ياهدرواتسد هب درکیور اب ينامثع يرگراگن ناریا يرنه
ناریا يرگراگن و ينامثع يرگراگن يقیبطت يسررب(
*
)يرجه مهد نرق تسخن همین
3متاح يلعملاغ ، 2**يئازخ دمحم ، 1رف خرف هنازرف .ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،رنه هدکشناد ،رنه شهوژپ يرتکد يوجشناد 1
ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،رنه هدکشناد ،کیفارگ هورگ رایشناد 2 .ناریا ،نارهت ،رنه هاگشناد ،يدربراک ياهرنه هدکشناد ،رنه شهوژپ هورگ داتسا 3
)90/11/9 :ییاهن شریذپ خیرات ،89/11/23 :هلاقم تفایرد خیرات(
هدیکچ رنه ياه هاگراک نیلوا ،دوخ يگنهرف و يسایس تیعقوم هب ندیشخب رابتعا فده اب يرجه مهن نرق مود همین رد ينامثع تلود هک يفلتخم ياه يمارآان و يسایس تلاوحت .درک سیسات ،دوب ماگشیپ راگزور نآ رنه و گنهرف هنیمز رد هک ناریا زا سابتقا اب ار لوبناتسا يهورگ ترجاهم نینچمه و سیفن ياه هتشون تسد و راثآ هنیجنگ زا يرایسب جورخ يارب ار طیارش ،داد خر ناریا رد اه لاس نیا يط رد ار يبسانم رتسب ،طیارش نیا .تخاس مهارف لوبناتسا هب ،دندوب يرنه ينابیتشپ و تیامح نتفای تهج رد هک ناریا نف دیتاسا و نادنمرنه زا يسررب .دروآ دوجوب لوبناتسا سیسات هزات ياه هاگراک رد ناریا بتاکم يرنه ياهدرواتسد هیاپ رب ينامثع يرگراگن هعسوت و دشر تهج و دراذگ يم شیامن هب هورگ ود راثآ نیب ار يزراب تاهباشت يرجه مهد نرق تسخن همین ينامثع ياه هنومن اب ناریا يرگراگن يقیبطت لوبناتسا رابرد روصم خسن تادیلوت رد وگلا ناونع هب ،يارس يپاقپوت هنازخ رد دوجوم يناریا روصم خسن زا اهنت هن هک تسا تقیقح نیا باتزاب راثآ دیلوت رب نارظن بحاص يخرب ياه نومنهر زین و یارس یپاقپوت ياه هاگراک رد یناریا رجاهم نادنمرنه تیلاعف هکلب ،هدش یم هدافتسا .تسا هتشاذگ ياج رب ينامثع يرگراگن رب نیمز ناریا رنه ياهدرواتسد زا ار يا هظحلام لباق تاریثات ،لوبناتسا بتکم
یدیلک یاه هژاو .زیربت بتکم ،تاره بتکم ،لوبناتسا بتکم ،ناریا يرگراگن ،ينامثع يرگراگن
يرجه مهدزای و مهد نورق يرگراگن هزوح رد ينامثع رنه رب ناریا رنه ریثات :ناونع اب لوا هدنراگن يرتکد هلاسر زا هتفرگرب رضاح هلاقم * .ددرگ یم یرازگساپس دنژآ بوقعی رتکد یاقآ بانج دنمجرا داتسا هرواشم و ییامنهار زا هلیسو نیدب .تسا .E-mail: khazaiem@modares.ac.ir ، 021-82883725 :سکفلت :لوئسم هدنسیون **
همدقم
يرگراگن هک هدش هداهن هیضرف نیا رب رضاح شهوژپ ناینب رابتعا بسک يارب ،يرجه مهد نرق تسخن همین رد ينامثع يرگراگن زا ار يا هظحلام لباق تاریثات ،دوخ يرنه و يگنهرف زا روظنم ينامز عطقم نیا رد و اجنیا رد .تسا هدومن ذخا ناریا ،زاریش ،تاره يرگراگن بتاکم زا تسا يا هزیمآ ،ناریا يرگراگن .يوفص دهع زیربت و نامکرت گنهرف ،يرجه متفه نرق رد نلاوغم ناما يب مجاهت زا سپ يارعش و ناگدنسیون روهظ اب راب رگد نیمز ناریا بدا و يرگراگن و يیارآ باتک نآ يپ رد و تشگ يلجتم نابز يسراف .تفای قنور ،تفر يم شیپ تایبدا اب کرتشم لماعت رد هک خسن و يسامح عیاقو و يیاور نوتم يزاسروصم و يریوصت حرش يناریا يمان يارعش و نابیدا راثآ يلصا هرهوج هک يا هروطسا نیمزرس .دش يم بوسحم ناریا يرگراگن بتاکم تیلاعف مها ،دوب تلاوحت دهاش يرجه مهد نرق زاغآ و مهن نرق نایاپ رد ناریا هورگ دیدرگ ببس ،مهم نیا هک دوب يفلتخم ياه يمارآان و يسایس و نما ينمام نتفای تهج رد يناریا نادنمرنه و ابدا زا يمیظع يبرغ هیاسمه .دننک ترجاهم هیاسمه ياهروشک هب نئمطم يماح زکرم رارقتسا و هینطنطسق حتف زا سپ هک ،ينامثع روشک ،ناریا و يگنهرف تیعقوم هب ندیسر شلات رد ،لوبناتسا رد تموکح
يرایسب و تسج دوس تیعقوم نیا زا ،دوب ناریا ياپمه يرنه لوبناتسا رابرد يرنه ياه هاگراک رد ار يناریا نادنمرنه زا زا يخرب يگدنهانپ زین و ناردلاچ هعقاو ،تنکشب دربن .دروآ درگ يارب ار يرتدعاسم طیارش ينامثع رابرد هب يناریا ناگدازهاش ،عیاقو نیا سپ زا هک ارچ ؛دز مقر ينامثع ياه هاگراک قنور و دشر ناریا يرگراگن بتاکم سیفن ياه هخسن و راثآ زا يمیظع لیس ار يدعاسم هنیمز يگلمج و دندیدرگ يارس يپاقپوت هنازخ هناور .دندومن مهارف يناریا ياهوگلا زا سابتقا يارب زا لوبناتسا يرگراگن بتکم ریثات تابثا فده اب شهوژپ نیا ،یرجه مهد نرق تسخن همین رد ناریا يرگراگن ياهدرواتسد يخیرات عون زا شور و تیهام ساسا رب و هدوب يداینب عون زا سابتقا زاس هنیمز للع هدش يعس هلاقم نیا رد .تسا يفیصوت و تسخن همین رد يناریا روصم ياهوگلا زا لوبناتسا رابرد نادنمرنه عجرم هک يناریا خسن زا يخرب و دنوش هتخانش يرجه مهد نرق اب نایاپ رد .دندرگ يفرعم ،هدوب ينامثع ياه هراگن يزاسروصم ياه هنومن اب عجرم خسن ياه هراگن زا يخرب نیب يقیبطت يسررب .دریگ يم رارق لیلحت دروم سابتقا نیا نازیم ،ينامثع هدش دیلوت
مهد نرق تسخن همین ناریا يرگراگن يرجه
