زندگی و آثار علی اشرف

(1)

29 ۳۸ - 29 تاحفص

*فرشا یلع راثآ و یگدنز

**دنژآ بوقعی .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاه رنه سیدرپ ،یمسجت یاه رنه هدکشناد داتسا )96/10/2۳ :ییاهن شریذپ خیرات ،96/7/10 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ یارذگ تاراــشا تــسه هچنآ و تــسین تــسد رد روخرد یــتاعلاطا ،یرــجه مــهدزاود نرــق یــک لا شاــقن ،فرــشا یــلع هراــبرد ازریم وا خروم و یــشنم دزن رد و دوب هاــشردان رابرد شاقن ،فرــشا یلع هکنیا هیضرف اب هلاقم نیا رد .تــسا یخیرات عبنم دنچ زا وا راثآ و یگدنز ات دــش شلات ،دوب هاــشردان رابرد رد یــشاب شاقن یلع دمحم نادرگ اــش زا و درک یم راک یدابآرتــسا ناخ یدهم دنتــسم و لداعتم و لوبقم یریوصت و هدومن یزاــسزاب ،یک لا هدنامیقاب راثآ رد وا یاه مقر هژیوب و عبانم هاتوک تاراــشا یلابلا ،فرــشا یلع هظحلام لباق یاهدرواتــسد زا .دوــش هداهن ور شیپ ،وا یــماح یدابآرتــسا ناــخ یدهم ازرــیم دزــن رد وا یــگدنز زا راک لصاح هک عقرم نیا .دوش یم یرادهگن گروبزرطپ نس ژاتیمرا هزوم رد هزورما هک تسا یدابآرتسا ناخ یدهم ازریم عقرم رادابج گیب یلقیلع و نامز دمحم اهنآ ناینیشیپ زین و دنمرنه راهچ نیا زا یراثآ هدنرادربرد ،تسوا درگ اــش هــس و فرــشا یلع هب رظن ناعما اب دوجوم بوتکم عــبانم و یرصب هدنامیقاب راثآ لیلحت و هیزجت رب ینتبم ،شــهوژپ نــیا رد قــیقحت شور .تــسا یلع یرنه یگدنز زا امن لک و ایوگ یریوصت هب رجنم ،هدمآزارف تایئزج و تــسا لیلحت و یبایزرا ،فصو هتفات مهرد دنیآرف هــس .تسا هدش فرشا

یدیلک یاه هژاو .یک لا یشاقن ،یدابآرتسا ناخ یدهم ازریم عقرم ،تسا فرشا یلع دمحم دعب ز ،یشاب شاقن یلعدمحم ،فرشا یلع

.تسا هداد ماجنا نارهت هاگشناد رد هدنراگن هک تسا »یرجه مهدزاود نرق شاقن هس یرنه یاه درواتسد« :ناونع تحت یشهوژپ حرط زا هتفرگرب هلاقم نیا * .دوش یم ینادردق نارهت هاگشناد یشهوژپ تنواعم یاه تدعاسم زا هلیسو نیدب .E-mail: yazhand@ut.ac.ir ،021-664152۸2 :سکفلت **

1۳97 راهب ،1 هرامش ،2۳هرود یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

(2)

۳0

۱۳۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲۳هرود ‌یمسجت‌یاهرنه‌-‌ابیز‌یاهرنه‌هیرشن

اــقآ زا تــبحص رد دوــخ راــثلآاو رــثآملا باــتک رد هنطلــسلادامتعا زا یــک اح هــک دراد یا هراــشا یوــمرا راــشفا یــشاب شاقن نــسحلاوبا هیراشفا هرود شاقن فرشا یلع اب راجاق هرود شاقن نیا یدنواشیوخ یومرا راشفا یشاب شاقن نسحلاوبا اقآ :دسیون یم یو .تسا هیدنز و یزاس هتوب و لگ و یشاقن تعنص رد .دوب شاقن یدرو للها داتسا فلخ«

شمع یاهراک و وا راک یاــهدلج و اه نادملق نــیبام ،یزــیمآ گنر و ماقرا هکنآ رگم دوبن نکمم یزیمت ،روهــشم راــشفا شاقن فرــشا یلع .)۲۹6 ،۱۳6۳ ،هنطلــسلادامتعا( »درــک یم ملاــعا تــعنص بــحاص زا هــکنیا لوا .درــک طابنتــسا ناوــت یم ار هــتکن دــنچ ،هراــشا نــیا زا و دوب یوــمرا راــشفا یــشاب شاقن نــسحلاوبا اقآ یومع ،فرــشا یــلع ردپ زا و هدوب یثوروم یــشاقن نف و رنه اهنآ هداوــناخ رد هــک تــسادیپ یلع هکنیا مود .تــسا هدــش لقتنم دعب یاه لــسن هب ماــمعا یــنب و ردارب هکنیا موــس .تــسا هتــشاد قلعت هیمروا راــشفا هفیاط هب فرــشا رد و هدوب رحبتم یزاس نادملق رد و شاقن ،زین یدرو للها ،فرشا یلع سابع زا ،یدرو للها .تسا هتــشاد تراهم گنربآ و نغور گنر هویــش هیبــش« مقر زا نآ رد و هدیــشک ریوصت هب ابیز یا هرکیپ راجاق یازریم راشفا یدرو للها نیرتمک مقر ،هلابقا ماد ازریم سابع هنطلــسلا بیان .)84/۱ ،۱۳۷6 ،یزیربت هداز میرک( تسا هدرک هدافتسا »۱۲۳6 رد یو هک تــسنیا ،هدــش زاربا فرــشا یلع هرابرد هک یرگید هتکن راشفا هفیاط یاضعا زا نت دنچ و یوخ مک اح ،یلبند ناخدمحا دزن ،۱۳۷6 ،یزیربت هداز میرک( تسا هدرک یم راک اهنآ یارب و هتشاد مارتحا هچ یلبند ناخدمحا هکنیا و فرشا یلع هرود تخانش یارب .)۲۱/۱ زا و میزادنا یم فرــشا یلع هنامز هب هاتوک دنچ ره یهاگن ،دوب یــسک وا هرود یبــسن یزاــسزاب هب ،عبانم هتخیرگ و هتــسج تاعلاطا یلابلا تــسا ناریا نابز کرت ماوقا زا گرزب یا هفیاط ماــن راــشفا .میزادرپ یم ،یخیرات عــبانم قبط و هدوــب قاــچبق تــشد اهنآ یلصا نیمزرــس هــک رد تــسخن و دندــش ناریا دراو یقوجلــس هرود رخاوا رد اهنآ زا یهورگ رد دعب هب یوــفص هرود زا هژــیوب اهدعب و ،دــندیزگ تــماقا ناتــسزوخ زا .دندیچوک رگید یحاون هب جــیردتب و دندرک تلاخد یخیرات عــیاقو فارطا رد هک دوب ناجیابرذآ ،دــندیزگ ینکــس اهنآ هک یقطانم هــلمج یــتامدخ أــشنم یوــفص هرود رد اه راــشفا .دــنتفای رارقتــسا هــیمروا دوخ هک هاشردان .دندروآ تسدب ار هیمروا هقطنم ینارمکح و دندــش

هیمروا یاه راشفا زا یهورگ ،دوب ناسارخ رد راشفا یولخرق هفیاط زا .)۱۷۹-۱80 ،۱۳68 ،یدابآرتــسا( دــناچوک نارــیا رــگید یــحاون هــب ار تاناتسهوک رد نآ هوک و تسا یوخ لاحم زا لبند« هک دنا هتشون هوک هب یگتــسویپ و تــسا هاریب گنــس هچراپ کی ایوگ تــسا رکب راید »هتفاین تــسد یلبند هفیاط و هوک نآ هب یناطلــس چیه ..درادن رگید یحاون رد هک دندوب اهدرک زا یا هفیاط لبند .)۳۲0 ،۱۳56 ،یــبارض(

