ماهیت دیبای شوشتر از منظر منابع مکتوب ( خاستگاه، مراکز تولید، نقش و کاربرد)

بوتکم عـبانمرـظنمزا یرـتشوش یاـبید تـيهام

)دربراک و شقن ،ديلوت زکارم ،هاگتساخ(

2*دوبرف زانيرف رتکد ،¹مشيرباروپ ناسحا

.ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،یناسنا مولع هدکشناد ،یسراف تایبدا و نابز دشرا یسانشراک یوجشناد ¹ .ناریا ،نارهت ،)س(ارهزلا هاگشناد ،رنه هدکشناد ،سابل و هچراپ یحارط هورگ رایداتسا ²

)90/2/4 :ییاهن شریذپ خیرات ،89/9/8 :هلاقم تفایرد خیرات(

هديکچ

شزرااب یاه هتفاب زا یرايسب هک تسا هدش بجوم ،ناريا نيمزرس یگنهرف ثيراوم رگيد هب تبسن تاجوسنم هاتوک رمع و تفارظ اه یيامنزاب زين و بوتکم عبانم رد هدنام یاجرب تاعلاطا اب اهنت یور نيازا ؛دوشن رسيم اهنآ ینيع یسررب ناکما و هتفر نايم زا نورق رذگرد هب موسوم ۀچراپ تيهام و هاگتساخ نوماريپ وجتسج فده اب رضاح ۀلاقم .ديسر اهنآ زا یبسن یتخانش هب ناوت یم ،یرنه راثآ رگيد یور رب دشوک یم و دزادرپ یم روثنم و موظنم نوتم رد یخيرات تادنتسم یواکاو هب ،تسا هدنامن یاجرب نآ زا یا هنومن نونکا هک ،یرتشوش یابيد یابيد تفاب دهد یم ناشن دهاوش .ديامن هئارا یرتشوش یابيد زا یريوصت یيوگلا ، یخيرات و یليلحت ،یفيصوت دهاوش نيا زا هدافتسا اب ات هژرس تفاب یاراد تفبرز و ناولا نيمشيربا ۀچراپ نيا .تسا هتفاي هعسوت ملاسا زا سپ و هدش زاغآ یناساس مود روپاش ةرود زا ،یرتشوش دوخ رب ار یناساس تاجوسنم نيدامن یاه هيامشقن نيقي هب بيرق لامتحا هب و دش یم ديلوت یناوغرا و زبس یاه گنر هب بلغا و )هار جک(

نيا لاوز .دش یم هلدابم تايلام و تعلخ ،زارط تروص هب و دوب یناريا ناياورنامرف و افلخ هجوت دروم هراومه یرتشوش یابيد .تسا هتشاد .تسناد ناريا هب لوغم ۀلمح اب نراقم ،یرجه متشه و متفه یاه هدس رد ناوت یم ار هناهاش جوسنم

یديلک یاه هژاو .تفاب ،هيامشقن ،رتشوش ،ابيد ،یناساس تاجوسنم

.E-mail: f.farbod@alzahra.ac.ir ،021-88048038 :ربامن ،021-88044040 : نفلت :لوئسم هدنسیون*

ثداوح زا ،خیرات رذگهر رد هک یرشب ثیراوم رگید فلاخرب ،شوقن و اه هراگن ،اهانب بلاق رد و هدومن رذگ نوگانوگ تامیلامان و یاه هنیجنگ کرات رب و دنوش یم لیدبت یگنهرف ثاریم زا یشخب هب ،ناریا رنه هوجو نیرت شزرااب زا یکی دوپورات ،دنشخرد یم یرنه نایناهج ةشیدنا و مشچ راودا ریس رد هک ییاهبنارگ یاه هتفاب ینعی نیا گنهرف لاقتنا رازبا نیرتدمآراک زا و دوب هدومن دوخ روحسم ار عبانم رد زج و تسا هدش هتخیسگ مه زا ،تفر یم رامش هب نیمزرس یاجرب نآ زا یرگید ناشن ،یریوصت یاه هراگن کدنا و بوتکم هن زین نهک تاجوسنم نیا زا هدنامزاب یاه هنومن دودعم .تسا هدنامن یایند هب هتفای لاقتنا یاه هنومن زا هک ،یسانش ناتساب یاه شواک زا و أشنم فشک هلاسم نیمه هک ،تسا هدیسر ام تسد هب تیحیسم زا راشرس یراتشون عبانم اما ؛دزاس یم راوشد ار اهنآ هاگتساخ ،هاگتساخ هب یا هزادنا ات ناوت یم اهنآ نایم زا هک تسا ییاه فیصوت ةویش ،گنر ،حرط نوچمه یرنه و ینف یاه یگژیو ،یعامتجا شزرا

تاجوسنم زا یصاخ عون یخیرات ریس لاوصا و اه هیام شقن ،تفاب .درب یپ و مظن ةزوحرد نهک نوتم یواکاو اب ات دشوک یم رضاح شهوژپ ،یرتشوش یابید مان هب ،ابید زا یا هنوگ ةنیمز رد ون ییاه هتفای هب ،رثن تارظن و یتخانش ناتساب دهاوش اب اه هتفای نیا قیبطت اب و دبای تسد جوسنم نیا ددجم یایحا و یبسن تخانش یارب یرازبا ،نارگشهوژپ هب هجوت اب دنیآرف نیا رد .دیامن هئارا یناتساب ةتخانشان و دنمشزرا ینف یاه یگژیو و ،تفاب ةچخیرات یسررب هب یبدا و یخیرات دهاوش یسانشزاب یاه هنومن ات ،هدش هتخادرپ یرتشوش یابید یرنه و یتایلک رکذ رتشیپ اما ؛دنوش یم یسررب و یفرعم جوسنم نیا زا هدش .تسا هتسیاب یناساس تاجوسنم نوماریپ

همدقم

ابید ۀژاو یسانش هشیر

ناتساب يدنه زا هتفرگرب و ^depak یولهپ ةژاو زا "ابید" مان تسا "ندیشخرد و ندنکفا وترپ ،ندیشک هنابز" ينعم هب dipyate

.)908 ،1342 ،یزیربت( دور يم راک هب ^"جابید^" برعم تروص هب هک تسا هتسناد "شقن" ينعم هب و "جابید" ةشیر ار "جبدلا" يقیلاوج ةتسجرب یگژیو ود یسانش هشیر نیا زا .)341 ،ق1361 ،یقیلاوجلا(

تسا ينتفگ .دوش یم تفایرد "ندوب شوقنم "و "ناشخرد"ینعی ابید ياه هتشر ششخرد هب مشیربا زا هتشذگ ،هراشا دروم يگدنشخرد هک يرنه ؛ددرگ يم زاب نآ رد هدافتسا دروم یاهبنارگ تازلف کزان لباق زین ابید یریطاسا ةنیشیپ.میمان یم "یفاب یرز" ار نآ هزورما ،ریش یدا( هتسناد "فاب + وید" زا بکرم ار ابید ریش يدا :تسا هجوت :تسا هدومن هراشا نآ هب زین مایخ رتشیپ هک ،)60 ،1990 هبامرگ ات دومرفب و دینادرگ دوخ عیطم ار ناوید [دیشمج] “

،مایخ( ^"... يدندناوخ فابوید ام زا شیپ ار ابید و ،دنتفابب ابید ،دنتخاس ثرومهط راگزور هب ار "وید ةتفاب" نیا يزیدرگ هچرگ ؛)212 ،1338 مشیربا ،تخرد رب ات دندروایب ار مشیربا مرک [ناوید]^" :دهد يم تبسن

"... دروآ راب کولم ةماج هک تخرد کنیا دنتفگ ،دنتخپب نآ زا و دینت یریطاسا یا هچخیرات نایب زا هتشذگ هنیشیپ نیا .)1 ،1347 ،یزیدرگ ( .دنک یم وگزاب "کولم هماج" ناونع هب ارنآ ةنیرید شزرا ،ابید یارب ناتسزوخ رد یجاسن ۀنيشيپ حطس و هلغشم زارت دناوت یم ندمت کی یگدنفاب نف و یجاسن زا تعنص نیا لاقتنا و دنک صخشم ار عماوج تفرشیپ و یگدنز یسایس ،یداصتقا دیاقع ،رنه ،نف لاقتنا اب ،رگید ةطقن هب یا هطقن ةرود ةرابرد نخس نیا .)155 ،1372 ،فلو( تسا هارمه یونعم و