906-930( لوا لیعامسا هاش تموکح نارود - ناتسبات رد يوفص لیعامسا هاش :)يدلایم1501-1524/يرجه دراو اهولنویوق قآ رب يزوریپ زا دعب يدلایم 1501 / يرجه 906 ار هیوفص هلسلس و درک يراذگجات ،دش نانامکرت تختیاپ زیربت لیعامسا هاش دورو اب .)7 ،1387،تراهکلا و نوسکج(دراذگ ناینب لماش هک نانامکرت هناخباتک يدوجوم و هنیجنگ يمامت زیربت هب رایتخا رد دش يم زین نامکرت بتکم روصم شزرااب ياه هخسن /يرجه 916 ناتسمز لیاوا رد دعب لاس هد دودح .تفرگ رارق وا بولغم ورم رد ار ناکبزا ياورنامرف لیعامسا هاش يدلایم1510 يرگراگن بتکم هنازخ هب و )45 ،نامه(درک فرصت ار تاره و هناور زیربت هب ار يرنه راثآ نیا يمامت و تفای تسد زین تاره ندنار زا سپ دوب رورپ رنه و تسود رنه يدرف هک يو .درک نادنمرنه زا يرایسب ،روشک رد شمارآ و حلص داجیا و نانمشد نارود نیا رد .دروآدرگ زیربت دوخ تختیاپ رد ار نارگتعنص و هیاپرب و يوفص تلود ياه تیامح تحت ،زیربت يرگراگن بتکم لکش تاره دنمهوکش بتکم و نانامکرت يرنه ياهدروآتسد .)100-101 ،1384 ،دنژآ( تفرگ 930-984( لوا بسامهت هاش تموکح نارود - عبط هک زین بسامهت هاش :)يدلایم1524-1578/يرجه يرگراگن بتکم قنور رد دوب هتخومآ ردپ زا ار يرورپرنه يو .تشاد هدهع رب يمهم مهس نادنمرنه زا تیامح و زیربت
هجوت ، )يرجه930-957( شا ينارمکح نارود لوا همین رد نارگتعنص و نادنمرنه و دومن هضرع رنه هب صاخ يتیانع و لاس رد .دروآدرگ دوخ يرگراگن ياه هاگراک رد ار لوا زارت تاره رد تماقا هرودکی زا سپ ،يو هک يماگنه يرجه 928 زا يعمج ،تشگ يم زاب زیربت هب ،نونف و مولع يریگارف تهج لقتنم زیربت هب دوخ اب ار تاره بتکم نارگتعنص و نادنمرنه بتکم هغبان دازهب نیدلا لامک داتسا هب ناوت يم نیب نیا زا .درک رد تماقا زا سپ يو .درک هراشا تاره يرگراگن ناشخرد تسایر تمس هب يوفص هاش يوس زا لاس نامه رد ،زیربت میلعت هب دمحم ناطلس نوچمه و دیدرگ باختنا يتنطلس هناخباتک قنور و هعاشا رد يگرزب مهس مادک ره هک تخادرپ ينادرگاش .)25-29 ،1384 ،دنژآ( دنتشاد هدهع هب زیربت بتکم يئارآ باتک ياه هخسن و راثآ ،نادنمرنه میظع يئامهدرگ نیا لوصحم يرگراگن صخلااب و يیارآ باتک رنه جوا هطقن هک تسا يسیفن شیامن هب يرجه مهد نرق تسخن همین رد ار يوفص نارود ياه لاس رد زیربت يرگراگن بتکم نیتسار يیافوکش .دراذگ يم هدنهد ناشن هرود نیا ياه هراگن .دش لصاح 30 ههد ينایاپ .تساه لاس نیا لوط رد دازهب بتکم ذوفن يجیردت شیازفا شلات ،اه يزادرپ تیصخش رد ينوگرگد نوچمه يیاه يگژ یو ياضف اب ناشنتخاس طبترم و اهنآ هب ندیشخب حور روظنم هب ياهدرواتسد ذوفن ،رت يعقاو بتارم هب يطیحم رد نوماریپ .)48 ،1384 ،يفرشا( دناسر يم تابثا هب اهنآ رد ار دازهب
نرق تسخن همین ينامثع يرگراگن يرجه مهد
-1512/يرجه 887-918( مود دیزیاب ناطلس تموکح نارود ،ينامثع رابرد ياه هاگراک روصم خسن نیلوا :)يدلایم1481 هرهچ جاور .دنا هدروخ مقر مود دیزیاب ناطلس نارود رد 857-887(مود دمحم ناطلس نارود رد هک يرابرد يراگن سولج زا سپ ،دوب هتفای قنور )يدلایم1451-1481/يرجه باتک و تخاب گنر جیردت هب ،تنطلس تخت رب مود دیزیاب ناطلس دیزیاب ناطلس .تفرگ رارق هجوت دروم خسن يزاسروصم و يئارآ نادنمرنه هب يصاخ هجوت و دوب رنه يماح شردپ نوچمه مود رد ار اهنآ زا يرایسب ور نیا زا ؛داد يم ناشن ناشراک هویش و نادنمرنه هب طوبرم کرادم و دانسا هچرگا .دروآدرگ دوخ رابرد ،عبانم زا يخرب نکیلو دنرامش کدنا مود دیزیاب ناطلس نارود دیزیاب ناطلس نامز هب ار لوبناتسا رابرد ياه هاگراک تیلاعف زاغآ
)in'am,Bayazid Library, M.Cevdet no. 0/71( دنا هداد تبسن مود هک دننک يم هراشا نادنمرنه زا يهورگ تیلاعف هب رگید يخرب و دنا هدرک لابند ار يراک هویش کی ،لوا نامیلس ناطلس نامز ات .)Uzunçarşılı , 1986, 23-25(
هب قلعتم نارود نیا زا هدمآ تسد هب ياه هراگن نیتسخن هخسن نیا ياه هراگن .تسا )يرجه900( 1هنمد و هلیلک هخسن اب ار يدلایم مهدزناپ /يرجه مهن نرق زاریش بتکم هویش ماغدا ورسخ ریما هسمخ يدعب هنومن .دهد يم ناشن نایکولمم بتکم هراگن تسیب نآ هراگن 28 نیب زا هک تسا )يرجه903( 2يولهد تاره بتکم میقتسم ریثات دنا هتفرگ ياج نتم رد هک شکچوک و روگ مارهب ناتساد هک رگید هراگن 8 اما ،دنهد يم شیامن ار ار يتایصوصخ يحضاو روط هب دنا هدرک روصم ار رکیپ تفه هراگن رد .دنراذگ يم شیامن هب و هتخیمآ مه رد برغ و قرش زا يب هخسن و )يرجه905( 3يخیش نیریش و ورسخ هخسن ياه تسا نایامن برغ رنه زا يکدنا تاریثات 4همان نامیلس خیرات .(Lamm,1983,95-114(
-1520 /يرجه918-9269
يریذپریثات لوا میلس ناطلس ينارمکح نارود رد :)يدلایم 1512 ترجاهم هجیتن نیا و تسا دوهشم رایسب ناریا يرگراگن بتاکم زا سپ ًارثکا هک دشاب يم لوبناتسا هب يناریا نادنمرنه زا يگرزب هورگ میلس ناطلس طسوت )يدلایم1514/ يرجه 920( ناردلاچ هعقاو زا لها دانسا زا هدمآ تسدب تاعلاطا .دندیدرگ لقتنم لوبناتسا هب لوا نادنمرنه زا يمیظع هورگ تیلاعف يایوگ يارس يپاقپوت فرح
Uzunçarşılı,(دنتسه لوبناتسا رابرد ياه هاگراک رد يناریا رجاهم ناونع هب ای هک يناریا روصم خسن نایم نیا رد .)1986, 23-76
تاریثات زین دندیدرگ لوبناتسا هناور هیده بلاغ رد ای و مئانغ مهم زا .تشاذگ ياجرب نارود نیا ينامثع يرگراگن رب يرایسب تسا 5راطع ریطلا قطنم هخسن لوا میلس ناطلس نارود راثآ نیرت نیا ياه هراگن .دیدرگ ارجا يدلایم1515/يرجه921 لاس رد هک زاریش و زیربت يرگراگن بتاکم ناشخرد يامیس ،ریظن يب هخسن
Atasoy &( دنهد يم ناشن ار يدلایم مهدزناش /يرجه مهد نرق .)Çağman , 1974 , 19-20
