پژوهشی برای معرفی شاهنامه مصور نو یافته از دوره صفوی (شاهنامه شاملو) متعلق به کتابخانۀ کاخ موزۀ نیاوران، تهران

هتفای ون روصم همانهاش یفرعم یارب یشهوژپ )ولماش همانهاش( یوفص هرود زا

نارهت ،نارواین ۀزوم خاک ۀناخباتک هب قلعتم

*دار ینیسح دیجملادبع .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یمسجت یاهرنه هدکشناد رایشناد )92/9/3 :ییاهن شریذپ خیرات ،92/7/7 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ لاحنيا اب .تسا هدش هتخانش زورما هب ات نآ زا یدنمشزرا روصم یاه هخسن و هدش روصم ناريا رد یبدا رثا ره زا شيب همانهاش صوصخم رتفد رايتخا رد بلاقنا زا شيپ ،دوش یم یفرعم اجنيا رد هک یا هخسن .دنا هدنام هتخانشان نونک ات اهنآ زا یخرب ناريا هاش هب حرف طسوت یولهپ یهاشنهاش لاس نيمهاجنپ تبسانم هب ،1355 لاس ديع زور رد و هتشاد رارق یولهپ حرف و هدنام ناهنپ ناققحم رظن زا نونکات ،هدوبن رودقم نآ هب یسرتسد بلاقنا زا سپ اه لاس ات هک هخسن نيا .تسا هدش ادها هک درب یپ ناوت یم اه یشاقن تيفيک و تمرم ،دلج ديدجت زا .تسا هدشن هداد یربخ ناريا رنه ناققحم یاه هتشون رد نآ زا هلاقم نيا .تسا نارهت نارواين خاک هناخباتک نآ نمام کنيا و تسا هتشاد یاج اهراجاق هناخباتک رد یولهپ نارود زا شيپ ار نآ و یفرعم ،هتفاي مامتا تروص یرمق 1008 لاس رد تاره مکاح ولماش ناخ نيسح شرافس هب هک ار رضاح هخسن عبانم زا هدافتسا اب و هخسن دوخ یسررب اب راثآ ليلحت شور هب ،رضاح قيقحت .دنک یم یراذگمان "ولماش همانهاش" مسا هب مساق دمحم نبا یناج قيلعتسن طخ هب و دراد اضما نودب هراگن 44 عومجم رد ولماش همانهاش .تسا هدش ماجنا یا هناخباتک .تسا "ینامرک حصا" هب روهشم نموم دمحم

یدیلک یاه هژاو .لوا سابع هاش ،ولماش ناخ نیسح ،روصم همانهاش ،تاره بتکم ،یوفص رنه ،ناریا یرگراگن

.E-mail: hrad@ut.ac.ir ،021-66461504 :ربامن ،09123841253 :نفلت ^*

یاه ناتساد و اه هروطسا ،اه هناسفا ةدنریگربرد یسودرف همانهاش یرعش رنه تمظع لیلد هب باتک نیا .تسا نایناریا یلم و یخیرات اب نآ تایاکح ندـش هتخیمآ لیلد هب و یـسودرف یزادرپ ناتـساد و دروم هراومه شندـش هدورـس نامز زا ،نایناریا گنهرف و تـشونرس نادنمرنه و مدرـم ةماع ،ناتـسود گنهرف ،نامکاح ،اهرابرد هـجوت گنهرف ،رنه ِخـیرات رد شیادیپ ودب زا همانهاـش .تـسا هدوب شاـقن یرگید یبدا رثا چیه و هدرک یزاب هبترم دنلب یشقن ،یسراف بدا و شقن ،هدوب راذـگریثات فلتخم یاه هطیح رد همانهاـش هک ناـنچنآ .تسا هتشادن زا سپ یـسراف رـگید باـتک رـه زا شـیب یـسودرف همانهاـش ،شاقن نادـنمرنه و تـسا هدـش روصم زورما هـب اـت شندـش هدورس فلتخم یاه لسن هب نآ ةطساو هب ار دوخ ِرنه ،بّهذم و سیونشوخ نتم گنـسمه اما رتـشیب هن رگا همانهاـش رـیواصت .دـنا هدرک هـیارا شوگ و مشچ هب نایناریا رنه و یسودرف مایپ ندناـسر رد همانهاـش هک یا هتشون تـسد زا یرثا چیه هچ رگا .دنا هدوب راذگریثات نایناهج ،هدنامن یقاب هدرب یونزغ دومحم هاگشیپ هب و هتشاگن دوخ یسودرف یاناد اب یو هک ییاه هوای و یونزغ هاش هب همانهاش میدقت ناتساد اما تبث خیراوت رد زین نآ تایئزج هک هدوب هرهش نانچ نآ ،تفگ سوط رد شخاک رد یونزغ دومحم اب یسودرف یوگتفگ زا هچنآ .تسا هدش همانهاش ،دوخ ةدیرفآ زا رعاش هک دراد نآ زا تیاکح ،هدش لقن نینزغ و نایناریا خیرات ةراصع ییوگ هک ،متسر ،نیمز ناریا ِناناولهپ ِناولهپ و هدرک عافد یدرم هب ،دومحم هاش یاه هتفگربارب رد ،هدوب تلم لئاضف

هتساوخ یمکاح و هاشداپ ره اه نارود ةمه رد هک نیا ِّرس دیاش .تسا ییاه هخسن ای هخسن ِشرافس و دنک اپ و تسد دوخ یارب یتیعورشم نایلاو و نامکاح یخرب .تسا هدوب نیمهزین هداد همانهاش زا روصم روصم یا همانهاش شرافس اب نامز هاشداپ هب ار دوخ تدارا زین یلحم .دنا هداد ناشن ناشیا هب نآ میدقت و نیسح شرافس هب ،دوش یم یفرعم اجنیا رد هک یروصم هخسن 1008 لاـس رد ،).ق 1028 – 1007( تارـه مـکاح ولماـش ناـخ نیا هک درک روصت ناوت یم .تسا هتفای مامتا تروص تاره رد یرمق هتشاد یاج یفلتخم نامکاح یاه هناخباتک رد مامتا نامز زا همانهاش تسد هب تسد اهراب ،دنا هتشاد رایتخا رد ار نآ هک یناـسک طـسوت و یتسردب ام راگزور هب ات هخسن نیا تـشذگرس .تسا هدـش ادها ای و یاه هناخباتک ،یتنطلس یا هخسن ناونع هب کش یب اما تسین نشور نیا نمام نیرخآ .تسا هدید دوخ هب زورما هب ات ار یددعتم نامکاح بلاقنا زا سپ هک تسا نارهت نارواین خاک یتنطلس هناخباتک ،هخسن ،رظن دروم هخسن .تسا هدش لقتنم اجنآ هب 1379 لاـس زا یملاـسا هب یولهپ تنطلس لاس نیمهاجنپ تبسانم هب یولهپ حرف ییادها هب یا هطساو هچ هب و هنوگچ ،اجک زا هخسن نیا هکنیا اما ،تـسا هاـش نمض ،رضاح یسررب .تسین نشور ،تسا هتفای هار ¹صوصخم رتفد

