شیوه تبریز مکتب ترکمان

(1)

۲۹ ۴0 - ۲۹ تاحفص

*نامکرت‌بتکم‌زیربت‌هویش

**دنژآ‌بوقعی .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یمسجت یاهرنه هدکشناد ،یساکع و کیفارگ هورگ داتسا )۹6/۱۲/۱۲ :ییاهن شریذپ خیرات ،۹6/۱0/۱۷ :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ تاره یرنه نوناک لیدب ،ولنویوق قآ بوقعی ناطلس تنطلس یاه لاــس ینعی ه88۳-8۹6 یاه لاــس رد زیربت یرنه نوناک یرنه و یبدا لفاحم و سلاجم ،بوقعی ناطلس یرنه نوناک ،همه زا شیپ .دوب ) ه8۷5-۹۱۱( ارقیاب نیسح ناطلس نامز رد تاعقرم ،تارامع ،اه هراگن هخــسن ،هرود نیا زا هدنامزاب راثآ عبتت .دــش هدیهوژپ یو نامز نادنمرنه و نارورپرنه و وا یملع و صحف ،تفرگ یم تروص تاره بتکم اب تباقر رد یگلمج هک اهنآ دیلوت تیفیک و راثآ نیا یاه یگژیو .دوب تاموزلم زا ،هریغ و ،نوناک ود نیا نیب هک دوب نآ زا یک اح تاره و زیربت یرنه نوناک ود تادیلوت و نادنمرنه دروم رد هژیوب ،هلصاح جیاتن .دش هلصاح جیاتن رد ،ارقیاب نیسح ناطلس رابرد اب بوقعی ناطلس زیمآ تدوم و هناتسود طابترا .دوب راک رد ،نایع و ناهنپ یتباقر تفایزاب و ینوچ و دنچ تیفیک اب ،اه هداد و اه هتفای لیلحت و هیزجت شور زا ،شهوژپ و یــسررب نیا رد .تــشاد روخ رد یــشقن نیا اب .تــسا هدــش هدافتــسا )ییارچ( لیلحت و )یگنوگچ( یبایزرا )یتــسیچ( فصو هتفات مه رد دنیآرف هــس زا هدمآرب تایئزج .دمآ زارف ولنویوق قآ بوقعی ناطلس هرود رد زیربت یرنه نوناک زا امن لک و ایوگ یریوصت ،یملع درکیور و ییارقتسا شور

یدیلک‌یاه‌هژاو .یمزراوخ میرکلادبع ،دمحم ناطلس ،یسینا میحرلادبع ،دمحم شیورد ،بوقعی ناطلس تاعقرم ،یبوقعی یخیش

.تسا هدیسر ماجنا هب نارهت هاگشناد رد هک تسا ناونع نیمه تحت هدنراگن یشهوژپ حرط زا هتفرگرب هلاقم نیا*

.E-mail: yazhand@ut.ac.ir ،0۲۱-66۴۱5۲8۲ :سکفلت**

۱۳۹۷ ناتسمز ،۴ هرامش ،۲۳هرود ‌یمسجت‌یاهرنه‌-‌ابیز‌یاهرنه‌هیرشن

(2)

۳0

تردق ود نــیب ،یرجه مــهن نرــق مود هــمین رد ،نارــیا نیمزرــس رد گرزــب ناــسارخ ینعی نآ یقرــش شخب .دوــب هدــش میــسقت بــیقر

-۹۱۱ کــح( ارــقیاب نیــسح ناطلــس یگدرکرــس اــب ناــیرومیت راــیتخا برــع قارــع و رــکبراید ،ناــجیابرذآ یــنعی نآ یــبرغ شــخب و ) ه 8۷۳ -8۹6 کــح( بوقعی ناطلــس یگدرکرــس اــب اــهولنویوق قآ تــسد رد ،شخب ود ره رد تاــیبدا و رنه شرتــسگ و طــسب دنور .دوــب ) ه 88۳ ناطلــس .دوــب ریگمــشچ ،ناینیــشیپ یاهدرواتــسد زا یرــیگ هرهب اــب ،نارعاــش ،نادنمرنه زا یرامــش روضح زا یریگ هرهب اب ارقیاب نیــسح یاه تنس ی هدنهد همادا ،یدامتم یسلاجم یزادنا هار و نایناوید ناطلــس .دــش یم بوــسحم نیــشیپ راودا یــناوید و یــبدا و یرــنه و ،نایناوید و نارعاــش و نادنمرنه روضح زا یبای هرهب اب مه بوــقعی یریگیپ رد هدنزاــس یــشقن ،هزادنا کی هب ،یلاوتم یــسلاجم یرازگرب یرنه نوــناک ود نــیا .تــشاد یــناوید و یــبدا و یرــنه یاه تنــس بدا و رــنه مــلاع رد ریگمــشچ یــتایبرجت ،)زــیربت و تارــه( یــبدا و

ود نیا .دــیماجنا هرود نــیا رنه و گنهرف یاــقترا هــب هــک دــنتخودنا ار یبدا و یرــنه ییوج یرترب .دندوب مــه اب تباقر رد هراوــمه نوــناک یمارگ ار مــلع و بدا و نــف لها .دــنتخیگنا یمرب دوــخ یاــهرابرد رد رد ار هــشیدنا و رــکف باــبرا و نادــنمرنه اــب ترــشاعم .دنتــشاد یم و لام هــب ار اهنآ و دــنداهن یم مارــتحا و عقو شــیوخ یرــنه ســلاجم رگیدکی نارونخس و نادنمرنه ات دندرک یم شلات .دنتخاون یم تمعن نیمه .دنروآرد دوخ یرنه نوناک و رابرد تمدخ هب زازعا و مارک ا اب ار مود هلحرم ،نارــیا قرــش رد هک دوب یرنه نوناک ود نــیا هدوتــس ِراک زا هدنک آ یــبتکم مه نارــیا برــغ رد و دیــشخب ماود ار تارــه بــتکم رد عبتت و صحف هب ،ماقم نیا رد .دروآ زارف ار نامکرت تولاح و فطل هک دوش یم هتخادرپ زیربت رد بوقعی ناطلس یگنهرف و یرنه نوناک .تسا هتسیاب یشهوژپ و تافتلا روخرد

همدقم

رورپرنه‌ماقم‌رد‌بوقعی‌ناطلس‌-1

زــیربت رد 88۲ لاــس رــطف دــیع بــش رد وــلنویوق قآ نــسح نوزوا هدرپــس ک اخ هب ،وا دوخ یاه هتخاــس زا ،هیرصن غاــب رد و تــشذگرد هب زیربت رد دوب زاریش مک اح هک لیلخ ناطلــس وا رت گرزب دنزرف و دــش نایغط اب و دیشکن لوط یهام شش لیلخ تنطلس .تسشن وا یاج لاس رخلآا عیبر ۱۴ رد و دش وربور رکبراید مک اح کیب بوقعی شردارب ناطلــس ناونع اب کیب بوقعی و دیــسر لتق هــب وا اــب گــنج رد 88۳ ؛دعب هب 5۷۱ ،۱۳۴۹ ،وــلمور( تــخادرپ تموکح هــب زــیربت رد بوــقعی لاس ات بوقعی ناطلس .)۳6۳ ،۱۳6۳ ،ینیوزق فیطلادبع نب ییحی مارآ هبسنلاب یتنطلس وا .درک تنطلس لاس هدزاود تدم هب ه 8۹6 و دزی و زاریــش و ناهفصا اــت ناریا برــغ زا یمهم شــخب هــب و تــشاد .دوب مک اح نامرک نیــسح ناطلــس تنطلــس یاه لاــس اــب وا یــنارمکح یاه لاــس تروص هبتاکم ،ود نــیا نیب یهاگ و تــشاد تنراقم تارــه رد ارــقیاب لاس رد ارقیاب نیــسح ناطلــس هک تــسا یبوتکم هلمج زا .تفرگ یم و قاــفو رــب هولاــع نآ نــمض و دــسیون یم بوــقعی ناطلــس هــب ه 8۹۱ مسارم تبسانم هب تاره ناغاز غاب رورــس و نشج زا ،یو اب یتــسود دراد یــم تــبحص یو یارــب نادــنزرف یاــیاده و نادــنزرف جاودزا وا هب بوــقعی ناطلــس هــک یــباوج زــین و )۲۴۳-۴۴ ،۱۳۲8 ،یــجنخ(