زا یا هولج ناونع هب یناساس یجاسن تعنص ؛دراد قادصم یناساس یاه تنس موادت اهنت هن ،یتعنص و یرنه نایاش یاه تفرشیپ و غوبن یراذگریثأت ةنماد هکلب ،دومن رسیم یملاسا ةرود رد ار ناریا یناتساب وس کی زا هک يیاه تفرشیپ ؛دیدرونرد زین ار سنازیب و برع یایند نآ لصاح رگید یوس زا و يناریا ماوقا ةلاس نارازه یاه هبرجت ةدیکچ یناتساب ندمتم یاه گنهرف اب يناساس يروتارپما ةدرتسگ لماعت رب ،ناریا یجاسن رنه فرژ ریثأت ،یخیرات تادنتسم یسررب رد .تسا هدهاشم نیچ و سنازیب ،رصم نوچمه میدق يایند یاه گنهرف رگید گنر ،تفاب ةویش زا یرادربوگلا اه نرق ات زین ملاسا زا سپ .دوش يم یور نیازا ؛تسا يریذپریثأت نیا رگنایب یناساس ياه هیام شقن و و عیانص ةعسوت رد ار يناساس ناریا تمظع و هوکش زا يمین رگا .میا هدرکن قارغا ،مینا دب يگدنفاب تعنص هژیو هب يتعنص ةدمع زکارم زا یکی ناونع هب هراومه هک ،ناتسزوخ دهاوش ساسارب ،تسا هتفر یم رامش هب ناتساب ناریا يسایس و نهک يا هنیشیپ یاراد زین تاجوسنم عاونا تفاب ةنیمز رد يخیرات شوش ياه يرافح زا م.ق مراهچ ةرازه هب قلعتم يیاهرهم .تسا يجاسن فلتخم ياه هاگتسد رانک رد ار یناگدنفاب هک هدمآ تسد هب يفرعم و يحارط هیمآریپ یوس زا هک اهنآ زا يکی یور .دهد يم ناشن هدش مخ رفن کی نآ یوس ره رد هک دوش يم هدید يقفا راد کی ،هدش رگنایب اهرهم نیا يور رب راد شقن .)1 ریوصت( تسا نتفاب لوغشم و ينیشنرهش نارود زاغآ رد هفرح کی ناونع هب يگدنفاب نف يلاتعا يگدنفاب ددعتم ياه هاگراک نامز نآ رد هک دز سدح ناوت يم و تسا

فشک زین و )Barber, 1991, 83-84( دنا هتشاد تیلاعف شوش رد لحم یاه خاروس اب م.ق موس ةرازه رخاوا زا ¹جاع هحول لهچ دودح یا هتفرشیپ يگدنفاب شناد نامز نآ رد هک دنک يم تباث ،رات خن روبع .)Barber, 1991, 19( تسا هتشاد دوجو هیحان نیا رد يارب يراوید ياه يشاقن و يا هرخص شوقن يسررب رد يشاقن ،هدنامزاب دانسا نیرت نهک ،يناساس تاجوسنم يیاسانش سابل نآ رد هک تسا یدلایم مراهچ ةدس لوا ةمین زا ،شوش يراوید ياه هکبش ياراد و هدش هتفاب نیرز ياه خن زا هک راوس گنراگنر ،1350 ،نمشریگ( دوش یم هدید ،تسا يسدنه نییزت و لکش يزول نارو هشیپ یاه هاگراک ،یناساس ناهاش نیتسخن راگزور رد .)622 نایسابع تفلاخ راگزور ات هعسوت نیا و تفای شرتسگ ناتسا نیا رد نینچ اب يا هیحان رد رتشوش يناتساب رهش ،نامز نیا رد .تشاد همادا زا يصاخ عون دیلوت رد هزاوآرپ يزکرم ناونع هب ،يگدنفاب ةنیشیپ زا مک تسد هک يا هتفاب .دش یم هتخانش ابید مان هب يمشیربا یاه هتفاب ،اهبنارگ و هناهاش يششوپ ناونع هب ،يدلایم مهدزیس ات موس ةدس .دش يم دتس و داد و هتخانش

يرتشوش يابید تفاب زاغآ خیرات

نیرترثوم زا ناوت یم ار مور عبات یاه ناتسا یلاها ترجاهم موس ةدس رد .تسناد ناتسزوخ رد یجاسن شرتسگ لماوع هک دوب مور و ناریا يروتارپما رد يزرم يا هقطنم هیروس يدلایم يگنج رد .دش يم لدب و در نیفرط نایم هتسویپ ياه گنج لوط رد يربهر هب نایناریا .م 241-239 ياه لاس نایم ًلاامتحا ،هلاس هس رد رگید راب روپاش .دندومن فرصت ار هیکاطنا ،يناساس روپاش رد هک دومن يشکرکشل هیکاطنا هب م 260 زین و م 253 ياه لاس هب ار وا نازابرس زا يرایسب و مور روتارپما ،سونایرلاو ریخا دربن هب ناریسا نیا ،متسر شقن رد روپاش ةبیتک ساسارب .تفرگ تراسا زا يیاه ناسنا و ... « :دندش دیعبت ناتسزوخ هلمج زا ،فلتخم ياهرهش هب يناریاریغ ياه نیمز يور ار اهنآ ام ،دندش راتفرگ مور يروتارپما نیمزرس رد ،نامدوخ ناریا يروتارپما رد و میدروآ يدیعبت تروص ناتسروسآرد و )ناتسزوخ( انایزوسرد ،تراپ نیمزرس رد ،سراپ هب زین ناملسم ناخروم .)156-193 ،1 ج ،1379 ،نمشریگ( » ...

نب روپاش« :دنا هدومن هراشا ناتسزوخ رد ناریسا نیا رارقتسا ریسا ار ناشیا زا يرایسب هورگ و درک گنج نایمور اب ریشدرا روپاش يدنج رهش ود و سراف رد روپاش رهش هب ار اهنآ و تفرگ ج ،1374 ،يسدقم( »دروآ )ناتسزوخ( زاوها رد )رتشوش( رتست و ،رتشوش هب بوسنم یناتساب تاجوسنم یسررب اب پوپ .)511 ،3 لوا دابق یوس زا هیکاطنا حتف نامز رد ،م 503 هب ار دادیور نیا

شور ةژیو ،²یتفج یاهرات زا هدافتسا ار نآ لیلد و دهد یم تبسن زا سپ ناتسزوخ یاه هتفاب رد ،درفنم یاهرات یاج هب هیکاطنا یگدنفاب تروص نیا رد .) 863 ،2ج ،1387 ،پوپ( دناد یم یدلایم مجنپ ةدس زاب نآ زا سپ ای و یناساس نارود رخاوا هب روکذم یاه هچراپ تمدق ،ناریا رد ³یتفج دوپ تفاب ةویش لماکت تسا نکمم هچرگ ؛ددرگ یم .دشاب هداد خر نآ یروس تنس زا ادج هدمآ ⁴يسوپ مان هب یدرف هرابرد ^"نادیهش ةمانراک^" رد یشرازگ هک دوب يناریسا هلمج زا يسوپ .تسا ناملسم ناخروم لاوقا دّیوم هک داینبون رهش هب شا هداوناخ هارمه هب وا ؛دروآ ناریا هب مود روپاش نتفاب رد دوخ تراهم و دمآ شوش يکیدزن رد )هخرک ناویا( ندلا خرک مشیربا( ⁵ازاتم و مشیربا نتفرگ راک هب اب یسوپ .داد ناشن ار ابید تفاب یم یکاشوپ و اه هچراپ و دروآ یم دیدپ نیرز یریواصت )ماخ هدش یزودرز و گنراگنر مشیربا ای ⁶اتکیپ وروئآ سیتسو ار اهنآ هک رد و يدلایم مراهچ ةدس رد هک دراد يم نایب شرازگ نیا .دندیمان یم ناتسزوخ رد مشیربا زا يیاه هچراپ نانچ ،روپاش يهاشداپ راگزور تسناوت يمن زین يسوپ نوچمه يدنمرنه دور يم نامگ هک دش يم هیهت يیادتبا ياه هاگتسد اب )مور نیمزرس( دوخ نهیم رد ار نآ دننامه شرازگ نیا .)833 ،1367 ،ایاکسولوگیپ( دروآ دیدپ هتفایان لماکت و زا مک تسد ،ناتسزوخ رد يمشیربا ياه هچراپ تفاب ةنیشیپ رگناشن رد ،رکب راید هب مود روپاش ،نامز نیا رد .تسا يدلایم مراهچ ةدس ،تشگزاب ناتسزوخ هب رایسب يناریسا اب و تخات ،نیرهنلا نیب لامش زاغآرس ار رتشوش و شوش رد ناریسا نیا تنوکس ناخروم یضعب و دمآ هریزج راید هب روپاش هک نآ زا سپ« :دنا هتسناد زخ و ابید تفاب شوش رد و دروایب اجنآ زا رایسب مدرم و درب هلمح مور راید رگید هب هک داد تماقا )ناتسزوخ( زاوها تیلاو ياهرهش رگید و رتشوش و يابید رتشوش هب ماگنه نآ زا و دنتفرگ تنوکس نآ رد و دندرک دلاوت و هدرپ نیبیصن راید هب و زخ شوش هب و ،ریرح عاونا و يرتشوش ،1 ج، 2536،يدوعسم( »تسه مه زونه هک دش لومعم و دنتفاب شرف هچنآ نوچ سپ« :دنک يم دییأت زین يبلاعث ار يدوعسم راتفگ نیا .)254 رس رب ،دش هدروآرب تساوخ يم نایمور اب گنج هرابرد روپاش هک ار هورگ و تخات )رکب راید دودح( دمآ و هناوط ،يرصب ،راجنس نامدرم و رتشوش رد ار ناشیا زا يخرب .تفرگ يریسا هب ار نانآ زا يناوارف يبلاعث( »تشاداو زخ و ابید نتفاب راک هب ار نانآ و داد ياج شوش .)306 ،1372 ،ينغرم مشش ةدس يسنازیب خروم ،⁷سویپوکورپ زا يرگید شرازگ هب يمور ناجاسن و نارگتعنص ترجاهم زا هک دراد دوجو ،يدلایم