"ولماش همانهاش" مـسا هب ار نآ ،نآ یاه هراگن و هخـسن نیا یفرعم

.دنک یم یراذگمان

همانهاش یزاسروصم

هب طوبرم نآ دهاوش نیرتمک هک هدوب یناتساب یتنس ،ییارآ باتک رد نایونام ییارآ باتک و ینام "گنترا" باتک زا هک تسا ییاه شرازگ تانیئزت و تنکجنپ یاه هراگن راوید .تسا هدنام یقاب نایناساس نامز روصم باقشب ریظن یقوجلس ةرود نیلافـس فورظ و اه هراگن یـشاک هب نآ رد ناراوـس و دهد یم ناشن ار هعلق کی ریخـست هک ینیلافـس هـس رد ار هژینم و نژیب ناتـساد هک یماج و دنا هدـش صخـشم مان )ریرف رنه یرـلاگ هب قلعتم ود رـه( تـسا هدرک روصم یقفا فـیدر هب یناتـساب یاه ناتـساد و نهک نیماضم زا یرگریوصت دـیوم ،زـین زا ،یسودرف ةمانهاش ندرکروصم ،ساسا نیا رب .تساه هنیلافس یور رگید زا و تسا یملاسا ةرود زا شیپ ییارآ باتک تنس نوهرم ییوس ،یخیرات نیماضم ییارآ راوید و فورظ یور یاه یشاقن رد هشیر ،وس ،یملاسا نارود یادتبا رد یا هفقو زا سپ هک دراد یا هناهاش و یناولهپ .دنا هدش ایحا جیردتب یسایس یاهدتس و داد رد مهم یشقن هاگ ،روصم یاه همانهاـش راگزور هاگ و دـنا هدرک یزاب فلتخم ناـمکاح نایم حـلص و گـنج و یتموکح زکرم نآ هب تختیاپ نیا زا ،یتیمکاح تلاوحت رد ار یزارد یرپس یرگید هاشداپ ةناخباتک هب یهاـشداپ یتنطلـس هناخباتک زا و رد هدمآ دوـجوب تاریمعت و تارـییغت ،اه ییاجباج نـیا رد .دـنا هدرک

تشونرس هک تسا یوحن هب اه همانهاش دلج و یفاحص ،ریوصت ،نتم یاهدادیور و ناهاشداپ ،اه هلسلس ،نادنمرنه ،رنه یخیرات تلاوحت نینچمه روصم یاه همانهاـش .دید ناوت یم اهنآ رد ار یخیرات گرزب و نیطلاـس مهم یاه هناخباتک تاهابم و رخف بجوم و شخب تنیز .دراد همادا زین زورما هب ات عوضوم نیا و دنا هدوب ناگرزب

هخسن یفرعم

یراجاق نوتبلاگ همرت هفافل رد زونه هک هتفایون روصم همانهاش نیا عومجم رد .تسا یرمق مهدزای هدس لوا عبر هب طوبرم ،دراد رارق دوخ یادتبا رد یلاع بـهذم حولرـس ود و فلتخم تاحفص رد هراگـن 44 قیلعتـسن طخ هب هخـسن .دراد هماجنا ةحفص رد یـکچل ود و باـتک یاراد و "ینامرک حصا" هب روهشم نموم دمحم مساق دمحم نبا یناج یور هک همانهاش نیا .تسا رتمیتناس 38/5 × 25 عطق رد قرو 456 هحفص رد نآ بتاک تشاددای رب انب ،هدـش هتـشون یدابآ تلود ذغاک هب .ق 1008 لاس ناضمر متفه و تـسیب هبنـشراهچ زور رد ،هماجنا

همدقم

نایاپ هب هخـسن نیا یاه هراگن مامتا و تـباتک راک تارـه رد وا راـبرد زا رترخاتم یمک اه یشاقن زا یضعب مامتا دیاش هچرگا ،تسا هدیـسر 1027 ات 1007 لاس زا ناخ نیسح نوچ و دشاب هخسن تباتک خیرات .تسین نهذ زا رود لامتحا نیا ،تسا هدرک یم ینارمکح تاره رب .ق هتشون مکاح نیا مان نآ روصم سلجم 44 زا هراگن ود یاه هبیتک رد یور هب هک "شتآ زا شوایـس نتـشذگ" هراگن رد یکی :تـسا هدـش ردرس رب هراگن نیا رد ؛تسا هدش یشاقن )83 قرو تشپ( 166 ةحفص شوایس نتشذگ هنحص هب سواکیک رانک رد هبادوـس هک ییاج ،خاک .دوـش یم هدناوخ "لداع ناخ نیـسح" ترابع ،دنک یم هاگن شتآ زا ندش هتفرگو بایسارفا اب ورسخیک مزر" ناتساد هراگن رد رگید هتشون ود هک یا هرجنپ یلااب رب یا هبیتک ،هراگن نیا رد .دراد رارق "ژد گنگ ،دنا هدش یشاقن نآ رد دیفس یاه هتوب و لگ اب زمرق هنیمز یور هرکیپ گنر هب ترابع نیا ،هبیتک ِبهذم یدروجلا هنیمز یور .دوش یم هدید

"لداع ناخ نیسح رادمان باون هناخ باتک رد" :دوش یم هدناوخ دیفس

.)4 و 3 ریواصت(

هتفای مامتا تروص تاره هنطلسلاراد رد ولماش ناخ نیسح شرافس رارق یـسررب دروم و هدنام ناهنپ رنه ناققحم هدید زا نوـنکات یـلو

