یاجرب اهنآ رــیوصت اهنت هزورــما هک دنا هتــشاد دوــجو زــین 1 لودج رد ،دش یروآ عمج اه یــسرا ی هرابرد هک یبلاطم ی هعومجم .تسا هدش میظنت ،قیبطت تهج

اه هنومن قیبطت و هسیاقم -2

دهد یم خــساپ نآ هب قیقحت زا شــخب نــیا هک یــمهبم ی هــطقن ی هناگ هس یدنب هقبط رد هدش هدرب مان یاه یــسرا ایآ هک تــسا نیا رگیدکی زا ینامز رخات و مدقت ظاحل هب افرص ،راجاق موــس و مود ،لواً یاــه هفلوم لــیلحت و هــیزجت اــب ناوــت یم هــکنیا اــی ؟دنتــسه زــیامتم تاقبط نیا رد ار اهنآ زین اه یسرا یلک و یرهاظ یاه یگژیو و یرصب تــسا مزلا لاوــس نیا خــساپ ندیــسر یارب .دوــمن کــیکفت هناگ هــس رارق یــبایزرا دروــم اــه هرود زا کــی رــه رد اه یــسرا یــلصا یاــه یگژیو ،یناوارف )فلا :دوش نیوانع نیا لماــش دناوت یم اه یگژیو نیا .دریگ یاه کینکت )ه ،اه هشیش گنر )د ،یلک لکــش )ج ،شقن و حرط )ب 1 لودج رد هــک ییاه یــسرا ی هرابرد هک تــسا رکذ هــب مزلا .تخاــس .دوش یمن هئارا یلیلحت ،تسا صخشمان اهنآ تخاس خیرات و هدمآ یناوارف )فلا یسرا دادعت هچ دحاو یانب کی رد ،هک تسا نیا ،یناوارف زا روظنم ،¹هدازردیح ی هناخ زج هب ،لوا نارود رد .تــسا هدــش یم هتفرگ راک هب دننام .تسا هتفر راک هب یبونج ی ههبج رد افرص و یسرا کی انب ره ردً یانب نیدنچ تــسا رکذ نایاــش .مانهب و یــساملس یاه هناخ یــسرا هدافتسا یسرا زا اهنآ رد ،دنور یم رامش هب نارود نیا هب قلعتم هک رگید

اه یسرا دادعت یسرا یلعف تیعضو لصا ای یقاحلا یسرا تمدق انب تمدق زیربت یخیرات یاهانب

کی )لحم رد رقتسم( ملاس لصا راجاق لوا ی هرود راجاق لیاوا یساملس هناخ

کی )لحم رد رقتسم( ملاس یقاحلا لوا راجاق لیاوا مانهب هناخ

جنپ )لحم رد رقتسم( ملاس لصا لوا راجاق رخاوا و لیاوا هدازردیح هناخ

جنپ )لحم رد رقتسم( ملاس لصا راجاق مود ی هرود راجاق طساوا )ینانک هزوک( هطورشم ی هناخ

هن )لحم رد رقتسم( ملاس لصا مود راجاق طساوا یسورگ ماظنریما هناخ

شش )لحم رد رقتسم( ملاس لصا مود راجاق طساوا یکدق هناخ

ود تمرم لاح رد لصا مود راجاق طساوا یا هخرس هناخ

شش )لحم رد رقتسم( ملاس لصا مود راجاق طساوا لدکین هناخ

کی بیرخت لاح رد لصا مود راجاق طساوا یچ هتکلک هناخ

کی تمرم لاح رد لصا مود راجاق یدوبعم هناخ

ود )لحم رد رقتسم( ملاس لصا مود راجاق هنیشقن هناخ

شش هدش بیرخت ابیرقت لصا مود راجاق طساوا ینایقدص هناخ

کی )لحم رد رقتسم( ملاس لصا مود هیوفص رملاا بحاص دجسم

هس )لحم رد رقتسم( ملاس لصا راجاق موس ی هرود یولهپ -راجاق ییارق ناطلس هناخ

ود )لحم رد رقتسم( ملاس لصا موس لوا یولهپ یقلابجواس هناخ

تشه هدش تمرم یقاحلا و لصا موس راجاق رخاوا نایچرولب هناخ

ود )لحم رد رقتسم( ملاس یقاحلا صخشمان راجاق رخاوا زیربت یملاسا رنه هاگشناد تسایر قاتا