،⁸همایسراب سورتپ يیوجدوس ترجاهم نیا لیلد .دهد يم ربخ ناریا

.م.ق مراهچ هرازه ،شوش یاهرهم یور رب یگدنفاب راد ریواصت -1 ریوصت

)Barber,1991,84( ^:ذخأم

ار هتسباو عیانص و مشیربا تراجت هک دوب ،⁹ارودوئت هکلم ةدنیامن رد^" :دسیون يم سویپوکورپ هک نانچ .دومن نارحب راچد سنازیب رد نارگتعنص ،دنداتفا يیادگ هب دندوب راک نیا رد هک يناسکةمه اهرهش نهیم ناشیا زا يرایسب ،دنداتفا تکلاف هب يگمه راک تسد نارگراک و .)187 ،1383 ،اونلوب( ^"دندش هدنهانپ نایناریا هب هداد رییغت ار دوخ يیایروس جا ّسن ياه نادناخ روضح ةنیمز شیپ اب ،اه ترجاهم نیا راذگریثأت ناریا يگدنفاب عیانص شرتسگرد ،رود ياه هتشذگ زا تفرشیپ رد یمور یارسا روضح ریثات رب نیقرشتسم هچرگ ؛دوب ةنیشیپ اما ،دنراد دیکات هرود نیا رد ناتسزوخ یجاسن تعنص رد یناساس تلود یاه تیامح زین و ناتسزوخ یگدنفاب ناشخرد يناساس يگدنفاب رنه جوا ناوت يم .تشاگنا هدیدان دیابن ار هنیمز نیا ناجاسن ياپرید براجت اب رجاهم نادنمرنه تراهم نتخیمآ رد ار زا مک تسد ناتسزوخ دش هتفگ رتشیپ هک نانچ اریز ؛تسناد يموب رد و تسا هدوب يگدنفاب زهجم ياه هاگراک ياراد نایملایا راگزور ار هنیرید تعنص نیا ،هتفرشیپ ياه هاگتسد دربراک اب نارجاهم عقاو .دنا هدیشخب قنور

ملاسا زا سپ يرتشوش يابید

؛دنتشاد تخانش یناریا تاجوسنم هب تبسن یلهاج نارود بارعا اهنآ رد هک دوش یم هدهاشم يتایبا ،هرود نیا رعش يسررب رد اریز يوس زا يیانشآ نیا هک دور يم لامتحا .تسا هدش دای ^"جابید^"زا لصاح يناگرزاب هار زا ای و یناساس ناریا ورملق رد نکاس بارعا :تسا هدمآ

10روـف اهّنا لاا نوـلّلا اــهب يّتــش هیسکا و ًاجابید و ًاطیر نسبل )04،1967 ،رجح نب سوا(

11 اـعم کاذـب اوّبـحم هـماّدـقوــبا هسـبلی جابیدلا نم ٍجوز لک و )157 ،1403 ،يشعلاا(

دای ^"شوش زخ^"زا )يرجه 75تافو( تایقرلا سیق نب للهادیبع زین و دنچ ةلصاف هب هیحان نیا رد يگدنفاب عیانص تیلاعف رگنایب هک دنک يم

:تسا ناریا هب بارعا ةلمح زا ههد قلتای جابیدلاو یمکــحلا رهوجلا تیار

12قرسلا هنیب جـیرضلاا و سوسلا زخ و )159 ،ات یب ،تایقرلا سیق نب للهادیبع(

لمجت و هوکش زا یدومن ناونع هب ،برع رعش رد ابید هاگیاج نیا ،مجاشک هک نانچ ؛دوش یم هدید دعب یاه هدس ات یسابع یافلخ رابرد

:دنک یم دای یرتشوش یابید زا یرجه مراهچ ةدس رعاش

13رشن هیف سوسلا تزّرط و رتست تجّبد يذلا ّناک )537 ،ق1384 ،يروباشین يبلاعث :زا لقن هب ،مجاشک(

يگریچ اب ،یسراپ تاجوسنم اب بارعا نیرید يیانشآ لیلد هب هکلب ،دشن دوکر راچد اهنت هن يناساس يفاب هچراپ رنه ،ناریا رب ناشیا زاغآ رد هچرگا .تفای هعسوت يلحم يارما زین و افلخ ياه تیامح اب نیمشیربا ةسبلا ندیشوپ زا ناملسم نادرم ،يوبن تنس ربانب ملاسا يافلخ يارگ يفارشا يوخ اما ؛دندوب هدش يهن ،ریرح و ابید نوچمه يرابرد ياه نییآ زا يوریپ رب ناشیا دیکأت زین و يسابع و يوما مهارف یفاب مشیربا عیانص يیافوکش يارب ار هنیمز ،ناتساب ناریا

هیواعم مکاح ،هیبا نب دایز يرجه لوا ةدس نامه رد هک نانچ ؛دروآ ،ات یب ،يناهبصلاا( دیشوپ يم ابید زا يیابق نایناریا زا دیلقت هب ،قارع رد .)104 ،14 ج تفلاخ زکرم هب يکیدزن لیلد هب ناتسزوخ ،ملاسا نیزاغآ نورق رد لباق زکارم زا ،تاجوسنم ةصرع رد دوخ يتنس هاگیاپ ظفح زین و هماج یعون تفاب رد نآرهش ره و تفر يم رامش هب یگدنفاب هجوت ،)28 ،1345،لقوح نبا( درگ نزوس ياه هماج بوقرق رد :دوب رادمان يمشیربا ياه هعنقم مرکمرکسع رد و ¹⁴يمشیربا ياه هطوف زاوها رد ،يناهیج( اهبنارگ زخ زا يیاه هماج شوش رد ،)319 ،1408،يسدقملا(

زمرهمار رد ،)319 ،8041 ،يسدقملا /29 ،1368 ،يرخطصا /601 ،1386 رد و )29، 1368 ،يرخطصا /106 ،1386،يناهیج( يمشیربا ياه هماج رتهب هنیمرا رد زج هک نآ يمور عاونا نوچمه يیاهراولشدنب ،بیط )39،1368 ،يرخطصا /82 ،1345 ،لقوح نبا( دش يمن تفای نآ زا بجوم هک دوب بوغرم ردقنآ تاجوسنم نیا زا يخرب .دنتفاب يم يیاه هماج يریت رهن رد :دروآ يم مهارف ار نارگادوس ةدافتساءوس و دندرب يم دادغب هب ار اهنآ سپس ،دنتفاب يم يدادغب ياه هماج نوچمه دنتخورف يم يدادغب ةماج مان هب ندرکدیپس و ندیبوک زا سپ اجنآ رد )82 ،1345 ،لقوح نبا /29 ،1368 ،يرخطصا /106 ،1386 ،يناهیج(

مان هب و دنتشون يم »ين ّصب لمع« نوذرب و ناویلک ياه ه درپ رب ای و ،1368،يرخطصا /106 ،1386 ،يناهیج( دنتخورف يم يدادغب ةماج زین ریرح و زخ ،ابید زا هتشذگرتشوش رد ،)28 ،1345 ،لقوح نبا /92 و اهرهش رگید هب تاجوسنم نیا ةدمع )171،1419،ینیوزق( دنتفاب یم .دش يم رداص کلامم هب و دوب ناناگرزاب و رابرد هجوت دروم زین يرتشوش يابید ماجنارس هجوت نیا .دش يم دتس و داد شکشیپ و تایلام تروص رد :دیماجنا دادغب هب رتشوش زا ابید ناگدنفاب يخرب ترجاهم هب ياه يرتشوش هک دنتخاس »نویرتستلا« مان هب يا هلحم ،دادغب برغ يرتشوش يابید نامه ای »هیرتستلا بایث« نتفاب هب اجنآ رد رجاهم ناونع هب ناوت يم ار هیحان نیا .)850 ،1 ج،1965،یومحلا( دنتخادرپ یم .تفرگ رظن رد دادغب هب ناتسزوخ يگدنفاب رنه لاقتنا رد طساو ةقلح