2.)2 و 1 ریواصت ( تسا هتفرگن هتشاگن "صوصخم رتفد" گربرس یور هک هخسن یفرعم هگرب رد

:تسا هدش هداد حیضوت حرش نیا هب نآ تاصخشم ،هدش یوفص نارود زا یسودرف همانهاش )سیونتسد( یطخ هخـسن "

دهع لاجر زا ولماـش ناخ نیـسح شیامرفب هک روصم ینغور دلج اب حصا( هب فورـعم مـساق دمحم دنزرف نموم دمحم طـخب و یوـفص و بیهذت اب و هدـش تباتک یرمق یرجه 1008 خـیرات رد )یـنامرک یاه گرب همه .تسا هتفای شیارآ تاره هویشب نامز نآ یاهروتاینیم ود رد بهذم حولرس ود و هدـش یشک لودج و هیـشاح و نتم باتک .تسا هدـش هتخاـس باتک یاهتنا رد بهذم یکچل ود و لوا هحفص تاحفص نیب اجباج هک تسا یلاع روتاینیم هعطق 44 یاراد ًلاک هخسن

".دنا هدش یشاقن باتک

رد هک دهد یم ناـشن ،باتک هماجنا رد ولماـش ناخ نیـسح مان

هزوم خاک هناخباتک ،یراجاق نوتبلاگ همرت فافل اب ولماش همانهاش دلج -1 ریوصت .نارهت ،نارواین ولماش همانهاش هماجنا ۀحفص -2 ریوصت

رد نآ مامتا خیرات و بتاک ماــن نآ رد هک ولماش ناخ نیسح یارب یرمق 1008 لاس ،تسا هدش رکذ تاره هنطلــسلاراد رد .نارهت ،نارواین هزوم خاک هناخباتک

هک 3ریوصت زا یشخب -4ریوصت ناخ نیسح هناخباتک مان نآ رد .دوش یم هدید هخسن یماح ولماش )نارواین هزوم خاک هناخباتک( :ذخام

اب ورسخیک مزر -3ریوصت ندش هتفرگ و بایــسارفا .مم 250 × 137 ،ژد گــنگ هناخباتک ،ولماش همانهاش .نارهت ،نارواین هزوم خاک و نیرز تاراــشتنا( :ذخام )نیمیس

ولماش ناخ نیسح ًلاوا هک دهد یم ناشن ثحب دروم یاه هتشون هناخـشاقن و هناخباتک ،تاره رد شا یـنارمکح لاـس نیلوا زا سـپ شیپ هک ار یا هناخباتک اـی و تـسا هدرک لاعف و یزادنا هار ار دوـخ رارق تیامح و هـجوت دروـم ،هدوـب لاـعف تارـه رد وا یـنارمکح زا ار نآ وا ًلاامتحا و دنزاـس هدامآ ار هخـسن نیا وا یارب ات تـسا هداد تیفیک هب هجوت اب هکنیا مود .دـیامن ادها یوفص هاـش هب هدـنیآ رد نارصع مه و نـیوزق ناـشاقن راک هویـش هب اهنآ یکیدزن و اـه هراگن هک تسا هدوب رادروخرب دوخ هاگتسد رد ینارگراگن زا ،یـسابع اضر هدس لیاوا و مهد هدس رخاوا رد ار ناهفصا و نیوزق یشاقن تلاوحت زا یخرب دیاـش ای و دنا هدرک سکعنم دوـخ راک رد یـبوخب مـهدزای هاش رتشیب هجوت و تختیاپ لاقتنا زا سپ ناهفصا و نیوزق ناشاقن یرامعم یاهراتخاس و دیدج رهش تخاس هلئسم هب رابرد و سابع نایم نیا رد هتبلا .دنـشاب هدیچوک تاره هب ،ییارآ باتک یاـج هـب هاگراک رد ار یا هواـس للها بیبح روضح و یوره یدمحم تارـیثات .تشاگنا هدیدان دیابن تاره رد ولماش ناخ نیسح

هخسن یماح ولماش ناخ نیسح

لیابق هب اه ینامثع نامز رد هک یمومع تسا یمان ،"ولماش"

نیب رد دینج خیـش زا دعب اهنآ .دـش یم هتفگ بـلح یاـه نمکرت تلود لیکـشت رد و دندوب هتفرگ یاـج لیبدرا تـقیرط نادـیرم زا لـسن دنچ ،لیعامـسا هاـش نامز زا .دنتـشاد یراکمه یوفص یوفص هاگتـسد رد ار دوخ رابتعا و دنتفای ییارملااریما ماقم اهنآ رد هک زین لوا سابع هاش .)60-59 ،1371 ،رموـس( دندرک ظفح ولماـش هفیاط و تاره یلاو ،لله ِناخ یلقیلع تـیامح رد یـکدوک .دیسر تنطلس هب اه نامه یرایتسد هب دوب ،یسابع یارآ ملاع خیرات رد نامکرت گیبردنکسا هتشون قبط تموکح ،).ق1007( لوا سابع هاـش تنطلـس مهدزاود لاـس رد ناخ نیـسح هب ناـسارخ لک ییارملااریما و تارـه هنطلـسلاراد 433 ،1387 ،نامکرت( دـش راذگاو دوب مق مکاح ًلابق هک ولماـش لاـس زورون هک اجنآ زا ،خروـم نـیمه هتـشون ساـسارب .)574 و هام مجنپ هبنـشراهچ زور قـباطم سابع هاـش سولج مـهدراهچ زورون مایا ندنارذگ زا سپ ،داتفا قافتا .ق 1008 کرابملا ناضمر

رد " اجنآ رد و درک تمیزع تاره هنطلسلاراد یوس هب ،دهشم رد

و یلاها اب اجنآ مکاح ولماـش ناخنیـسح دندومرف لوزن رهـش غاب

"دندومن مایق هقیلا تامدخب هدروآ یاج هب لابقتـسا مـسر نایعا

هدوب رفـس نیمه رد هـک دراد لاـمتحا .)598 ،1354 ،ناـمکرت(

هاش ندیسر یاهزور نامه رد نآ تباتک هک رظن دروم هخسن هک هاش هب شکـشیپ ناونع هب ،هدوب هدیـسر نایاپ هب تاره هب سابع تماقا تاره رد ار یهامدنچ سابع هاش هک ارچ .دشاب هدش میدقت تایلاو ریاس و خلب تراما و کبزا فیاوط فلتخم لئاسم هب و درک دنتخادرپ ناغربش و دوخدنا و بایراف و دنمیم هلمج زا ناـسارخ .)601 ،نامه(