هس )لحم رد رقتسم( ملاس لصا صخشمان راجاق یمیحر هناخ

هس )لحم رد رقتسم( ملاس یقاحلا صخشمان یولهپ ناجیابرذآ هزوم

هس )لحم رد رقتسم( ملاس لصا صخشمان راجاق ناشورف لین هناخ

کی )لحم رد رقتسم( ملاس یقاحلا صخشمان راجاق لئاوا یریرح هناخ

هاجنپ )لحم رد رقتسم( ملاس لصا صخشمان راجاق - دنز رخاوا زیربت گرزب رازاب

.زیربت رهش رد هدنام یاجرب یاه یسرا تسرهف -1 لودج

،یــمیهاربا داژــن(ییاتخ و یرــیرح یاــه هناخ دــننامه :تــسا هدــشن رد یــشهج دهاــش موــس و مود نارود رد هــک یــلاحرد .)147 ،1392 ات کی زا اهنآ دادعت هک یبیترت هب میتسه اه یسرا یریگراک هب و تخاــس .)1 لودج(دهد یم ناشن دشر انب ره رد یسرا شش شقن و حرط )ب :لوا شخب ،تسا یسررب لباق تمسق ود رد اه یسرا شوقن تیفیک تیفیک مود شخب و ؛دنا هتفرگ رارق هدافتــسا دروم هک ییاه شقن عون ود زا اه یسرا شوقن عاونا .یسرا نامتخاس رد شقن ی هئارا تفارظ و یاه هنومن.²دــننک یم یور هلابند »یــسدنه« و »نادرگ« :یلک تــلاح کدنا رایسب »یسدنه شقن« اب ³یسرا ی هبیتک نییزت زا هدنام یاجرب ی هرود رد و ،دروم کی اهنت ،مود و لوا ی هرود رد هک یوحن هب .تــسا ،یفرط زا .⁴دنا هدشن هتخاس یسدنه شقن اب اه یسرا زا کی چیه موس ،یسدنه یاه هرگ باختنا رد دوش یم ثعاب ،یکینکت یاه تیدودحم بلغا تیروحم هــک یروط هب .دریگ رارــق هدافتــسا دروم یصاخ شوــقن

رد هدافتسا دروم یاه هرگ .⁵تسا هسمش تلآ اب اه شقن زا تسد نیا یاه هــسمش ،راجاق مود و لوا یاه هرود زا هدنام یاجرب ی هــنومن ود .تسا تشه و ،هدزاود ،هدزناش و تشه رظن هب ،نادرــگ شوــقن زا هدافتــسا ندوــب هدرتــسگ هــب هــجوت اــب اــما رارق دیتاــسا و انب نابحاص هقلاع دروم رایــسب شوقن زا عون نیا دــسر یم ینحنم شوقن هک تفگ ناوت یم یدنم هقلاع نیا هیجوت رد .تسا هتفرگ هجیتن رد .تسا ارجا رد یرتمک نامز دنمزاین ،یسدنه شوقن هب تبسن یتحار هب تولخ شوقن کمک هب حوطس ،نادرگ حرط اب هبیتک تخاس رد هدافتسا هرود هس ره رد ینحنم ای نادرگ شوقن .دندــش یم هدیناــشوپ فلتخم قطانم یاه یسرا بلغا رد هک تــسا رکذ هب مزلا .تــسا هدــش اه هبیتک ،تاــنییزت ی هئارا تــهج تمــسق نیرت مهم و نــیرتهب ،نارــیا تحص هک جدننس رد هدش یسررب یاه یسرا ی هبیتک هلمج زا .دنا هدوب ،یتنــس یحارط رد .)112 ،1392 ،یعراز( دنک یم قــیدصت ار بلطم نــیا

تسد لماک حرط کی هب ناوت یم ،نآ شرتــسگ و هریگ او کی میــسرت اب

ًاحلاطصا ،یسرا ی هبیتک نامتخاس رد اه هریگ او نیا زا مادک ره هب .تفای رتراکرپ یسرا ،دشاب رتشیب سلاجم دادعت هچ ره .^۶دنیوگ یم سلجم کی یاه سلجم دادعت ،1 رادوــمن رد .)20 ،1390 ،یفــسوی( دــسر یم رــظن هب یدومع فیدر رد .تسا هدیدرگ صخشم زیربت یاه یسرا رد هبیتک ره زا مادک ره و تسا هدش صخشم سلجم هدزیس ات جنپ زا سلاجم دادعت .دراد قلعت تسا هدش بصن نآ رد هک یا هناخ هب اه گنر یگدنکارپ سلاجم دادعت مود ی هرود رد تــسا صخــشم هک نانچ ی هرود رد .تــسا ریغتم سلجم هدزاود ات جنپ زا هــک دراد یــهجوت لــباق هدهاشم اه هبیتک رد سلاجم نامه ای هریگ او سوــسحم شهاک موــس ددعت ،تــسا یــهیدب .تــسا یــسلجم تفه اــت جنپ نــیب هــک دوــش یم هبیتک رد اه شقن ندــش مکارتم و فیرظ هب رجنم اــه هریگ او و ســلاجم شهاک ناوت یم ،اه یسرا هبیتک سلاجم ی هسیاقم اب نیاربانب .دوش یم .دومن هدهاــشم زیربت یراجاق یاه یــسرا رد ار شــقن تفارظ یــجیردت هتخاــس سیفن یاه هنومن مه ،راجاق مود نارود رد هــک حیضوت نیا اــب