.)۲۴۴-۴5 ،نامه( دهد یم ناریپ سافنا زا ات« دریگ یم میمصت بوقعی ناطلــس لاــس نیا رد یفطل و شزاون یماج نمحرلادبع هب« و دنک »یدادمتــسا ناــسارخ هب فورعم یتبرش دمحم ظفاح طسوت ور نیا زا .)۲۴6 ،نامه( »دیامن یراعشا وا سلاجم رد نمحرلادبع دماحم و حیادم زا هک یماج ظفاح دتــسرف یم هفحت ناونع هب یخرهاــش هکــس رازه هد غلبم ،دناوخ یم ار لاــسبا و ناملاــس یوــنثم ،باوــج رد زــین یــماج .)۲۴۷ ،ناــمه(

:ریز علطم اــب دیارــس یم وا حدم رد یا هدــیصق و دزادرــپ یم وا ماــن هــب نم ماشم رطعم تخاس و دیسر دصاق

نتخ هفان رگم تشاد همان نیچ رد مــجنم( دــنک یم هــیصوت فاــصنا و لدــع هــب ار بوــقعی ناطلــس و

.)۱66 ،۱۲85 ،یشاب بوــقعی ناطلــس تــمزلام رد ار یــتدم هــک یــجنخ ناــهبزور یو هرود یــخیرات عــیاقو رد ار یــنیما یارآ مــلاع باــتک ،دــنارذگ یم یا هراپ و دراد یدایز نانخــس دوخ وا بقانم و مراکم رد .دــسیون یم هکنیا و دــهد یم صاصتخا یو هتــسجرب تافص هب ار دوــخ باــتک زا توق و تعاجــش ؛تــسا رادروخرب یبــسن تــللاج و یبــسح مراکــم زا شناد رد و تــسا هرهــش یدرمناوج و مرک و تحامــس رد و دراد وزاب عرــش تیوقت رد هراومه ،تــسا لــماک ییارآ نخــس و عــبط تــفاطل و ینیوزق فیطلادبع نب ییحی .)دعب هب ۴0 ،۱۳8۲ ،یجنخ( دشوک یم تشاد مامت تبغر رعش هب« :دیوگ یم وا تافص زا خیراوتلا بل رد مه و دیاصق بناوج و فارــطا زا و دنتفرگ مامت قــنور وا تــلود رد ارعــش و ولمور نسح .)۳6۳-6۴ ،۱۳6۳( »دنداتسرف زیربت هب ،دنتفگ حیادم ود و لاس هدزاود ار شتنطلــس مایا و لاــس تــشه و تــسیب ار وا رمع دش عونمم )تاجارخا( اه یناتس هدایز ،وا نامز رد هک دسیون یم هام و رعــش و دــش یمن هتفرگ مدرم زا یرگید زیچ یــعقاو تاــیلام زا رــیغ و .)6۲۷ ،۱۳۴۹( تشاد مامت جاور یرعاش یسراف عبانم .تــسا زیگنا تفگش بوقعی ناطلــس گرم ناتــساد هاش قوجلس وا ردام هکنیا .دنراد هراشا وا ندش مومــسم تایئزج هب رد .دنک مومسم ار نسح نوزوا دنزرف ازریم حیسم تــساوخ یم مگیب شردارب قافتا هب بوقعی .درک لخاد مس هدرک بآ رد یسیق هک یفرظ هاــش قوجلس .دندروخ ار تبرــش و دندمآ نوریب مامح زا کب فــسوی

(3)

۳۱

نامکرت بتکم زیربت هویش

دندرم مس نادب هس ره و دیشون تبرش نآ زا ضارعا یور زا زین مگیب :دورس هعقاو نیا رد رعاش ییانب .)6۲6-۲۷ ،۱۳۴۹ ،ولمور(

یراثآ بوقعی زا هن مدید ناشن فسوی زا هن یراب ار بوقعی دش هچ دش مگ را فسوی نازیزع :دورس ناسارخ رد ار ریز رعش مه یماج انلاوم و دیپط بوقعی قوش ز نم لد یرمع دیدن بوقعی یور و تفرب بوقعی دیسر بوقعی مغ زا نم هب هک یجنر ،فــیطللادبع نــب یــیحی( دیــشکن فــسوی مــغ زا بوــقعی زــگره

.)۳65 ،۱۳6۳ یعون هــب بوــقعی ناطلــس لــتق تاــیئزج ،ناــیزین و همانرفــس رد ناطلــس رــسمه ،همانرفــس نیا هتــشون هبانب .دوــش یم حیرــشت رگید ور نیا زا .دوــب رابرد مــشتحم ناریما زا یکی هتخابلد اــفخ رد بوــقعی مهارف نــیگ آرهز نیرز یرغاــس و ماــج .دمآرب ناطلــس لــتق ددــصرد مامح زا شا هلاــس هن و تــشه دنزرف هارمه بوقعی هک یماگنه و درک نامگدب شرــسمه تاکرح هب ناطلــس و داد وا هب ار ماج ،دمآ نوریب نآ زا یرادقم نز و درک تبرش ندیشون هب فیلکت ار شرــسمه و دــش نآ زا مه شدنزرف و بوقعی ناطلس و داد ناطلس هب ار ماج و دیشون .)۳۹۹-۴00 ،۱۳۴۹( دندرم و دندــش مومــسم نت هــس ره و دندیــشون و تــشذگرد جاــغآرق لزــنم رد 8۹6 رــفص هاــم ۱۱ رد بوــقعی ناطلــس یاه هتخاس زا هک هیرصن دجسم رد و دندرک لقتنم زیربت هب ار وا دسج دسج ،یوفص لیعامسا هاش نامز رد .دندرپس ک اخ هب ،دوب وا دوخ .)۴۲0-۲۱ ،۱۳8۲ ،یــجنخ( دنتخوــسب و دــندروآ نورــیب رــبق زا ار وا

بوقعی‌ناطلس‌راثآ‌-2

دوب تــشهب تــشه ترامع ،زیربت رد بوقعی ناطلــس مهم راــثآ زا دندوب هدنکفا ناینب زیربت دابآ بحاص غاب رد یرجه 8۹۱ لاــس رد هک ناطلــس راــثآ زا مــه ار لامــش غاــب و داــبآ ترــشع غاــب .)۲۱۹ ،ناــمه(

تــشاد ترهــش تاغاب ترثک و اوه تفاطل هب هــک دنا هتــشون بوــقعی تــشه خاک تخاــس ،ناــیزینو همانرفــس رد .)6۲۷ ،۱۳۴۹ ،وــلمور(

ناطلــس هرود رد ایوگ و هدــش هداد تبــسن نــسح نوزوا هــب تــشهب یور رب یغاب طسو رد خاک نیا .تسا هدیسر لامک و مامتا هب بوقعی رارق ینادوان خاک ماــب زا هــشوگ ره .دوب هدــش اپرب یا هبطصم اــی هــفص نورد .دوب اهدژا اه نادوان لکش .تخیر یم ورف نآ زا بآ هک تشاد یتاعوضوم هــک تــشاد یراوــید یــشاقن ،گرزــب رلااــت فقــس ود ،خاک رد ینامثع ناریفــس روضح ،ناگــناگیب اب ناــیناریا یاــه گنج نوــچ راکش ریواصت ،یسراف یابیز طوطخ اب ارجام حرش و نسح نوزوا دزن یرامش ریواصت و یراکش نیهاش و یزات یاه گــس و ،نــسح نوزوا رلاات فقس .تفرگ یمربرد ار هریغ و ندگرک و لیف نوچمه تاناویح زا ،نارگید و ورابرابافازوج( دوب هتفای نیذآ لاط بآ و دروجلا اب مه گرزب و دجــسم نآ رد هک تــشاد دوجو ینادیم خاک رانک رد .)۳8۹ ،۱۳۴۹ هدش هتفگ .دوب لین و لاط و چگ اب اهنآ شیارآ و دندوب هتخاس یناتسرامیب .دندرب یم رــسب ناتــسرامیب رد نایاونیب ،نارامیب زا نت رازه زا شــیب یا همان فقو داوــس یناود نیدلا للاــج انلاوم زا هــیملق هلاــسر رد یهجو نــیرتابیز هب ظــفاح ناوید بوــقعی ناطلــس رما هب هــک تــسا