عادو ار یـنافراد ).ق 1027( دـعب لاـس هدزون ،ناخ نیـسح ،شگرم زا سپ هک دوب ردقنآ سابع هاش هب تبسن وا تدارا .تفگ زین وا هک تشاذگاو ناخ نـسح شدنزرف هب ار تاره ِتیلاو ،هاـش

ینیـشناج و ناخ نیـسح توف .دوب ییارآ باتک و رنه نایماح زا نیا " :تـسا هدرک تبث دوخ خـیرات رد گـیب ردنکـسا ار شرـسپ نامزلام زا هک یگیبرلگیب ولماـش ناخ نیـسح ].ق 1027[ لاـس تمدخ تمدق و هقیلا تامدخ نسحب و دوب یلعا ترضح یمیدق و رادتقا لامک رد هک دوب لاس تـسیب هتـشگ یقرت و تیبرت دروم ناسارخ یگیب رلگیب و تاره هنطلسلاراد رملاا ذفان یلاو للاقتـسا دندومن یم باـطخ یمیدق ملاـغ ریپ ریـشانم و ماکـحا رد و دوـب کلملاراد هب هدش توف یعیبط لجاب هتـشگ ضیرم لاـس نیا رد رایعم شنویامه عـبط هک ترضح نآ رملاا بـسح و تـسویپ اقب و ةولصلااهفرـشم یلع هیوضر ةسدقم هضور رد تسا یـسانش قح بوصنم ردپ یاجب ناخ نسح شقدص فلخ تشگ نوفدم ةیحتلا هب ناسارخ یئارملااریما ردقلا لیلج بصنم و نوشق و ءاکلا هتشگ .)942 ،1387 ،نامکرت( "تخادرپ ییاراد مزاولب هتفای ضیوفت وا

هخسن سیونشوخ ینامرک حصا

دراد یهجوت لباق راـیع و هتخپ سیونـشوخ نیا طخ هـچرگا و لاوحا باتک رد ؛تسا مهدزای هدس مانمگ ناسیونشوخ وزج یلو دمحم نبا یناج مان هب یلخدم زین ینایب یدهم ناسیونشوخ راثآ اما .تسا هدـشن تبث ینامرک حصا هب فورعم نموم دمحم مـساق یاه مقر هک تـسا هدمآ نموم دمحم یارب یددعتم یاـه لخدم یخرب و تـسین ناـسکی هخـسن نیا بتاک مقر اب اهنآ زا کیچیه نموم دمحم اهنآ نیرت مهم .دنا هدوبن هخـسن بتاک اب نامز مه زین راگزور رد و روهشم یبتاک هک تسا دیراورم للهادبع هجاوخ دنزرف .تـسا هدوب لاعف یرمق مهد هدـس لوا همین رد بـسامهط هاـش نب نموم دمحم و للهادبع نب نموم دمحم ًاتدمع بتاک نیا مـقر یرگید .)1276و1275 ،1363 ،ینایب( تسا هدوب دیراورم للهادبع وا مان ینایب یاقآ باـتک 841 هحفص رد هک تـسا ینموم دـمحم هدوب یوره دومحم هاش دنزرف یوره نموم دمحم رصاعم و هدمآ رد یریگناهج گنهرف زا یا هخسن بتاک نیا زا ینایب یاقآ .تـسا نموم دمحم بنذملادبعلا هـبتک" مقر اـب ناتـسلگ خاک هناخباتک یـناغفاباب ناوـید زا یا هخـسن و " 1032 لولاا عیبررهـش خـیراتب رد یصوصخ یا هـعومجم رد "نمومدمحم دـبعلا هررح" :مقر اـب رد اما .)842 و 841 ،ناـمه( تـسا هدرک لـقن و هدـید ار نارـهت

حصا" هب وا ترهـش ای و "مـساق دمحم نبا" زـین بتاک نـیا مـقر

کی ار ود نیا ناوـت یمن هناعطاق نیاربانب .تـسا هدماین "یـنامرک طبترم یاهدنوسپ اب یرگید یاه مقر هکنیا رگم ،تسناد صخـش هداد قیبطت رگیدکی اب اهنآ یاه هتشون تسد ای و دوش هتفای وا زا هناخباتک رد ،نیا رب هولاع .دوـش هتفرگ تبثم جیاتن نآ زا و دوـش هب 2327 هرامـش هب بیتاکم زا یگنُج ،یملاـسا یاروـش سلجم زا یا هـمان ،نآ 703 هـحفص رد هـک دراد دوـجو .ق 1017 خـیرات مه دنـس نیا اما ،هدـش لقن یحیصف ازریم هب ینامرک حصا ناـبز ولماش همانهاش سیونشوخ تخانش یاـشگهار دناوتب هک یا هتکن .دنک یمن هیارا ار دشاب

هخسن تاصخشم

"ولماـش همانهاـش" ار نآ ناوت یم سپ نیا زا هک هخـسن نیا

یاه همانهاـش" ِباتک رد هن ،ندوـبن سرتـسد رد تلع هب ،دـیمان رد هن و )1375( یـفجن رقاب دـمحم دیـس موحرم فـیلات "نارـیا ره هک ،)1370( هداز فیرـش دیجملادبع دیـس "همانرومان" باتک یفرعم و یسررب ار ناریا یاه هناخباتک رد دوجوم یاه همانهاش ود ِیـسانش هخسن راثآ رد .تـسا هدـشن هدرـب نآ زا یـمان ،دـنا هدرک هدید هخسن نیا زا یناشن زین یناریا یـشاقن رت یمیدق نارگـشهژپ اب دوخ عماج باـتک رد زین نیکوچـس ناویا صوـصخب .دوـش یمن

"les peintures des manuscris de shah abbas Iناوـنع یاه هخسن یفرعم هب نآ رد هک à la fin des safavis" )1964)