ابید تفاب ۀويش

زا جراخ رد يناساس نارود هب بوسنم تاجوسنم يمامت نونکات رب هیکت اب اهنت رصع نیا هب اهنآ باستنا يور نیازا ؛دنا هدش تفای ناریا ناگدنفاب ترجاهم هب رتشیپ .تسا هتفرگ تروص تفاب ةویش و شوقن يفاب هچراپ عیانص يیافوکش رد ناشیا ریثات و ناتسزوخ هب يیایروس زا هدنامزاب تاجوسنم يسررب اب نیاربانب ،دش هراشا يناساس ناریا ياه هنیمشیربا تفاب ةویش کرد يارب يیاه هنیرق هب ناوت يم عون نیا ةرود هب اهنآ قلعت صیخشت هک يیاه هتفاب دودعم زا .دیسر ناتسزوخ ،هنایم يایسآ ياهروگ رد هک دنتسه يیاه هنومن ،دش رسیم يناساس تاجوسنم نیا رتشیب .دنا هدش ظفح اپورا ياهاسیلک نئازخ و رصم ج ،1380 ،رطاشرای( دنا هدش هتفاب يغانج بکرم ةویش هب نیمشیربا .)645 ،3

قلعتم يراگزور هک ،تارف هیحان رد هیحلاص رهش ياه يرافح رد ةجیتن .دش تفای هچراپ ياه هکت يدایز دادعت ،دوب يناساس نایناریا هب رد يسدنه ياه حرط اب ياه هچراپ هک دوب نیا اهنآ ةیزجت زا لصاح لاکشا ياراد یاه هچراپ و شکرات دنچ ياراد يگدنفاب ياه هاگتسد زا .دنا هدش هتفاب يشک هلچ هاگتسد اب يروناج و يناسنا ياه حرط و هیحان نآ ناگدنفاب هک دیآ يمرب نینچ هیحلاص رهش يیایفارغج عضو .دنا هداد لاقتنا اجنآ هب هیروس زا نایناساس ار ،ناروناج و ناهایگ نوچمه يناساس تاجوسنم ةدیچیپ ياه حرط ناوت يم ينامز اهنت ار ،هتفای جاور يدلایم موس ةدس زا ًلاامتحا هک لااب و مینکدنلب میتساوخ هک تقو ره ار خن ياهرات زا مادک ره هک تفاب دسر يم رظن هب .تسا يشک هلچ هاگتسد زین راک نیا بابسا و میروایب رد و تسا هدش عارتخا ود ره نیچ و هیروس رد هاگتسد نیا هک نتفاب يارب رتشیپ نایناریا .تسا هدمآ لمع هب نآ رد يتاحلاصا ناریا زا اما ،دندرب يم راک هب يرنف و تفس ياهرات يغانج ياهدوپ اب میلگ تفس ياه هاگتسد يور يمشیربا ةدیباتن لش ياهرات تفاب هک اجنآ راوشد رایسب يرات ياه هشقن و اه حرط هب نآ لیدبت و يدوپ تفاب اهنآ رات هک دش ببس رما نیا ؛دندیبات ار مشیربا رات تسخن ،دوب اه ينیچ )يا هلچ ود( يراتود تفاب زین و دوش تفس مشپ رات دننام يدوپ ةیور بیکرت هب لیدبت ار يا هلچ ةیور اما ،دندومن سابتقا ار داد ماجنا يا هیروس يشک هلچ هاگتسد اب دش يم ار اهراک نیا ،دندرک حرط اب اه هنیمشیربا تفاب دوش یم روآدای .)156-157 ،1372 ،فلو(

.تسا هدوب )هار جک( ¹⁵هژرس هک ،يناساس ياه هنیمشیربا تفاب ةویش اب رتشیب يیانشآ يارب ماجنا ياه شهوژپ هب دیاب ،تسا هداوناخ نیا زا زین يرتشوش يابید ةدس رخاوا .تشاد هجوت هئون يتنآ رهش يمشیربا تاجوسنم رب هدش دمآ تسد هب يیاه هچراپ ،رصم ةئون يتنآ رهش ياه شواک رد هتشذگ يناریا ءاشنم ياراد ای و يناریا يخرب ياه شقن ،يسررب زا سپ هک زا و حرطم ¹⁶هیاگ يوس زا راب نیتسخن رظن نیا .دش هداد صیخشت و هئون یتنآ هب قلعتم ار اهنآ زا يشخب¹⁸هکلاف اما ؛دش دییأت ¹⁷همیگ بناج ؛)Falke,1913,1921( تسناد ناتسزوخ ناداتسا راک ار رگید يشخب ،ار لااب تقد اب رارکت یاراد ةدیچیپ یاه شقن اب تاجوسنم¹⁹رتسیفپ دومن یقلت هتفای لامک و هتفرشیپ یاه هاگتسد اب اهنآ ندش هتفاب ةجیتن ار اه هنیمشیربا نیا ،اه هچراپ کرادت ينف ةویش و اه شقن يسررب اب و

دوپ ياه خن نایم رد ود رارکت ار هچراپ نیا تفاب ةویش و دیمان هژرس ،متفه ،مراهچ ،لوا ياه خن تروص هب اهدوپ هک بیترت نیا هب ؛تسناد رارق هنوگ نیا اب .دنتفرگ يم رارق نایم رد ود ...و متشه ،مجنپ زین و تیلباق و دش یم هتفاب بّروم يلکش هب شوقن و ریواصت ،اه خن نداد .تفای یم شیازفا اهنآ یریذپ شقن زا هدمآ تسد هب ياه هچراپ يضعب شوقن هب هراشا اب رتسیفپ نیرهنلا نیب و کیدزن رواخ هب قلعتم ار شوقن نیا )2 ریوصت( هئون يتنآ يناساس ياه هچراپ زا يیاه هنومن و )Pfister,1932, 466-468( درمش يور يلصا ياه خن فیدر 5 زا دوپ خن اهنآ رد هک دومن هئارا ار رتسیفپ .تسا ينیچ ياه هچراپ دننامه هک )3 ریوصت( درذگ يم هچراپ رد يمشپ ياه هچراپ راب نیتسخن هک دیسر هجیتن نیا هب .م1932 رد دروم و دندش هتفاب )هار جک( هژرس ةویش هب نیرهنلا نیب و هیروس ،م 260 رد هیکاطنا فرصت زا سپ وا ؛دنتفرگ رارق مکی روپاش هجوت هچرگ ،)Pfister,1932, 473( درب شوش هب دوخ اب ار يمارآ ناجاسن تسا یسررب و حرط لباق زین مود روپاش نامز رد ترجاهم نیا يیایروس رنه ریثأت ،دهاوش نیا هب هجوت .)223،1367،ایاکسولوگیپ(

رد هچ هک يریثات ،دنک يم نایب ار ناتسزوخ يمشیربا تاجوسنم رد .تسا دوهشم تفاب ةویش رد هچ و يگدنفاب هاگتسد عون

.رتسیفپ طسوت هدش هیارا هژرس تفاب هویش -3 ریوصت )1367،325،ایاکسولوگیپ( :ذخأم

ابید گنر و حرط

نانیمطا اب ناوت یمن یناساس شوقن هوبنا نایم زا هنافسأتم یلک یسررب رد اما ؛تفگ نخس ابید ةژیو یاه گنر و شوقن زا تروص هب رتشیب اه تفبرز و اه هچراپ شوقن ،یناساس تاجوسنم یهایگ شوقن زا هاگ و یسدنه طوطخ زا هتفرگرب و یزاس هنیرق ییاه جنرت زا یبیکرت تروص هب بلغا اه حرط نیا ؛دوش یم هدهاشم ،کدرا ،اهدژا ،غرمیس دننام نیعم یعوضوم اهنآ نایم رد هک تسا دننام یبهذم مئلاع زین و یا هناسفا تاناویح ،رادلاب بسا ،سورخ رارکت ،دشک یم نامک زا ریت هک یهاشداپ ای و سدقم تخرد ،نادشتآ مشپ و ناتک زا هاگ و نیمشیربا بلغا ییاه تفبرز نینچ ؛تسا هدش دربراک اه گنر رگید زا شیب اهنآ رد زبس و زمرق یاه گنر و دنتسه یمشیربا ةچراپ هعطق راهچ پوپ .)225-226 ،1348 ،گربندناو( دراد باستنا نیا هک تشاد هجوت دیاب هتبلا ؛دهد یم تبسن رتشوش هب ار

.یدلایم 6-7 ةدس ،هئون یتنآ زا هدمآ تسد هب یاه هچراپ -2ریوصت )57 ،1350 ،نمشریگ( :ذخأم