مامت رت نازرا ًلامتحم اهنآ تخاس هک راک مک ییاه هنومن مه و دندش یم و هتفرن رتارف ددــع تفه زا سلاجم دادــعت ،موــس نارود رد اــما .دــش یم هدیشوپ گنر یب و یگنر یاه هشیش زا یرتگرزب تاعطق اب ،یسرا حطس ،یسرا ی هبیتک رد سلاجم ددعت هک تفگ ناوت یم نیاربانب .تسا هدش هتبلا .دراد اه یسرا رد شقن ندوب راکرپ و تفارظ اب یمیقتــسم تبــسن هدیشوپ تحاسم یددع یرترب ینعم هب اموزل ،اه یسرا رد شقن تفارظً نیا زین 2 لودج رد هچنانچ .تــسین یا هــشیش حطــس ربارب رد بوچ زا ی هزادنا اب یسرا هس زا شرب هــس ،لودج نیا رد .تسا دوهشم هلاــسم هباشم یاه تمسق زا اه شرب نیا .تسا هدش هئارا عبرم رتمیتناس 150 یسرا یاه هنومن نیرت فیرظ و نیرت سیفن هک تسا ییاه یسرا ی هبیتک اب هسیاقم نیا .دنوش یم بوــسحم دوخ نارود یاه یــسرا اب سایق رد راجاق موــس ات لوا نارود زا ،هنیمز هب تبــسن شقن مکارت شهاک ضرف و هایس حوطــس تحاــسم زا هک یرامآ ی هجیتن اما .تــسا هدــش میظنت ی هنومن رد یــبوچ حوطــس هک دهد یم ناــشن ،هدــمآ تــسد هب دیفــس .تــسا لوا ی هرود ی هــنومن زا رتــشیب رایــسب ،موــس ی هرود هب قــلعتم 7 ربارب رد ،سلجم 13 هدازردــیح ی هناخ رد سلاجم دادــعت هــک یلاح رد نارود زا دسر یم رظن هب .تسا ییارق ناطلس ی هناخ ی هبیتک رد سلجم ار اه هریگ او ای سلاجم هک یــمیخض اتبــسن یبوچ یاهراون ،دعب هب مودً .دنا هدش دراو یــسرا یاه هبیتک نامتخاــس رد ،دننک یم کیکفت مه زا شهاک دوجواب ،یبوچ حطس تبسن هک تسا هدش ثعاب زین رما نیمه

7.دهد ناشن عومجم رد ار یرتلااب ددع ،شقن تفارظ سوسحم

یلک لکش )ج یاه ⁸هگنل دادعت و هبیتک لکش هب هتسباو یسرا یلک لکش امومعً دوجو زیربت یراجاق یاه یــسرا رد هبیتک لکــش عون راهچ .تــسا نآ

.زیربت یراجاق یاه یسرا رد سلاجم دادعت -1 رادومن

.)عبرمرتمیتناس 150 :شرب ی هزادنا( راجاق فلتخم نارود یاه یسرا نیرت سیفن ی هبیتک زا یقیبطت هسیاقم -2 لودج

.زیربت رهش یراجاق یاه یسرا رد اه هبیتک عاونا لکش -1 ریوصت

موس هرود /ییارق ناطلس هناخ مود هرود /یکدق هناخ

لوا هرود /هدازردیح هناخ

%57 :هنیمز % 43 :شقن

%52 :هنیمز %48 :شقن

%۶5 هنیمز %34 :شقن

1 2

3 4

5 6

7 8 9 10

1112 13

0 2 4 6 8 10 12 14

دادعت لوا ی هرود

سلاجم دادعت مود ی هرود

سلاجم دادعت موس ی هرود سلاجم یساملس هناخ

1 2 هدازردیح هناخ 3 هطورشم هناخ 4 ملاظنریما هناخ

یا هخرس هناخ

5 6 یکدق هناخ 7 یچ هلکلک هناخ 8 یدوبعم هناخ

هنیشقن هناخ

9 10 لدکین هناخ 11 نایچرولب هناخ 12 یغلاب جواس هناخ

ییارق ناطلس هناخ 13

،هریاد مین ی هبیتک اب یسرا ،)یلیطتسم(فاص ی هبیتک اب یسرا .دراد .)1 ریوصت(یضیب مــین ی هــبیتک اب یــسرا ،یغانج ی هــبیتک اــب یــسرا نامتخاس یرامعم کبس زا رثاتم دــسر یم رظن هب اه هبیتک لکــش هنومن کی و فاص ی هبیتک ود ،لوا ی هرود زا .تسا هدش یم یحارط زا ریغ هب اه هنومن بلغا مود یهرود رد .تــسا هدنام یاجرب هرــیاد مین هک تسا نآ حرط لباق ی هیضرف اجنیا رد.⁹دنتسه ینحنم دروم هــس لکش ،زیربت یاه هناخ راجاق نارود یرامعم رد ناویا ندش گنررپ اب رد .)2 ریوصت(دشاب هدمآرد ناویا ینحنم لکش زا رثاتم اه یسرا ی هبیتک هتکن نیا .تسا هدش هدافتسا ینحنم ی هبیتک زا اهنت زین موس ی هرود رد طقف ،یضیب و یغانج لکش اب هبیتک زا ییاه هنومن هک تسا رکذ لباق .تسین صخشم اهنآ تخاس خیرات هک دراد دوجو زیربت رازاب یاه یسرا یراذگ مان ی هوحن و ییاسانش شور نیرت مهم هک دوش هتفریذپ رگ ا نــیرت هزادنا گرزــب ؛دــشاب یم نآ یاــه هگنل دادــعت شرامــش ،اه یــسرا و لوا ی هرود رد هــک تــسا هــگنل 9 یــسرا ،زــیربت یراــجاق یاه یــسرا 2 یاه یــسرا زــین اــهنآ نــیرت هزادنا کــچوک .تــسا هدــش هتخاــس مود رتشیب .دوش یم تفای نآ زا یا هنومن هرود هــس ره رد هک دنتــسه هگنل هنیرق داجیا تهج .دنتسه هگنل 3 مود ی هرود رد ،دصرد ۶0-اه هنومن رظن رد درف ،نآ یاه هگنل دادعت ً

لاومعم ،اه یسرا تخاس و یحارط رد ریغ هب زیربت یراجاق یاه یسرا رد زین هلئسم نیا .تسا هدش یم هتفرگ رد تسا صخشم 2 رادومن رد هچنانچ .¹⁰تسا هدش تیاعر دروم ود زا مه هگنل 9 و 7 یاه یسرا ،هگنل 3 یسرا رب هولاع ،مود و لوا یاه هرود .دنتسه هگنل 3 اه یسرا نیرت گرزب ،موس ی هرود رد اما .دراد دوجو اه هشیش گنر )د