دوب ناخ ناملس ،هفیاط نیا ناگرزب زا یکی .دنتــشاد نکــسم لصوم لیلد هب و تفاتش سابع هاش کمک هب ینامثع اب ناریا گنج رد هک .دروآ تسدب ار نآ نوماریپ و یوخ تموکح ،سابع هاش هب شتامدخ سیئر یوــفص نیــسح ناطلــس هاــش مایا رد ،یلبند ناخزابهــش یاپ زا ینامثع هاپــس اب گنج رد هک دوب یوخ نارمکح و هفیاط نیا رد هاشردان هکنیا ات تفرگ رارق اه ینامثع رایتخا رد ناجیابرذآ و دمآرد .دنار بقع ار ینامثع هاپــس و دــش ناجیابرذآ دراو یرجه ۱۱4۲ لاــس هب ،دوب ناخزابهــش ناگدــنامزاب زا هــک ار یــلبند ناــخ یلق یــضترم وا ساملس و یوخ تموکح و دش نامیشپ سپس یلو .تشک یا هناهب ناناخ دعب یدنچ .درک راذگ او کیب زابهــش وا رــسپ هب ار ناتــسدرک و فرط ،دنز ناخ میرک و راجاق ناخ نسحدمحم نیب گنج رد یلبند ههبج هب یلبند کیبدمحا یــنعی اهنآ زا یکی یلو دــنتفرگ ار اــهراجاق تفایرد ار لبند هفیاط یرگ یگیب لیا بقل وا زا و تسویپ ناخ میرک ار یلبند کــیب دمحا ،دــنز ناــخ میرک .)۳۲۷ ،۱۳56 ،هناتــسلگ( درــک تخاــس بقلم یناخ بقل هب یراثن ناج و تمدخ نــسح ببــس هب ،۱۳6۹ ،یرافغ یفوتــسم( درک راذگ او وا هب ار یوخ تلایا تــموکح و زا ناخدمحا نیا .دوب یرجه ۱۱64 لاس یلاوح رد هعقاو نیا .)۲۱4 بدا بابرا اب یو کین کولس و هدوب زاونرعاش و رورپ بدا مولعم رارق هب هدوب هیمروا یاهراشفا وزج هک مه فرــشا یلع ،هدــش ثعاب رنه و رارحلاا ةبرجت دوــخ باتک رد یلبند قازرلادبع .دوــش بذج وا فرــط هک دنک یم هدافتــسا یلدگیب رذآ هدــیصق زا اــج کــی ،رارــبلاا ةیلــست و دتــسرف یم یوخ هب ناهفصا زا و دیارــس یم یلبند ناــخدمحا یارــب ۱۱۷0 ات ۱۱۳0 ار فرــشا یــلع تــیلاعف یاه لاــس .)۲85-۲۹4 ،۱۳4۹(

.دنا هتشون یرجه

همدقم

فرشا‌یلع‌ ِداتسا‌-1

وا بیرقت هب و دیــسر وا داتــسا مان هب ناوت یم فرــشا یلع همقار زا :تــسا ریز رارق هب دوخ راثآ رثک ا رد فرــشا یلع مقر .درک ییاــسانش ار هک تفگ دیاب مقر نیا حیضوت رد ».تــسا فرــشا یلع ،دمحم دعب ز«

ینامز نآ و دــش عورــش ناهفصا یرگراگن بتکم زا ،ینز مقر عون نــیا رد ،نایرابرد دزن رب نوزفا شا یرــنه راثآ تــساوخ یم دنمرنه هک دوب تــسا ینتفگ .دوــش رادروخرب یمومع لاــبقا زا مــه مدرم هــماع نــیب و یزاــسریوصت ،هعماج یــبهذم تاــقبط نیب رد هژــیوب مدرــم هــماع

تمرح زا یرصنع یواح یبهذم و یملاک تیدودحم هب ،انب یــشاقن دش یم ریسفت یبهذم طباوض اب یناویح و یناــسنا یزاــسرکیپ و دوب تــشپ ار یــبهذم یاــهدیدحت و اــه میرحت زا یــنماد زارد هرــیجنز و رد هــصاخ ،زور یاهدنــسپ رد لوــحت و رــییغت یرادــیدپ .تــشاد رــس یرورپرنه و عورــش ناــهفصا یرــگراگن بــتکم زا ،یــناهج تاــطابترا

(3)

۳۱

فرشا یلع راثآ و یگدنز

زین ار یــعامتجا تاــقبط زا یرامــش و دــش جراــخ اــهرابرد راــصحنا زا ریــسفت زین و ناــش یرنه رثا تیلوبقم یارــب نادــنمرنه .تــفرگ رــب رد و دنتفای دوخ یاــه ینز مقر رد ار دیلک ،نیــشیپ یــبهذم یاــهراجنه یماهیا اــب ار نآ و دندز دــنویپ ایلوا و ءاــیبنا زا یکی ماــن اــب ار دوــخ مــقر رب هراــشا مه و تــشاد رب رد ار ءایبنا و ءایلوا مان مه هک دــندرک هارــمه اضر دنزرف( یسابع عیفش ًلاثم .درک یم اهنآ یدرگ اش - داتسا هریجنز مقر زا ،تفر یم رامشب زاس غرم و لگ هتسجرب ناشاقن زا هک )یسابع ترضح رب هراشا مه هک درک هدافتسا »ملاع ود ره عیفش دش دمحم«

نامز دمحم ای و ؛»عیفش دمحم« دوخ مان مه و تشاد )ص( دمحم نیا تــشذگ یم نامز هچره و تفرگ هرهب »نامزلا بحاص اــی« مــقر زا یلع مقر هکنانچ .دــش یم رت موهفمرپ و رت هنادنمرنه و رت هتخپ اه مقر ییابیز رــب هولاــع ،»تــسا فرــشا یلع ،دــمحم دــعب ز« یــنعی فرــشا هــک نآ یــبهذم موــهفم یــکی :دراد هــتفهن دوــخ رد ار ماــهیا ود ،ملاک فرشا )ع( یلع ،دوب تاقولخم فرشا هک )ص( دمحم ترضح زا سپ سپ هک تــسنآ یدرگ اــش -داتــسا موهفم یرــگید .تــسا تاــقولخم و انعم نیا رد اما .تــسا هدیــسر یداتــسا هب ،فرــشا یلع ،دمحم زا و هتشاد هدهع هب ار فرــشا یلع یداتــسا هک تــسیک دمحم ،موهفم

؟تسا هتفرگ ارف ار یشاقن رنه وا دزن رد فرشا یلع ،یبار نایلوج .تــسا هدــش هئارا یفلتخم یاه هیرظن باب نیا رد یلع یداتسا تمس ً

لاامتحا اهنآ زا یکی هک دنک یم هراشا رفن راهچ هب ؛نامز دمحم -۲ ؛یشاب شاقن یلعدمحم -۱ :تــسا هتشاد ار فرــشا .نامزدمحم ردارب دمحم یجاح -4 ؛نامزدمحم نب یلعدمحم -۳ یرجه ۱۱40 هــهد زا ملــسم روطب ار فرــشا یــلع تــیلاعف هرود ،یــبار یلعدمحم راــثآ هرــمز رد هــک اــجنآ زا تــسا دــقتعم .دــناد یم دــعب هــب اذل ،دوــش یمن هدید یک لا ای و غرــم و لگ یــشاقن چیه ،یــشاب شاقن هب رتشیب هک دــشاب هتــشاد ار فرــشا یلع یداتــسا تمــس دناوت یمن .)5۳-54 ،۱۳86 ،یــبار( دراد ترهــش غرــم و لگ و یــک لا یــشاقن

ًاــبیرقت و هدوــب ناــمزمه ود نــیا ییافوکــش نارود ،هتــشذگ اــهنیا زا نامزدمحم هک هداد لامتحا یبار نایلوج .دنا هتفر ایند زا ناــمزمه یداتــسا تمــس وا دنزرف یلعدمحم اــی و وا ردارــب دــمحم یجاح اــی و تراهم یــک لا یــشاقن رد هــس ره نوــچ تــسا هتــشاد ار فرــشا یــلع لکــشم ،دنا هدوب وا داتــسا کیمادک هکنیا صیخــشت یلو دنا هتــشاد ایند زا یرــجه ۱۱۱۲ لاــس زا شیپ ناــمزدمحم هــک هژــیوب .دــیامن یم .)54 ،نامه( تسا هتفر یــلع داتــسا ناــمزدمحم اــی هــک تــسا دــقتعم یزــیربت هداز مــیرک و ۱۱۲0 یاه لاــس نــیب رد هــک یــلعدمحم وا دــنزرف اــی و هدوــب فرــشا هوحن زا دــسیون یم سپــس یو .تــسا هتــشاد تــیلاعف یرــجه ۱۱40 زا« هک تــسادیپ فرــشا یلع یرنه تاکن ریاــس و شــیارآ هویــش و راک ار اهنآ یدرگ اــش و »هدرب اه هرهب رــسپ و ردپ نآ یلاعتم رنه همــشچرس هک دش هتفگ رت شیپ .)۳6۹/۲ ،۱۳۷6، یزیربت هداز میرک( تسا هدرک دوخ یناوجون مولعم رارق زا هک دوب هیمروا راشفا هفیاط زا فرشا یلع ۱۱4۲ لاــس رد ردان هک یماگنه و هدرک راک یلبند نانارمکح دزن رد ار تیامح تحت ،هدــش ناجیابرذآ دراو ناــینامثع ندنار یارــب یرــجه .تــسا هتفرگ رارــق یدابآرتــسا ناخ یدهم ازرــیم یــنعی رداــن یــشنم یشاب شاقن لاومعم ،دوخ یاه یــشکودرا رد نانارمکح هک میناد یمً دوخ اب راکــش و مزب و مزر یاه هنحص زا یریواصت هــیهت یارــب ار راــبرد