تروص تفاب ةویش یوررب ینز هنامگ ساسارب اهنت و تسین یعطق و )هناخ هناخ( کبشم هک،نیلرب ةزوم ةتفاب حرط تسخن .تسا هتفرگ و تسا لکش یدیراورم شوقن ةیشاح یاراد یاه یزول تروص هب و یباغرم کی شقن نایم رد کی تروص هب اه هناخ نیا زا کی ره رد زا یرگید ةچراپ شقن رد .) 4ریوصت( دوش یم هدید ینزبداب لخن کی یا هکبش یاه هناخ نورد ینزبداب لخن و سورخ شقن هعومجم نیا رگید یا هچراپ حرط .تسا هتفرگ رارق یا هراتس و ییاپیلچ لکش مهرب سامم رودم یاه باق تروص هب یا هناخ هناخ یاه حرط لماش کی ره رد ؛تسا هدش رپ لکش یگرب تانییزت اب اهنآ یشاوح هک تسا هک زیخو تسج لاح رد رادلاب یبسا ریوصت هچراپ نیا یاه باق زا ،2ج ،1387،پوپ( )5ریوصت( دوش یم هدید درگن یم شرس تشپ هب .)268

/یدلایم مهدزیس ةدس( رخأتم ةرود هب قلعتم ،رگید ی هنومن ،نیمشیربا یا هچراپ زا گرزب ًاتبسن یا هعطق ،)یرجه تفه و شش ةنیمز اب مه یوربور غرمیس شوقن هب نیزم و رتشوش رد هدش هتفاب تسناک هزوم رد هک تسا دیفس و زبس یاه گنر هب شوقن و هریت یبآ ،1355 ،دنولا( دوش یم یرادهگن )نیلرب یقیبطت عیانص هزوم( هبروگ رتشوش یاه هتفاب ةعومجم رد هچراپ نیا یفرعم هب زین پوپ و )85 .تسا هتخادرپ کارتشا ربانب زین ار ناریا ةنایم یاه هدس زا هچراپ هعطق ود پوپ هورگ رد رتشوش تفاب یناساس یمشیربا یاه هچراپ اب ²⁰تفاب نف رد تخرد شقن یاراد اهنآ زا یکی ،²¹دنک یم یدنب هقبط رتشوش یاه هتفاب ود هک تسا درز و یبآ یاه هویم و یا هوهق و زبس یاه گنر هب بیس هدش یحارط تخرد نیا یناقوف ی هخاش رب مه یور هبور ی هدنرپ رسارس ،هدمآ تسد هب یر رهش روبق زا هک یرگید ی هچراپ .تسا یا هبیتک و تسا بیس تخرد شقن اب لکش یگرب یاه حرط هب نیزم .)2314 ،5 ج ،1387 ،پوپ( دراد"... لمع " نتم اب يجاسن جیار گنهرف زا يعبات ،يرتشوش يابید گنر و حرط زا هتفرگرب ار گنهرف نیا دوخ رگا اما ؛تسا يناساس ةرود رد زین ابید يور نیا زا ؛میا هتفرن اطخ هب مینادب هناهاش ياه هنیمشیربا ناروناج ،ناهایگ ریواصت اب يیاه حرط رد تاجوسنم رگید نوچمه تفارظ ،هباشم ةدش تفای یاه هچراپ رد .دش يم هتفاب اه ناسنا و .دوش يم هدهاشم يشوقن نینچ ندروآ دیدپ رد ناگدنفاب ةنادنمرنه :تسا هدش هراشا یزادرپریوصت نیا هب زین يبدا نوتم رد دش رتشش يابید نانچ نوگانوگ شقن زا نیمز

دش نتشیوخ لغش هب کنیا تسم ياوآ رازه

)405 ،1335 ،يناتسیس يخرف(

دوب رتشوش نوچ يشو شقن سب ز دوب رفتاغ نوچ يهس ورس سب ز

)98 ،1349 ،يناگرگدعسا نیدلارخف(

دش ردق يب وا گنر و راگن زک خر نآ ينیب رتشوش و مور يابید ةدنفاب تعنص

)386 ،1362 ،يزعمریما(

روصت لباق ابید شوقن زا توافتم یاهعومجم ،روکذم ریواصت رد یاه هچراپ ییاسانش ،هرود نیا رد یناساس ةرود شوقن موادت .تسا ؛تسا هدومن راوشد ار یناساس تاجوسنم زا ملاسا نیتسخن نورق شوقن هب نتخادرپ و اه یراک هزیر رد ییزج تارییغت نامز نیا رد اما یور رب و تسا دنک شوقن تارییغت باتش ،دراد دوجو هدننکرپ ییزج ،رف حور( دوش یم رهاظ یناساس رصانع و شوقن نانچمه اه هتفاب ددعت و هدیچیپ مهرد و دننام ربا یاه شقن ،یهایگ ریواصت .)5 ،1380 .تسناد ابید یاه یگژیو نیرت لوادتم زا دیاب ار گنر ،يناساس ناهاش لیامش هب رّوصم یباتک ساسارب يناهفصا هزمح ،دوبک ياه گنر ساسا نیارب هک ،دزادرپ يم اهنآ ششوپ فیصوت هب ،1346 ،يناهفصا( دنراد ار دماسب نیرتشیب بیترت هب زبس و يناوغرا هب بلغا زین يرتشوش يابید هک دهد يم ناشن دهاوش .)24-26 367 رد هنومن ناونع هب ؛دش يم هتفاب زبس ای و يناوغرا یاه گنر دوبک يکی ،يرتشوش يابید تسد ود یهیوب هلودلادضع ،يرجه زخ .)76،1346 ،يباص( داتسرف للهاب عئاطلا يارب ،تفبرز يرگید و نایهاپس يارب موسرم ياه تـعلخ هلمج زا زین گنر خرس يرتشوش .)17 ،1346 ،يباص( تسا هدوب رد يناوغرا ای خرس ار قوشعم ةرهچ ،يسراف تایبدا رد

هتشذگ ،ریز یاه هدورس رد هرهچ هب ابید هیبشت و دنتفرگ یم رظن هجوت دیاب ؛دراد هراشا زین تفاطل و تفارظ هبش هجو هب ،گنر زا تسا هدوب يناوغرا زین يیایروس تاجوسنم يتنس گنر هک تشاد يوس زا گنر نیا دربراک ریثأت لامتحا هک )328 ،1367 ،ایاکسولوگیپ(

:دزاس يم ردابتم يناساس تاجوسنم رد ار يیایروس ناگدنفاب شناخر هبید اب و شناکفلز کشم اب رتشوش هب يهاگ و رد متبت هب يهاگ

)131،1362 ، يزیربت نارطق(

اراس ربنع يوب هب شنیفلز رتشش هبید گنر هب راسخر

)178 ،1362 ،ناملس دعس دوعسم(

هک تسا یرتشوش یابید رد دربراکرپ یاه گنر رگید زا ،زبس :دنا هدرب راک هب ار نآ تعیبط فصو رد ناگدنیارس يباقن زبس يرتشوش زا لگ هتسب رب شوگانب فرگنش هب و روفاک هب هدولآ و

)7 ،1378 ،ورسخ رصان(

ناینرپ نوگلین نوچ هتشگ اوه يرتشش نوگزبس نوچ تشگ نیمز

)512 ،1362 ، يزیربت نارطق(

.رادلاب بسا شقن -5ریوصت .لخن و یباغرم شقن -4ریوصت )862 ،2ج ،1387 ،پوپ( :ذخأم )862 ،2ج ،1387 ،پوپ( :ذخأم

و ناشخرد ار نآ ،ابید ةچراپ رد هتفر راک هب مشیربا و رز فایلا زین »ابید« ةژاو يسانش هشیر رد هک يگژیو نیا .دومن يم ناشفاوترپ

:تسا هتشاد باتزاب يبدا نوتم رد ،دش نایب ورم نماریپ دش هدنشخر نانچ ورم نماد دب يرتشش يتفگ هک

)490 ،1349 ،يناگرگدعسا(

يور هدنبات نآ تعن ضراع هدنشخر نآ فصو دنا هدرک رتشش و مور تبتر هب ار ترکف و مهف

)9 ،ات یب ،رباص بیدا(

تفگ ناوت یم ابید یاه گنر و اه شقن نوماریپ یدنب عمج رد زبس ،یناوغرا یاه گنر هب و تفبرز تروص هب بلغا هچراپ نیا هک ،یروناج ،یناسنا مرف عونت یاراد و دش یم هتفاب دوبکو ینوتیز .تسا هدوب لکش یجوم یعازتنا یاه مرف زین و یهایگ