دودــحم زــیربت یراــجاق یاه یــسرا رد هدافتــسا دروــم یاــه گنر هب هجوت اــب .تــسا هدوــب )دیفــس(گنر یب و درز ،زبــس ،یــبآ ،زــمرق :هــب رد ،درز گــنر زا رــیغ هــب اــه گنر نــیا زا هدافتــسا ،دوــجوم یاــه هنومن هنوگ چیه موــس ی هرود رد .تــسا هدوب لوادتم و موــسرم هرود هــس ره موــس ی هرود رد ،نیا رب هولاع .میتــسین دهاــش ار درز گنر زا هدافتــسا تــسا نیــشیپ یاه هرود زا رــتدودحم ،یــگنر یاه هــشیش زا هدافتــسا .تسا هدــش یم هدیناــشوپ گنریب یاه هــشیش اب اه تمــسق رتــشیب و هیلاود یاراد اــه هگنل یــخرب زــین و اه یــسرا ی هــبیتک نوــچ ،یــفرط زا هتشاذگ راک یسرا یلخاد ی هیلا رد امومع یگنر یاه هشیش ،ً ¹¹دنا هدوب

.)هطورشم هزوم( ینانک هزوک ی هناخ یسرا -2 ریوصت .زیربت یراجاق یاه یسرا رد اه هگنل دادعت -2 رادومن

زا ،لخاد هب رتــشیب رون دورو یارب لاامتحا ینوریب ی هیلا رد و دــش یم رد زین یرب هنیآ زا هدافتسا .تسا هدش یم هدافتسا گنر یب یاه هشیش ی هشیش زا هدافتسا نوزفازور دــشر رگ ا .دوش یم هدید اه یــسرا یخرب هتفرگ رظنرد اه یــسرا زیامت یانبم یگنر یاه هــشیش ربارب رد گنر یب .تسا هدش دیدشت موس ات لوا نارود زا دنور نیا ،دوش تخاس یاه کینکت )ـه طاقن یمامت یاه یــسرا تخاــس رد هتفر راک هب یاه کینکت بلغا ،یرــگدورد :دــننام یــیاه کینکت هــک یــبیترت هب ،هدوــب یــکی ،روــشک هدوب تباث اه یــسرا رد یرب هنییآ ،یــبوکزلف ،یرب هــشیش ،¹²یرــب هراو ُق هدهاــشم صاخ تروــص هب اــه کینکت زا یــخرب ناــیم نــیا رد .تــساً لاامتحا هک ¹³یرــب هچراپ و یراک هدنک ،ینیچ هرگ :دننام .تــسا هدــش نیدنچ یسرا تخاس دنیآرف رد سپ .تسا هتشاد یشرافس ی هبنج ندوب راک مــک ای ر ُپ هب هتــسب هک دراد دوــجو عوــنتم و فــلتخم کــینکت نتفای یارب نینچمه .تسا ریغتم هتفر راک هب یاه کینکت دادعت ،نآ یوجتسج ،ریسم نیرت هاتوک ،یراجاق فلتخم یاه یسرا نایم زیامت زا دعب یــسرا تخاــس رد .دــسر یم رظن هب صاخ یاه کینکت نــیمه لحارم یتسیاب ،تابسانت و اه هزادنا ندروآ تــسد هب و هشقن میــسرت ،تــفریذپ یم تروــص ¹⁴،بوــغرم و ملاــس بوــچ باــختنا یــتامدقم رد و دومن یم یط ،ار هدافتــسا روظنم هب ¹⁵یزاــس هدامآ لحارم سپــس یمامت ،نایاپ رد .دش یم عورش یساش ای بوچ راهچ تخاــس نآ یپ و یبوچ خیم نینچمه تلااصتا اب هدش هتخاس یازجا و تاعطق نیا .دندش یم )راوــس( بیکرت دوخ یاج رد و مه یور رب ،یزلف یا هتــسب هــکنیا تــلع هــب ،دــنلب یاه یــسرا تلکــسا و راداو تخاــس رد هزورــما و بات و چیپ دننام یتلاضعم ،گرزب داعبا رد هکت کی بوچ زا هدافتسا

1۶ندرکویسام اب ات دنک یم یعس هدنزاس ،دراد هارمه هب ار یگدروخ کرت رد کــینکت نــیا زا هــک تــسین صخــشم اــما .دــهاکب لکــشم نــیا زا ناونع هب یرــب هراو ُق .دــشاب هدــش هدافتــسا زیربت یراــجاق یاه یــسرا .دوــش یم هتخانــش زــیربت رهــش حطــس یاه یــسرا رد بــلاق کــینکت .دنا هدــش نیئزت نــف نیا اب دوــجوم یاــه هنومن بــلغا هک یروــط هــب یملاــسا ی هرود لیاوا زا هک تــسا یفیرظ یاهرنه زا بوچ ینیچ هرگ جاور و هدافتسا دروم رایسب هیراجاق هرود رد و تسا هدوب جیار ناریا رد