هون هک یــشاب شاقن کیب لادبا نب یــلعدمحم تــسادیپ .دندرب یم نیا رد ،هدوب یوفص هرود زاــس یگنرف شاقن ،رادابج کــیب یــلق یلع یارب یو هک تسا ییاهولبات شلاثم دهاش و هتشاد روضح یشکودرا .تسا هدیشک یردان یاشگناهج خیرات ،یبهذم موهفم اب هن ،ار »تسا فرــشا یلعدمحم دعب ز« مقر رگ ا دعب ز« هلمج ،میناوخب یدرگ اش داتسا هریجنز نتفرگ رظن رد اب هکلب یلعدمحم نیا .دوــش یم دافتسم نآ زا ،»تــسا فرــشا ،یلعدمحم رد یوفص راــبرد زاــس یگنرف هتــسجرب ناــشاقن زا رفن ود هــب دــناوت یم یلعدمحم -۱ :دــشاب هتــشاد هراــشا یرجه مهدزای هدــس لوا هــمین زاس یگنرف ی هتــسجرب شاقن نامزدمحم دنزرف یو .نامزدمحم نب رد ینادملق وا زا .دوب یرجه مهدزای هدس لوا همین رد یوفص رابرد رد هک یمقر قبط و هدرک راک ار نآ یرجه ۱۱۱۲ لاس رد هک تسا تسد نامزدمحم شردپ هک تسادیپ هتشون موحرم ار نامزدمحم ،هدز نآ .)Diba, 1989, 149( تــسا هتــشذگ رد نآ زا شیپ ای و ۱۱۱۲ لاــس رد میرادن یا هراــشا عبانم رد نامزدمحم نب یلعدمحم یگدنز دروم رد دیلوت خــیرات هک تــسا تــسد رد وا زا راد مقر رــثا جنپ مــک تــسد یــلو راک شردپ کبس اب وا .تــسا یرجه ۱۱۳۳ ات ۱۱۱۱ یاه لاــس نیب اهنآ وا هب ناوت یم ار ژاتیمرا هزوم رد دوــجوم عقرم راثآ زا یــضعب و هدرــک یم نیسح ناطلس هاش یزورون ملاــس ،وا یاه هراگن زا یکی .داد تبــسن رد هزورما و هدرــک راک گــنربآ اب یرــجه ۱۱۳۳ لاــس رد ار نآ هــک تــسا .)Canby, 1993, 116( دوــش یم یرادــهگن ندــنل رد اــیناتیرب هزوــم بــسامهط هاــش رابرد یــشاب شاقن ،کیب لادــبا نــب یــلعدمحم .دوب یوفص رابرد زاس یگنرف رادابج یلقیلع هون یو ؛هاشردان و مود یاشگناهج خیرات یاه هراگن یلصا رگراگن دایز لامتحا هب یلعدمحم هاــشردان خروم و یــشنم یدابآرتــسا ناخ یدهم ازریم فیلات یرداــن شرافــس هب ای و ناخ یدهم ازریم یارــب لاامتحا ،هخــسن نیا .تــساً ردص رد هاــشردان گرم زا سپ ناخ یدهم ازریم .تــسا هدــش هیهت وا تحت ار هاــشردان یتنطلــس هناخراک یایاقب و تــفرگ رارــق هــناخناوید هب ،کیب لادــبا نب یلعدمحم زا یــلدگیبرذآ .دروآرد دوــخ تــیریدم مود یازریم بسامهط یشاب شاقن هک دسیون یم و دنک یم دای یکین ،یــشاقن و یزاــسریوصت نف رد و دوــب هاــشردان یــشاب شاقن اــهدعب و رد دوب هدش هرصاب فعض راچد هک یرجه ۱۱۷۲ لاس رد ؛قافآ هناگی یفوتسم ؛6۲8 ،۱۳۷8 ،یلدگیب( تسب ورف ناهج زا مشچ ناردنزام .)4۳۹ ،۱۳6۹ ،یرافغ داتــسا ،ود رــه اــی و یــلعدمحم ود نــیا زا یــکی هــک تــسا یــنتفگ فرــشا یلع اب نامزمه ود ره ینامز رظن زا نوچ .دنا هدوب فرــشا یلع تراــهم یــک لا یــشاقن رد ،ناــمزدمحم نــب یــلعدمحم .دنتــسه فرــشا یلع هب ار یــشاقن نــیا لوــصا و اهدرگــش و هتــشاد یداتــسا و .تــسا هدوــشگ وا یور هــب ار یــک لا یــشاقن کرد هــچیرد و هداد داــی فرــشا یلع روضح یارب مه یــشاب شاقن کیب لادبا نب یــلعدمحم و تسا هتشاد روخرد یشقن هاشردان هژیوب و ازریم بــسامهت رابرد رد یدابآرتسا ناخ یدهم ازریم هب فرشا یلع یفرعم رد هک تسین دیعب هدوب رثوم )ژاتیمرا عــقرم( وا یارب یــشاقن و طخ عقرم بــیترت یارــب زاامــسر ،یــشاب شاقن کــیب لادــبا نــب یــلعدمحم هــک اــجنآ زا .دــشابً

(4)

۳۲

دنزرف و ،هدوب هاشردان اهدعب و مود بسامهت هاــش رابرد یــشاب شاقن بوــسحم فرــشا یلع نادرگ اــش زا مه رقابدمحم یــنعی یــلعدمحم هدوب فرشا یلع داتسا یو هک تسنآ نیقی هب بیرق سدح ،هدش یم .دناسر یم توبث هب ار هتکن نیا زین رگید نیارق .دشاب یضعب هک نامزدمحم دوخ هک تسنیا تسا ملسم هچنآ لاحرهب لیلد هب ،دنا هدیزرو دیک ات فرشا یلع رب وا یداتــسا هب ناهوژپرنه زا دــناوت یمن ،هــتفر اــیند زا نآ زا شــیپ اــی یرــجه ۱۱۱۲ لاــس رد هــکنیا مــهدزاود هدــس مود هــهد هدرورــپ و هداز هــک ار وا یداتــسا تمــس .دشاب هتشاد تسا یرجه

‌‌فرشا‌یلع‌یرنه‌ناتسراک‌-2

دور یم بقع نلاوــغم راگزور هــب ات ینغور اــی یک لا یــشاقن هنیــشیپ تبــسن یزیربت نیدلا ماوق انلاوم هب یریبعت هب ار یک لا دــلج عارــتخا و و طسب ار هویش نیا ،تاره بتکم رد دوخ روضح اب اهدعب هک دنا هداد تفرگ دوخ هب هناشاقن تیهام یوفص هرود رد هویش نیا .داد شرتسگ یشوقن .دروآ دیدپ اه یزادرپ شقن نیرت هنارهام اب ار اهدلج نیرتابیز و و حیرفت ،تاناویح ریگ و تفرگ ،یمیلــسا و ییاتخ یاه لگ رب لمتــشم یاهدلج یور رب ناغرم و هــتوب و لگ و یعیبط رظانم ،ناــیرابرد جرــفت مهارف ار دعب راودا یک لا شوقن طباوض و اهرایعم و دش رهاظ اه هخسن لوا سابع هاش هرود زا ینعی( دعب هب یرجه مهدزای هدــس زا .تخاــس خیرات تبث هعماج و راــبرد رد یک لا یایــشا روضح ،). ـــه۹۹5-۱0۳۷ = یاهرد و یا هتخت یاه باق ،رهاوج هبعج ،نادملق ،هنییآ باق .دــش یاه یزاسدلج رانک رد و تــشگ دیلوت یک لا یــشاقن هویــش اب شوقنم ار ناریا یرگراگن یــشاقن زا یدیدج بتکم و کبــس ،یک لا هنادنمرنه لابقا ،دعب هب یرجه مهدزاود هدس زا هک یلیلاد زا یکی دیاش .دروآ زارف

و مدرم هماع دنــسپ اب نآ قابطنا ،هدرــک بلج یک لا راثآ هــب ار یــمومع هلمج زا و یک لا راــثآ یور رب اهنآ یارب انــشآ یتــسیز یاهاضف ینیرفآزاب لها دنــسپ دروم زیگنا طاــشن یاه گنر دربراک و یــنییزت تاــیصوصخ قیلاس یمامت ابیرقت یک لا راثآ یور رب یک لا یــشاقن .دــشاب هدوب هنامزً هدزای یاه هدــس رد هک میناد یم .تــسا هدرک یم اضرا ار یندا ات یلاع زا رد رتشیب شناد و ملع یریگ ارف ،نآ زا شیپ یتح و یرجه مهدزاود و زین و ناناگرزاب و نارجات ات نایرابرد زا ،هعماج رادم تردق تاقبط رایتخا بوسحم تردق و تورث نابحاص نیا نامداخ وزج هک هدوب ملق لها دنــسپ دروم دیاب یم ابیز یاــه نادملق نتخاــس ،ور نــیا زا .دندــش یم هب ار نادملق .دوب اهنآ هدافتسا راصحنا رد نوچ تفرگ یم رارق ناگربخ یانهپ اب و تسار یتح ای و یسوق یاهتنا ود ای زارد و لیطتسم لکش یوقاچ ،وقاچ ،وم ملق و ین ملق دنچ ،تاود نداد اج تیلباق هک رتمک .دنتخاــس یم ،دــشاب هتــشاد ار اهزیر هدرخ رگید و نز طــق و شارــت ملق لاول اب اــی و دوب ییوــشک هک تــشاد مه یــشوپرس لاوــمعم اــه نادملقً حطــس یهاگ و نادــملق حوطــس .دــش یم لــصو نآ هــندب هــب رــیجنز و اه نادملق نتخاــس یارب .تفای یم نییزت شوقن عاوــنا اب ،نآ یــلخاد هــیپاپ اــی( ذــغاک رــیمخ زا ً