یربخ نآ زا هتخادرپ یوفص هرود ناـیاپ ات لوا سابع هاـش ةرود .تسا هدادن یتـشاددای ،هخـسن نیا دروم رد یریگیپ لباق تاعلاطا اـهنت باتک 173 هحفص زا 38 هرامش یقرواپ رد شلو ینوتنآ هک تسا هدروآ 1976 لاس رد ’ArtistsFortheShah" ناونع اب دوخ هنارگ تیامح شـقن هب طوبرم هـک تـشاددای نیا رد شلو .تـسا مهدزای هدس لیاوا تاره رد ییارآ باتک رنه زا ولماش ناخ نیسح خیرات هب یا همانهاـش )1975( یگزات هب هک دنک یم هراـشا ،تـسا 44 یاراد هک هدش هتخورف یبتاس جارح رد یرمق یرجه 1008 هیهت ولماش ناخ نیسح شرافس هب و تسا هدوب اضما نودب هراگن رظن دروم هخسن تاصخـشم .)Welhc,1976, 173) تسا هدـش ناسکی هلاقم نیا ثحب دروم همانهاـش تاصخـشم اب ًانیقی ،شلو صوصخم رتفد هب ،تسا هدشن نـشور زونه هک یوحن هب و تـسا زور رد اـت هدـش یرادیرخ وا طـسوت اـی و هـتفای هار یوـلهپ حرـف نامدود یهاشنهاش لاس نیمهاجنپ تبسانمب 1355 لاـس دیع صوصخم رتفد رد نآ زا سپ هخسن نیا .دوش ادها هاش هب یولهپ ؛هدنام هتخانـشان و ناهنپ ناققحم ةدـید زا و هدـش یم یرادـهگن هدوبن رودقم نآ هب یسرتسد بلاقنا زا سپ اه لاس ات هکنیا هژیوب زا هخسن نیا ،نارواین خاک هناخباتک لوئسم هتفگ ساـسارب .تـسا زا ییامنور نامز اـت و هتفای لاقتنا خاک هناخباتک هـب 1379 لاـس

3.تسا هدوبن تسد رد یعلاطا نآ دوجو زا 1390 دادرخ رد نآ

هخسن دلج

یرولاد ،ییوجگنج هـک هخـسن نیا ینغور دلج یاه یـشاقن رـیوصت هـب یریگمـشچ یـیابیز اـب ار همانهاـش ناـناولهپ مزر و یـشاقن دـسر یم رظن هب هچ رگا ،دنتـسه اضما دقاف ،دنا هدیـشک یاوه و لاح اه هراگن نیا .دشاب هتخاس ار اهنآ هربخ و تسد یوق یتراهم و تفارظ اب اما دنهد یم ناشن ار راجاق نارود ناشاقن راک رادمان ناشاقن راک رد ار نآ ریظن رتمک هک درفب رصحنم هداعلا قوف یزاـس یگنرف هویـش هب روکذم یاه هنحص .دید ناوت یم هرود نیا نشور هیاس اب و یربا نامسآ و اه هوک ،اه تخرد اب هنایارگ تعیبط اه یراذگ گنر و ندز مـلق هوحن زا .دنا هدـش یـشاقن هنازادرپ مجح هدوب انشآ یبوخ هب ینغور گنر یـشاقن اب شاقن هک تـسا مولعم

و تاکرح ،ناـناولهپ رکیپ .تـسا هدرک یم راک زین هویـش نآ هـب و رد ساسحا نیا و تسا یگدنز سح زا راشرس ،اهنآ ةرهچ تلااح یاه بـسا و ناراوـس ؛دوـش یم هدید اه ملق در و یمرج یاه گنر .دنا هدـش هداد ناـشن عونتم یاه تلاح رد و تکرح رپ رایـسب اهنآ ،مه لباقم هورگ ود تروـص هب اه هرکیپ ناـمدیچ و یدـنب بیکرت هنیمز هرـظنم شیامن هوـحن و قفا طـخ عاـفترا ،اه یزاـس تروص هتخانـش اهنآ ریظن راـجاق هرود زا شـیپ اـت هک تـسا یوـحن هـب و زاـسدلج نادنمرنه راـثآ نایم رد لاـح نیع رد .تـسین هدـش هدید اه یشاقن نیا یارب یریظن ،نارود نیا ینغور هویش ناـشاقن و تشپ رد یهباـشم یاضما نودب یاه یـشاقن رد رگم ،دوـش یمن و کلملا عینص یاه یزاس تروص رد و رگید یا همانهاش دلج یور باتک یارب ناراکراوس گنج یاه هنحص زا وا یاه یشاقن زا یخرب .بشکی و رازه یـشیامن ًلاماک ییاه تکرح اب اه ناولهپ ،دـلج یور ةراگـن رد و مزر ساـبل اهنآ ةـمه .دنتـسه هزراـبم و یـیامن تردق لوغـشم ،دناـشوپ یم ار وناز یلااب ات هک یناـسکی و نیرز کبـشم یاه هرز دنراد رـس رب زمرق و هایـس یاهرپ اب ییلاط یدوُخ .دنراد نـت رـب نودب یاه هرهچ اب ناوج ناولهپ ود .دنا هتـسب نآ رود هب یلاـش و دوخ لباقم راوس اهنآ زا یکی ؛دنوش یم هدید هنحص طسو رد شیر یراد شیر ناولهپ یرـگید و هداد رارق موجه دروم ریـشمش اـب ار ندرک باترپ هدامآ و هدرب اوه هب تـسد کی اب شبـسا یور زا ار نامک و ریت و ریشمش و زرگ اب یرگید راد شیر نایوجگنج .تسوا .دنا هتفرگ رارق رگیدکی لباقم ،هنحص نیفرط رد و دیـشروخ و ریـش شقن اب هایـس یمچرپ ،تـسار تمـس رد هدش یـشاقن ناراوـس رـس یلااب "یلع ای دمحم ای للها ای" ةتـشون هدید مچرپ بوـچ یاهتنا رـب نامد ییاهدژا هـک یـلاح رد تـسا اب زمرق یـمچرپ زین پچ تمـس ناناولهپ رـس یلااب رب .دوـش یم یاهتنا رد هـک هدـش یـشاقن "بیرق حتف و للها نم رـصن" هتـشون سلجم نیا .دوش یم هدید ریش رس هب هیبش یناویح هلک نآ بوچ و اه هپت ،اـه هوک ،قفا رد و هـتفای مـسجت یراوـمه تـشد رد مزر ار نامـسآ یا هدرک فپ یاهربا و هدـش یـشاقن یفلتخم ناتخرد .دنا هدرک رپ تفارظ و تیفیک ،نیمه اب یهباشم مزر ةنحص زین دلج تشپ ار یناوج ناولهپ ،دلج تشپ هراگن .)6 و 5 ریواصت( تسا هدش یشاقن .دهد یم ناشن ،تسا هدش دنلب بقع یاهاپ یور هک یبـسا رب راوـس و هدرک دنلب اوه هب ناـشیاه بسا یور زا ار وجگنج ود ،ناوـلهپ نـیا هراگن نایوجگنج هیبش روکذم ناولهپ ود .تساهنآ ندرک باترپ هدامآ ،پچ تمس رد .دنا هدش یشاقن اهنآ دوُخ و هرز ،سابل اب و دلج یور ناوج ناولهپ تعاجش دروم رد و هدش هریخ هنحص نیا هب راوس هس هداتسیا فص هب راوس یدادعت زین تسار تمس رد .دننک یم تبحص یاه هرکیپ هماج و اهراتسد .دننک یم هاگن ار ناوج ناولهپ یروآ مزر و و تسا ناریا 12 و 11 یاه هدس نامدرم ششوپ هب هیبش ،هراگن نیا .دنام یم ییاپورا ناگدازهاش و نارسفا سابل هب زین ناوج ناولهپ سابل .تسا هدش یشاقن دلج یور یشاقن هباشم زین هراگن نیا ةنیمز