نابلاط« ات دوب هدرک فقو ظفاح دقرم هب ار نآ و دوب هدش ییارآ باتک .)6۴۹ و 6۴8 ،۱۳5۱ ،نوارب( »دندرگ دنم هرهب نآ قیاقح ضیف زا قداص

یبدا‌لفحم‌-3

تشاد رعش عبط دوخ و تشاد مامت یتفلا رعش اب بوقعی ناطلس یو هب تبــسن هــک ازریم ماــس .دوــب زاونرعاــش مــه و رعاــش مــه یــنعی ضیضح زا رعش رتخا ،یو تفلاخ نامز رد« :دسیون یم ،تسا نیبدب یرماس تلم نوچ یرعاش و رعــش هویــش و هدیــسر ایرث جوا رد طوبه یوره یرخف .)۱۷-۱8 ،۱۳۱۴( »تفای ترهــش لیئارــسا ینب نایم رد :یعابر نیا هلمج زا ،دنک یم لقن ار یتایبا یو زا نیطلاسلا هضور رد

منیب یم مک تابث و رد هک ملاع منیب یم مغ رازه شحرف رهز و شفرط ره زا هک تسا یطابر هنهک نوچ منیب یم مدع نابایب هب یهار یو یتسود یواح نآ تایبا زا یکی هک دروآ یم وا زا ار یلزغ سپس

.تسارقیاب نیسح ناطلس اب تسام بحم ناج و لد ز نوچ تاره هاش .)65-6 ،۱۳۴5( هاگراب دنقرمس تخت هب ندز مهاوخ هــلمج یف رــنه و بدا و مــلع ،بوــقعی ناطلــس تنطلــس هرود رد رابرد .دــش یم لیلجت و تیامح رنه و بدا باــبرا زا و تــشاد یــقنور زا هک یروط هب دوب نارعاــش و نارونخــس زا یرایــسب عامتجا لحم وا دندروآ یم زیربت راــبرد هب ور تارــه رابرد زا یتح و نارــیا طاــقن یــصقا رادروخرب بوقعی ناطلــس تیامح و رابتعا زا دوخ مهــس هب کی ره ات ریم .دندورــس یراعــشا و دیاصق وا هاــج و نــسح رد نارعاــش .دنوــش ار نارعاــش زا یرامــش ،دوــخ ســیافنلا ســلاجم رد یــیاون ریــشیلع یرورــپ بدا بــهاوم زا و دنتــشاد روــضح وا راــبرد رد هــک درــب یم ماــن انلاوم ،یــئامه اــنلاوم ،یــنیوزق یــکهد شــیورد .دــندوب دــنم هرهب وا اــنلاوم ،یــیافو اــنلاوم ،یــنایب اــنلاوم )ارعــشلا کــلم( یــمق یدیهــش

‌،زیربت‌،بوقعی‌ناطلــس‌هناخباتک‌،وــگ‌یکرت‌یمزراوخردیحریم‌رارــسلاا‌نزخم‌حولرــس‌-1رــیوصت .لوبناتسا‌یارس‌یپاقپوت‌،883‌لولاا‌یدامج25

(4)

۳۲

،یرهاط اــنلاوم ،یتافص اــنلاوم ،یهگ آ اــنلاوم ،یقرغ اــنلاوم ،یــمرخ انلاوم ،یقیفــش انلاوم ،یک لاه انلاوم ،یــقیقر انلاوم ،یرهظم اــنلاوم انلاوم ،یــسمش انلاوم ،یئادف انلاوم ،یناغفاباب انلاوم ،یزیربت یــناف ،یطوط انلاوم ،یــحور انلاوم ،یناریح اــنلاوم ،یلوبق اــنلاوم ،یــنطاب ریما ،یــضایب اــنلاوم ،یــحتف اــنلاوم ،یــبیصن اــنلاوم ،یــمتاخ اــنلاوم یلها انلاوم ،ییانف رــیم ،دوعــسم هجاوخ ،للها تیانع هاــش ،نویامه بوقعی ناطلس یبدا لفحم رد هک دندوب ینارعاــش هلمج زا یزاریــش .)۲۹0-۳۱۲ ،۱۳6۳( دنتشاد روضح اــنلاوم ،تارــه زا یــیانب اــنلاوم ،دنقرمــس تــیلاو زا فراــع اــنلاوم زا نویامه ریما و زاریــش زا یزاریــش یلها انلاوم ،مق زا یمق یدیهــش اه تیامح و اه تواخس بوقعی ناطلــس زا و دندمآ زیربت هب نیارفــسا رد ه 8۹۴ لاــس هب ار هناورپ و عمــش یونثم ،یزاریــش یــلها .دــندید .)۴50 ،۱۳56 ،اــفص( درــک ادــها یو هــب و دورــس وا مان هــب تــیب رازــه یگنهرف و یرــنه تباقر زا یا هــنومن ،رــنه و قوذ باــبرا نــیا روــضح بدا لاصخ لولعم یداــیز دودح ات و زیربت و تارــه یرــنه نوــناکود زوسلد روای هک دوب ارقیاب ناطلس و بوقعی ناطلــس تــسود رنه ورورپ .دنتفر یم رامش هب بدا و رنه

یرنه‌لفحم‌-4

ناشاقن‌-فلا نت هــس ،مک تــسد ،بوقعی ناطلــس یرنه لفحم نادنمرنه زا .دمحم ناطلــس ،یبوقعی یخیــش ،دــمحم شــیورد :میــسانش یم ار شــیورد زا اــیوگ یرــیوصت ،ســیافنلا ســلاجم رد یــیاون ریــشیلعریم ناــسارخ یلاها زا دمحم شیورد هک دــسیون یم .دنک یم تبث دمحم ازریم نــموم دمحم )شاــتلکوک( ریــشمه و تــشاد یــکرت أــشنم و دوــب گنر زاغآ رد .دوب ارقیاب نیــسح ناطلــس نب ازریم نامزلا عیدب دنزرف قــشع و دمآرد دازهب داتــسا تمزلام هــب سپــس و درــک یم راک نــغور و رد وا و تــشامگ تــمه وا بــیترت هــب دازــهب و تــفای یــشاقن و رــیوصت رضحم زا ،تلاــغودردیح هتــشون قبط .دیــسر لامک هب ینامز کدــنا .)۳۱۹ ،۱۳8۳ ،تلاــغود ؛۱5۴ ،۱۳6۳( تفرگ اه هرهب مــه رفظم هاــش :تسا هدش لقن وا زا ریز تیب و تشاد رعش عبط دمحم شیورد

دراد یتنحم و درد قشع رد نموچ نونجم اجک دراد یترهش دراد هک یزیچ یقشاع زا وا هک

ناطلــس رابرد ناکرت یاه ماقملااو زا دمحم شیورد هک تــسادیپ ناطلــس هون ازریم نمومدمحم اب هــک یروط هب ،هدوب ارــقیاب نیــسح دــمحم شــیورد هــک تــسادیپ نــیارق زا .دوــش یم ریــشمه نیــسح هب کمک یارــب ه 86۱ لاــس رد وــلنویوقارق قادوــب رــیپ هــک یــماگنه نادنمرنه زا یرامــش هارــمه ،دوــش یم تاره دراو هاــشناهج شردــپ یرنه هاگراک رد و دور یــم زاریــش هب یوره دومحم خیــش نوــچ رــگید لیلخ ناطلــس هک مــیراد علاطا نوــچ .دوــش یم راک لوغــشم زاریــش هــسمخ هخــسن ،دــش زاریــش مــک اح ه 8۷5 لاــس رد هــک وــلنویوق قآ و دمحم شیورد هب ،دوب هدیــسر وا تــسدب قادوب ریپ زا هک ار یماظن یارب زین ار یمزراوخ میحرلادبع و دننک یزادرپریوصت ات درپس یخیش .)Thackston, 2001, 25( تشامگرب نآ باتک .ـه 88۳ لاس رد نسح نوزوا شردپ گرم زا سپ لیلخ ناطلــس