لاوــمعم ،یــک لا یــشاقن یاه هناــسر ریاــس و .دندرک یم هدامآ یــشاقن یارب ار نآ یصاخ هویــش اب و هدافتــسا )هــشام ،دش عورش رادابج یلقیلع و نامزدمحم زا هک یک لا یشاقن هویــش تعیبط رهاظم زا هــناراگنزیر و قــیقد و یــعیبط و اــمن یعقاو یــفیصوت نیا رد .دوب تــیاور هنوگره زا یراــع و - تارــشح و هــتوب و غرــم و لگ - یاه یدنب بیکرت ،تشاد یوفص هرود یزاس یگنرف رد هشیر هک هویش یور رب هک دمآ یم دیدپ یگنرف و یناریا یگدنز یاه هنحص زا ینوگ انوگ اه نامک حطس یتح و اه هنیآ باق و اه هبعج و اه هچقودنص ،اه نادملق

‌هعومجم‌،»تــسا‌فرــشا‌یلع‌دمحم‌دعب‌ز«‌مقر‌اب‌،فرــشا‌یلع‌راک‌،هنیآ‌باق‌-1ریوصت .ندنل‌،یلیلخ‌رصان

‌هعومجم‌،»1166‌فرــشا‌یلع‌نیرتمک‌مقر«‌مقر‌اب‌،فرــشا‌یلع‌راک‌،هنیآ‌باــق‌-2رــیوصت .ندنل‌،یلیلخ‌رصان

(5)

۳۳

یور رب هتسشن و ییاپورا یاه ششوپ اب ییاه ناــسنا .تفای یم هولج ،راد یناوریش ییاتــسور یاه هبلک اب دولآ هم رظانم .اه غاب یاه یباتهم فرگش اب و زاورپ لاح رد ناگدنرپ زا یاه لگ اب نامسآ ناچیپ یاهربا ییاهامنرود ،یناریا نادنچ هن تیوه اــب ییاهانب ،ییاپورا یــیامنافرژ یاه هپت ،هدیــشک نامــسآ هب رــس ییاتود یناتخرد و ناتخرد هوبنا اب دیفس ناریپ اب رادید رد نارگ اینخ و نامیدن اب ناگدادلد ،یگنس هتخت و ورسخ ،اسرت رتخد و ناعنص خیش یاه ناتساد زا ییاه هنحص ،یوم نیماضم زا یگلمج ،هناقشاع یاهارجام ریاس و اخیلز و فسوی و نیریش .)۲44 ،۱۳۷4 ،اــبید( دــندوب یک لا یــشاقن یاــه هولج و تاــعوضوم و

‌‌‌یراگن‌نادملق‌-فلا اــه هزوم رد هــک هدــنام یــقاب یداــیز یاــه نادملق ،فرــشا یــلع زا زا .تــسا هدــش هدــنک ارپ ناــهج و نارــیا یــصوصخ یاــه هعومجم و اه نادب عبانم رد هک وا زا هدنامزاب و هدش هتخانش یاه یراگن نادملق ،فرشا یلع زا ابیز نادملق کی .درک دای ار ریز راثآ ناوت یم ،هتفر هراشا یور رب هــک فرــشا یلع مقر و یرجه ۱۱58 خــیرات هــب تــسا یــنادملق شقن لگ و گرــب و خاــش رپ تخرد ریز رد یمناخ هدازهاــش رــیوصت نآ و دوــش یم هدید یباغرم و هناخزور هرــظنم مه وا یاــپ رــیز رد و هتــسب هداز میرک( تــسا نوگ انوگ یاــه لگ زا هدــنک آ مه نادــملق یاــه هرانک و لگ شقن اــب گنرزمرق یــشغرم نادــملق .)۳۷۲/۱ ،۱۳۷6 ،یزــیربت ،تسا فرشا یلع دمحم دعب ز« :لاس و مقر اب زاون مشچ و ابیز یغرم یاه لگ زا هدــنک آ ،یرــجه ۱۱60 خــیرات هــب یــنادملق .»یرــجه ۱۱5۹ جنرت ود و غرــم و لگ شــقن اب طــسو رد لکــش یضیب جــنرت و نوــگ انوگ یناقوف جنرت رد هک نادملق هیور نییاپ و لااب رد لکــش یضیب شقنزیر تــسا هدمآ »تــسا فرــشا یلع« یــناتحت جــنرت رد و »دــمحم دــعب ز«

خیرات اــب یرــگید نادــملق .)4۳ ،5۷ هرامــش ،۱۳86 ،یــبار /یــلیلخ(

ناتساد نآ رد هک »تسا فرشا یلع دمحم دعب ز« مقر و یرجه ۱۱6۱ مهس .تــسا هدــش یزادرپریوصت اــسرت رتخد و ناعنص خیــش فورعم ،اــسرت رتخد یزادرپ تروص هژیوب ،ریوصت نیا رد یزاــس یگنرف هویــش نادــملق کــی .)۳۷۱/۱ ،۱۳۷6 ،یزــیربت هداز مــیرک( تــسا ریگمــشچ مقر ،دوــش یم یرادهگن یــسابع اضر هزوم رد هــک فرــشا یلع زا رــگید ،نادملق لکش .دراد ار »۱۱64 ،تسا فرشا یلع دمحم دعب ز« لاسو لگ نادملق کی .تسا غرم و لگ زا زاونمــشچ و ابیز یــشقن اب یتوبات گنر هب نادــملق ریز رد یا هدرــشف مه رد یاــه لگ هــک رــگید یــغرم و لاــس رد هک هدرک تــبث دوــخ رد ار یهباــشم مــقر .دراد یــیلاط خرــس رگید یاه نادملق .)۳۷۱/۱ ،ناــمه( تــسا هدــش دیلوت یرجه ۱۱68 زا یکی .دوــش یم یرادهگن یصوصخ یاه هعومجم رد فرــشا یلع زا »تــسا فرــشا یلع دمحم دعب ز« مقر هدنرادربرد هک اه نادملق نــیا یرادهگن سیئوس رد نرب یخیرات هزوم رد ۲۱-۱۹۱۲ هرامــش اب ،تــسا یاه لگ اب هارمه غرم و لگ شقن ،مه نادملق نیا یور رب .دوــش یم .)Robinson, 1993, 269-70(تسا هدش ریوصت رگید عونتم تسا یتوبات لکش یاراد ،هدرک راک فرشا یلع هک یرگید نادملق ینییزت یاــه لگ هــسیر« و هدــش ریوصت گــنر یا هوــهق شــغرم هــب هــک لخاد رد .تــسا ییلاط میخض و تــشرد لوادج هدودحم رد مــظنم فصو رد و یــعاقر هویــش هب یطوطخ ،نآ بهذم و عوــنتم یاــه جنرت و ییاویش هب .دوب هدش لقن )ع( یلع ترضح تاشیامرف زا هک طخ رنه ،یزیربت هداز میرک( »دوب هتسب شقن نوگ انوگ یاه گنر و مامت تردق یزیرینلا دمحادبعلا« دوب ریز رارق هب طوطخ نیا مقر .)۳۷۱/۱ ،۱۳۷6 حیطست و ییلاط لوادج مسر و اه لگ شقن هک تسادیپ .»۱۱44 یف دمحا مه ار طوطخ تباتک و هدوب فرشا یلع هدهع هب ،نادملق شغرم

.ندنل‌،یلیلخ‌رصان‌هعومجم‌،فرشا‌یلع‌هویش‌هب‌نادملق‌-4ریوصت

‌دمحم‌دعب‌ز‌مقر‌اــب(‌ندنل‌،یلیلخ‌رصان‌هــعومجم‌،فرــشا‌یلع‌راک‌،نادملق‌-3رــیوصت .)تسا‌فرشا‌یلع فرشا یلع راثآ و یگدنز

(6)

۳4

نیا .تسا هداد ماجنا یرجه مهدزاود هدس هزاوآدنلب طاطخ یزیرین رد مایا نیا رد یزیرین دمحا نوچ دراد تیمها یخیرات رظن زا ،نادملق هاش رابرد هتسجرب نابتاک زا یو هک میناد یم و هتشاد تماقا ناهفصا دوب هدرک تفایرد وا زا ار »یناطلس« مقر و بقل و هدوب نیسح ناطلس همادا ناهفصا رد ار دوــخ تمدخ اــهدعب وا .)۱0۳0/۲ ،۱۳6۳ ،یــنایب(