نیا دلج یور و تـشپ یشاقن هباشم ،دـش هراـشا هک روطنامه ریاـس و اه هرکیپ تلاح و نامدیچ رد فلاـتخا یکدنا اـب همانهاـش ناتسلگ خاک هب قلعتم رگید یا همانهاش ِدلج تشپ و ور رد رصانع هدید زین "حلاص ازریم همانهاش" هب موسوم ،2250 هرامش هب نارهت مان هب ،تسا تباتک ِخیرات و بتاک مان دقاف هک ریخا هخسن .دوش یم و رترخاتم یا هویش نآ یاه هراگن و هدش هتفگ حلاصازریم همانهاـش .⁴دنهد یم ناشن ار ناهفصا بتکم مهدزای هدس مود همین هب طوبرم 225 × 370 همانهاـش نیا دلج هزادنا ،همان رومان هتـشون ساـسارب هب هک هدـش رکذ سلجم 43 نآ یاه هراگن دادعت و تـسا رتمیلیم .)61 ،1370 ،هداز فیرـش( دنا هدـش یـشاقن ناهفصا بتکم هویـش کی هب و عوضوم کـی اب هک همانهاـش ود نیا یاهدلج هـسیاقم اـب لخاد هکنیا و دنا هدش هتخاس و یشاقن مه هب هیبـش ًلاماک و هویـش ،تـسا زمرق گنر هب و هداـس تروص هب همانهاـش ود ره یاـهدلج رد هاگراک کی رد ای و درف کی طسوت ود ره هک دوـش یم صخـشم .)8 و 7ریواصت( دنا هدش یفاحص و تمرم راجاق هرود

هخسن لخاد

تـشاددای ود یاراد دلج زا دعب لوا قرو رد هحفص نیتـسخن دادم اب پچ تمـس لااب هـشوگ رد ؛تـسا نییاپ و لااب رد رصتخم اب پچ تمس نیئاپ هـشوگ و ^{no: 1352} :تـسا هدـش تـشاددای .یدمحا 162 :تسا هدش هتشون یسراف هب دادم

یادها نـتم نتـشون یارـب هزاـت قرو کـی ،لوا قرو زا سـپ قرو نیا تشپ .تـسا هدـش هفاضا صوصخم رتفد طـسوت هخـسن لاـس نیمهاجنپ تبـسانمب باـتک هـیئادها ،)هـس هـحفص یور(

،]1355[ 2535 نیدرورف لوا زور رد یولهپ یهاـشداپ سیـسات یریرحت طـخ هب یوـلهپ حرف یاـضما اـب یوـلهپ اـضردمحم هـب

5 .)9 ریوصت( تسا هدش یملق هناداتسا رد یقفا طـخ دنچ ریز تاملک نـیا ،مجنپ هـحفص یلااـب رد هتشون قایس هب 55( 55 ریوصت :تـسا هدـش تـشاددای رطـس ود .زمرق موف نوردنا ،روصم نورب دلج ،هحفصود حولرس ،)تسا هدش تمرم ماگنه ًلاامتحا و راجاق هرود هب طوبرم تـشاددای نیا طخ نیمه طسو رد .تسا هدش هتشون نارود نیا رد هخسن یفاحص و ًانایحا و اه تـشاددای یلام بکرم و یگدـش کاپ راثآ زـین هـحفص ار هکرابم هناخباتک تاملک ناوت یم تمحز هب .دراد دوجو ییاهرهم زا یشخب ،هملک ود نیا .داد صیخشت هحفص طسو یگدش کاپ رد ندناوخ لباق نآ یقبام هنافساتم هک تسا رت لصفم تشاددای کی .دهد یم ناشن راجاق یتنطلس هناخباتک اب ار نآ طابترا اما تسین هیهت یراجاق سیفن نوتبلاگ همرت زا زین هخسن هفافل هک نانچمه و هخـسن تمرم زا سپ اه یگدـش کاپ نیا کـش یب .تـسا هدـش هک ارچ تسا هتفرگ تروص راجاق یتنطلـس هناخباتک زا نآ جورخ دعب هدش هیـشاح تمـسق یور اه یگدـش کاپ و یلام بکرم هکل

.نارهت ،نارواین هزوم خاک هناخباتک ،ولماش همانهاش دلج یور ینغور یشاقن -5 ریوصت )نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام .نارهت ،نارواین هزوم خاک هناخباتک .ولماش همانهاش دلج تشپ ینغور یشاقن -6ریوصت

)نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام

هرامش هخسن ،حلاص ازریم هب موسوم همانهاش دلج یور ینغور یشاقن -7 ریوصت .نارهت ،ناتسلگ هزوم خاک هب قلعتم ،2250 )1370 ،هداز فیرش( :ذخام هرامش هخسن ،حلاص ازریم هب موسوم همانهاش دلج تشپ ینغور یشاقن -8 ریوصت