یهاــشداپ یهام شــش و تــسشن تنطلــس تخت هب و تفر زیربت هــب هب اهولنویوقارق نداــتفارب زا سپ دمحم شــیورد ،مولعم رارــق زا .درــک هب بوقعی ناطلــس تموکح عورــش اب و دمآرد اهولنویوق قآ تــمدخ یتنطلــس هناخباتک یرنه هاگراک نادــنمرنه وزج و تــسویپ وا راــبرد نداتفارب زا ســپ دــمحم شــیورد هــک تــسادیپ نــیارق زا زاــب .دــیدرگ یرــنه هاگراک رد و دــیآ یمرد ناــیوفص تــمدخ هــب اــهولنویوق قآ زا هــک دــنک یم تــیبرت ار ینادرگ اــش .دوــش یم راک لوغــشم هــناخباتک وا .تــسا یدیــشر خیرات بــحاص تلاــغود ردــیح ازرــیم اــهنآ هــلمج ریقف داتــسا هک دمحم شیورد اــنلاوم« :دــسیون یم شداتــسا هراــبرد هاش زا هکلب درادن لثم ملق یکیرابرد .تسا رفظم هاش درگ اش ،تسا تفرگ .درادن تحلام و یگتخپ مادــنا نادنچ اما ،هدنارذگ زین رــفظم یریش تسا هتخاس یراوس تروص یو .دزاس یم ماخ رایسب ار ریگ و »دنام یم جنرب کی دح رد نآ عومجم .تــسا هتــشادرب هزین رــس رب ار و دمصلادبع و یلعدیــسریم هارمه هب دمحم شیورد .)۳۱۹ ،۱۳8۳(

هاگراک دراو و دیسر دنه هاشداپ نویامه تمدخ هب دلجم رخف انلاوم تــسا تــسد رد یو زا هک تــسا یربخ نــیرخآ نــیا و دــش وا یرــنه .)6۹ ،۱۳8۲ ،تایب(

یرعاش زا یماس هفحت رد .دنتــسه تک اس عبانم ،یخیــش هرابرد رد و دوــب لدب یب یــشاقن رد هک دوــش یم دای ینامرک یخیــش ماــن هــب

:تسوا زا تیب نیا و لمکم ییلام دنام ار هتفخ رام تا هرط .)۲۷۷ ،۱۳8۴( دنام ار هتفه ود هام ،هرهچ مــه دــیعب و مــینادب یــکی یــبوقعی یخیــش اــب ار صخــش نــیا رــگ ا سپ وا .تسا هدوب نامرک یلاها زا یخیــش سپ ،دنــشاب یکی تــسین فرط زا ،زاریش رد یبتاک یتح و یزاــسریوصت و یــشاقن بتارم یط زا هــسمخ ییارآ باتک روــمام ،دــمحم شــیورد هارــمه لــیلخ ناطلــس یخیــش .دوب هدروآ زاریــش هب تاره زا ار نآ قادوــبریپ هک دــش یــماظن رانک رد وا هــناخباتک رد و تــفر زیربت هب لیلخ ناطلــس هارــمه اــهدعب تمدخ هب ،لیلخ ناطلــس زا سپ .تخادرپ راک هــب رگید نادــنمرنه هب تــسین دیعب و تفای یبوقعی بقل و دمآرد بوقعی ناطلــس وا ردارب هتسجرب ناشاقن اهنت نوچ دــشاب هدمآ لیان رابرد یــشاب شاقن ماقم .دنتشاد دوخ مقر رد ار ناطلس مان زا هدافتسا قح دنک یم تبحص شاقن گیب یخیش زا دوخ باتک رد ینایب یدهم یــسیونشوخ زا یداــی ،شاــقن نادــنمرنه رــکذ رد هــک دــسیون یم و دوجوم ازرــیم مارهب عــقرم رد یو طــخ هــب یا هــعطق و دــنا هدرکن یو :دوــش یم زاغآ نینچ هک شوخ تباتک و گــناد ود مین ملق هــب تــسا -۲ج ،۱۳6۳( »...شاقن کیب یخیــش راسک اخ هدنب تــشاد هضرع«

هعومجم رد هقیقحلا هــقیدح هخــسن کی زا سپــس ،ینایب .)۳۲۳ ،۱ یبوقعی یخیــش یاه تباتک زا اــیوگ هــک دــنک یم داــی ییارقلا ناطلــس یزیربت بتاک دــمحا خیــش هب و لعج نآ مــسا اهدعب هک تــسا هدوــب ینعی ازریم مارهب عقرم خیرات هب هجوت اب .)نامه( تــسا هدــش لیدبت رد بوقعی ناطلس زا سپ یبوقعی یخیــش هک تسادیپ .ه ۹5۱ لاــس .تسا هدرک یم راک بسامهط هاش و لیعامسا هاش هناخباتک یزیربت شاــقن هناوید مان هــب رگید شاقن کــی زا یماــس هــفحت رد

(5)

۳۳

و تــسا هدوب نامیدن زا بوقعی ناطلــس سلاجم رد هک دوــش یم دای یلاع یفطصم هک تسا ینتفگ .)۳۷6 ،۱۳8۴( دنک یم لقن وا زا یتیب یخیش ایآ .)۱۱۴ ،۱۳6۹( دــسیون یم مور نابتاک زا ار یخیــش ،یدنفا

؟تسا هدرک ترجاهم ینامثع نیمزرس هب اهدعب بوقعی ناطلــس رابرد دراو یــخیرات هــچ زا دــمحم ناطلــس هــکنیا اهولنویوق قآ یتنطلــس هناخباتک یرــنه هاگراک ناــشاقن وزج و هدــش ناطلس هک تسین دیعب .تسا هدشن تبث یبلطم عبانم رد ،هدمآرد هاــش .تــسا هدــنارذگ یم ار یدرگ اــش نارود ناــمز نــیا رد دــمحم هاگــتخت و تــفرگ اــهولنویوق قآ زا ار زــیربت .ه ۹06 لاــس رد لیعامــسا هــلمج زا نآ یتنطلــس هــناخباتک ناــنکراک یــمامت و داد رارــق دوــخ .دروآرد دوخ تمدخ هب ار دمحم ناطلــس و یخیــش ،دمحم شیورد یشنم قادوب لوق هب هک هدوب یناشاقن نیتسخن وزج دمحم ناطلس .دوب هدرک مرگ ار لیعامــسا هاــش هناخباتک ،رابخلاا رهاوج رد ینیوزق :دسیون یم وا هب دازهب داتــسا هک یــتقو .تــسا زیربت زا دمحم ناطلــس داتــسا«

داتــسا و دوب هدرک مرگ ار هناخباتک دمحم ناطلــس داتــسا ،دمآ قارع داتسا هک دنتفگ یم مدینش میدق ناداتسا زا هچنآ .دوب هانپ نید هاش اه یشوپ سابل لثم دزاس یم رتهب ار یــشابلزق شور ،دمحم ناطلــس .تسا دننام وتات دازهب نتخاس بسا و نیا لاثما و هحلــسا و بــسا و تافو زیربت رد .دوب تــسناوت یم هنیرق دمحم ناطلــس ،لاح همه هب .)۱۱۴ ،۱۳88 ،اشوک( »درک دازهب زا شــیپ دمحم ناطلــس هک تــسادیپ هدــش داــی تاراــبع زا ناداتــسا زا ینیوزق قادوب و درــک یم راک لیعامــسا هاــش هــناخباتک رد دــشاب هدوب یخیــش و دمحم شیورد تــسین دیعب د َرَب یم ماــن مــیدق و هدرــک راک رــتهب ار یــشابلزق شور دــمحم ناطلــس دــنا هتفگ یم هــک بسا ندیشک و )کرت هدزاود هلاک( یردیح سابل و هلاک رد صوصخب زا بــسا ریوصت رد یتح و هداد جرخ هب یداتــسا و تراهم ،هحلــسا و و تسا هدش دازهب داتسا هنیرق هک یروط هب تسا هتفرگ یشیپ دازهب یناوج هک تفگ ناوت یم .تسا هدوب وا یگتخپ نارود رد اتعیبط نیاً ناداتــسا ترواــجم رد و بوــقعی ناطلــس راــبرد رد دــمحم ناطلــس قشم اهنآ زا و هتشذگ یخیش و دمحم شیورد نوچمه یرنه هاگراک

هسمخ یاه هراگن زا یضعب رد ناوت یم ار وا یوم ملق در .تسا هتفرگ و داتفا لیعامــسا هاــش تــسد هب اهدعب هک بوــقعی ناطلــس یــماظن دمحم ناطلــس ایآ .تفایرد یفصآ للاج و لامج یونثم یاــه هراگن ؟هدرک یدرگ اش یخیش و دمحم شیورد شیپ ،دوب زیربت یلاها زا هک شیورد نادرگ اش زا ار یناهفصا کریم اقآ یتح ینیوزق یشنم قادوب زا ار دــمحم ناطلــس مه یدنفا یــلاع یــفطصم و دــسیون یم دــمحم .)۱0۴ ،۱۳6۹( کریماقآ نادرگ اش رگید شاقن کی زا ،نانامکرت راگزور رد ناریا برغ ناشاقن نایم ردً