نیــسح ناطلــس هاــش دنزرف مود یازریم بــسامهط تمدخ هب و داد تــماقا ناــهفصا رد یرــجه ۱۱44 لاــس رد یو هــک تــسادیپ .دــمآرد تسا خیرات نیا رد ناهفصا رد فرشا یلع تماقا ،همه زا رتلااب و هتشاد یرجه ۱۱4۳ لاــس رد ازریم بــسامهط هارمه یو هک دنک یم مولعم و هتخادرپ یرــنه تیلاعف هب اجنیا رد و هدــمآ ناــهفصا هــب ناــجیابرذآ زا هبیتک هک تــسا نادملق نیمه یکی ،تیلاعف نیا لوصحم هک تــسا .تــسا هدرک ارجا فرــشا یلع ار نآ یــشاقن و یزــیرین دــمحا ازرــیم ار نآ

‌هنیآ‌باق‌-ب یزادرپ شقن ،فرــشا یلع یرنه تیلاعف یاه هنیمز زا رگید یــکی اه هعومجم رد اــهنآ زا یرامــش هزورما هــک تــسا هدوب هنیآ یاــه باق یلع هنیآ یاــه باق لاوصا .دوــش یم یرادــهگن فــلتخم یاــه هزوم وً ۱۱5۲ لاــس رد هــک اــهنآ هــلمج زا و دراد شوــگ تــشه لکــش ،فرــشا باق ،دراد »تــسا فرــشا یلعدمحم دعب ز« مــقر و هدــش راک یرــجه هداز مــیرک یــصوصخ هــعومجم وزــج هــک شوگ تــشه تــسا یا هــنیآ ناغرم و اه لگ زا یرامش ریوصت ،باق نیا هیور هس رد .تسا یزیربت نیا رد ار فرــشا یلع تراهم و هتــسب شقن رابغ زیر »زادرپ« هویــش اب کی .)۳۷۲/۱ ،۱۳۷6 ،یزیربت هداز میرک( تسا هدناسر تبث هب هویش و مقر و تــسا ظوفحم یلیلخ رــصان هعومجم رد هــک رگید هــنیآ باــق یابیز شوقن اب ،دراد ار »۱۱5۲ ،تسا فرشا یلع دمحم دعب ز« لاس هنیآ باــق نیا یــغرم و لگ تاــنییزت .تــسا هــتفای نــییزت غرــم و لگ ییابیز و ییاویش اب و تسا شوپرد لخاد و تشپ و یور رب لمتشم .)68 و 6۹ ،۱۳86 ،یبار ( تسا هدش ارجا مامت ،تسا فرشا یلع دمحم دعب ز« مقر و لاس اب رگید هنیآ باق کی هب( دوــش یم یرادهگن ورابنیدا دنلتاکــسا یتنطلــس هزوم رد ،»۱۱5۳

و هتفرگ یاــج یلکــش یضیب جنرت ،هــنیآ نــیا باــق یور .)۳۱ هرامــش و زیر یاه لگ ،جنرت لخاد رد و تسا زیر یاه لگ زا ولمم نآ یشاوح جنرت یناقوف شخب رد شاقن مقر و هتــسب شقن یلبلب هارمه تــشرد رگید هنیآ یاــه باق هلمج زا .)۲45 ،۱۳۷4 ،اــبید( تــسا هدــش تبث نیرتمک مقر« و یرجه ۱۱66 خیرات اب تسا یا هنیآ باق ،فرشا یلع هدرک یم راک رابرد رد فرشا یلع هک تسادیپ مقر نیا زا .»فرشا یلع و تــشپ .تــسا هدرک راک یرابرد نانز زا یکی یارب ار هنیآ باــق نــیا و و تــسا ناغرم و اه هناورپ ،تــشرد یاه لگ زا هدنک آ ،باق نیا یور اهبنارگ تفبرز هماج اب تــسدب لگ ینز هرکیپ ،نآ شوپرد لــخاد رد راثآ هرــمز رد مــه هنیآ باــق نیا .تــسا هتــسب شــقن عــصرم دنبرــس و .)۷۱ ،۱۳86 ،یبار ( تسا یلیلخ رصان یصوصخ هعومجم یاراد هک دهد یم یرگید هنیآ باق کی زا ربخ ،یزیربت هداز میرک لاس رد و تــسا »۱۱6۹ ،تــسا فرــشا یلع دمحم دعب ز« لاــس و مقر نیا تــشپ و یور .تفر شورف هب یبتاــس یــجارح رد یدلاــیم ۱۹۷6 ناغرم و زیر و تــشرد یاه لگ یابیز شوقن زا هدنک آ ،مه هنیآ باــق .)۳۷۲/۱ ،۱۳۷6 ،یزیربت هداز میرک( تسا هدوب اه هخاش یور زا دیاب ،تسا فرشا یلع هنیآ باق یاه یــشاقن زا تبحص هک لاح زا یکی هب .دوــش یم یرادهگن ندنل رد هک درک دای زین وا هنیآ باق هــس دنلتاکــسا رد و دراد ار فرــشا یلع مقر و یرجه ۱۱5۳ خیرات هک اه باق مقر و یرجه ۱۱60 خیرات هب یمود .دــش هراشا رت شیپ ،تــسا ظوفحم هزوم رد ،۷58-۱8۷6 هرامــش هــب »تــسا فرــشا یــلع دــمحم دــعب ز«

۱۱6۹ خــیرات هــب یموــس .دوــش یم یرادــهگن ندــنل ترــبلآ و اــیروتکیو هعومجم هــب قلعتم »تــسا فرــشا یلع دمحم دــعب ز« مــقر و یرــجه نیا شوپرد لخاد و تشپ و یور رب .تسا ندنل رد ^۱یسنه پاپ ناج یاه لگ عاونا و خرس یاه لگ و ناغرم ریواصت زا هدنک آ ،هنیآ یاه باق .)Robinson, 1993, 269( تسا نوگ انوگ یاه گنر اب شقن زیر دوجو فرــشا یلع زا ابیز هنیآ باــق ود ،زین هیــسور ژاــتیمرا هزوــم رد ،تــسا فرــشا یلع دمحم دعب ز« مقر و لاــس هدنرادربرد یکی هک دراد

‌رصان‌هعومجم‌،فرــشا‌یلع‌هویــش‌هب‌،هــنیآ‌باق‌تــسار‌تمــس‌ینوریب‌هــیور‌-5‌رــیوصت .ندنل‌،یلیلخ .هدش‌دای‌هنیآ‌باق‌شوپرد‌یلخاد‌هیور‌-6‌ریوصت

(7)

۳5

لکــش لیطتــسم هنیآ باق نــیا .تــسا »۱۱5۷ هنــس هــجحیذ خــیراتب ،باق نتم رد و هدرــک نــییزت نوگ انوگ یاــه لگ زا رــپ یدنب هیــشاح ار و یناقوف کچوک جنرت ود و یعازتنا ابیرقت یاه لگ اب تشرد جنرت کیً ،یمود .تسا هتسب شقن رثا یارجا لاس و دنمرنه مقر یواح یناتحت هام »تسا فرشا یلع دمحم دعب ز« مقر اب تسا شوگ تشه هنیآ باق نوگ انوگ یابیز یاه لگ ،ار باق نیا یور .یرجه ۱۱۷0 لاس نابعــش یعازتنا یاه لگ ،نآ تشپ رد و هدرک نییزت هنایارگ تعیبط یدرکیور اب .)۲۱۷-۱8 ،۱۳86 ،اوومادآ( تسا هدمآ نادرگباتفآ

‌هبعج‌و‌دلج‌-ج یاه هناــسر زا ،دوخ یرــنه ناتــسراک رد فرــشا یلع هک تــسادیپ ،اه هناــسر نــیا هــلمج زا .تــسا هدرــک یم هدافتــسا یرــنه فــلتخم رتــشیب اه هبعج نیا زا .تــسا هدوب زین اــه هبعج یور رــب یزادــنا شقن یصوصخ هعومجم رد .دــندرک یم هدافتــسا تارهاوج یرادهگن یارــب طــسوت یرجه ۱۱60 لاــس هب هک دراد دوــجو یا هــبعج ،یــلیلخ رــصان فرشا یلع دمحم دعب ز« مقر نآ یور و هدش یزادرپ شقن فرشا یلع ات و ابیز یاــه لگ شوقن ،هبعج نیا یور .تــسا هدیدرگ تــبث »تــسا مه هریاد یــشاوح و دوــش یم هدید هریاد کی لخاد یعازتنا یدودح رد دنمرنه مقر و تــسا هتــسب نیذآ اه لگ زا هدنک آ ینییزت هریاد ود اب .)60 و 5۹ ،۱۳86 ،یبار( تسا هدمآ هریاد طسو رد شوگ تشه یجنرت و هدوب دــنمناوت رایــسب ییارآدلج رد فرــشا یــلع ،هتــشذگ اــهنیا زا نیا زا یکی .تسا هدیشوک یم شراک لماکت و یروآون تهج رد هراومه تفاطل و ییابیز لامک رد و غرم و لگ شقن اب هدوب ینآرق دلج ،اهدلج رد نوچ .تسا هدش یم بوسحم فرشا یلع هیلوا یاهراک زا ً