/يرجه926-972( لوا نامیلس ناطلس تموکح نارود - دودح هک لوا نامیلس ناطلس رصع رد :)يدلایم1520-1566 رد ناریا رنه زا هک يفلتخم تاریثات ،دیماجنا لوط هب نرق مین و مود دیزیاب ناطلس نارود( ينامثع يرگراگن نیزاغآ نارود ؛دوش يم ساسحا نانچمه ،دوب هدیدرگ ذخا )لوا میلس ناطلس يرگراگن يقیقح ياه يگژیو هک تسا نامز نیا رد نکیلو روضح هجیتن هعسوت نیا .دیامن يم روهظ هب عورش ينامثع يرنه ياه هاگراک رد هک تسا يا هتخومآرنه کرت نادنمرنه .دندوب تیلاعف هب لوغشم لوبناتسا رابرد زا ار يیاپدر امومع رصع نیا يرگراگن هویش هچرگا زیربت ،تاره رد ناریا يرنه بتاکم و نانامکرت يرنه ياه هویش نآ رد زین برغ رنه تاریثات نکیلو ،دهد يم ناشن زاریش و هعسوت رد ناوت يم ار ریثات نیا لیلاد زا يکی .تسا دوهشم نامیلس ناطلس ينارمکح نارود رد ينامثع يروطارپما يسایس دنمقلاع يرگراگن هب ًاصخش لوا نامیلس ناطلس .تسناد لوا لرتنک تحت فلتخم ياه نیمزرس نادنمرنه زا يرایسب و دوب هدناوخارف لوبناتسا هب رابرد ياه هاگراک رد تیلاعف يارب ،يو يپاقپوت فرح لها دانسا زا يشخب .)Atıl , 1986, 11-23(دندش رد لاعف نابهذم و نارگراگن ،نادلجم ،نابتاک يماسا هک يارس يم رایتخا رد ار لوا نامیلس ناطلس نارود يرابرد ياه هاگراک ينامثع يیارآ باتک ياه هاگراک نیرتگرزب دوجو رگنایب ،دراذگ Ehl-I Hiref ,(تسا هتشادن هقباس نارود نیا زا لبق ات هک تسا .(Topkapı Sarayı Arşivi:No 6503
يرگراگن تاریثات ذوفن رب رثوم لماوع تسخن همین ينامثع يرگراگن رب ناریا يرجه مهد نرق
ناریا یبدا نوتم یزاسروصم ،يناریا ناگدنسیون يبدا نوتم يزاس روصم هب شیارگ رب ناریا يرگراگن ياهدرواتسد ذوفن لماع نیرت صخاش ار يناریا تایبدا هب ناینامثع شیارگ للع .تسا ينامثع یرگراگن یناریا گنهرف .درک وجتسج ریغص يایسآ خیرات رد تسیاب يم نیا .دراد شیپ لاس 2500 زا ينهک ياه هشیر ریغص يایسآ رد دوب يشنماخه يهاشنهاش ياه ناتسا ءزج لاس 300 نیمزرس هنازخ رد و اه هوک لد رب راگزور نآ زا يردقنارگ راثآ زونه هک رب نایقوجلس ذوفن زا شیپ لاس يس .تسا ظوفحم اه هزوم رد دیسر طلاخا رهش هب ورسخ رصان هک يماگنه ریغص يایسآ :دنتفگ يم نخس نابز هس هب اهنآ هک دهد يم حرش دوخ همانرفس ،یزورم ینایدابق( و )7 ،1350،یحایر نیما( ينمرا و يسراپ ،يزات .)7 ،1335 دوش یم زاغآ یرجه463 لاس زا یناریا گنهرف یعقاو ذوفن اما تسکش ار یقرش مور رصیق ،درگزلام گنج رد نلاسرا پلآ هک گنهرف و ملاسا یور هب ار ریغص یایسآ یاه هزاورد و داد ییاپرب اب یناریا ناهاش زا دیلقت هب مور نایقوجلس .دوشگ یناریا
یناریا نادنمرنه و ناریبد ،نادرمتلود بذج رد ،هوکشاب یرابرد کی مور نایقوجلس هاگتسد طیحم .دندرک یم تباقر رگیدکی اب بدا و رعش سپ نآ زا هکیروط هب ،دوب یناریا ًلاماک طیحم گنهرف رد نانچ و تفای جاور ریغص یایسآ رسارس رد یسراف دصرد 75 رامآ کی بجوم هب هک درک ذوفن هطخ نآ نامدرم و یعامتجا و یرادا تاحلاطصا رد اصوصخم ینامثع تاغل زا یکی .)23 ،1350،یحایر نیما( دنا هتشاد یسراف هشیر یندم یایسآ ورملق رد یسراف نابز و یناریا گنهرف راشتنا لماوع نیدلاءاهب دننام شناد و لضف لها یاه نادناخ ترجاهم ،ریغص ،)هیاد هب روهشم( یزار نیدلا مجن ،یولوم ردپ املعلا ناطلس فیس ،یومروا نیدلا جارس ،یقارع نیدلارخف ،ینامرک نیدلادحوا .تسا هدوب هقطنم نیا هب یب یب نبا نیدلارصان و یناغرف نیدلا و ناملاع یرجه 7 نرق رد مور دلاب رورپ شناد و نما طیحم .)30،نامه(دوب هدناشک ناماس نیا هب ار ملاسا ناهج یافرع يسراف نابز ،ناینامثع تیمکاح نارود رد و يرجه 9 نرق رد يا هرود رتمک رد هک يدح ات تشاذگ يکرت نابز رب يرایسب ریثات ینامثع نیطلاس .درک هدهاشم ار يبدا ذوفن نیا ریظن ناوت يم یگنهرف و یملع حطس یلاتعا و ندیشخب تیعورشم فده اب جیورت رد ،نایقوجلس موسر و بادآ زا یوریپ هب ،دوخ رابرد زین ينامثع ناگدنسیون و ارعش .دندیشوک یم یناریا بدا و رعش کبس و هویش انیع نانآ شور زا يوریپ هب و نایقوجلس دننام ،يهاشورسخ(دنداد یم رارق شیوخ قشمرس ار يناریا ناگدنیوگ .)70-71 ،1350 نارود رد لوبناتسا يرگراگن ياه هاگراک نیلوا سیسات اب خسن يزاسروصم و يیارآ باتک ،مود دیزیاب ناطلس ينارمکح يگنهرف هاگیاج ياقترا فده اب اه هاگراک نیا .دیدرگ زاغآ زین هنیمز رد هک ناریا زا يرادربوگلا هب ،لوبناتسا رابرد يرنه و و دنتخادرپ ،دوب ورشیپ راگزور نآ رنه و بدا و گنهرف .دنداد رارق دوخ قشمرس ار ناریا يبدا نوتم زا يرادرب هخسن زا هک ينامثع يراگن هرهچ جیردت هب دیدرگ ببس شیارگ نیا و دتفایب قنور زا ،دوب هجوت دروم حتاف دمحم ناطلس نارود .دبای جاور ناریا يرگراگن بتاکم کبس هب يبدا بتک دیلوت یبدا نوتم یزاسروصم دشر تابثا فده اب شخب نیا رد خسن ،یرجه مهد نرق تسخن همین ینامثع رابرد رد ناریا .دنریگ یم رارق لیلحت دروم لوبناتسا یرگراگن بتکم روصم بتکم روصم خسن نیرت هتسجرب ار شجنس نیا يرامآ هعماج دنهد يم صاصتخا دوخ هب يارس يپاقپوت رد دوجوم ،لوبناتسا .دنا هدش يفرعم )Çağman & Tanındı,1979( باتک رد هک اب یپاقپوت هزوم خاک زاتمم روصم هخسن 205 ،باتک نیا رد ینامز یاه هرود و بتاکم هب قلعتم و فلتخم تاعوضوم ار يراثآ اهنت ،شخب نیا رد هدنراگن .دنا هدیدرگ هئارا توافتم بتکم هب قلعتم ًاعطق هک دهد یم رارق یرگنزاب و هعلاطم دروم رارق قیقحت نیا ثحب دروم ینامز هدودحم رد و لوبناتسا يزاسروصم دشر نازیم نییعت فده اب اه هنومن .دنریگ یم نرق مین زا ،يرجه 10 نرق تسخن همین رد ناریا يبدا نوتم نرق مود همین زاغآ زا ينعی ،روکذم نارود زا سپ نرق مین ات لبق راثآ نیا تاعلاطا .دنا هدیدرگ شنیزگ يرجه 10 نرق نایاپ ات 9