ارهاظ و میرادن وا هراــبرد ینادنچ تاعلاطا هک دوــش یم هدرب مان مــه ینعی تــسا هدوب نامز هتــسجرب ناــشاقن زا دــمحم شــیورد راــنک رد هچابید رد دــمحا دیــس ریم .هویح هفیلخ اــی و هویح دــمحم هــفیلخ ناــشاقن ریاــس و دمحم شــیورد راــنک رد ار وا ،کــیب بــیغریم عــقرم و راوطا عــیمج رد« هک دــسیون یم )مجع( قارــع و سراــف ناداتــسا زا Thackston, 2001,( دــندوب »لثم یب و لدب یب نف نیا زارــطا یــمامت ،هدش دای عبنم زا یریگ هرهب اب ،رنه ناتسلگ رد مه دمحا یضاق .)27 »دنتشادن لیدع و هیبــش هویح هفیلخ و شیورد داتــسا« دــسیون یم ناطلــس یرنه هاگراک رد هویح هفیلخ ،موــلعم رارــق زا .)۱۳۳ ،۱۳66(

هب ،اــهولنویوق قآ تــموکح ندــمآ رــس زا ســپ و هدرــک یم راک بوــقعی هناخباتک یرــنه هاگراک ناــشاقن رامــش رد و هتــسویپ ناــیوفص راــبرد .تسا هدمآرد یتنطلس

یرنه‌لفحم‌-5

نابتاک‌-ب نادرگ اــش زا و سیونــشوخ ناداتــسا زا یــمزراوخ نــمحرلادبع رد دمحا دیــس ریم .دوــب قیلعتــسن رد یزــیربت یــلعریم نــب للهادــبع یمزراوخ نمحرلادبع انلاوم زا تبحص کــیب بیغریم عقرم هــچابید و تــسا هدوــمن »هــفئاط نــیا شور رد رــییغت« یو هــک تــسا دــقتعم ؟تــسا هدوــب هــچ قیلعتــسن طــخ رد یو تارــییغت هــک دــسیون یمن هدرک نیا هب اــفتک ا مه یــمق دــمحا یــضاق .)Thackston, 2007, 25(

»دنا هتشون رگید شور یمزراوخ نمحرلادبع انلاوم و رهظا انلاوم« هک طــخ هویــش رد یــمزراوخ نــمحرلادبع ،موــلعم رارــق زا .)5۷ ،۱۳66(

رد ار نآ و هداد تروــص یــتارییغت و تاــفرصت ،یدهــشم یلعناطلــس تیعبت نآ زا سراف و ناجیابرذآ ناداتــسا و هدرک لوادتم ناریا برغ و لوــمعم دــح زا رــتزارد یاه هدیــشک« ،نآ تاــیصوصخ زا .دــنا هدرک .)۳۷۹ ،۲ج ،۱۳6۳ ،ینایب( »تسا هدوب هدعاق زا رت گرزب ریاود هارمه رهــش نیا زا و هدوب تاره رد ً

ارهاظ یمزراوخ نــمحرلادبع هدرک یم راک زاریش رد وا هناخباتک رد یدنچ و هدمآ زاریش هب قادوب ریپ راک اهولنویوقارق هاگتسد رد و هدرک ترجاهم زیربت هب سپس .تــسا رد و هتــسج برقت اهولنویوق قآ دزن رد ،اهنآ نداتفارب زا سپ و هدرک هتــشون قبط ً

ارهاظ .تــسا هتفای رابتعا و بآ بوقعی ناطلــس رابرد ه 886 لاــس بوقعی ناطلــس رابرد هب وا دورو خــیرات ،یدــنفا یــلاع ،۱۳6۹( تــسا هدوب بوــقعی ناطلــس تموکح لاــس نــیمود یــنعی

تایح دیق رد یرجه 886 لاس ات نمحرلادبع هک تسادیپ .)۱۲۷ ‌،نتیلوپورتم‌هزوــم‌،زیربت‌،یرجه‌855‌هــهد‌دودح‌،یخیــشراک‌لاامتحا‌،هدادلدود‌-2رــیوصتً .کرویوین نامکرت بتکم زیربت هویش

(6)

۳۴

ییاه هخــسن زا یــکی .تــسین موــلعم وا توــف خــیرات و تــسا هدوــب تباتک ار نآ یــهوقربا زاــبخ دامع هارــمه یــمزراوخ نــمحرلادبع هــک اــب لوبناتــسا یارــس یــپاقپوت رد دوــجوم یــماظن هــسمخ ،هدرــک هراگــن تــسیب هدــنرادرب رد ،هــسمخ نــیا .تــسا TSH.779 هرامــش هدــش تباتک 85۷ نابعــش ۲6 رد و تــسا زاریــش ناــمکرت بــتکم زا Robinson, 1979,( تــسا زاریــش رد قادوــبریپ هرود هــب طوــبرم و نــمحرلادبع مــقر اــب یوــنعم یوــنثم ،وا رــگید یاــه باتک زا .)245 دــبعلا هــبتک« مــقر اــب یــماظن هــسمخ هخــسن کــی و 8۳۹ ،بــتاک »هئامنامث و نیثلث و عــست هنــس یف هنع للهاافع بتاکلا نمحرلادبع دبعلا هبتک« مــقر اب یدنبعیجرت و ندــنل ،ایناتیرب هزوــم رد ظوــفحم هــب »دادــغب ملاــسلاراد یــف ،هــنع للها اــفع یــمزراوخلا نــمحرلادبع .)۳۷۹-80 ،۲ج ،۱۳6۳ ،یــتایب( تــسا 866 هدعقیذ هدجه خــیرات ناــبتاک زا ،یــمزراوخ نــمحرلادبع دــنزرف یــسینا مــیحرلادبع یو هــب ناــنچ ناطلــس و دوــب بوــقعی ناطلــس هــناخباتک هتــسجرب و درــک یم باــطخ ســینا ار وا هــک دــیزرو یم تــبحم و تــفطلام رد وا .دــیزگرب دوــخ یارــب یــسینا صــلخت تــهج نــیدب مــیحرلادبع هکنیا اب .درک یم هدافتــسا مه یناطلــس و یبوقعی زا یهاگ شیاه مقر یو کــین شــنمرب و دنا هتــسناد لــیاضف و تلااــمک بــحاص ار یو یو هرابرد ییلابرک نیسح ظفاح هک یناتساد یلو ،دنا هدیزرو دیک ات .تسا هتشاد هبلغ یو رب ربکت و رورغ هاگ هک دناسر یم ،دروآ یم داماد هــک یرومیت یــقابلادبع ازرــیم هــناخ رد هــک دــسیون یم یو ناگرزب زا یرامش و دوب هدش رازگرب یمتخ سلجم ،دوب هاشداپ نسح رضاح گرزب یاملع زا یــساملس میهاربا انلاوم و دندوب اــجنآ یــلاها و سیونشوخ یسینا انلاوم هب روهشم یمزراوخ میحرلادبع انلاوم .دوب اــنلاوم رــب دــمآ و تــیثیح و تــلیضف لاــمک رد دوــب یــناوج .دــش دراو گنتلد یو راک نــیا زا سلجم لها یگلمج .تــسشن مدقم مــیهاربا و تفرگ ورف غامد نوخ ار یــسینا انلاوم هک تــشذگن یزیچ .دندــش دــش ینلاوط یو غامد زا ندمآ نوخ و دمآ نوریب سلجم زا راچان هب نطاب زا ناگــمه ار یــنعم نیا و تــشگنرب سلجم هــب رــگید هــکیروط .)۴۴5 ،۱۳8۳( دنتسناد میهاربا انلاوم فیرش هب یطاطخرد هک دنا هتــسناد یا هویــش عضاو ار یــسینا ریدقترهب نمحرلادبع شردپ هک یراک ینعی .تسا هتفای ترهش یسینا هویش .درک تبث دوخ مان هب و دناسر مامتا هب یو ،دوب هدرک عورش یمزراوخ ار قباــس شور شدنزرف ود و ردپ« :دــسیون یم یدنفا یلاع یفطصم ریذپلد یفیرحت فرح هب فرح ار فلس ناداتسا بولسا و دنداد رییغت یــسیون کزان زا یا هبترم هب و دندروآ تــسدب زایتما یدح اــت و دــندرک دنتخادرپ نانآ بولسا عبتت هب زاریش کلملاراد ناطاطخ هک دندیسر .)88-8۹ ،۱۳6۹( »دنتــشذگرد فلاــسا زا تــفارظ و تــک ازن رد و تبحص نادــساح زا نــت دــنچ تــفلاخم زا سپــس یدــنفا یــلاع هب ار اــهنآ داحتا نــسح و دنتــساخرب تفلاخم هــب اهنآ اــب هــک دراد یــم ترهش »یسینا بولسا« هب یطاطخ هویش نآ یلو .دندرک لدب قافن زا وا .دش هدوزفا نآ ترهش رب زور ره تفاطل و تفارظ لیلد هب و تفای للهادسا انلاوم ،ناطلس یلع لام ،یراخب دضعریم ،یــسینا نادرگ اــش یفطصم رــیم ،)ماــش رد( یــسیونلام ،ینامرک دمحم اــنلاوم ،یــنامرک رب دوــخ یماــس هــفحت رد ازرــیم ماــس .)۹0-۹۱ ،ناــمه( درــب یم ماــن ار :دنک یم تبث وا زا یتیب و دزرو یم دیک ات یسینا ندوب رعاش