رتشوش زارط

زارط زا ،رابرد یارب هیحان ره تاجوسنم تیمها یملاسا ةرود رد ی هژیو یاه هناشن ای و باقلا ،مان ،زارط .دش يم هتخانش يناطلس ؛دنتشاگن یم اه هماج هیشاح رب ناجاسن هک دوب ناطلس و هفیلخ ره هک دندوب ناتسزوخ یاهرهش زا ،روپاش یدنج و رتشوش ،شوش ،1345 ،لقوح نبا /29 ،1368 ،يرخطصا( تشاد زارط اهنآ رد ناطلس نتم زا يا هنومن .دوب اه هاگراک نیا نیرتروهشم زا ،رتشوش زارط .)28 زا سپ ،يیوب ریما ،هلودلادضع :تسا هدمآ ينیمی خیرات رد زارط نیا معّنلا يلو روصنم کلم« مان هب زرطم يرتشش ةماج رازه نادمه حتف يناماس هاش يارب »نینموملاریما يلو روصنم نب حون ،مساقلاوبا یارب نامکاح رایسب یاضاقت .)36 ،1382 ،یبتع( داتسرف اراخب هب نتشامگ و زارط یاه هاگراک نتخاس هب ار ناشیا ،یرتشوش یابید .دنروآ مهارف ار رظندروم تاجوسنم ات ،تشاداو اهنآ رد ینارازگراک ات نآ يرارقرب هک هدش دای زین يبدا نوتم رد رتشوش زارط زا :تفایرد ناوت یم ار يرجه متفه و مشش یاه هدس

تمان وا لاقم زا دهديم ناج رتشش هماج زارط شقن رد

)165 ،1337 ،يتکیسخا نیدلاریثا(

بآ حطس رب سپ و شیپ زا دنا هدناوخ تمان شقن دنا هتسب رتشش شقن تمان شقن ّرف هب مـه

)70،1358 ،يناقلیب ریجم(

يرتشوش يابید یاهدربراک

يتوافتم ياهدربراک اهبنارگو فیرظ يجوسنم ناونع هب ابید نیا لیلاد زا ؛هبعک ششوپ و ناتفخ ات ناهاش ةماج زا ،تسا هتشاد

.دومن هراشا ابید رد اه گنر و اه شقن عونت هب ناوت یم یربراک عونت يا هسبلا ةیهت رد يرتشوش يابید زا هدافتسا دراوم نیرتشیب هب ؛دیسر يم هفیلخ صخش زین و نایرابرد فرصم هب هک دوب يابید زا يیاه هماج ،يسابع دضتعم ياه هماج نایم رد هنومن ناونع

اه هماج نیا هاگ .)682 ،2 ج ،2536 ،يدوعسم( تشاد دوجو یرتشوش یلاعملا سمش هک نانچ ،دیسر یم نامکاح دزن هب شکشیپ تروص هب يرتشوش یاه هماج زا نولم ةماج تخت هاجنپ ریگمشو نب سوباق نب يلع ای و )187 ،1382 ،یبتع( داتسرف يناماس حون نب لیعامسا يارب نّولم ةماج ود ،کی ره تسد هب هک کرت ملاغ رازه ناسارخ زا يسیع ،1378 ،يقهیب( داتسرف نوراه يارب ،دوب ... و يناهاپس ،يرتشوش هلدابم و هریخذ زا هدرتسگ مجح نیا نتفرگ رظن رد اب .)642 ،2 ج يلاوما هلمج زا :تسناد ار رتشوش رد ابید دیلوت يلااب نازیم ناوت يم رازه راهچ ،تشاذگ ياج هب دوخ زا )هلودلازعم رادرس( نیکتکبس هک يرتشوش يابید زا هماج دصناپورازه ود لماش هک دوب ابید زا هماج ؛)یربطلا خیرات ةلمکت رد ینادمه زا لقن هب ، 408،1357 ،یهیقف( دش یم باتزاب يسراف رعش رد لثم تروص هب رتشوش رد ابید هوبنا دیلوت نیا :تسا هتشاد ناتسیس ردناک تسا هلح نآ زا شیب نابایب رد رتشوش ردناک تسابید نآ زا شیب ناتسلگ رد

)188 ،1335 ،یناتسیس یخرف ( توقای ؛دنتفاب يم ابید زا اهبنارگ يیاهراتسد ،نهاریپ و ابق زا هتشذگ نهپ يا هیشاح اب يا همامع ،دابع نب بحاص هک دسیون يم یومح نآ رد نیرضاح زا يکی ،دندوب هتفاب رتشوش رد هک تشاد رس رب

22"رتستل رتستب تلمع ام^" :تفگ ار وا دابع نب بحاص هک تسیرگن يم نیا زا يرایسب ،يبدا نوتم يسررب رد .)849 ،1 ج ،1965 ،يومحلا(

:دوش يم هدهاشم دربراک دراوم رتشوش ز ابید يیوگ تسا ينهاریپ رتسآ جاعزا و شتسا هربا لین زک

)208 ،1356 ،يرهچونم(

میدرک برض شیوخ ةقرخ ناز مییآ رتشش يابق هب نیز ات

)267 ،3ج ،1363 ،یولوم(

ضرع زور کریز نازازب دنسانشب هک ناز ایروب زا يرتشش لاش و يمور سلطا

)40 ،1362 ،يونزغ يیانس(

یباقن زبس يرتشوش زا لگ هتسب رب شوگانب فرگش هب و روفاک هب هدولآ و

)314 ،1378 ،ورسخ رصان(

تفاب ياه هاگراک رب يرجه لوا ةدس نامه رد هک يبارعا ششوپ ةچراپ ،جوسنم نیا تسافن لیلد هب ،دندوب هتفای تسد ابید هب هچرگ .دندیزگرب نآ زا ار ،ناناملسم دزن هچراپ نیرت سدقم ،هبعک اما ،دیناشوپ ابید هبعک رب راب نیتسخن يسک هچ هک میناد یمن يتسرد دای ،ناورم کلملادبع و ریبز نبا ،هیواعم نب دیزی زا هکم خیرات رد يیایفارغج نوتم رد .)121 ،1386،يرهش ير یدمحم( تسا هدش رتشوش رد هبعک ةماج کنیا هک هدش دیکأت يرجه مراهچ ةدس نبا /29 ،1368 ،يرخطصا( دوش يم هتفاب يرتشوش يابید زا و مشش ةدس رد زین يسیردا ؛)106 ،1386،يناهیج /82 ،1345 ،لقوح دش يم هتفاب رتشوش رد هبعک ةماج رتشیپ هک دوش يم روآدای

.)693 ،1ج ،1409،يسیردلاا( دوش يم هتفاب قارع رد کنیا و يگنج ةماج يعون ناتفخ ،تشاد دربراک زین ناتفخ وشح رد ،ابید لیکشت میخض ةچراپ هیلا ود زا و دندیشوپ يم هرز ریز رد هک هدوب زا ات دنتشابنا يم مشیربا و هبنپ ياه هزیر اب ار نآ وشح هک دوب هدش سنوم گنج هب يسابع ردتقم هک يرجه 320 رد .دهاکب هبرض تدش تشاد نت رب يرتشوش يابید سنج زا يا هرقن يناتفخ ،تفر يم مداخ هجو و ناتفخ رد ابید دربراک هب تایبا نیا رد .)6964 ،1375 ،یبطرق(

هراشا هنارعاش یفیصوت اب نهآ یتخس و ابید تفاطل نایم داضت :تسا هدش

ردنا يوگتفگ هب ابید و نهآ دنوش ابق مزب هب و دشوپ هرز مزر هب وا وچ

نهآ زا دیآ هب ابید شمزر زور هب ابید زا دیآ هب نهآ شمزب زور هب

)43 ،1362 ،يزعمریما(

هدافتسا یرتسپات تفاب رد هک دش ببس ابید یریذپ شقن و تفارظ ،رصم يمطاف ةفیلخ ،نیّدلازعم روتسد هب يرجه 353 رد .دوش ،اه هوک ریوصت نآ رد هک دنتفاب تفبرز دوبک مشیربا زا يا هشقن رتشوش رد دنمشزرا ةشقن نیا .دوب صخشم اه هار و اهرهش ،اهایرد ،یزیرقم ططخ زا لقن هب ،412 ،1981 ،نسح دمحم یکز( دش هتفاب هبعک ششوپ یارب رتشوش ةتفاب ار هدرپ نیا رگید تیاور .)417، 1ج هکم یاهرهش زین و ناهج یاهرهش ،اهروشک نآ یور رب هک دناد یم دایز لامتحا هب و دوب هدش هدنایامن ،رز یاه خن اب اهنآ مان و هنیدم و ،پوپ( تسا هدومن یرادیرخ یمطاف زعم هک دنناد یم یرتسپات ار نآ نیا رد یزادرپ هرظنم کبس هک دور یم لامتحا .)2310 ،5ج ،1378 هک دشاب یملاسا ةیلوا راگزور یحارط تنس زا یشخب اه فیصوت .درادن دوجو هیضرف نیا تابثا یارب یا هنومن هنافسأتم و ناگدرمةماج تروص هب ای يناتساب تاجوسنم زا يرایسب