رارق رظندم اه هراگن يارجا خیرات و نابز عون ،عوضوم ثیح زا .دنا هدمآ رد شیامن هب 2 و 1 رادومن ود رد جیاتن و هتفرگ رارق لیلحت دروم عوضوم ساسا رب ار اه هنومن ،1 رادومن يبدا-1 :هخاش راهچ رد راثآ يدنب هتسد رادومن نیا رد .دهد يم هئارا ریاس-4 و يراگن هرهچ-3 ،ينامثع يخیرات-2 ،ناریا يملع ،يبهذم خسن نوچمه( رگید هدنامیقاب ياه شخب .دنا هدش اهنآ يدروم يسررب هک)...و تاعقرم ،اه موبلآ عاونا زین و ... و )ریاس(مراهچ شخب رد ،تسا جراخ رضاح شهوژپ فادها زا کیکفت نابز عون ساسا رب 2رادومن رد اه هنومن .دنا هتفرگ رارق هب رصحنم اه هنومن هیلک ،هدش ماجنا ياه يسررب رد .دنا هدش و ينامثع يکرت-3 ،يیاتغج يکرت-2 ،يسراف-1 :نابز راهچ .تسا هدش هراشا اهنآ هب اجنیا رد هک دندوب يبرع-4
يزاسروصم هب شیارگ تسا نایامن 1رادومن رد هک نانچمه هتشاد دوجو يرجه مهن نرق مود همین رد ناریا يبدا نوتم تیلاعف زا يمین دودح هک يراگن هرهچ اب سایق رد نکیلو رد ،هداد صاصتخا دوخ هب نارود نیا رد ار ينامثع نادنمرنه نامز رد يبدا نوتم يزاسروصم .دریگ يم رارق رت نییاپ هاگیاج تسخن همین رد لوا نامیلس ناطلس و لوا میلس ناطلس تموکح زا دصرد 60 زا رتشیب هک اجنادب ات تفای تدش يرجه مهد نرق .دراد صاصتخا ناریا يبدا تاعوضوم هب نامز نیا روصم خسن کبس زا ماهلا اب ينامثع يراگن خیرات يرجه مهد نرق همین زا تاعوضوم تبث هب شیارگ .دیدرگ لومعم يسودرف همانهاش نیطلاس ياه يیاشگروشک و تاحوتف حرش و رابرد يمسر ناریا يبدا نوتم زا يرادرب هخسن نیزگیاج جیردت هب ينامثع نارگراگن يلصا تیلاعف ،نوتم نیا يزاسروصم سپ نآ زا و دش دشر و نایرج نیا يریگ لکش .دیدرگ بوسحم لوبناتسا رابرد تادیلوت ریگمشچ شهاک اب سایق رد يخیرات تادیلوت عیرس ردتقم مظعا ریزو نیمود اشاپ متسر ترادص زاغآ اب ،يبدا خسن يو ينارمکح نارود ينایاپ ههد ود رد ينامثع نامیلس ناطلس و يدلایم1553 /يرجه 960 ات يدلایم1544 /يرجه 951زا(
)يدلایم1561 /يرجه 967 ات يدلایم1555 /يرجه 962زا
رابرد يرگراگن هاگراک رد ناریا يبدا نوتم يزاسروصم دشر شیامن -1 رادومن .يرجه 10 نرق تسخن همین لوبناتسا
درک يم شلات هک اشاپ متسر يیارگ يلم راعش .تسا نراقم ،دناسرب يیافکدوخ و للاقتسا هب يا هنیمز ره رد ار روشک Necipoğlu,( تسا ناریا يبدا خسن تادیلوت شهاک يلصا لماع رابرد يناریا نادنمرنه تیلاعف رد نایرج نیا .)1992, 195-216 لها دانسا ساسا رب .تشاذگ ياج رب ار دوخ ریثات زین لوبناتسا تسخن همین رد هک مجع نادنمرنه هورگ ياضعا دادعت ،فرح رابرد يرنه ياه هاگراک رد هورگ نیرتگرزب يرجه مهد نرق يریگمشچ روط هب نرق همین رد ،دش يم بوسحم لوبناتسا زا يلک هب هورگ نیا يرجه مهد نرق نایاپ ات و تفای شهاک نیا ًاملسم .)Ehl-I Hiref , Topkapı Sarayı Arşivi( تفر نیب مهد نرق تسخن همین يبدا نوتم يزاسروصم دشر رد هورگ مهد نرق مود همین رد و هتشاد يا هدننک نییعت شقن يرجه ندمآ نییاپ نینچمه و نآ ياضعا نتفای لیلقت زا سپ يرجه جیردت هب و هدیدرگ دودحم زین نآ تیلاعف ،يبدا خسن دیلوت نازیم .تسا هدش هتشاذگ رانک
يزاسروصم .دنک يم وگزاب ار يهجوت لباق جیاتن زین 2 رادومن رد ار تسخن هاگیاج يرجه مهد نرق همین ات نابز يسراف خسن يرجه مهد نرق همین زا .تساراد لوبناتسا بتکم تادیلوت نیب هک دریگ يم يشیپ يسراف نابز رب ينامثع يکرت نابز دعب هب نیا رد .تسا طابترا رد اشاپ متسر يیارگ يلم نایرج اب ًاملسم میوش يم هجاوم يرایسب )يقرش( يیاتغج يکرت راثآ اب شجنس .دنا هتفرگ رارق يزاسروصم و يرادرب يپک دروم تارک هب هک جاور يرومیت خرهاش رصع رد يئاتغج يکرت راعشا ندورس نآ تفرشیپ رد وا نیرصاعم ریاس و يئاون ریشیلع ریما و تفای تایبدا هک يیاجنآ زا .)64 ،1350، يهاشورسخ(دندیزرو مامتها نابیدا و نارعاش تمه اب و يناریا گنهرف نماد رد يئاتغج يکرت نیا يزاسروصم دشر نیاربانب ،دیسر يگدنلاب و غولب هب يناریا رب يناریا گنهرف ذوفن اب يرجه مهد نرق تسخن همین رد خسن .تسین طابترا يب ينامثع یگنج مئانغ ياتسور يکیدزن رد یدلایم1473/یرجه 878 لاس هک یگنج :کح( ولنویوق قآ نسح نوزوا نیب 2يلب قولتوا رد عقاو تنکشب
يرگراگن هاگراک رد يسراف نابز نوتم يزاسروصم دشر شیامن -2 رادومن .يرجه 10 نرق تسخن همین لوبناتسا رابرد