صاخ یاه کینکت زا رگید یکی .)18 ،1387 ،ینیــسح(تسا هتــشاد هنومن اــهنت .تــسا یرــب هچراپ ،دــش هراــشا هــکنانچ ،یزاــس یسرا رد ینیچ هرگ و یرب هچراپ زا اــهنآ رد هک زیربت دوجوم یراــجاق یاه یــسرا ناوت یم ار رملاا بحاص دجسم و مانهب ی هناخ ،تسا هدــش هدافتــسا یلاح رد .دنتسه مود و لوا یاه هرود هب قلعتم بیترت هب هک درب مان هنوراو هــیضق نــیا ،یقرــش ناــجیابرذآ ناتــسا یاه ناتــسرهش رد هــک .دنتسه ینیچ هرگ یاراد اه هنومن یمامت ،دروم کی زج هب و تسا هعطق لاوــمعم ،اه یــسرا ماکحتــسا و رت ناــسآ یرــبراک روــظنم هبً صاوخ رب هولاع ،تاعطق نیا .تسا هتفر یم راک هب اهنآ یور رب یتازلف رد هک یروــط هب .تــسا هدوب زین یــتانییزت ی هــبنج یاراد ،یدرــکراک هک دیدرگ هدهاــشم قمع مک یاــه یراک هدنک نآ یور ،دراوــم بــلغا رد هــجیتن رد و دنتــسه »هریگ تــسد« و »خــیم لگ« ،»بلاــق« لماــش .تسا کرتشم راجاق یاه هرود ی همه هدافتــسا ودرــگ یاــه بوچ زا اــمومع ،اه یــسرا نــیا تخاــس ردً ودرــگ بوــچ .دوــش یمن هدهاــشم یــتوافت فــلتخم راودا رد و هدــش .تــسا زاــتمم ،یــسرا تخاــس یارــب هــک تــسا یــیاه یگژیو یاراد یطــسوتم تفاب ،تــسا راد جوم اضعب و فاــص بوچ نــیا رد فاــیلاً یمارآ هب بوچ نیا .تــسا شار زا رت کبــس یمک ،نزو رظن زا و دراد رد یبوخ تاــبث زا ،ندــش کــشخ ضحم هب یــلو ددرــگ یم کــشخ .دراد یبــسانم تمواقم یــگدز چراق رــبارب رد و ¹⁷تــسا رادروــخرب راک ،یعیبط یابیز شوــقن ،لااب رایــسب یروخ تخادرپ تیلباق تــلع هب ثــعاب زــیربت ی هــموح رد ودرــگ تاــغاب زا یــهوبنا دوــجو نــینچمه زــیربت یاه یــسرا تخاــس رد یــناوارف هب بوــچ نــیا زا اــت هدــیدرگ هــب ناوــت یــم هدافتــسا دروــم یاــه بوچ رــگید زا .دوــش هدافتــسا رات تــسار ً

لاومعم تــخاونکی و زــیر یتفاب اــب اــهنآ .درــک هراــشا راــنچ کشخ یتحار هب و هتشاد یطسوتم یماکحتسا یگژیو هک ،دنتسه لمحت هب هجوت اب .)133 -108 ،138۶ ،نارگید و یمیرک( دنوــش یم لــیامت زــین ندروــخ فاکــش هــب ،راــشف لــباقم رد نآ بوــخ اتبــسنً بلغا ،هتشگ ببــس نآ یلااب یروخ زرف و رازبا تیلباق .دراد ناوارف .دوش هدافتــسا بوچ نیا زا یرب هراوق شور رد

.زیربت یراجاق یاه یسرا رد هتفر راک هب تلااصتا هنومن -3 لودج

هداس هنابز و قاف لبود هنابز و قاف

هنابز و قاف و یبوچ خیم

مین و مین هداس یبوچ خیم

فلتخم تاعطق ندومن لصتم و یبوچ هزاــس کی تخاــس یارب یلک هتــسد دــنچ هــب اــهنآ .تــسج هرــهب یــبوچ تلااــصتا زا یتــسیاب ناــشدربراک لــحم و عوــن هــب هتــسب مادــک رــه هــک دنوــش یم میــسقت اب بــسانتم تلااصتا یاج هب باختنا .دنریگ یم رارــق هدافتــسا دروم دنچ ار هدــش هتخاــس ی هعطق رمع دناوت یم ناــشیربراک دروــم لــحم رد یگژیو نیرت مهم ،لااــب تقد .)9۶ ،1389 ،تخب کین( دــیامن رــبارب

یاه یسرا رد هدش هدهاــشم تلااصتا .دیآ یم باــسح هب هنیمز نیا لــباق ،تــسا صخــشم 3 لودــج رد هــک یــتروص هــب زــیربت یراــجاق هب و تــسا کرتــشم اه یــسرا نیا رد تلااصتا عون .دنتــسه کــیکفت .تسا هدش هدافتسا اهنآ ی همه زا بوانت