فشک .دنا هدمآ تسد هب اهروگ زا اه هنیفد اب هارمه ای ربق شوپور زا ،نایشنماخه ورملق رد کیریزاپ ياهروگ زا يمشیربا ياه هچراپ يیاه هچراپ فشک ،)Barber, 1991, 32( م.ق مشش ایو مجنپ ةدس تایرفح رد هیوب لآ نارود زا يدوپود مشیربا سنج زا شوقنم و )160-135 ،1367،رف حور( ير رهش يمیدق ناتسروگ 1925 ينید ياهرواب ربانب ناینیشیپ هک دهد يم ناشن رگید دراوم يرایسب يتاجوسنم اب ناگتشذگ رد نفد هب ،دوخ راگزور يعامتجا بادآ زین و تیحیسم شیک رد .دنا هتشاد هجوت ابید نوچمه اهبنارگ و فیرظ ،1387 ،کنارف( هدوب موسرم ناگدرم نفک رد مشیربا زا هدافتسا :تسا هتفر يم راک هب اه نرق ات يملاسا ناریا رد هک نانچ ،)196

ابر میس زا هک اهنآز ارم رم دیآ هدنخ دنرب رتشش هبید زا نفک نتفر هگ رد

)155 ،1362 ،یونزغ يیانس(

هراومه ،يرجه متفه ةدس ات يخیرات و يبدا نوتم يسررب رد هدهاشم شا هزاوآ رپ و هناهاش يابید اب رتشوش مان يگتسویپ ترهش نیا زا کدنا کدنا ،وس نیدب یرجه متفه ةدس زا اما ؛دوش يم رگناریو ياه هلمح ناوت يم زین ار نآ لیلد ؛دوش يم هتساک رابتعا و رسارس رد ار یناگرزاب و يتسد عیانص لاوز هک تسناد لوغم و نارو هشیپ يرابجا چوک ،نادنورهش راتشک .تشاد لابند هب ناریا ًلاومعم هک دوب ناشیا دزن جیار يا هدیدپ ،اهرهش يناریو و ندنازوس ناتسزوخ ياهرهش رد هک نانچ ،داد يم يور رهش ره فّرصت اب نوچمه ،يرتشوش يابید لاوز راگزور ار هرود نیا رگا سپ ؛داد خر .تسا اجب یا هشیدنا ،مینادب عیانص و اهرنه زا رگید يرایسب

رد یرتشوش یابید زا هک ییاه فیصوت و دهاوش هب هجوت اب نیمشیربا یجوسنم روکذم ةچراپ هک میبای یمرد ،هدمآ بوتکم عبانم اب ،یناساس مود روپاش راگزور زا نآ تفاب هک تسا هدوب تفبرز و و هتفای هعسوت رتشوش رهش رد ،ناریا هب یروس ناگدنفاب ترجاهم دربراک اه نرق ات یناریا نامکاح و افلخ تیامح اب زین ملاسا زا سپ .تسا هتشاد یجوسنم تروص هب ار ابید ،میس و رز فایلا دربراکو فیرظ سنج عبانم .دوب هتخاس زیامتم و زاتمم اه هچراپ رگید زا اهبنارگ و ناشخرد هراشا یرتشوش یابید رب یهایگ و یناسنا ریواصت تفاب رب بوتکم روصت نویلادم نوچمه یجیار یاه حرط اب ار اهنآ ناوت یم هک دنراد

یلخاد یاهرات .تسا هدوب زبس ای و یناوغرا بلغا زین نآ گنر .دومن حرط و هدوب رتشوش یاه هنیمشیربا یاه یگژیو زا )جودزم( یتفج یریذپ شقن تیلباق ، نایمرد ود دوپ یاه خن رارکت اب )هار جک( هژرس رد هژیو هب جوسنم نیا دربراک ةزوح .تسا هداد یم شیازفا ار اهنآ هتفای شرتسگ رتشوش رد زارط یاه هاگراک ییاپرب اب یملاسا ةرود هتفرگ یم ربرد ار سنازیب و رصم نوچمه یرگید یاه نیمزرس و ،یرجه متشه و متفه یاه هدس رد ابید تفاب ییلاط رصع اما ؛تسا .داهن لاوز هب ور ،ناریا هب لوغم ةلمح اب نامزمه

هجيتن

اه تشون یپ

1 Tablet.

.تسا هدش لیکشت هدیبات مه هب رات ود زا یتفج راتره 2 راک هب هچراپ یور و تشپ رد یزادنا شقن یارب دوپ یرس ود نامزمه ،دهد یم لکش ار هنیمز هک رات رب هولاع ،یتفج دوپ ای یدوپود یاه هچراپ تفاب رد 3 یشقن و هنیمز یاراد هچراپ یور کی سپ ،دوش یم هتفاب فلاخم یاه گنر اب و ناسکی هچراپ یور و تشپ شقن ،تسا یکی روتسد ةشقن نوچ و دور یم

.21ص ،1380 ،رف حور :کن رتشیب علاطا یارب .دراد ار نآ یور گنر سکع تسرد رگید فرط هک تسا

4 Possy.

5 Metaxa.

6 Vestis auro picta.

7 Procopius.

8 Petros Barsyame.

9 Theodora.

.دوب هدنکارپ اه گنر اهنآ رب هک دندیشوپ ییاه هماج و ابید و هنانز یلاش 10 .تسوا ةدنزارب دشوپب ابید زا هک یسابل ره همادقوبا 11 .دوب ریرح یا هکت شنایم هک ینوگ خرس زخ و شوش زخ و ناشخرد ییابید اب مدید ار )مکح نب ناورم نب زیزعلادبع( یمکح رهوگ12 .دنا هدرتسگ نآ رد ار شوش زارط و تسا رتشوش يابید يیوگ هک نانچ نآ13 .تسا هدمآ مامح گنل و هلوح ینعم هب ،هتوف ای هطوف14 15 Serge.

.یدلایم مهدزون هدس رد یوسنارف رادمان سانش ناتساب ،^{A. Gayet} 16 .تشاد هعلاطم یقرش یاهرنه ةنیمز رد هک )1836-1918( یوسنارف رگتعنص ،^E.Guimet17 18 Falke.

19 Pfister.

.هریت یا هوهق گنر هب )جودزم( یتفج یلخاد یاهرات زا هدافتسا رد کارتشا ینعی 20 .دلفرک تاجوسنم ةنیجنگ ةزوم و سکیار ةزوم ود رد دوجوم تاعطق 21 .دنا هتفابن ندرک ناهنپ يارب رتشوش رد ار نیا 22

عبانم تسرهف

.نارهت ،ناریا یتسد عیانص نامزاس ،خیش رباص تخد نیرز ةمجرت ،یملاسا نارود یاه هتفاب ،ناریا یجاسن ،)1361( سیلیف ،نمرکآ .نارهت ،ناریا گنهرف داینب ،)ضرلاا هروص رد ناریا( ناونع اب راعش رفعج ةمجرت ،ضرلاا هروص ،)1345( لقوح نبا .نارهت ،ناریا گنهرف داینب ،دوعسم داوج ةمجرت ،نادلبلا ،)1349(ینادمه قاحسا نبا دمحا رکبوبا ،هیقف نبا .نارهت ،یکدور یشورفباتک،خرفنویامه نیدلا نکر حیحصت ، يتکیسخا نیدلاریثا ناوید ،)1337( يتکیسخا نیدلاریثا .توریب ،بتکلا ملاع ،قاتشملا ههزن ،)1409( دمحم نبدمحم للهادبعوبا ،يسیردلاا .نارهت ،يملع يتاعوبطم ةسسوم ،حصان يلعدمحم مامتها و حیحصت هب ،يذمرت رباص بیدا ناوید ،)ات یب( رباص بیدا .توریب ،نانبل هبتکم ،هبرعملا هیسرافلا ظافللاا مجعم ،)1990(ریش یدا .نارهت ،یگنهرف و یملع تاراشتنا ،یدمحا ریم میرم ةمجرت ،2ج ،نیتسخن نورق رد ناریا خیرات ،)1369( دلوترب ،رلوپشا .رصم ،هیرصملا بتکلاراد ،یناغلاا ، )ات یب( نیسح نب یلع جرفلاوبا ،یناهبصلاا .نارهت ،باتک رشن و همجرت هاگنب ، »ناهاش و ناربمایپ خیرات« ناونع اب راعش رفعج ةمجرت ،ضرلاا و کولملا ينس ،)1346( هزمح ،يناهفصا .نارهت ، يگنهرف و يملع تاراشتنا ،راشفا جریا حیحصت ،کلامم و کلاسم ،)1368( میهاربا قاحساوبا ،يرخطصا .توریب ،هلاسرلا هسسوم ،نیسحدمحم دمحم قیقحت ،يشعلاا ناوید ،)1403( يشعلاا .نارهت ،کینکت یلپ یتعنص هاگشناد ،زورما ات زابرید زا ناریا یجاسن تعنص ،)1355( دمحا ،دنولا .نارهت ،نابزرم رشن ،يریه رصان حیحصت ،یزعمریما ناوید،)1362( يروباشین کلملادبع نب دمحم ،يزعمریما .توریب ،رداص راد ،مجن فسویدمحم قیقحت ،رجح نب سوا ناوید ،)1967( رجح نب سوا .نارهت ،يگنهرف تاعلاطم و يناسنا مولع هاگشهوژپ رشن ،نابون رصان کلم ةمجرت ،مشیربا هار ،)1382( سیول ،اونلوب .نارهت ،بایرز تاراشتنا ،ربهر بیطخ لیلخ ششوک هب ،یقهیب خیرات ،)1378( نیسح نب دمحم لضفلاوبا ،يقهیب .نارهت ،یگنهرف و یملع تاراشتنا ،رف حور هرهز ةمجرت ،نایناساس هرود یاه هچراپ :23 لصف ،2ج ،ناریا رنه رد یریس ،)1387( ماهپا روترآ ،پوپ .نارهت ،یگنهرف و یملع تاراشتنا ،رف حور هرهز ةمجرت ،ملاسا نارود یاه هچراپ :25 لصف ،5ج ،ناریا رنه رد یریس ،)1387( ماهپا روترآ ،پوپ .نارهت ،یگنهرف و یملع تاراشتنا ،اضر للها تیانع ةمجرت ،نایتراپ و نایناساس راگزور رد ناریا یاهرهش ،)1367( ایاکسولوگیپ .نارهت ،انیس نبا یشورفباتک ،نیعم دمحم تاقیلعت و حیحصت اب ،عطاق ناهرب ،)1342( فلخ نبا ،یزیربت .دهشم ،يسودرف هاگشناد تاراشتنا ،»نهک همانهاش« ناونع اب يناحور دمحم دیس ةمجرت ،ری ّسلاررغ ،)1372( دمحم نب نیسح ،ينغرم يبلاعث .رصم ،تضهنراد ،میهاربا لضفلاوبا دمحم قیقحت ،بوسنملا و فاضملا يف بولقلارامث ،)ق1384( يروباشین يبلاعث .هرهاق ،رکاش دمحا دمحم قیقحت ،يمجعلاا ملاکلا نم برعملا ،)ق 1361( دمحا نب بوهوم روصنموبا ،يقیلاوجلا .دهشم ،رشن هب ،يروصنم زوریف حیحصت ،بتاک ملاسلادبع نب يلع ةمجرت ،ملاعلا لاکشا ،)1386( دمحا نب مساقلاوبا ،يناهیج