ارهاظ هک فرشا یلع دمحم دعبز« ینعی شمقر زا دعب یرجه ۱۱۳5 لاس نآ مقر زا یکی .)۳۷۱/۱ ،۱۳۷6 ،یزــیربت هداز مــیرک( تــسا هدــش تــبث »تــسا یدهم ازرــیم عقرم یارــب یدلج نتخاــس ،فرــشا یــلع یاهراکهاــش یرجه ۱۱4۷ لاس رد هک تــسا هدوب هاشردان یشنم یدابآرتــسا ناخ .دروخ مقر یرجه ۱۱5۱ لاــس رد زین عقرم یلخاد راثآ و دیــسر ماجنا هب و دلج نتخاــس رد هک فرــشا یلع یرنه هحیرق رب هولاع ،عقرم نیا رد وا رعــش عبط ،دبای یم روهظ ناکما نــسحا یوحن هب نآ یزادرپ شقن دنک یم فصو ار نآ زیگنا حرف یاه هولج ،یتایبا یط و دتفا یم راک هب زین

.دیامن یم ینارماک یوزرآ ،ناــخ یدهم ازریم ینعی نآ بحاص یارــب و دوش یم میسقت یشاوح و ینایم جنرت هس هب دلج نیا یلخاد تمسق .تسا هدش ریوصت نآ رد یزاون مشچ و ابیز غرم و لگ و

یدابآرتسا‌ناخ‌یدهم‌ازریم‌عقرم

عقرم ،یداــهدمحم شدرگ اــش هارمه فرــشا یلع هــک مــیناد یم ،دوــش یم یرادهگن ژاتیمرا هزوــم رد هزورما هــک ار یرــجه ۱۱4۷ لاــس بیترت هاشردان رابرد خروم یدابآرتسا یشنم ناخ یدهم ازریم یارب نیــشنلد و ابیز یوحن هب ار عــقرم نــیا گرزــب یــغرم و لگ دــلج و داد میسر یم هجیتن نیا هب میهدب طسب رتشیب ار هتکن نیا رگ ا .درک ارجا ۱۱4۳ لاــس رد هاــشردان هک ینامز هلصاف رد رــت شیپ ،فرــشا یلع هــک یرجه ۱۱48 لاس رد و تفرگ ناینامثع تسد زا ار ناجیابرذآ یرجه ازریم دزن رد و هتسویپ وا یودرا هب درک تنطلس ملاعا ناغم تشد رد یو یارب یــتدم و هدــش برقم ،دوب رورــپرنه یدرف هــک ناــخ یدهم دزن رد هــیدنز ندــمآرب و هیراــشفا نداــتفارب زا ســپ اــهدعب و هدرــک راک ژاتیمرا عــقرم ،ریدقت رــهب .تــسا هــتخادرپ راک هــب یــلبند ناــخدمحا و فرــشا یــلع ،ار نآ دــلج و هدــش مــیطنت هیراــشفا تــموکح جوا رد تمدخ هب دورو زا شیپ وا هــک تــسادیپ و دنا هدرک راک یداــهدمحم Diba,( تسا هدرک یم راک هیراشفا نارورپرنه یارب ،ناخ یلبند دمحا یشاوح رد هتشاد مه رعش عبط هک اجنآ زا فرشا یلع .)1989, 152-3 ،نآ تیب ره هک هداد بیترت یروط ار تایبا و هدرک دیق یراعشا دلج اب هک تــسا عقرم دلج هــمتاخ ینعی یرــجه ۱۱4۷ لاــس هدــننک نایب :تسا ریز بیترت هب دلج نیا تایبا .دوــش یم صخــشم دجبا فورح

‌هعومجم‌،»تسا‌فرشا‌یلع‌دمحم‌دعب‌ز«‌مقر‌اب‌فرشا‌یلع‌راک‌،هبعج‌یور‌-7‌ریوصت .ندنل‌،یلیلخ‌رصان ۱۱4۷ مان عقرم تعلط وکن یا

۱۱4۷ مایا رد هرهش هولج زا دش هک

۱۱4۷ اجیب یربلد ز شزان تسین ۱۱4۷ ازفا طاشن نوچ تسا ینینزان

۱۱4۷ مشچ هدلاج طخ نسح زا هاگ ۱۱4۷ مشچ هباشم نایع هفرح هب هگ

۱۱4۷ وس ره زا یرطس راچ نیرق هگ ۱۱4۷ وربا راچ ناتب نوچ وا روط

۱۱4۷ نیب هبرجت مشچ هب دیامن رگ ۱۱4۷ نیرب دلخ نوچ اه عطق مه سپ

۱۱4۷ نانب ز دنک طخ فصو زا ملق ۱۱4۷ نازیر لگ هشفنب زا ار هحفص

۱۱4۷ شیوس ره هب لد و ناج زا هتسب ۱۱4۷ شیورب دلج ز اب یعقرب

۱۱4۷ هداشگب هکنآ زین شعقرب ۱۱4۷ هداد شا هداس ریوصت هب ناج

۱۱4۷ لابقا و تلود عقو شکلام ۱۱4۷ لامک رحب نیع راوهش رد

۱۱4۷ ردب ار تلزنم وزع کلف ۱۱4۷ ردق شتآ ز نوزف اما هردص

۱۱4۷ تلود زا سلجم یازفا تنیز ۱۱4۷ ترطف کلم نآ یدهم ازریم

۱۱4۷ شتلاامک زا هک یمارگ نآ ۱۱4۷ شتلااح وحم ریپ ملاع

۱۱4۷ نابز دح تسین وچ شکلک فصو ۱۱4۷ ناسل رسکب دش هدرسفا کلک

۱۱4۷ دحا نمی هب نوچ مامتا تفای ۱۱4۷ دمآ رحس مزع هب مداخ کلک

۱۱4۷ نامز لصا و طبض یپ زا ۱۱4۷ ناشن باسح زا عرصم رهز ناد

۱۱4۷ رای هرهچ هام هب طخ نوچ داب ۱۱4۷ راک ینارماک هار شبحاص

(8)

۳6

فلتخم جنرت هس لخاد رد و دراد هداس هنیمز دلج یلخاد شخب باسح هب فرــشا یلع راثآ نیرتهب زا و هدــش ریوصت ییابیز غرم و لگ Akimushkin and ؛۳۷۲-۳۷۳/۱ ،۱۳۷6 ،یزیربت هداز میرک( دــیآ یم .)Ivanov, 1962, 8

فرشا‌یلع‌ناراپس‌یپ‌و‌نادرگ اش‌-3

زا درب یــپ ناوــت یم فرــشا یــلع هرود ناــشاقن زا نــت دــنچ مــقر زا شاقن دــمحم اهنآ زا یــکی .دــنا هدوب وا ناراپــس یــپ زا اــی و نادرگ اــش عنص« ینعی تــسا هدرک رکذ دوخ مقر رد ار فرــشا یلع مان هک تــسا ،فرشا یلع زا ار دوخ رنه بیترت نیدب و »تــسا فرــشا یلع ز دمحم تسین یداهدمحم زج یسک ،شاقن نیا .تسا هتسناد ،شداتــسا وا رگید درگ اش .تسا هتفرگ »دمحم« شلوا مان زا ار شمقر عجس هک یــشاقن ناــشخرد یاه هرهچ زا دوخ هک تــسا رقابدمحم ای و رــقاباقآ دــنزرف یو .دوــش یم بوــسحم هــیراجاق لــیاوا و هــیدنز هرود یــک لا یاضما و مقر رد زــین وا .دوب هاــشردان رابرد یــشاب شاقن ،یــلعدمحم یلع فطل زا رقاب« :تسا هتفرگ هرهب فرشا یلع شداتــسا مان زا دوخ -داتــسا هریجنز هــب مه و دراد یــبهذم موــهفم مــه هک »دــش فرــشا یدایز راثآ ،رقاب اقآ زا .دنک یم هراــشا فرشا یلع دزن رد یو یدرگ اــش یاه هعومجم و اــه هزوم رد هــک هدنام یــقاب هرــیغ و یــک لا یــشاقن رد .دوش یم یرادهگن تاعقرم و یصوصخ گنر و یک لا یــشاقن رادمان ناداتــسا زا ،فرــشا یلع رگید درگ اــش تــسا راجاق هرود لــیاوا و یرــجه مــهدزاود هدــس مود هــمین نــغور و ماــهیا هدــنرادربرد زــین وا مــقر .قداــصدمحم اــی و قداــصاقآ یــنعی موهفم هــک »دــش فرــشا یلع فطل زا قداص« :تــسا هناگود موــهفم فرــشا یلع دزن رد شا یدرگ اــش رب هراــشا مــه و درادرــبرد ار یــبهذم