.نارهت ،ناتسلگ هزوم خاک هب قلعتم ،2250 )1370 ،هداز فیرش( :ذخام

هخسن نیا ًلاامتحا .)10 ریوصت(تـسا هدـش هدیـشک زین تمرم زا یصوصخ یا هناخباتک رد صوـصخم رتفد هـب ندیـسر زا شیپ اـت ندنام ناهنپ لیلد ناوت یم اج نیمه زا .تـسا هدـش یم یرادهگن یادها یارب هکنیا هژیو هب .تفایرد ناققحم دید زا ار هخـسن نیا هیهت یصوصخ کـلام کی زا ار نآ تـسا هدوـب مزلا ،هخـسن نـیا .هدش تبث و یتلود هعومجم کی زا هن و دننک

همانهاش زاغآ بّهذم ۀیشاح و حولرس

یابیز رایسب حولرس اب ،تسا همانهاـش زاغآ هک دعب هحفص ود و تسا همدقم دقاف ،همانهاش نیا .تسا هدش نیئزت ییاضما نودب ررحم و یزادنالاط اهنآ نیب هک نوتس ود رد ناونع نودب نآ نتم یا هحفص ود حولرـس نیا .دوـش یم زاغآ حولرـس نیمه زا ،هدـش یاه ییاتخ و اه یمیلسا زا بکرم یریعشت و عصرم بیهذت یاراد هدید رتمک هرود نـیا ییارآ باتک رد نآ هـنومن هک تـسا یـیابیز هدیـشک ریعـشت هیـشاح یور اه هفرـش هکنیا صوصخب ،دوـش یم نایم و دنا هدـش هتشون رطس 9 رد حولرـس نورد راعـشا .دنا هدـش گنراگنر و فیرظ یاه گرب و اه لگ اب و هدـش یزادنالاط اهرطـس تسا یگنررپ یدروجلا گنر یاراد حولرس نیا .تسا هدش نیئزت هدافتسا رتشیب یناریا ییارآ باتک رد مهن هدس زا سپ ًلاومعم هک

330 رد 180 هزادـنا رد تاـحفص زا کـی رـه رد و تـسا هدـش .)12 و 11 ریواصت( تسا هدش ارجا رتمیلیم رز زا سپ ،دـنت جنرـس و یدروجلا گـنر ،اه یـشک لودج رد زین نتم لـخاد یاه ناونعرـس رد .تـسا هتفرگ رارق ررـحم نـهپ مک دروجلا اـب زین یدادعت و زاـتمم بادیفـس اب اـه ناونع رتـشیب .دنا هدش هتـشون عصرم بهذم ةنیمز یور قیلعتـسن طخ هب گنر اب دیفـس هنیمز یور یـیلاط گنر اـب مـه اه ناونعرـس زا یـضعب عصرم بهذم یاه هیشاح طسو رد یدروجلا فیرظ یاه یمیلسا .دنا هدش هتشاگن دبای یم همادا حولرـس زا دعب تاحفص رد همانهاـش نتم همادا نامزمه راجاق هرود رد ًلاامتحا تاحفص یمامت هک حیضوت نیا اب هب یشک لودج یاراد و هدش هیـشاح و نتم نآ تمرم و دیلجت اب 29 نوتسراهچ لماش هحفص ره .تـسا رتمیلیم 250×135 داعبا رتمیلیم شش زین اه نوتس نایم هلصاف هک تسا یرتمیلیم 30 ات

یادها هحفص -9 رــیوصت یولهپ حرف فرط زا هخسن ،ولماش همانهاــش ،هاش هب ،نارواین هزوم خاک هناخباتک .نارهت یگدــش کاپ -10 ریوصت

همانهاش ،تشاددای هحفص هزوم خاک هناخباتک ،ولماش .نارهت ،نارواین

.نارهت ،نارواین هزوم خاک هناخباتک ،ولماش همانهاش ،یا هحفص ود حولرس -11 ریوصت تسار تمــس تل -12 ریوصت

همانهاش ،یا هحفص ود حولرس هزوم خاک هــناخباتک ،ولماــش .نارهت ،نارواین )نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام

هب دوخ اب مق زا ار وا هک ناخ نیسح هب یکیدزن و یـشاقن رد یتـسد ندـش هتخاس ماگنه رد ار تاره هاگراک یتـسرپرس ،هدوب هدروآ تاره هاش هک سب نیمه وا یتسدبرچ رد .تسا هتشاد هدهع هب هخسن نیا هتفرگ ناخ نیـسح زا تختیاپ هاگراک رد تمدخ یارـب ار وا ساـبع دروم هخسن ًلاامتحا هک تسا هدوب نآ زا سپ لاقتنا نیا دیاش و تسا هدش عقاو هاش دنـسپ دروم وا رنه و هدیدرگ ادها سابع هاـش هب ثحب یلم هناخباتک سیفن یاه هخسن یفرعم رد راشیر سیسنارف یاقآ .تسا درب یم مان ار یرمق 1023 و 1014 یاه خیرات هب هخـسن ود ،هـسنارف ،1383 ،دراشیر(دنا هدش هتخاس سابع هاش یارب للها بیبح طسوت هک رد هک دنک یم یفرعم ار یماظن هـسمخ زا یا هخـسن سپـس .)215 ناخ نیسح ینارمکح نارود ینعی ،1041 و 1021 یاه لاس هلصاف یاه هراگن زا یکی .تسا هدـش هیهت تاره رد ،ناخ نـسح شدنزرف و .تسا خاک ناویا رد نیریـش اب زیورپورـسخ یوگتفگ هک هـسمخ نیا ،ولماش همانهاش یاه هرکیپ اب نآ یاه هرکیپ نایم یاه تهابش رب هولاع یاه هخاش زا یکی یور یا هدنرپ هک نیگنر یاه گرب اب یرانچ تخرد و تخرد هباشم هک تسا هدش یـشاقن نآ هنیمز سپ رد هتـسشن نآ سلجم( "مور رصیق هب روپاش ندز نوخیبش" هراگن رد هک تسیا هدنرپ رد ناوت یم بیترت نیا هب .تسا هدش یشاقن ،)20 ریوصت ،مکی و لهچ .درک لصاح نانیمطا للها بیبح هب هخسن نیا یاه هراگن بلغا باستنا وا هب ار همانهاـش نیا یاه هراگن یخرب ناوت یم هک یرگید شاقن لیاوا و مهد هدـس رخوا رد هک تـسا یوره یدمحم ،درک بـستنم ،1370 ،یزیربت هداز میرک( تـسا هدوب لاعف تاره رد مهدزای هدـس و هدروآ ار شاقن نیا ماـن نارورنه بقانم رد یلاع یـفطصم .)1103 داتـسا ،نانیا رب هولاع" :تـسا هدرکدای بارحم درگاـش ناونع هب وا زا یتآ بارحم درگاش و داجیلاارهاب یداتسا هک ،تـسا یوره یدمحم و مقر هک وا یاـهراک زا .)104 ،1369 ،یدـنفا یـلاع( "تـسا رـکذلا زا یحارط کی دوش یم یرادهگن سیراپ همویگ هزوم رد و دراد خیرات یرمق 989 خیرات هب روصم یدمحم نآ مقر هک تسا ییاتسور یگدنز هب قلعتم 1572 هرامش هب عقرم کی رد تسا یحرط یرگید و تسا هرکیپ یدادعت اب یناتسهوک زادنا مشچ کی هک سیراپ یلم هناخباتک 1106 ،1370 ،هداز میرک( دراد روصم یدمحم مقر و دهد یم ناشن ار یاه هراگن یخرب اب اـه یحارط نیا یاـه یراگنرکیپ ناـیم .)1110 – یاهرکیپ صوصخب ،دراد دوجو یکیدزن یاه تهابش ولماش همانهاش لامتحا دوش یم .هنادرم یاهراتسد و هلاک و صوصخم دنبرس اب هنانز .تسا هتشاد یراکمه ولماش همانهاش یاه یشاقن رد زین وا هک داد