هدنام یاجرب یراجاق یاه یــسرا یخیرات یدنب هتــسد هب هجوت اب یاجرب یمک یاــه هنومن لوا ی هرود زا ،تــفگ ناوــت یم زیربت رهــش رد یــبوخ عوــنت زا هــگنل دادــعت و هزادــنا ،شوــقن رد تــیفیک یــلو هدــنام نیا زا هگنل هــُن و تفه ،جنپ یاه یــسرا هک یبیترت هب .تــسا رادروــخرب دروم چیه رد هک تسا هدنام یاجرب یسلجم هدزیس ی هبیتک اب هرود تابث کی زا مود ی هرود .تــسا هدــشن هدهاــشم یدعب یاه هنومن زا اه یــسرا دادعت رد یــشهج هک یروط هب ،تــسا هدوب رادروــخرب یبــسن تــسین ریگمــشچ نادنچ هرود نــیا رد هــگنل عوــنت .دــیآ یم دوــجو هب زین شقن رد .دنا هدــش هتخاــس هــگنل هــس تروــص هب اه یــسرا بــلغا و ی هرود رد .دروخ یم مشچ هب یسلجم هدزاود ات جنپ عونتم یاه هبیتک تفارظ دهد یم خر اهانب رد ،یــسرا زا هدافتــسا دیدــش شهاک موــس اه هبیتک ســلاجم دادــعت و دوــش یم مــک رایــسب نارود نــیا رد شوــقن زواجتم هــس ددع زا زین اه هگنل دادعت .تــسین سلجم تفه زا رتــشیب درز و یبآ ،زبــس ،زمرق یاــه گنر زا مود و لوا یاــه هرود رد .دوــش یمن تحاــسم زا ،موــس ی هرود رد اما .تــسا هدــش هدافتــسا اه هــشیش رد اب هبیتک یاــضف ،بــلغا و دوــش یم مک یــگنر یاه هــشیش یرــیگراک هب

هجیتن

هــس ره رد هدافتــسا دروم کینکت .تــسا هدــش رپ گنریب یاه هــشیش ،دننام صاــخ تروص هب اــه کینکت یــخرب .تــسا هدوــب ناــسکی هرود رد( ،هنشاپ تمسق رد یراک هدنک و )لوا ی هرود( اه هگنل رد یرب هچراپ ،عومجم رد رگ ا نیاربانب .تسا هتفرگ رارق هدافتسا دروم )هرود هــس ره هدهاــشم ،درــیگ رارــق هــسیاقم دروــم نارود زا مادــکره یاــه یگژیو اه یــسرا رد یرایــسب یاه تهابــش ،مود و لوا نارود رد هک دوــش یم یاه یــسرا زونه هکنیا اب مود نارود رد هک تواــفت نیا اــب .دراد دوــجو ،اهانب رد یــسرا یریگراک هب یگدرتــسگ اما ،دنوــش یم هتخاــس یــسیفن تخاس رد یرتشیب تلوهس زا هک دیدرگ ییاه یسرا تخاــس هب رجنم نیا .تسا هدش یم اهنآ تخاس فرص یرتمک نامز و دندوب رادروخرب نیا زا ییاه یــسرا ،هجیتن رد و دــش لقتنم مه موــس نارود هب تنــس یتهابــش ،ینف یاه یگژیو رتــشیب رد هــک تــسا هدــنام یاــجرب نارود ناــشنرطاخ دــیاب ناــیاپ رد .دــنرادن مود و لوا نارود یاه یــسرا اــب زیربت رد راــجاق هناگ هــس راودا یاه یــسرا نایم تازــیامت رگ ا هــک دوــمن تلاوحت رد یــلوزن ریــس عومجم رد ،دنوــش یمک و یفیک یراذــگ شزرا .دراد دوــجو موــس نارود اــت لوا نارود زا زــیربت یراــجاق یاه یــسرا

اه تشون یپ

.دراد دوجو یسرا کی مادک ره یبنط )یبونج و یلامش ی ههبج( تمس ود رد 1 نادنمرنه و نــف دیتاــسا فرــط زا یا هدــش دــیئات و یــملع عــجرم نوــنک ات 2 هدیسرن تبث هب ،دشاب یتنس شوقن یماــسا یواح هک یتنــس یاهرنه یهزوح ،یلک مان هزوح نیا رد لاعف دیتاسا زا نت دنچ تروشم اب روظنم نیمه هب .تسا .دوــش یم زیهرپ اهنآ توافتم یراذگ مان ای و رکذ زا و دیدرگ باختنا نادرگ حرط ییلااب تمسق ،میامن میسقت یواــسم تمــسق ود هب ضرع زا ار یــسرا رگ ا 3 تیاده ندش زاب یارب لااب تمس هب اه هگنل یتقو ،دراد مان قاتاپ ای هبیتک ،نآ ،دایز حطــسم یاضف دوجو لیلد هب هراومه .دــنریگ یم رارق نآ لــخاد رد دنوــش حارط هک یعون هب تسا هدــش هداد یاج شخب نیا رد اه یــسرا تانییزت هدمع شیامن هب تمــسق نیا رد ار دوــخ رنه و ناــمز ،زــکرمت نیرتــشیب ،نآ هدنزاــس و اــه قاتاپ لاکــشا ،نآ یراــمعم یــحارط و نامتخاــس عوــن هــب هتــسب .دراذــگ یم هاگیاج و نامتخاس یامن هب نتشاد رظنرد اب هک یروط هب ،تسا هدوب توافتم ،لیطتــسم ،هریاد مین :ریظن ،دنتفرگ یم دوخ هب یفلتخم لاکــشا ،انب رد هرجنپ یاه هناخ حطــس رد نآ عون نیرت جیار ،دــش رکذ هک روطنامه .یــضیب و یــغانج حطــس رد و مــه راــنک رد ازــجم یــسرا هــس دادــعت اــب هرــیاد مــین ،زــیربت یــخیرات .تسا هدوب گرزب لیطتسم کی تروص هب اه ناتسرهش و دجاــسم رد یــسدنه یاه شقن هدــنام یاجرب یاــه هنومن هــب هــجوت اــب 4 یسرا دننام .تسا هدشن هدافتسا یا هناخ چیه رد و دراد دوجو یبهذم نک اما زیربت گرزب رازاــب رد .بادنرچ هــلحم مناخ یب یب هرــبقم و رــملاا بحاص دجــسم