رد مود دمحم ناطلس و )یدلایم1457-1478/یرجه863-884 زکرم 3رکبراید فرصت و نانامکرت تسکش هب رجنم و تفرگ دیدرت یب ،)2،101ج ،1368،یل یشراچ(دیدرگ ناشیا یتموکح یناریا نادنمرنه ترجاهم و راثآ لاقتنا تهج ار یبسانم طیارش دوجوم دهاوش ساسارب .تسا هدومن مهارف ینامثع راید هب هب هعقاو نیا زا سپ نسح نوزوا هناخرتفد یاضعا زا یرایسب هلمج نآ زا .دندش لقتنم لوبناتسا رد مود دمحم ناطلس رابرد نینچمه و تسد هریچ طاطخ کی ،هناخرتفد تسرپرس ناوت یم نیدلا ثایغ مان هب ار نسح نوزوا هناخباتک هدبز فاحص یاهدلج دیلوت لوبناتسا رابرد رد دنمرنه نیا .درب مان یناهفصا ییارآ باتک رد سپ نآ زا هویش نیا و داد قنور ار یناریا سیفن .)Campbell & Chong,2006,83( دش هتفرگ راک هب ینامثع هناور ببس هک تسا ییاهدربن زا رگید یکی ناردلاچ هعقاو .دیدرگ ینامثع رابرد هب ناریا زا یسیفن یگنج مئانغ ندش يدلایم 1514 /يرجه 920 لاس هب ناردلاچ هقطنم رد هک يگنج هب رجنم و تسویپ عوقو هب يوفص و ينامثع نایرکشل نایم ناطلس دش ببس ،دیدرگ يوفص لیعامسا هاش رکشل تسکش نایوفص تختیاپ زیربت دراو هاتوک يتدم يارب ينامثع میلس و سیفن بتک و يتنطلس هناخباتک هلمج زا نآ ریاخذ رب و دوش رامش ،لوبناتسا هب تشگزاب ماگنه يو .دبای تسد نآ نادنمرنه يتح و اهبنارگ تاعقرم و بتک و ریاخذ نیا زا يا هظحلام لباق اج نیا و درب ينامثع راید هب دوخ اب ار نادنمرنه زا يضعب هعسوت و دشر يارب يا هزیگنا اهنآ راثآ و نادنمرنه يیاج هب رد هک نانچمه .)100 ،1384 ،دنژآ(دش ينامثع يرگراگن بتکم سیفن یاه هخسن و راثآ هنیجنگ ،دیدرگ رکذتم نیشیپ یاه شخب زا یرایسب و یرومیت تاره و نانامکرت زیربت یرگراگن بتاکم ،یوفص لوا لیعامسا هاش تاحوتف زا سپ زکارم نیا نادنمرنه شزرااب و میظع یا هنیجنگ یگلمج و دندیدرگ رقتسم زیربت رد .دندمآ یم رامش هب یوفص زیربت بتکم یگدنلاب و دشر یارب میلس ناطلس عفن هب ار هجیتن ،زیربت تراغ و ناردلاچ هعقاو نکیلو راثآ و نادنمرنه زا دنمشزرا یا هنیجنگ اب یو و داد رییغت ینامثع نادنمرنه تیلاعف .دش هناور لوبناتسا هب یناریا یرگراگن بتاکم روصم یاه هخسن دوجو زین و لوبناتسا یاه هاگراک رد یناریا زا ،دنتفرگ رارق یرادربوگلا دروم اهنآ یاه هراگن هک یشزرااب ینامثع یرگراگن رب ناریا یرگراگن تاریثات ذوفن رب مهم لماوع .دوش یم بوسحم یناریا ناگدنهانپ میلس ناطلس طسوت هک يرایسب روصم ياه هخسن مغریلع ،دیدرگ طبض ناردلاچ گنج زا سپ يگنج مئانغ ناونع هب لوا ایاده بلاغ رد ناریا يرگراگن بتاکم سیفن ياه هخسن زا يخرب ناگدازهاش و نانامکرت ،يوفص يارسا ای ناگدنهانپ طسوت اه تیصخش نیا زا یکی .دندش هئارا ينامثع رابرد هب يرومیت سپ هک دوب یرومیت رابرد نادیضایر و مجنم یچشوق یلع )یدلایم1446-1449/یرجه 850-853 :کح(گیب غلا گرم زا و دمآ زیربت رد ولنویوق قآ نسح نوزوا راید هب دنقرمس زا
و ناوارف نامزتلم اب یدلایم 1472/یرجه877 لاس رد سپس تسویپ ینامثع مود دمحم ناطلس رابرد هب رایسب سیفن بتک .)120 ،1382 ،یرهاظم(
رسپ نیرخآ ،دمحم ولروغیوا هدازهاش یدعب تیصخش نوزوا نیب گنج هک يلاس رد هک تسا ولنویوق قآ نسح نوزوا )يدلایم1474/يرجه 880(داد خر مود دمحم ناطلس و نسح هچ هک نیا دروم رد تاعلاطا .دش هدنهانپ ينامثع رابرد هب دانسا يخرب اما تسا دودحم دندرک يم يهارمه ار يو يناسک ناطلس رابرد ياه باتک نوفولک تاحفص و اه همان عیاقو رد و دیزگ تماقا لوبناتسا رد يو هک دنهد يم حرش ،مود دمحم Raby( تسیز ينامثع يرابرد رنه ناگبخن نیب رد تدم نیا رد عیاقو رد دوجوم دانسا قبط رب .)& Tanındı, 1993, 74 يرابرد رنه دروم رد ار يتاعلاطا دمحم ولروغیوا ،اه همان يو ياه هیصوت يتح و درک هئارا ينامثع ناطلس هب ناریا دش هتفرگ راک هب لوبناتسا نیطلاس دیدج رابرد يرامعم رد .)Tanındı,2000, 148(
رابرد رد هدش هدنهانپ یناریا یاه هرهچ نیرت مهم زا یکی 1517 / يرجه 922 یفوتم( ازریم نامزلا عیدب ،ناینامثع 874-913 :کح(يرومیت يارقیاب نیسح ناطلس رسپ )يدلایم رابرد فورعم رعاش .تسا )يدلایم 1468-1507 / يرجه هدازهاش نیا هب يصاخ هقلاع يیاون ریشیلع ریما يرومیت ار نآ يو هک شا هسمخ ياه شخب زا يخرب زاغآ رد و تشاد لیمکت يدلایم 1483-1485 /يرجه 890-892ياه لاس نیب رد هک 8هسمخ نیا ياه يپک زا يکی .تسا هدرب مان وا زا ،درک میدقت ازریم نامزلا عیدب يرومیت هدازهاش هب دش دیلوت تاره /يرجه 913 لاس هب ازریم نیسح ناطلس گرم زا سپ .دیدرگ يلیخ اما تفرگ تسدب ار تموکح نامزلا عیدب يدلایم1507 .دندومن ریخست ار تاره و دنداد تسکش ار يو ناکبزا دوز ار ناکبزا يدلایم1510/يرجه 916 رد يوفص لیعامسا هاش هارمه هب ار ازریم نامزلا عیدب و بولغم ورم کیدزن دابآرهاط رد يدلایم 1514/يرجه 920 رد .درک لقتنم زیربت هب تاره هنیجنگ ناردلاچ گنج رد يزوریپ زا سپ لوا میلس ناطلس هک يماگنه هارمه هب ازریم نامزلا عیدب داد روتسد ،دیدرگ زیربت دراو نامزلا عیدب هک يیاجنآ زا .دنوش لقتنم لوبناتسا هب تاره هنیجنگ يخرب تسیاب يم ًلاامتحا ،دوب يیاون ریشیلعریما کیدزن تسود کدنا هک ارچ ؛دشاب هدروآ لوبناتسا هب دوخ اب ار شیاهراک زا يیاونریشیلعریما ياهراک لوبناتسا هب يو دورو زا سپ ينامز رابرد يرگراگن هاگراک رد يزاسریوصت و يرادرب يپک دروم .)Uluç, 2008, 44-45( دنتفرگ رارق ينامثع يوفص لیعامسا هاش رسپ ازریم صاقلا هدازهاش رگید دروم شردارب تنطلس نامز رد ناوریش نارمکح ناونع هب هک تسا هب يوفص بسامهت هاش اب يو .دش باختنا بسامهت هاش يدلایم1547 /يرجه 954 لاس هب نآ زا سپ و تخادرپ تفلاخم .)77 ،1387،تراهکلا و نوسکج(دش هدنهانپ لوبناتسا رابرد هب تسخن ياه ههد رد زیربت يرگراگن بتکم اب يوفص هدازهاش هب هک يا هویش ،تشاد لماک يیانشآ يدلایم16/يرجه10 نرق نیب رد .تفای همادا و دیدرگ ذخا ينامثع رد هاتوک ينامز هلصاف