.نارهت ،تمس ،نایناریا کاشوپ خیرات ،)1379( اضر دمحم ،زاس تیچ .نارهت ،یناراب یشورفباتک ،یسابع دمحم ششوک هب ،)همان زورون( مایخ رمع میکح یسراپ راثآ تایلک ،)1338(میهاربا نب رمع ،مایخ .نارهت ،یگنهرف و یملع تاراشتنا ،رایرف للهادبع ةمجرت ،یملاسا عیانص یامنهار ،)1365( .م.س ،دنامید .160-135ص ،مود هرامش ،مود لاس ،خیرات و یسانشناتساب ةلجم ،"هیوب لآ یاهنفک رب باقع شقن "ةلاقم ،)1367( هرهز ،رف حور .نارهت ،تمس ،یملاسا نارود یفاب هچراپ هب یهاگن ،)1380( هرهز ،رف حور .توریب ،یبرعلادئارلاراد ،یملاسلاارصعلا یف هیناریلاا نونفلا ،)1891( نسح دمحم یکز .نارهت ،يئانس هناخباتک ،يوضر سردم حیحصت ،يونزغ يیانس ناوید ،)1362( مدآ نب دودجم دجملاوبا ،يونزغ يیانس .نارهت ،ناریا گنهرف داینب ،ينکدک يعیفش اضردمحم ةمجرت ،داوع لیئاخیم حیحصت ،هفلاخلاراد موسر ،)6431( نسحم نب للاه نسحلاوبا ،يباص .توریب ،رداص راد ،مجن فسوی دمحم حرش و قیقحت ،تایقرلا سیق نب للهادیبع ناوید ،)ات يب( تایقرلا سیق نب للهادیبع .نارهت ،يگنهرف و يملع تاراشتنا ،راعش رفعج حیحصت ،يناقدافرج حصان فرشلاوبا ةمجرت ،ينیمی خیرات ،)1382( رابجلا نب دمحم ،يبتع .نارهت،ناریا گنهرف داینب ،ایراخاوگ ردناسکلا و اودوت يلاگام حیحصت ،نیمار و سیو ،)1349( يناگرگ دعسا نیدلارخف .نارهت ،شورس تاراشتنا ،يثلاث نسحم ةمجرت ،مشیربا ةداج ،)1375( نوتسنوار دیوید و نیریآ ،کنارف .نارهت ،لابقا تاراشتنا ،یقایس ریبد دمحم حیحصت ،یناتسیس یخرف ناوید ،)1335( غولوج نب یلع ،یناتسیس یخرف .نلایگ ،ابصرشن ،ناشیا نامز عاضوا و هیوب لآ ،)1357( رغصا یلع ،یهیقف .نارهت ،ریطاسا تاراشتنا ،هدنیاپ مساقلاوبا ةمجرت ،يربط خیرات ةلابند ،)1375( دعس نب بیرع ،يبطرق .توریب ،رداصراد ،دابعلارابخا و دلابلاراثآ ،)1419( دمحم نب ایرکز ،ینیوزق .نارهت ،سونقق تاراشتنا ،يناوجخن دمحم حیحصت ،يزیربت نارطق ناوید ،)1362( روصنموبا ،يزیربت نارطق .نارهت ،ناریا گنهرف داینب ،يبیبح يحلادبع حیحصت ،رابخلاا نیز ،)1347( کاحض نب يلحلادبع دیعسوبا ،يزیدرگ .نارهت ،باتک رشن و همجرت هاگنب ،يشو هرف مارهب ةمجرت ،ناریا رنه ،)1350( نامور ،نمشریگ .نارهت ،روشک یگنهرف ثاریم نامزاس ،يمیرک رغصا ةمجرت ،1ج ،روپاشیب ،)1379 ( نامور ،نمشریگ .زیربت ،ناریا خیرات و گنهرف هسسوم تاراشتنا ،یدابآ دمحم حیحصت ،يناقلیب نیدلاریجم ناوید ،)1358( يناقلیب نیدلاریجم .نارهت ،رشعم رشن ،ثیدح و نآرق رد هرمع و جح ،)1386( دمحم ،يرهش ير يدمحم .نارهت ،يئاشلگ تاراشتنا ،يریه رصان ششوک هب ،ناملس دعس دوعسم ناوید ،)1362( ناملس دعس دوعسم .نارهت ،يگنهرف و يملع تاراشتنا ،هدنیاپ مساقلاوبا ةمجرت ،رهاوجلا ندعم و بهذلا جورم ،)2535( نیسح نب يلع ،يدوعسم .نارهت ،هگآ رشن ،ينکدک يعیفش اضردمحم ةمجرت ،خیرات و شنیرفآ ،)1374( رهاط نب رهطم ،يسدقم .توریب ،یبرعلا ثارتلاءایحاراد ،موزخم دمحم قیقحت ،میلاقلاا هفرعم یف میساقتلا نسحا ،)1408( دمحا نب دمحم للهادبعوبا ،یسدقملا .نارهت ،ریبک ریما تاراشتنا ،رفنازورف نامزلا عیدب حیحصت ،يزیربت سمش تایلک ،)1363( دمحم نیدلا للاج ،یولوم .نارهت ،راوز يشورفباتک ،يقایسریبد دمحم حیحصت ،يناغماد یرهچونم ناوید ،)1356( سوق نب دمحا ،يناغماد یرهچونم .نارهت هاگشناد تاراشتنا ،ققحم يدهم و يونیم يبتجم حیحصت ،ورسخرصان راعشا ناوید ،)1378( ورسخ رصان .نارهت ،نارهت هاگشناد ،مانهب یسیع ةمجرت ،ناتساب ناریا یسانشناتساب ،)1348( ییول ،گربندناو .نارهت ،يگنهرف و يملع تاراشتنا ،هداز میهاربا سوریس ةمجرت ،ناریا نهک يتسد عیانص ،)1372( يا .سناه ،فلو .نارهت ،ریبکریما تاراشتنا ،هشونا نسح ةمجرت ،3ج ،یناساس تلود يشاپورف ات نایکولس زا ناریا خیرات ،)1380( ناسحا ،رطاشرای .نارهط ،یدسلاا هبتکم تاروشنم ،نادلبلا مجعم ،)1965( للهادبع نب للهادبع یبا ،يومحلا ،للهادبع نب توقای Barber, E.G.W )1991(, Prehistoric textile , Princeton university prees, New jersey.

Falke,o)1913(,Kunstgeschicht de Seidenweberei, Berlin.

Pfister,R)1932(, Les premieres soies sassanides. Etudes d orientalisme, publiees parle Musee Guimet alamemoire de Rymonde Linossier,II, Paris.