ار نوزحم نم کشا دوشن عنام هژم .)۱۳۴ ،۱۳8۴( ار نوحیج هر ک اشاخ هب تسب ناوتن یدهشم یلعناطلس هنیرق ار یــسینا انلاوم هک دیوگ یم ازریم ماــس ِترابع نیا زا .دیناسر رحس دح رــس هب ار طخ شور وا و دنتــسناد یم ناطلــس رابرد و بوــقعی ناطلــس رابرد نــیب هــک تــسادیپ ازریم ماــس تــشاد دوجو روخ رد یتباقر نادنمرنه و رــنه رما رد ،ارــقیاب نیــسح یرــگید هــب و هدرــک یم ترــخافم دوــخ یاه هتــشاد هــب یراــبرد رــه و هویش هب ناسارخ ناداتسا هک تسا مولعم .تــسا هداهن یم ناحجر هتفرگ ار فاصنا بناج ،ییاونریــشیلع ریما .دنا هدوب ضرتعم یــسینا تسا نایملاع داتسا دوخ زرط هب قیلعت خسن طخ رد« :دــسیون یم و لیاضف و عماج رایــسب انلاوم و شردارب رگم هتــشونن وا لثم یــسک و :تسوا زا علطم نیا و دوبن وا ریظن یسک و تسا هیناسنا تلاامک و

ندرک زاب تسشوخ هچ نایورهام فلز رس

»)۳0۱ ،۱۳6۳( ندرک زارد بش هب نارجه زور یاه هلگ ،یــسینا زا ثحب رد رابخلاا رهاوج بحاص یــنیوزق یــشنم قادوب و یو هک دــسیون یم و دــنک یمن ناــهنپ یو بولــسا زا ار دوــخ داــقتنا ناطلــس ناــمز رد و دــنقارع ناــسیونشوخ زا قیلعتــسن رد شردارــب و تــشاد تبحاصم بوــقعی ناطلــس اب مــیحرلادبع .دــندوب بوــقعی و یخوــش وا اــب و دوــب وا قــشاع و دــیمان یــسینا ار وا بوــقعی ناطلــس هــناخباتک« رد ردارــب ود نــیا هــک دــسیون یم سپــس .درــک یم تــفارظ فاص هچرگ ا ،ناــسارخ رــصاعم ناــسیونشوخ اب ،هتــشون اــه باتک وا »تــسین ناــشیا طــخ رد لوــصا و هزــم و تــلاح ًلاــصا اــما دنا هتــشون عقرم هچابید ،یئاشاوگ دمحم تسود هک ینامز .)۱۱۱ ،۱۳88 ،اشوک(

نوچ دوب هتشذگرد یــسینا ،هتــشون یم .ه ۹5۱ لاــس رد ار ازریم مارهب للها همحر یلا جاــتحملا هابتــشا تضافا هانپ تدافا ترــضح« هــلمج یــسینا انلاوم هب هک یمزراوخ میحرلادبع نــیدلا ماظن اــنلاوم مــیرکلا ار شور نآ و دنا هتــشون هدیدنــسپ و فاص و کزان رایــسب دراد راهتــشا یو هرابرد )Thackston, 2001, 21( »هدناــسرن ناــشیا هــب سک چــیه ،کیب نیــسحریما عــقرم رب یــملید کــلام هــچابید رد .درــب یم راکــب هدــش هدــیمان یزــیربت رــهظا اــنلاوم نادرگ اــش زا یــسینا مــیحرلادبع و تباتک تروص هب یدایز راثآ یسینا میحرلادبع زا .)Ibid, 21( تسا یارس یپاقپوت هزوم رد هژیو هب اه هزوم و اه هعومجم رد یسیون هعطق .)۳86-88 ،۲ج ،۱۳6۳ ،ینایب( تسا هدنام یقاب لوبناتسا ناطلــس رابرد نابتاک زا زــین یــسینا میحرلادبع ردارــب مــیرکلادبع عبط شردارب نوچمه زین وا .دز یم مقر یبوقعی یهاگ و دوــب بوــقعی تاعلاطا نیرتــشیب یو هراــبرد یدنفا یــلاع یفطصم .تــشاد رعــش دزن رد ردارــب ود یــسیونشوخ زا ار یناتــساد یو .تــسا هدرــک تــبث ار هــب یــسینا اــنلاوم هــکنیا رــب یــنبم دــنک یم فــیرعت بوــقعی ناطلــس یا هعطق ردارــب ود ره یزور .دوــب دــیقم رایــسب شوخ طــخ حلاــطصا یــسینا هعطق بوقعی ناطلــس .دنداد بوقعی ناطلــس هب و دنتــشون هک یتاعطق« :تــفگ دمآ نارگ مــیرکلادبع رب نــیا و دیدنــسپ رتــشیب ار ضوح هب ار تاــعطق و »دــننک لــسغ دــیاب و دــنراد تــبانج مــیا هدروآ بآ ار یــسینا طخ ،دنتفرگ بآ زا ار هــعطق ود ره هــک یــتقو .تــخادنا هلاــسم نیا .دوب هتفاین یــللخ میرکلادبع طــخ یلو ،دوب هدرــک وــحم

(7)

۳5

ترهش و رابتعا و دش هدنمرش یسینا .تخیگنارب ار ناگمه نیسحت .)8۹-۹0 ،۱۳6۹ ،یدنفا یلاع( تفای شیازفا میرکلادبع مایا تشذگ اب میرکلادبع ،عبانم ریاس و یدنفا یلاع هتشون هب زاب یاه مقر رد و دــیمان یم هاــشداپ ار دوخ هاگ و درــک ادــیپ غاــمد تــفخ و درک یم هدافتــسا »هاــشداپ میرکلادبع« و »هــفارز هبتک« مــقر زا دوــخ یو یارــب شنارای زا یــضعب .تــشاد دنــسپان یراتفر مدرــم اــب یــهاگ وت هنیزخ یارــب یهاــشداپ وت دنتفگ یم و دندرک یم رضاح مــلق و ذــغاک راداو ار وا بیترت نیا هب و یسیونب دیاب وت .تسا مزلا هتسیاش تاعطق ؛8۹ ،نامه( دنتفای یم یسرتسد وا تاعطق هب و دندرک یم نتشون هب و رازآ یب یدرــف ار وا ،اهراتفر نیا دوــجو اب .)۱۳5 ،۱۳8۴ ،ازرــیم ماــس و تــشون یم شردارب زا رــتهب ار قیلعتــسن طــخ هــک دنا هتــسناد رــیقف مه رعــش .درب یم راکب »هاــش هبتک« ،»هــفارز هــبتک« مــقر اه هتــشون رد :تیب نیا هلمج زا .تفگ یم یشاب ناهن مدرم زا هک مدرک اج هدید رد ار وت