نوطلافا لوبناتسا هب دورو ماگنه هب ازریم صاقلا نایهارمه هنیمز رد هک تشاد روضح زین ازریم صاقلا رادباتک يناوریش ازریم صاقلا ًلاامتحا .دوب هرهش يشاقن و يطاطخ و بیهذت هب دورو ماگنه ار دوخ هناخباتک شزرااب ياه هخسن تسیاب يم .)Tanındı,2000,149( دشاب هدرب هارمه هب لوبناتسا هب ناریا زا صاخشا نیا هارمه هب هک يشزرا اب هنیجنگ هس نیا ياه نومنهر زین و دش لقتنم يارس يپاقپوت هنازخ صاقلا و ازریم نامزلا عیدب ،دمحم ولروغیوا :يناریا هدازهاش ،زاریش(ناریا يرگراگن بتاکم هدنز زکارم زا يگمه هک ازریم موسرم هویش اب و دندوب هدمآ لوبناتسا هب )زیربت و تاره يرگراگن هعسوت رد دنتشاد لماک يیانشآ راگزور نآ يرگراگن ًاعطق .تسا هدوبن ریثات يب ناریا يرنه بتاکم کبس هب ينامثع شیارآ و يرگراگن رب ار يرایسب تاریثات ناشیا ياه نومنهر .تسا هتشاذگ ياج رب ينامثع رابرد خسن
و ينامثع يرگراگن يقیبطت يسررب مهد نرق تسخن همین ناریا يرگراگن يرجه
مهد نرق تسخن همین ينامثع روصم ياه هخسن يسررب رد دوهشم ناریا یرگراگن یاهدرواتسد زا یحضاو تاریثات ،يرجه هک هتفر شیپ دح نآدب ات اه تهابش نیا دراوم یخرب رد .تسا و یناریا روصم خسن زا میقتسم یرادربوگلا و سابتقا یایوگ نیا رد .تسا راثآ نیا یارجا رد یناریا نادنمرنه ملق رگناشن لوبناتسا یرگراگن بتکم یریذپریثات نازیم تابثا فده اب شخب خسن یزاسروصم یاهوگلا رب نآ لماک یاکتا و یناریا رنه زا خسن اب اهنآ قیبطت و تاسابتقا نیا زا یخرب شیامن هب ،یناریا .دش دهاوخ هتخادرپ عجرم ریشیلعریما ییاتغج یکرت راعشا ناوید زا یفلتخم یاه یپک رد هیهت ناینامثع رابرد رد هک راغصلا بئارغ هب موسوم ییاون تاره بتکم رد نآ هیلوا یاه هخسن اب یزراب تاهباشت ،دندیدرگ دورو زا سپ ینامز کدنا هک شیارگ نیا .تسا دوهشم یرومیت لوبناتسا هب نامزلا عیدب هدازهاش دورو و ناردلاچ گنج مئانغ رابرد رد یناسارخ نادنمرنه تیلاعف رگناشن ،تفرگ تدش راثآ کبس هب یرادربوگلا تهج ییاه هخسن دوجو و لوبناتسا Uluç , 2008,( تسیرومیت تاره بتکم رد ییاون ریشیلعریما بئارغ خسن راکش سلجم ياه هراگن نیب رد سابتقا .)44-45 نایامن يحضاو روط هب لوبناتسا بتکم و تاره بتکم راغصلا هک لوبناتسا بتکم 9راغصلا بئارغ نوفولک نودب هخسن .تسا ههد لوا نامیلس ناطلس نارود هب کرت نیققحم هیرظن قبط ياه تهابش ،)Çağman,1978,238( دراد قلعت يرجه920 بئارغ خسن نیزاغآ تاحفص رد راکش ياه هنحص اب ار يزراب عون .)3 و 2 ،1 ریواصت(دهد يم ناشن تاره بتکم راغصلا اهروگیف يحارط ،اه هراگن يشاوح و بیهذت شقن ،يدنب بیکرت تقد و )اه بسا هرکیپ رد صوصخ هب( اهنآ يزادرپ هیاس عون و
.يرجه 896 ،10تاره بتکم ،راغصلا بئارغ -1 ریوصت )Çağman, 1978, 249( :ذخام
.يرجه920ههد ،11تاره بتکم ،راغصلا بئارغ -2 ریوصت )Ibid , 251( :ذخام
.يرجه920ههد ،لوبناتسا بتکم ،راغصلا بئارغ -3 ریوصت )Ibid , 252( :ذخام
اه بسا قاری و نیز شقن رد لیذ ریواصت رد هک تاییزج رد رت يمیدق يوگلا زا سابتقا رب تسا يدهاوش ،تسا رت سوملم رد اه هرکیپ ددعت هک توافت نیا اب .تاره بتکم راغصلا بئارغ .تسا لوبناتسا بتکم هخسن زا شیب تاره بتکم خسن ،ییاون یکرت راعشا ناوید رگید هخسن ود یاه هراگن هسیاقم رد ناوید ود ییایرد رفس هنحص رد یلک حرط .دنریگمشچ اه تهابش ،13لوبناتسا راغصلا بئارغ ناوید و 12زیربت بتکم راغصلا بئارغ .)5 و 4ریواصت(دراد یم نایب ار کرتشم یوگلا کی زا سابتقا
.یرجه940ههد ،زیربت ،راغصلا بئارغ -4ریوصت )Çağman, 1978, 257( :ذخام
.یرجه940ههد ،لوبناتسا ،راغصلا بئارغ -5 ریوصت )Ibid, 254( :ذخام
طسوت ناردلاچ گنج مئانغ ناونع هب هک يسیفن خسن زا يکی هاگراک رد اهدعب و دیدرگ لقتنم لوبناتسا هب لوا میلس ناطلس ناوید ،دیدرگ سابتقا نآ زا وگلا ناونع هب ينامثع رابرد يرگراگن تاره رد هخسن نیا .تسا 14 ارقیاب نیسح ناطلس يکرت راعشا هرود رخاوا هب قلعتم و هدش هتشون يدهشم يلع ناطلس طسوت خیرات هب هک دهد يم ناشن نآ نوفولک هحفص .تسا يرومیت یگنهامه .تسا هدیدرگ لیمکت يدلایم1491 /يرجه 897نابعش خسن یاه هراگن زا یخرب اب هخسن نیا یاه هراگن هسیاقم رد هک ناشن ار ییاه تهابش اراکشآ ،دراد دوجو لوبناتسا رابرد یبدا هدش هیهت روصم یاه هنومن نیلوا زا هک خسن نیا زا یکی .دهد یم ریطلا قطنم هخسن ،تسا ناردلاچ هعقاو زا دعب لوبناتسا رابرد .دیدرگ لیمکت یدلایم 1515 /یرجه921 مرحم رد هک تسا 5راطع سولج هنحص اب نیسح ناطلس ناوید سولج هنحص هسیاقم رد هباشت هوجو .دنزراب اه تهابش نیا ریطلا قطنم یابس و نامیلس یزاساضف رد ،ییارگ نییزت شرگن رد ،اتسیا و هنیرق راتخاس رد تسژ ،سولج تخت نوچمه ییاه هیام شقن یریگراکب رد و خارف .)7 و 6ریواصت( تسا دوهشم ضوح شقن و اهروگیف
.يرجه 897 ،تاره بتکم ،ازریم نیسح ناطلس ناوید -6ریوصت )Uluç , 2008 , 45( :ذخام
نیسح ناطلس ناوید اب ار یهباشم کبس هک یرگید هخسن 1525/یرجه931(15یرکش همان میلس هخسن ،دهد یم ناشن ارقیاب نامیلس ناطلس رصع نیزاغآ یاه لاس رد هک تسا )یدلایم ،يوق يحارط .)Çağman, 1978, 231( دش ارجا ینامثع راتخاس و اهروگیف میسرت عون ،هنوگ يرامعم ياه يیامنزاب رایسب اه هراگن هک دننک يم تباث سولج ياه هنحص يدنب بیکرت نیا .دنتسه کیدزن ازریم نیسح ناطلس نارود تاره کبس هب .دننایامن 9 و 8 ياه هراگن نیب هسیاقم رد يحضاو روط هب رهاوظ هچ ره رد دنمرنه ششوک ،لوبناتسا بتکم هراگن يسررب رد دنمرنه ناوت اذهیلع ،تسا نایامن يلصا يوگلا هب ندش رت کیدزن .دهد يم هئارا ينامثع هخسن زا ار يیازجم تیفیک ،تاره بتکم