راهچ هسمش یسدنه هرگ کی زا اهنآ ی هبیتک رد هک دراد دوجو یسرا هاجنپ دادعت .تسا هتشگ هدافتسا )هگنل -هبیتک( یسرا یاه تمسق یمامت ندناشوپ یارب لیکشت طقل و تلآ مان هب مهم رصنع ود زا اه هرگ ،ینیچ هرگ و یزاس هرگ رنه رد 5 تسا یسدنه لاکشا زا یا هعومجم هرگ تلآ احلاطصا ای هرگ هنیمز ره .دنوش یمً

:رگید ریبعت هب .)55 ،13۶5 ،یدیــشرمز( دنیوگ یم هرگ تلآ اهنآ زا کی ره هب هک و ییاتــسیا لماع تقیقح رد و هدوب هنابز و ماک یاراد هک یــیاه شخب :تــلآ

.دشاب یم هرگ یاه شقن ندمآ دوجو هب نتفرگ رارــق مه رانک زا هــک دنتــسه یلاکــشا نامه ای یــفنم یاــهاضف :طــقل

.دیآ یم دیدپ اه تلآ دنچ ای کی نتفرگ رظن رد زا سپ هک تسا وحن نیدب شوقن شرتسگ شور ۶ )یدیشروخ( یعاعش تروص هب هریگ او شقن ،توافتم یاه تماخض اب هیشاح

.دبای یم همادا و میسقت )یا هجرد 180 ی هیواز( فاص طخ کی رد رپ هدزیس ات جنپ یریگ هزادنا یارب یــشور داجیا هب زاین ،هدــش کیکفت ریواصت لیلحت یارب 7 تباث تاصخشم هب هجوت اب .دراد دوجو اضف ود نیا یدصرد مجح قیقد یمک ازجم تروص هب اــهاضف نیا یدصرد یرــیگ هزادنا تــیلباقاب یرازــفا مرن ،رداک رد کیکفت راک ،G ART مــسا هــب یرازفا مرن .تــسا هدــش هتخاــس هدــش کیکفت و ی هعلاطم یارب .دهد ماجنا دناوت یم فلتخم تلاح دنچ رد ار ریواصت یدصرد

یملاسارنه هاگــشناد رد دشرا یــسانشراک هدــشن پاچ ی همان نایاپ هب رتــشیب یاهزوــسدوع مرف ساــسا رب یطیحم یزلف رثا یارجا و یحارط« :ناونع اب زیربت .)1393 ،یدارم( دینک هعجارم »یقوجلس هک دریگ یم رارــق راداو نــیب هبیتک ریز رد و تــسا لکــش یلیطتــسم لاوــمعم 8ً هب یناــسررون یربراک رــب هولاــع اه هگنل .دوــش یم هتــسب و زاــب یدوــمع تروــص هب مه دراوم یخرب رد ،دنتفای یم نییزت یــسدنه یتامیــسقت اب لاومعم یسرا یاه هگنل .تسا هتشگ یم رهاظ اهنآ یور رب گنررپ رایسب تانییزتً ارثک ا ،لخاد یاضفً تروص هب یــسرا باق یتقو .)یلومعم یاهرد ی هگنل زا رتدنلب ینعی( تــسا دنلب یلااب یتقو یلو دنک یمن ادیپ یلاکشا اه هرجنپ نتفر لااب دشاب لیطتسم و عبرم اب هک دور لااب دناوت یم هزادنا نآ ات نییاپ یاه هرجنپ ،دــشاب سوق تروص هب باق تفچ ات ود یــسرا فرط ود رد یهاگ لیلد نیا هب .دنکن ادیپ سامت سوــق طــخ لصو وــهاب ای بوــچراهچ هب اــه تفچ -دور لااــب فــصن اــت هرــجنپ هــک دــنراذگ یم یلاخ ار یــسرا یلااب تفچ یوت اــهانب زا یخرب رد ،هــیراجاق ناــمز رد .دنوــش یم هب مادقا نیا درــیگ یاج نآ رد و دور لااــب ًلاماک یــسرا یلااب هرجنپ هــک دــندرک یم یزاــس نامتخاس یارب تاناکما دــعب هب هاــش یلعحتف نامز زا .دز یم هــمدص اــنب راک یاج هب ،برغ زا دیلقت هب دیاش ،دندش رت ناوارف راجن نادنمرنه و دش رتشیب یبرــس یاه هنزو زا ،نآ یور هدمآ لااب هرجنپ نتفرگ رارق یارب وهاب یور نتــشاذگ هاوخلد عافترا رد اه یسرا هرجنپ هک داد یم ار ناکما نیا اه هنزو .دندرک هدافتسا زا ار نآ هاگ هدوب فلتخم یاه سنج زا اه هنزو نیا لباک .دنوش هتشاد هگن تباث )دندیبات یم ییلادنچ ار مشیربا( هدیبات مشیربا زا هاگ و دنتخاس یم هدیبات هدور دروم ود ره هک دش روآدای دیاب ار هتکن نیا .)197 ،1381 ،اینریپ( دندرک یم هدافتسا .دنا هدوب ماود اب و مکحم رایسب روکذم تسا رکذ نایاش .رملاا بحاص دجسم یسرا و هنیشقن ،یدوبعم یاه هناخ 9 تانییزت ،تــسخن یانب ود رد اه هبیتک یطیحم یاضف ندوب فاص مغریلع ،هک