یشاب نامدرم نایم مه اجنآ هک متسنادن هــب فورــعم مــیرکلادبع اــنلاوم« هــک تــسا دــقتعم دــمحا یــضاق نایم هقرفت هچنانچ هتــشون یم یــسینا دوخ ردارب شور هب ،هاــشداپ تــشذگرد لاــس .)58 ،۱۳66( »درــک ناوــت یمن شردارــب و وا طــخ ،هدرک تــبث رهپــس هک یخیرات هب ،یــنایب .تــسین موــلعم مــیرکلادبع هزورما .)۴۱0 ،۲ج ،۱۳6۳( درادــن دامتعا نادنچ .ه 8۹۲ لاــس یــنعی یاه هعومجم و اه هناخباتک و اه هزوم رد یراثآ ،میرکلادبع تــباتک اب تبث وا زا هــعطق 6۷ ،بوقعی ناطلــس عقرم رد .دراد دوــجو یصخــش هناخباتک رد .تسا هتشون یگلاس ۱۲ و ۱۱ نینس رد ار یضعب هک تسا هک دراد دوجو همان ییانشور و یفراع همانلاح زا هخسن کی ،سلجم .تسا هدرک تباتک ه 88۳ لاس رد ار اهنآ میرکلادبع زا ینئاق یلع ناطلــس ،بوقعی ناطلــس هــناخباتک ناــبتاک رــگید زا ناطلــس رایرد رد یداــیز رابتعا .دوــب یزیربت رــهظا اــنلاوم نادرگ اــش یدرم ار وا .درــک یم هدافتــسا یبوقعی زا ،دوــخ یاــه مقر رد و تــشاد تشاد زین رعــش عبط .دنا هتــشون تلیضف و قلاخا اب و تفص شیورد :تیب نیا هلمج زا .تسا یقاب وا زا یراعشا و ار مان گنن و سومان هدز رد شتآ تقشع یا

.)60 ،۱۳6۹ ،یدنفا یلاع( ار ماع و صاخ یتسه یتسین داب هب هداد هویــش نارــیپ زا ار وا کــیب بــیغریم عــقرم رد دــمحا دیــسریم یاــه هچابید زا یــضعب .دــمانیم یدهــشم یــلع ناطلــس یــطاطخ Thackston,( دــنراد یــنئاق یلعناطلــس زا یرارکت یــبلاطم ،تاــعقرم قرش یهار بوقعی ناطلس گرم زا سپ ینئاق یلعناطلس .)2001, 25 .تفای هار ارقیاب نیــسح ناطلــس رابرد هب و دــش تاره هرابرد و ناریا و تفای یم روضح ییاون ریــشیلع ریما و ناطلــس یرنه سلاجم رد وا تباتک ار وا راثآ و تفرگ یم هرهب یماج نمحرلادبع تمزلام زا هژیو هب ار یتمیق روــظنم نیدب و تــفریذپ یمن ار رــگید راــثآ تــباتک و درــک یم ،یدنفا یــلاع( دوــب زیمآ هغلابم و نیگنــس رایــسب هــک درــک یم نــییعت ار دوخ مــلق مه عاقر و خــسن طــخ رد یــنئاق یلعناطلــس .)60 ،۱۳6۹ یاه تباتک زا .تــشاد ترهــش قیلعتــسن طخ رد رتــشیب یــلو دوــمزآ .ه 8۹8 خــیرات هــب یــماج لــماک ناوــید تــباتک ،یــنئاق یلعناطلــس .ه 8۹۳ لاــس رد یماــش همانرفظ تباتک و ناتــسلگ خاک رد ظوفحم تاضقلا نیع قــیاقحلا هدبز تــباتک ،سلجم هــناخباتک رد ظوــفحم

لاــس هب یبوقعی یلعناطلــس مــقر اب بوــقعی ناطلــس یارــب یــنادمه یکرت ناوید تــباتک ،گروــبزرطپ نــس هــناخباتک رد ظوــفحم .ه 88۴ یونثم تباتک ،لوبناتــسا هاگــشناد رد ظوــفحم یــیاون ریــشیلعریما یندرکدای دئوس رد لااسپا هناخباتک رد ظوفحم یفصآ للاج و لامج ناونع اــب تــسا دوجوم یو زا لوبناتــسا تاــعقرم رد یدنــس .تــسا هناخ دیرخ یارــب نآ رد و »یلعناطلــس نیرتمک هدنب تــشاد هــضرع«

)؟ناطلس مادک تسین مولعم( ناطلــس زا رانید رازه تفه ینوکــسم .)۲۳۹ ،۱-۲ج ،۱۳6۳ ،ینایب( تسا هدرک تساوخرد نادرگ اش زا تاره رد هک یوره دومحم خیش هک تسادیپ نیارق زا قادوب ریپ هارمه ،دوب ازریم رقنسیاب رابرد نابتاک زا و یرقنسیاب رفعج هب ار ولنویوقارق رــیما نیا هناخباتک تــسایر و درک ترجاهم زاریــش هــب زا سپ و تــفر دادــغب هب هدــش داــی رــیما هارــمه ارــهاظ .تــفرگ هدــهعً هب و تــسویپ اــهولنویوق قآ راــبرد هــب .ه 8۷۴ لاــس رد اــهولنویوقارق رد .تــخادرپ راکــب بوــقعی ناطلــس هــناخباتک یرــنه هاگراک رد هژــیو دراد دوجو ناطلــس هب باطخ یو زا یبوتکم بوقعی ناطلــس عقرم تایضتقم زا نآ رد یــنعی .تــسا تــیمها یاراد ظاــحل یــضعب زا هــک .تــسا هدــش تبحص ریغتم طیارــش رد نابتاک لاح تیفیک و تباتک :تسا ریز رارق هب بوتکم نیا بدا بل هب یلاع ناتسآ ،دومحم خیش ،ناگتفرگرب ک اخ نیرتمک«

تباتک باب رد نویامه هناورپ هک دناــسر یم ضرع زع هب هدیــسوب دنناوت هچ یزور رد کی ره هک هدــش رداص نادرگ اــش و هاگرد هدنب .درادن تبــسن رگید نوــنف هب تباتک هــکنآ لاح تروــص ؟تــشون فاعضا تــسا عقوت هــچنآ تــساوخ یب هک دــشاب هاگ هــکنآ تــهج نآ رب فلکت هــب ار دوخ هچ رــه هک تــسهاگ و ؛دــهد یم تــسد نآ زونه نادرگ اــش و دوــش یمن رــسیم ،هدرک یم هچنآ گناد ،دراد یم نونک ا .دوــش یقرت عنام دیئامن لیجعت تباتک رد رگ ا ؛دنا یدتبم تایونثم زا ،هدــش ذفان بــجوم نیا رب عاــطم ناهج مــکح نوــچ ؛دننک تباتک بوخ ،تیب هاــجنپ تایلزغ زا و ،تیب داتــشه یزور رودقملا بــسح و تــسا تباتک فــقو دوخ هــتفرگرب ک اــخ نــیا و ،للهاءاــضق دــعب تــسه هــیقب ،ضرــم فــعض زا زوــنه و دــشوک یم دهاوخ تــباتک رادــقم نآ ،دوــش عــقاو یــیرت کدــنا اوــه رد نوــچ دیما تارج نــیدب .دتفا تیصاخ اــیمیک رظن نــسحتسم هک درــک ،مادتسم و دلخم ناگدنب قرافم رب نویامه رتچ هیاس و تسوفع .)8۹۲ ،۲ج ،ناــمه( »ملــسلا و هوــلصلا هــیلع دــمحم یــبنل اــب نابتاک ردــص رد ،یورــه دومحم خیــش هک تــسادیپ همان نــیا زا تــسد ریز رد نادرگ اــش زا یرامــش و هدوب بوقعی ناطلــس هناخباتک ینعی یورــه دومحم خیــش یاــه مقر نــیرخآ زا .دــنا هدرک یم راک یو هدوب لاس نیا زا سپ وا توف لاــس هک دوــش یم مولعم .ه 8۹۴ لاــس .ه 86۴ خیرات هب یهاشریما تایلزغ هخسن یکی وا یاه باتک زا .تسا اب مایخ تاــیعابر هخــسن ،لوبناتــسا هاگــشناد هناخباتک رد ظوــفحم ظوفحم و زاریــش رد ه 865 لاــس رد یــقادوب ریپ دوــمحم خیــش مــقر مــقر اــب .ه 866 خــیرات هــب دــنب حــیجرت دــنچ ،ناــیلداب هــناخباتک رد .تسا یندرکدای لوبناتسا یارس یپاقپوت رد ظوفحم بتاکلادومحم ناــسیون قیلعت هلــسلس هک هتــسجرب ســیون قیلعت ،هرود نــیا رد