.يرجه931 ،لوبناتسا بتکم ، يرکش همان میلس -7 ریوصت )Renda, 2004 ,318( :ذخام
.يرجه 897 ،تاره بتکم ،ازریم نیسح ناطلس ناوید -8 ریوصت )Uluç , 2008 , 45( :ذخام
.يرجه 897 ،تاره بتکم ،ازریم نیسح ناطلس ناوید -10 ریوصت )Çağman, 1978, 245( :ذخام
.زیربت بتکم ، يرجه 947 بسامهت هاش همانهاش -12ریوصت )http://www.metmuseum.org(:ذخام .يرجه931 ، لوبناتسا بتکم ، يرکش همان میلس -11 ریوصت
)Uluç , 2008,45( :ذخام
،لوبناتسا رد يناوریش نوطلافا و ازریم صاقلا تماقا نارود رد تلود يیاراد ریزو تمس نامز نآ رد هک يبلچ فراع ...ا حتف يارب همانهاش کی دیلوت تهج نانآ زا تشاد هدهع هب ار ينامثع يسودرف همانهاش بلاق رد و يسراف نابز هب ينامثع نیطلاس همانهاش نامه شرافس نیا .)Tanındı,2000,149( دومن اضاقت يدلایم1558 /يرجه 965 لاس رد هک تسا يروصم يدلج5 ناونع اب هزورما و دیدرگ میدقت نامیلس ناطلس هب يفراع طسوت صاقلا ياه يیامنهار ًاعطق .دراد ترهش 16يفراع همان نامیلس دندوب هدمآ زیربت يرگراگن بتکم نطب زا هک شنادنمرنه و ازریم هب هک 17بسامهت هاش همانهاش میظع هخسن دیلوت ردًلاامتحا و ؛دنتشاد روضح ،دیدرگ لیمکت يدلایم1540 /يرجه 947 لاس ياه هراگن .تسا هدش هتفرگراکب همان نامیلس هخسن يارجا رد يیاه تهابش و تسا يسودرف همانهاش کبس رگناشن هخسن نیا نیب هسیاقم رد .دراذگ يم شیامن هب بسامهت هاش همانهاش اب ار يریگرارق مرف و اه تسد تکرح تلاح 13 و 12 هرامش ریواصت يزیمآ گنر و سابل عون يتح و هتسشن روگیف رد رگیدکی يورب اهاپ .دیامن يم هئارا ار يملسم ياه تهابش اهنآ
همان میلس و ازریم نیسح ناطلس ناوید تباتک هنحص رد ،نتسشن هویش رد بتاک ياهروگیف نیب هسیاقم رد ،يرکش تسا يدح ات تاهباشت ،بتاک يوربور رازبا زین و يزادرپ تروص ریواصت( دیامن يم راکنا لباق ریغ ار يلصا يوگلا زا سابتقا هک .)11 و 10
.يرجه931 ،لوبناتسا بتکم ، يرکش همان میلس -9 ریوصت )Renda, 2004 ,318( :ذخام
.لوبناتسا بتکم ،يرجه 965يفراع همان نامیلس -13ریوصت
)Atıl , 1986, 172) :ذخام
.زیربت بتکم ، يرجه 947 بسامهت هاش همانهاش -14 ریوصت
)http://www.metmuseum.org):ذخام
.لوبناتسا بتکم ،يرجه 965يفراع همان نامیلس -15 ریوصت
)Atıl , 1986, 176) :ذخام
.دراد دوجو زین هخسن ود نیا رگید ياه هنحص رد تاهباشت 15و 14 ریواصت رد راکش سلجم هسیاقم رد لاثم روط هب هراگن ود ره حرط راتخاس رد تهابش .دنتسه بلاغ هباشت هوجو اجنیا رد( سفنت ياضف هب هجوت ،هنیمز سپ ،هنیمز تامیسقت هک نامدیچ عون و اهروگیف يحارط ،)تسا رظندم نامسآ ياضف کی زا سابتقا ،دریگ يم رب رد ار شبنج و تکرح ياقلا و اهنآ همانهاش هراگن رد .دنک يم يعادت نهذ هب ار کرتشم يوگلا هدش ظاحل هناداتسا يا هویش هب تابسانت رد تقد بسامهت هاش بولطم تیفیک همان نامیلس هخسن هراگن رد يگژیو نیا اما تسا .درادن ار زیربت بتکم يرگراگن نیا هک يماگنه ،بسامهت هاش همانهاش ياه هراگن زا سابتقا بسامهت هاش يوس زا يدلایم1568/يرجه975 لاس هب هخسن يارس يپاقپوت هنازخ دراو و اطعا مود میلس ناطلس هب يوفص .تفای همادا رت هدرتسگ يلکش هب ،دش
هجیتن
هب و مور هقجلاس موسر و بادآ زا يوریپ هب ،ينامثع تلود نیمز ناریا بدا و گنهرف هب ،هقطنم رد دوخ رابتعا بسک روظنم يرگراگن ياه هاگراک نیلوا سیسات .داد يم ناشن صاخ يهجوت رد ناریا رنه يورشیپ ياه هاگراک زا سابتقا اب لوبناتسا رابرد رد ينامثع نیطلاس هجوت رگناشن ،يرجه مهن نرق مود همین .تسا ناریا یرگراگن بتاکم ياپمه يرنه لفاحم زا يرادروخرب و لوا زارت ينادنمرنه بذج شلات رد ينامثع تلود ،سپ نآ زا و قنور ،ناشیا يرنه ياهدرواتسد و راثآ اب ات دوب تسد هریچ مهد نرق لیاوا رد ناسنیدب .دشخب اقترا ار لوبناتسا رابرد رابتعا ياه يمارآان و يسایس تاشاشتغا زا لوا میلس ناطلس ،يرجه تدم هب ار نایوفص سیسات هزات تختیاپ زیربت و درب هرهب ناریا ،نامکرت يرنه بتاکم راثآ هنیجنگ لاقتنا .درک فرصت يهاتوک ،ناریا فرح لها دیتاسا تیعم رد لوبناتسا هب زیربت و تاره .داتفا دمآراک ينامثع تلود فادها دوصقم هب لین تهج رد يگلمج
هاگراک روصم خسن تادیلوت شجنس زا هدمآ تسد هب جیاتن يبدا نوتم يزاسروصم هظحلام لباق دشر يایوگ ،ينامثع خسن دیلوت دشر .تسا يرجه مهد نرق تسخن همین رد يناریا همین رد خسن نیا يزاسروصم نآ تازاوم هب و ناریا يبدا 60 زا شیب هک تفر شیپ دح نادب ات يرجه مهد نرق تسخن نیا هب لوبناتسا رابرد يرگراگن ياه هاگراک تیلاعف زا دصرد نادنمرنه تیلاعف )1 :هجیتن رد نازیم نیا .دیدرگ فوطعم رما ياه هاگراک رد زیربت و نامکرت ،تاره يرگراگن بتاکم يناریا سیفن ياه هخسن زا يرادربوگلا و سابتقا )2 ،ينامثع رابرد دندش يم يرادهگن يارس يپاقپوت هنازخ رد هک يناریا روصم نت هس هلمج زا رنه نارظن بحاص زا يخرب ياه نومنهر )3 و ناریا يرگراگن بتاکم هدنز زکارم زا هک يناریا ناگدازهاش زا