زا مــیظع هــنحص ود هــک تــسا یــشاقن ناــمه قداــصاقآ .دــنک یم هاــش نیب( ناردــلاچ گــنج یــنعی نوتــسلهچ یراوــید یاه یــشاقن هاــشردان نیب( لاــنرک گنج و )یــنامثع میلــس ناطلــس و لیعامــسا هدرک ارجا ناــخدمحماقآ روتــسد هب ارــهاظ ار )یــناکروگ هاــشدمحم وً ار ناینامثع اــب ردان گــنج ،قداــص اــقآ .)Texier, 1852, 124( تــسا وا زا .درــک یــشاقن ،دوــش یم یرادهگن ناتــسلگ خاک هزوم رد هــک زــین و اه هزوم رد هرــیغ و نغور گنر و یک لا یــشاقن تروص هب یداــیز راــثآ مه یداهدمحم ،مولعم رارق زا .دراد دوجو یصوصخ یاه هعومجم وا یدرگ اش هریجنز رد ار یدنچ و هتفرگ اه هرهب فرــشا یلع رضحم زا »دش فرشا یلع فطل زا یداه« وا راد عجس مقر .تسا هدرک یرپس وا رگید مقر .دنک یم فرشا یلع دزن رد یو یدرگ اــش رب هراــشا هک دوب یکی رد »تسا فرشا یلع ز دمحم عنص« ،دش هراشا لااب رد هکنانچ .تسا هتفر راکب وا راثآ زا ار ردــپ هفرح زــین وا هــک تــشاد اــضر ماــن هــب یدــنزرف ،فرــشا یــلع ینادملق رد .دوب دوخ هنامز یک لا یشاقن رادمان ناشاقن زا و تفرگ یپ رد ایناتیرب هناخباتک رد هزورــما و دوب ^۲نــمداگ هعومجم وزج رتــشیپ هــک ز« مقر تــسا یرجه ۱۲۱۷ لاــس هب طوبرم و دوــش یم یرادهگن ندنل رد .)Diba, 1989, 149( تــسا هدــش تبث »اضر دمآ فرــشا یلع بلص غرم و لگ شقن اب ینادملق مه یزیربت هداز میرک یصوصخ هــعومجم هدش تبث ۱۲0۲ »موحرم فرشا یلع نب اضر« مقر ،نآ رد هک دراد دوجو هک »موحرم« هملک زا دیاش .)۳6۹/۱ ،۱۳۷6 ،یزیربت هداز میرک( تــسا هب یرجه ۱۲0۲ لاس رد فرشا یلع هک تفایرد ناوتب ،هدمآ مقر نیا رد هدوب هدیشک کاخ باقن رد خر خیرات نیا زا شیپ لاس دنچ ای و یگزات .تسا هدرک رکذ شمقر رد ار نآ ،ردپ هب مارتحا ضحم شدنزرف و تسا

‌مقر«‌مقر‌اــب‌،فرــشا‌یلع‌راک‌،یطخ‌هخــسن‌1‌دلج‌-10‌رــیوصت .ندنل‌،یلیلخ‌رصان‌هعومجم‌،»1168‌فرشا‌یلع‌نیرتمک

‌،فرــشا‌یــلع‌هویــش‌هــب‌،هــنیآ‌باــق‌تــشپ‌-8‌رــیوصت .ندنل‌،یلیلخ‌رصان‌هعومجم

‌دمحم‌دعب‌ز«‌مقر‌اب‌،فرشا‌یلع‌راک‌،هنیآ‌باق‌-9‌ریوصت .ندنل‌،یلیلخ‌رصان‌هعومجم‌،»تسا‌فرشا‌یلع

(9)

۳۷

دوب هیمروا راشفا هفیاط زا ،یک لا راثآ هتسجرب شاقن ،فرــشا یلع ناهج هب مــشچ یرجه مهدزاود هدــس مود ههد رخاوا رد ابیرقت هــکً ای و دنمرنه یاه هداوناخ زا وا هداوناخ هک دــسر یم رظنب .دیاــشگ یم رفن ود ،فرــشا یلع زا ریغ هب مک تــسد نوچ دــشاب هدوب تــسودرنه ییاناوت ،یــشاقن نف رد هداوــناخ نیا زا هــک میــسانش یم زــین ار رــگید رتهک ردارب املــسم( فرشا ردارب یکی .دنا هداد ناــشن دوخ زا یفرگــشً تمدخ هب ناجیابرذآ رد ازرــیم سابع دزن رد هک تــسا یدروــهللا ،)وا لصاح و دوش یم لوغشم یو نایفارطا و وا زا یشاقن هب و دزادرپ یم و هداتسیا تلاح هب ار وا هک ازریم سابع زا تسا ییولبات ،وا یوم ملق دنمرنه تیصخش نیمود .تسا هدرک یشاقن ییابیز و راقو لامک رد تسا یومرا راــشفا یــشاب شاقن نــسحلاوبا اقآ ،فرــشا یلع هداوناخ .دوش یم هدرمشرب راجاق راگزور شاب ه ّکی ناشاقن زا هک دیآ یم ایند هب یرورپرنه هداوناخ نینچ رد فرشا یلع ،ریدقت رهب ناهفصا هب ،یکدوک نارود و هیلوا میلاعت ندنارذگ زا سپ تسادیپ و نب یلعدمحم - راــبرد ناــشاقن زا یــکی رظن تــحت اــجنآ رد و دور یــم لاــس رد یو ،تــسا ملــسم هــچنآ و دــنیب یم مــیلعت - کــیب لادــبا ،یزــیرین دــمحا هارــمه و هتــشاد روــضح ناــهفصا رد یرــجه ۱۱44 یشاقن هیلح هب ار ینادملق ،نیسح ناطلس هاش رابرد یــشاب طاطخ .تسا هتشون یزیرین دمحا زین ار نآ طوطخ و هتسارآ ناهفصا یرارقیب و یگتفــشآ هنامز ،دــعب هب یرــجه ۱۱۳5 لاــس زا ناهفصا ،ناغفا دومحم یرادرس هب هنغافا زا یرامش .دوش یم عورش نایناهفصا یتخبدب و رقف یارب یدمآرد شیپ و دنشک یم راصح هب ار تــسا یوفص تردق یــشاپورف ،ناهفصا هرصاحم هجیتن .دنوــش یم ناکت اهنآ هاگــتخت یعامتجا یاــه هاگیاپ هــچنانچ .). ـــه۱۱۳5 لاــس(

.دروآ یــم یــپ رد ار یــلاها زا رــفن نارازــه گرــم و راتــشک و دروــخ یم راوــس دارم بــسا رب یدنچ ،ناغفا فرــشا وا زا سپ و ناــغفا دوــمحم سپ .دننک یم یــسایس تردق ینوگرگد هاگنلاوج ار ناریا و دنوــش یم یاعدا ،مود بــسامهت هاــش وا دنزرف ،نیــسح ناطلــس هاــش گرم زا و شوت هــن و دراد رایتخا رد یــماظن تردــق هن یــلو دــنک یم تنطلــس یــگتخیراو و یگتفــشآ طیارــش نــینچ رد .یــگنادرم و یــحور ناوــت نادیم هب اــپ ،ردان ،ناــسارخ درویبا راــشفا هفیاط زا یدرــم ،یــسایس بــسامهت هاــش ماــن هــب تــسخن .دــنادرگ یمرب ار هــنحص و دراذــگ یم هنحص زا ار هــنغافا ،دنک یم ناماــسب ار عاضوا و دــنز یم ریــشمش مود ناینامثع سپس و دناــسر یم یبسن یــشمارآ هب ار ناــسارخ و دنار یم یعیبط یاهزرم هــب ار ناریا یاــهزرم و دــبوک یمورف نارــیا برــغ رد ار نیتسخن یاه لاــس نامه زا ،ردان .دناــسر یم نایوفص رادتقا نارود ،یوفص ناگدنامزاب زا رگید هک دوــش یم هجوتم دوخ یماظن تیلاعف یبآ ،رابتعا ثــیح زا هچ و رادــتقا ظاحل هــب هچ ،مود بــسامهت هاــش دنک یم دی علخ تردق زا ار یوــفص نادناخ ،ور نیا زا .دوــش یمن مرــگ ،داینب نیمه رــب و ). ـه ۱۱48( دنز یم هــیکت تنطلــس هکیرا رب دوــخ و زا یکی ینابرق دعب یدنچ اما ،دنیــشن یم تردق دنــسم هب ار یدنچ ،ناریا و دتفا یم توبات هب تخت زا و دوش یم دوخ نایرابرد سیاــسد