.تسا هتفریذپ تروص گرزب یاه هریاد مین تامیسقت تیروحم اب اهنآ رد رد مود هرود .هــگنلود یــسرا اــب هدازردــیح ی هــناخ رد لوا ی هرود زا 10 و ،هگنلراهچ یــسرا کی اب هنیــشقن ی هناخ و هــگنلود یــسرا اب یا هخرــس هــناخ

.هگنلود یسرا ود اب ییارق ناطلس ی هناخ یسرا موس ی هرود رد نینچمه نوریب یاضف هک تــفر یم راک هب انب زا ییاج رد یــسرا هک یدراوــم رد زــج 11 دننامه .دندش یم هتخاس هیلا کت لاومعم زیربت رد اه هگنل ،تشادن ناویا ،نآً

.یساملس ی هناخ حیحص ظفلت ،یلو تسا هدش حلطصم یرب هراو َق حلاطصا رضاح لاح رد 12

.دشاب یم یرب هراو ُق ،نآ تروص یحارط هدــش هتفرگ رظنرد یاضف اب بــسانتم ادتبا شور نیا رد 13 هدش لقتنم هزادنا و لکش مه هچراپکی بوچ ود یور رب حرط سپس ،دریذپ یم شرب ،رگیدمه یور رب هعطق ود ندادرارق و یفنم و تبثم یاهاضف هب هجوت اب هک نتــشاد رظن رد اب ،نایاپ رد .دریذپ یم تروص یا هکبــش تروص هب یفنم شوقن .دریگ یم رارق هدــش کبــشم هچراپکی بوچ ود نیب یگنر یاه هــشیش زا ،حرط

،درادــن رــب باــت راک ماــمتا زا ســپ و دــشاب کــشخ ًلاــماک هــک یــبوچ هــب 14 ملاــس بوچ )تــسا هنت هب لصتم هخاــش یایاقب هرگ(دــشابن راد هرگ نــینچمه

.دنیوگ یم بوغرم ای رظن دروم داــعبا رد یاهراولا یــگدنک و یراک هدــنر ،شرــب اــجنیا رد روــظنم 15

.دشاب یم سرــپ هارــمه هب بوــچ )زــغم( طــسو و شزرا مــک یاــه بوچ نداد رارــق 1۶ ود رد ودرگ دننام راگن و شقن شوخ و شزرا اب یاه بوچ زا کزان اتبسن یا هیلاً

.دنیوگ یم ویسام ،ار دهد ششوپ لماک ار نآ رهاظ هک یا هنوگ هب بوچ فرط مه زا ،یگدروخ کرت :ریظن بوچ بیاعم لباقم رد یفاک تاــبث زا روــظنم 17

.دوش یم رادوخرب ...و یگدیشک او و یگدیشک مه ،یگتخیسگ

عبانم تسرهف

،)دوــمآ ،دودــنا ،دــنژآ( ینامتخاــس حــلاصم ،)1381( مــیرکدمحم ،اــینریپ .نارهت ،روشک یگنهرف ثاریم نامزاس تاراشتنا یاه هتشر یمومع فراعملا هریاد ،)1387( نارگید و ،بیبحدیس ،ینیسح

.نارهت ،یملاسا داشرا و گنهرف ترازو ،لوا دلج ،ناریا یتسد عیانص یریگ لکش دنور یسررب ،یسرا رهش جدننــس ،)1392( میهاربادمحم ،یعراز و تاعلاطم هیرــشن ،دوجوم یاه هنومن ساــسا رب یزاــس یسرا رنه شرتــسگ و

.109 - 130 صص ،ناتسمز و زییاپ 4 هرامش ،ناریا یرامعم یاــهرنه و یملاــسا یراــمعم رد یــنیچ هرگ ،)13۶5( نیــسح ،یدیــشرمز

.نارهت ،یهاگشناد رشن ،یتسد رهــش یخیرات تــفاب ،)1385( نیــسح ،یرگنــس یلیعمــسا ،زورــهب ،یــنارمع

.نارهت ،اریمس تاراشتنا ،زیربت یراــجت ســلطا ،)138۶( ع ،ناــیناجنوتوت و یــیلاط ،یــقن یــلع ،یــمیرک

.نارهت ،ژییآ ،ناهج یاه بوچ مرف ساــسا رب یطیحم یزلف رــثا یارــجا و یــحارط ،)1393( داــهرف ،یدارــم هاگــشناد ،یملاــسارنه دــشرا یــسانشراک همان ناــیاپ ،یقوجلــس یاهزوــسدوع

.زیربت یملاسارنه هرادا سانشراک و رگ تمرم ،راکداتسا ،)1392( یمیرک دمص یاقآ اب هبحاصم

.92/09/11 ،خیرات ،زیربت رهش یرگشدرگ و یتسد عیانص ،یگنهرف ثاریم حرط یوگلا هئارا یارب شهوژپ و تاــعلاطم حرط ،)1392( دحا ،یمیهاربا داژــن

.زیربت یملاسا رنه هاگشناد ،یشهوژپ حرط ،زیربت یخیرات یاه هناخ یزاسزاب و تمرم .نارهت ،درخ و ناج تاراشتنا ،یمومع یرگدورد ،)1389( نسحم ،تخب کین هــماننایاپ ،نارــهت راــجاق یاــهانب رد یرــب هراوق ،)1390( هــنمآ ،یفــسوی

.زیربت یملاسا رنه هاگشناد ،یملاسا رنه دشرا یسانشراک