اه تشون یپ
1 Bombay , Prince of Wales Museum , Ms.51.34.
2 Topkapi Palace Museum ,H,799.
3 Uppsala , University Library, Vat.86.
4 Dublin , Chester Beatty Library, 406.
5 Topkapi Palace Museum , E.H.1512 , 6 Otluk Beli.
7 Diyarbakır .
8 Oxford, Bodleian Library, Elliot 287,317,339,480.
9 Topkapi Palace Museum , H.983.
10 Istanbul University Library.T.5470.
11 Istanbul University Library.T.5669.
12 Topkapi Palace Museum , R.803.
13 Cairo , Egyptian Library, Ms.3, fol. 46a.
14 Topkapi Palace Museum , H.1636.
15 Topkapi Palace Museum , H.1597-H.1598.
16 Topkapi Palace Museum , H.1517.
17 Metropolitan Museum of Art, N.Y. & Iran.
عبانم تسرهف
، دهشم و نیوزق -زیربت يرگراگن بتکم ،)1384( بوقعی ،دنژآ .نارهت ،رنه ناتسگنهرف ،لوا پاچ ،يدلایم 16 هدس يناریا يشاقن لوحت ریس ،)1384( .م.م ،يفرشا
.نارهت ،رنه ناتسگنهرف ،يضیف هرهز ورملق رد يسراف تایبدا و نابز ذوفن ،)1350( دمحم ،يحایر نیما
.نارهت ،ریبکریما تاراشتنا ،ينامثع يایسآ رد يسراف بدا و رعش ،)1350( اضر ،يهاشورسخ ، 40هرامش ،يلاع يارسشناد تاراشتنا ،يرجه مهد هدس ات ریغص
.نارهت جیربمک ناریا خیرات ،)1387( تراهکلا سنرول و رتیپ ،نوسکج ،یماج تاراشتنا ،مشش دلج ،دنژآ بوقعی همجرت ،يوفص هرود
.نارهت ،)1335( ورسخ نبا رصان نیدلادیمح نیعموبا ،یزورم ینایدابق ششوک هب ، ... و تاقیلعت و یشاوح اب ؛ورسخ رصان همانرفس
.نارهت ،راوز تاراشتنا ،یقایس ریبد دمحم هدس زا هیکرت و ناریا يگنهرف طباور ،)1382( زیگنارهم ،يرهاظم
ناریا-کرت طباور مویزوپمس ،)يدلایم 17 یلا 15(يرجه 11 ات 9 و گنهرف يلاع داینب ،هینوق -1381 رذآ 25-26 زورما ات هتشذگ زا ،11 هرامش ،کرت خیرات داینب تایرشن ،کروتاتآ خیرات و نابز .109-128 ،اراکنآ Atasoy, Nurhan & Filiz Çağman (1974), Turkish min- iature painting ,R. C. D. Cultural Institute, Istanbul.
Atıl ,Esin(1986), Süleymanname, The Illustrated History of Süleyman the Magnificient, National Gallery of Art, Washington.
Campbell, Caroline & Alan Chong (2006), Bellini and the East, National Gallery Co, London.
Çağman, Filiz (1978), The Miniatures of the Divan-i Hüseyni and the Influence of their Style, in Fifth International Congress of Turkish Art, ed. G. Fehér ,Budapest, pp: 457-76.
Çağman, Filiz & Zeren Tanındı(1979), Topkapı Sarayı Müzesi; İslam Minyatürleri, Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş. ,Istanbul.
Çağman, Filiz & Zeren Tanındı(1979), Ehl-I Hiref, Topkapi Saray,T.C.Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Isatnbul.
Çağman, Filiz & Zeren Tanındı(1979), in'am, Bayazid Library, M.Cevdet no. 0/71, Istanbul.
Lamm, C.J., (1983), Miniatures from the reign of Bayezid II; in a Manuscript Belonging to the Uppsala University Library, Orientalia Suecana, vol.I, fasc.3/4 , pp: 95-114.
Necipoğlu, Gülru (1992), A Kanun for the State, A Canon for the Arts: Conceptualizing the Classical Synthesis of Ottoman Art and Architecture; in Soliman le Magnifique et son Temps, ed. G. Veinstein, Paris, pp.195-216.
Raby, Julian & Zeren Tanındı (1993), Turkish Bookbinding in the Fifteenth Century; The Foundation of an Ottoman Court Style, Tim Stanley, London.
Renda, Gunsel (2004), Sindbadnama: An Early Ottoman Illustrated Manuscript Unique in Iconography and Style, Muqarnas 21, pp: 311-321.
اب و دندوب هدش هدنهانپ لوبناتسا هب )زیربت و تاره ،زاریش(
رد ،دنتشاد لماک يیانشآ راگزور نآ يرگراگن موسرم هویش ریثات يب ناریا يرنه بتاکم کبس هب ينامثع يرگراگن هعسوت .تسا هدوبن بتکم رد اهنآ ياتمه اب يناریا خسن ياه هراگن يقیبطت يسررب
نرق تسخن همین رد ينامثع يرگراگن هک ار هیضرف نیا لوبناتسا تاریثات ،دوخ يرنه و يگنهرف رابتعا بسک يارب ،يرجه مهد .دراذگ یم شیامن هب ،هدومن ذخا ناریا يرگراگن زا ار يفلتخم
Tanındı, Zeren (2000), Additions to Illustrated Manuscripts in Ottoman Workshops, Muqarnas 17, pp:147-161.
Uluç, Lâle (2008), The Common Timurid Heritage of the three Capitals of Islamic Arts, in Istanbul, Isfahan, Delhi; 3 Capitals of Islamic Art: Masterpieces from the Louvre Collection, Sabancı University, Sakıp Sabancı Museum, Istanbul, pp: 39-53.
Uzunçarşılı, Ismail Hakkı (1986), Osmanlı Sarayı’nda Ehl-i Hiref (Sanatkârlar) defter, Belgeler 11/15, pp:
23-76.
http://www.metmuseum.org/toah/hd/shnm/hd_
shnm.htm