هجیتن

.)۱۱60 یناثلا یدامج ۱۱( ددرگ یم یگتفشآ و یگدیروش راتفرگ رگید راب نــماد ار هــماگنه شــتآ و دــنیآ یمرب مــه هب بــلط تردق ناــناخ ار ناهاوخدب یــتدم یارب ،ناــناخ نیا زا یــکی ،ناخ مــیرک .دــننز یم رب یوفص نادــناخ زا موــس لیعامــسا هاــش ندرک ملع اب و دنز یم رانک اب زاریش رد ۱۱۹۳ رفص ۱۳ ات و ). ـه ۱۱۷۹( دنک یم هیکت تنطلس هکیرا توق شناگدنامزاب ،وا گرم زا سپ .دنار یم تموکح یبــسن یــشمارآ هب و دننابنج یم تــسد تردق بــسک یارب و دــنریگ یم یناوختــسا و هدرورپ کمن هک ،ناخدمحم اقآ ،رگید یعدم اما .دنتفا یم مه ناج لیا توق هب و دنک یم گنت اهنآ رب ار هصرع ،تسا یناخمیرک هاگتسد رانک دوــخ هار رــس زا ار نایعدم یــمامت و دوــش یم ردــقلا بلاــق راــجاق

ًامــسر ،یتختیاپ هــب نارهت ملاــعا اــب ،یرــجه ۱۲00 لاــس رد و دــنز یم .دنک یم هنحص دراو ار راجاق تنطلس و یراذگ جات ندیرغ و دــنک یم یگدنز فرــشا یلع هــک تــسا یطیارــش نینچ رد هبرجت و سح ،لد و ناج هب ار راگزور یامرــس و امرگ و نامــسآ یاهربا هب ،نایوفص نداتفارب زا سپ وا هک تسادیپ تاراشا یضعب زا .دنک یم دوخ ناراپس یپ و نادنمرنه زا یضعب هارمه و ددنویپ یم ردان یودرا یا هنادنمرنه عقرم ،رقابدمحم و قداصدمحم ،یداهدمحم نوچمه یردان هاگتــسد نارورپرنه زا هــک یدابآرتــسا ناخ یدهم ازرــیم یارــب یلعدمحم یرای و کمک اب ،راکنیا تسین دیعب و دهد یم بیترت ،تسا زا سپ .دــشاب هــتفرگ تروــص وا داتــسا ،یــشاب شاقن کــیب لادــبا نــب هب ناخ میرک یاه یــشکودرا زاغآ و یرجه ۱۱60 لاــس رد ردان نداتفارب نــسحدمحم نیب یلبند هفیاط ناناخ ناجیابرذآ رد ،فلتخم یحاون ینعی اــهنآ زا یــکی زــج دــنریگ یم ار اــهراجاق فرــط ،ناــخمیرک و راــجاق ار یلبند کیب دمحا ،یــنادردق یارب زا ناخمیرک .یــلبند کیب دــمحا راذگ او وا هــب ار یوخ تلایا تــموکح و دزاــس یم بقلم یناخ بــقل هــب هتفگ رگ ا .دهد یم خر یرجه ۱۱64 لاس یلاوح رد هعقاو نیا .دنک یم ناخدمحا دزن رد ار یتدم فرــشا یلع هک میریذپب ار یزیربت هداز میرک یدنچ هک دشاب هدوب اه لاس نیمه رد دیاب یم ،هدنارذگ یوخ مکاح ناخدمحا دزــن رد و دــنک یم رفــس دوــخ یدادــجا و اــبآ نیمزرــس هــب ار .دوــش یم برقم ،هدوب مــه تــسودرنه و رورپ بدا ،موــلعم رارــق زا هــک و ددرــگ یمرب ناــهفصا هــب اــهدعب فرــشا یــلع هــک دــسر یم رــظنب زا عبانم نوچ دشاب هتفر دنز ناخمیرک دزن زاریــش هب هک تــسین دیعب یناخ میرک هاگتسد رد رقاباقآ و قداصاقآ نوچمه وا نادرگ اش روضح هک تــسادیپ فرــشا یلع راثآ رد دوجوم خیراوت زا .دــنا هدرک تــبحص تــسین دیعب .تــسا هتــشاد یرنه تیلاعف یرجه ۱۱۷0 هــهد اــت یو ک اخ باقن رد خر ).ه۱۲0۲(یرــجه مهدزیــس هدــس لیاوا رد یو هک .دشاب هدیشک ات نادملق زا -یــک لا یاه هنیجنگ شاــقن ناوــت یم ار فرــشا یــلع رتشیب ،فرشا یلع زا هدنامزاب راثآ .دیمان -دلج ات هنیآ باق زا و هبعج تسادیپ .تسا ییارآدلج و هبعج و هنیآ باق ،یراگن نادملق لماش یا هژیو هقلاع تــعیبط یاه ییابیز و غرــم و لگ هــب ،فرــشا یلع هــک ار یباداش و یگدنز روش زا راشرس تعیبط ،شراثآ رتــشیب رد و هتــشاد

(10)

38

۱3۹۷ راهب ،۱ هرامش ،۲3هرود ‌یمسجت‌یاهرنه‌-‌ابیز‌یاهرنه‌هیرشن

اه‌تشون‌یپ 1 John Pope Hennessy.

2 Godman.

عبانم‌تسرهف ،یضیف هرــهز هــمجرت ،ژاــتیمرا هــنیجنگ یــناریا یاــه هراگن ،)۱386( اووــمادآ

.نارهت ،رنه ناتسگنهرف .نارهت ،تمس ،۲ دلج ،یناریا یرگراگن ،)۱38۹( بوقعی ،دنژآ .نارهت ،ریطاسا ،راشفا جریا پاچ ،راثلآاو رثآملا ،)۱363( هنطلسلادامتعا .نارهت ،ریطاسا ،۲ دلج ،ناسیونشوخ راثآ و لاوحا ،)۱363( یدهم ،ینایب .ریبکریما ،ثدحم مشاهریم پاچ ،رذآ هدکشتآ ،)۱3۷8( رذآ ،یلدگیب زیورپ همجرت ،ناریا یاهرنه ،هیرف رد »یک لا ریز یشاقن« ،)۱3۷4(لایل ،ابید

.نارهت ،زور نازرف ،نابزرم ،گنراک ،ییاخــس یعیفر هبادوــس همجرت ،یک لا راثآ ،)۱386( نایلوج ،یبار

نارهت ،یهلادبع و زابک اپ همجرت ،ناریا رنه ناــشخرد یاه جوا ،)۱3۷۹( نــسنیبار

.نارهت ،هگ آ ،ریبکریما ،راــشفا جرــیا پاچ ،ناــشاک خــیرات ،)۱356( مــیحرلادبع ،یــبارض

.نارهت لوسرلادبع حیحصت ،راربلاا هیلست و رارحلاا هبرجت ،)۱34۹( یلبند قازرلادبع

.زیربت ،روپمایخ ،ناریا مــیدق ناــشاقن راثآ و لاوحا ،)۱3۷6( یــلعدمحم ،یزــیربت هداز مــیرک

نارهت ،یفوتسم ،۲ دلج هاگــشناد ،یوــضر سردــم حــیحصت ،خــیراوتلا لــمجم ،)۱356( هناتــسلگ

.نارهت ،نارهت یــیابطابط اــضرملاغ شــشوک هــب ،دارــم نــشلگ ،)۱36۹( یراــفغ یفوتــسم

نارهت ،نیرز ،دجم یاــیند ،یرداــن یارآ مــلاع خــیرات ،)۱368(یدابآرتــسا ناــخ یدهم ازرــیم

.نارهت ،باتک Canby, Sh )1993(, Persian Painting, British Museum, London Diba, L )1989(, Persian Painting in the eighteen century, Muqarnas, PP. 147-160.

Diba, L )1999(, Persian Royal Painting, Tauris, London- New York.

Grek Akimushkin Ivanov )1962(, Album of Indian and Persian Min- iature, Sirocco, Moscow.

Robinson, B )1993(, Studies in Persian Art, Vol. II, Oxford Univer- sity, London.

Texier )1852(, Description de L’Armenie…, Paris.

هدوشگ هدننیب یور هب ار تعیبط یاه ییابیز هچیرد و هدرک مسجم و یزاــس شغرم و یراک لح و ریعــشت و عیصرت و بیهذت رد وا .تــسا راکب دوخ راثآ رد ار اهرنه نیا یمامت و هتــشاد مات یتراهم ییارآ نغور یاــه یزادرپ شقن و یاــه یراگن نادملق تــقیقح رد .تــسا هــتفرگ و یعیبط ناهج زا یدوــمن ،شیاه ییارآدلج زــین و وا هــنیآ یاــه باق

رــس یو راو کیتنامر یزادرپ لایخ جوم ریز زا هک تــسافصم تعیبط یور یاج هب هک تــسناد ییاه هراگن ار اهنآ ناوــت یم و تــسا هدروآرب .تسا هدش ارجا اهدلج و اه هنیآ باق و اه نادملق یور رب ،ذغاک