نامکرت بتکم زیربت هویش

(8)

۳6

رد وا .دوب دابآرتــسا یلاها زا یــشنم یحلادبع هجاوخ ،دــسر یم وا هب قیلعت ای یناوید طخ رد و درک یدرگ اش یروباشین یمیــس انلاوم دزن و نایــشنم رتفد رــس« تارابع اب ار وا یدنفا یلاع .دیــسر یداتــسا هب دیاتس یم »یــشنم ناد هردان یحلادبع نایب تحاصف نایهنم رورــس دیعــسوبا ناطلــس رابرد رد ار یتدم یــحلادبع هــجاوخ .)۹8 ،۱۳6۹(

سپ .دوب یو اــب ناطلــس ماکحا و ریــشانم تباتک و دــنارذگ یروــمیت ولونویوق قآ نیطلاس رابرد هب ،.ه 8۷۳ لاــس رد ناطلــس نیا گرم زا دمحا یضاق .تــسویپ هریغ و بوقعی ناطلــس و نــسح نوزوا ینعی هک یا هویش یکی :تسا لیاق وا هب یــسیون قیلعت هویــش عون ود یمق دیعــسوبا هرود رد ار هویــش نیا و هدوب »تکرح و تــبوطر تــیاهن رد«

ریم ،شیورد انلاوم نوچمه ناــسارخ نایــشنم و هتفرگراکب یرومیت یرگید .دنا هتشون هویش نادب هریغ و لیئربج ناج هجاوخ و روشنم تــسا »ینــشاچ و لوصا و ماکحتــسا و یــگتخپ لاــمک رد« یا هویــش هدرک تباتک هویــش نآ اب ار ولنویوق قآ نیطلاــس ریــشانم و ماکحا هک »دیــسرن ودب یــسک« و »رصع توــقای« تراــبع اــب ار وا ور نــیا زا .تــسا هکنیا و دــناد یم وا نادرگ اــش زا ار یــمیمت دــمحم خیــش و دیاتــس یم هک تفگ ناطلــس سلاجم« رد و درــک مگ اــهدعب ار یدرگ اــش قوــقح نــیرفن هــب و درــک نــیرفن ار وا هــجاوخ و »مــسیون یم هــجاوخ زا رــتهب .)۴۲-۴۳ ،۱۳66( دش توف هجاوخ تشذگرد زیربت رد یرجه ۹0۷ خیرات رد یــشنم یحلادبع هجاوخ ،دوب یو دوخ هتخاس هک هیحلادبع هریظح رد زیربت نابایخ رس رد و دمحا یــضاق هک تــسا ینتفگ .)۴۳ ،ناــمه( دــش هدرپــس ک اخ هــب هچابید زا یــشنم یحلادبع انلاوم هرابرد ار دوخ بلاطم رتــشیب یمق یا هراــشا هکنیا نودب هتفرگ کــیب بیغریم عــقرمرب دمحا دیــس رــیم یــشنم یحلادبع انلاوم .)Thackston, 2001, 25( دنکب عبنم نیا هب رتشیب و دندوب قیلعت طخ نادمآ رــس زا ،یناملــسلا جات انلاوم رانک رد .دوب اهنآ طخ اب یناوید نیمارف و ماکحا و ریشانم

دــشاب ینابتاک هلمج زا بتاک دمحا نیدلارخف هک دــسر یم رظن هب یو هارمه دعب یدنچ و هدــمآ زاریــش هب تاره زا قادوب ریپ هارمه هــک یدنجخ لامک تایلک تباتک یو زا .تــسا هدرک ترجاهم دادغب هــب لوا رد ار نآ هک تسا دوجوم لوبناتسا رد کرت و یملاسا راثآ هزوم رد ترابع زا دوخ مقر دنچ رد یو .تسا هدناسر مامتا هب .ه 865 بجر تبث دادغب رهــش رد ار اه مقر نیا زا یــکی و هدافتــسا »بــیرغلا دــبعلا«

هناخباتک رد .تــسا هدوــب رود دوــخ هاگداز زا هــک تــسادیپ و دــنک یم و هتــشون یلج طخ هب هک تــسا دوجوم وا طخ هب یتاعیجرت سلجم دبعلا هقشم« مقر اب لوبناتسا یارس یپاقپوت رد یعقرم زا یا هعقر زین »دادغب ملاــسلاراد هب ،هــلاوحا للها نــسحا ،دمحا نــیدلارخف بــیرغلا H.761 هرامــش یــماظن هــسمخ رد .)۴۳-۴۴ ،۲ج ،۱۳6۳ ،یــنایب(

ود ،هدوب قادوب ریپ رایتخا رد یــتدم هک یارــس یپاقپوت هعومجم رد تسا یرجه 866 لاس هب طوبرم لوا هماجنا .تسا دوجوم هماجنا هماجنا نیمود .تــسا هدرک تباتک ار نآ یقادوبریپ دومحم خیــش هک تباتک ار ن آ دــمحا نیدلارخف هک تــسا یرجه 88۱ لاــس هب طوــبرم ولنویوق قآ لیلخ ناطلس روتسد هب ار راک نیا وا دوش یم هتفگ و هدرک هک هدوــب یــنامز ارــجام نــیا و تــسا هداد ماــجنا نــسح نوزوا یارــب هدــش مک اح زاریــش رد اهولنویوقارق نداــتفارب زا سپ لــیلخ ناطلــس نامز رد بتاک دمحا نیدلارخف هک تسادیپ .)Uluc, 2006, 66( تسا تباتک یوره دومحم خیش رظن تحت وا هناخباتک رد بوقعی ناطلس .تسین تسد رد یو زا یرگید علاطا زا شیب عبانم رد .تسا هدرک یم

بدا‌و‌رنه‌نایماح‌-6

،بوقعی ناطلس یروــشک و یرکــشل بصانم نابحاص زا یرامــش بدا و رنه نایماح زا اهنت هن ،ارقیاب نیــسح ناطلــس هرابرد نوچمه رابتعا و تفرشیپ .دنتــشاد تــسد رنه و بدا رد زین دوخ هکلب ،دندوب هتسب زاب رنه نایماح نیا قیوشت هب بوقعی ناطلس رابرد بدا و رنه تفرشیپ عون ره ناکما ،یعبط شوخ و یدنسپرنه زا هتشذگ اهنآ .دوب ناطلس دوخ زا هک دوب یدرکیور نیا .دندرک یم مهارف ار یبدا و یرنه و تفای یم اــفرژ و انهپ وا ناــیرابرد ناــیم رد و دــش یم عورــش بوــقعی هکنیا .دوــب هعماج و رابرد رد اــهبنارگ و هدــنزرا راــثآ دــیلوت ،نآ لــصاح یراشتنا و هتفای عویش یرعاش زیربت هعماج رد هرود نیا رد مینیب یم رد .تــسا رابرد یاهدرکیور و اه شیارگ زا یناــشن ،هدرک ادــیپ روــخ رد بصانم نابحاص یسایس و یداصتقا درکیور ،اه تیلاعف عون نیا رانک نسح نوزوا ینوناق تاحلاصا رت شیپ .تسانتعا لباق زین نایناوید و .دوب هدرــک مهارف هــعماج یعامتجا و یداــصتقا دــشر یارــب ار هــنیمز اه یناتس هدایز وحم ای »تاجارخا باوبا دادسنا« رب هراشا عبانم هکنیا تیاکح هعماج یداــصتقا ینابم رد یــساسا یاــه ینوگرگد زا ،دــنراد راــچد تــموکح یرــیگ تایلام هاگتــسد ،تاــحلاطصا نــیا اــب .دراد موــسرم نلاوغم هرود زا هک ایاعر زا اه یناتــس هدایز باب و دــش ینوگرگد ناطلــس رابرد رد نارــکفتم زا یــضعب روــضح و دــش هتــسب ،دوــب هدــش و هعماج ندنلااب رد ناطلــس یرتــسگ تلادع رب اهنآ دــیکات و بوــقعی

.تشاد یساسا یشقن یعامتجا و یداصتقا دشر یوــس هب نآ قوــس ‌،یرــجه911ات‌886دودــح‌،زــیربت‌،یــماظن‌هــسمخ‌،نیریــشرصق‌لــباقم‌رد‌ورــسخ‌-3رــیوصت .کرویوین‌،ری‌یک‌هعومجم