ولماش همانهاش یاه هراگن

یاه بتکم نیرتراد هشیر زا یکی لوصحم ،هخـسن نیا یاه هراگن ناهفصا هب نیوزق زا یتنطلس هناخباتک لاقتنا اب هچرگا .تسا یرگراگن دیدج تختیاپ هب مهد ةدـس رخاوا رد نیوزق بتکم تلاوحت ثاریم وا نادرگاش و یسابع اضر و یقداص یزاتشیپ اب اجنآ رد و دش لقتنم نیا شتآ هک درک شومارف دیابن اما ،دیسر یگتخپ هب و تفای شرتسگ ،یناشاک رغصا انلاوم نوچمه یناداتسا راثآ رد و نیوزق رد ادتبا لوحت تباتک نیاربانب .دش رو هلعش هک دوب ناوج یاضر و یدمحم ،یقداص

زا یضعب رد و تسا )تیب 58( رطـس 29 لماـش هحفص ره .تـسا رایسب یاه بیکرت اب ،ییاپیلچ و بروم تروصب راعشا مه اه هحفص .تسا هدش هتشون بهذم یاه ییاتخ زا ییابیز اب هک تـسا اه هحفص زا یضعب یگداتفا ،رگید رکذ لـباق هـتکن تریاغم و هخـسن تـسار یاه هحفص نیئاپ هماکر تاملک هب هجوت نیمه .دنتـسه صیخـشت لباق ،پچ یاـه هحفص عورـش تاـملک مجنپ ةحفص یلااب تشاددای و صقان تایبا دادعت هب هجوت اب عوضوم یاه قرو زا یدادعت هک دنک یم صخشم ،ریوصت 55 نتشاد رب ینبم یاراد دوقفم یاه قرو عومجم رد .دنا هدش دوقفم ای هدنک هخسن نیا یفاحص ماگـنه رد زین هحفص کـی .تـسا هدوب روصم ةـحفص 10 لااب یاه هبیتک تیب راهچ طقف و تسا هدش هتشاذگ دیفس یراجاق ،هدنراگن شرامش هب 99 هحفص( تسا هدـش هتـشون هحفص نیئاپ و نتفرگ" ناتـساد ناونع رـس اب 98 ةحفص لباقم و ،50 گرب یور نیزاغآ تاحفص و همدقم دوبن . ⁶) "ندرک لتق و ار ناردـنزام وـیگ زین ار لامتحا نیا ،هدش یم لماش مه ار همانهاش ناونع هک هخسن هب طوبرم ،دوقفم یاه هراگن زا یکی تـسا نکمم هک دنک یم داجیا .تسا هدوب هخسن همدقم رد هنزغ نارعاش اب یسودرف رادید هدید اه هحفص زا یـضعب طخ رد یـتوافت هک درک هـفاضا دـیاب ،تـسین دایز نادنچ طخ رایع رظن زا توافت نیا هـچرگا ؛دوـش یم رت ناور و ندوب رت قاچ یدودـح ات و بکرم یگریت رد تواـفت یـلو زا سپ هک زین هماکر تاملک .دوش یم هدهاشم سیون ون طخ ندوب یاه هیشاح هب راجاق هرود رد ندش هیشاح و نتم و دیلجت ،یفاحص نیاربانب .دـنراد ار یگژیو نیمه ،زـین دنا هدـش هفاضا هخـسن نیئاپ روطب تمرم ماگنه رد اه هحفص زا یضعب هک تفرگ هجیتن دوش یم .دنا هدش یسیونزاب هخسن یلصا نتم اب بسانتم یا هناداتسا

هخسن ناشاقن و شاقن

ناوت یم راثآ قایس زا اما درادن اضما هخسن نیا یاه هراگن زا کی چیه زا .دنا هدرک راک ار نآ یاه یشاقن ،دنمرنه هس ای ود لقادح هک درب یپ ،دنمرنه نیرت هدش هتخانش ،ولماش ناخ نیسح هناخباتک ناشاقن نایم رد تاره رب ناخ نیسح ینارمکح زا شیپ هک تسا یا هواس للها بیبح ماجنارس و هدمآ تاره هب ناخ نیسح اب اجنآ زا .تسا هدوب مزلام وا اب مق .تـسا هدمآرد سابع هاـش هناخباتک تمدخ هب و هتفر ناهفصا هب زین تسا هواس زا للها بیبح انلاوم" :دسیون یم رنه ناتسلگ رد دمحا یضاق درادن ریظن یشک هیبش و ریوصت رد و تسا شیورد و تفص یمدآ تیاغب یکباچ و یتسد برچ زا دوب لوغشم راکب مق رد یتدم هدمآ مقب هواس زا زور هتشگ هنامز لها لوبقم یدنب شقن رد و هدش ناهج یامن تشگنا وا مق نینموملاراد مکاح ولماش ناخنیسح باون تـسا یقرت رد زورب ناخ زا ار وا باکر رهپـس بایماک باون درب تاره هب هتخاـس مزلام ار لاغتشا نویامه راکرس تمدخب ناهفصا ةنطلـسلاراد رد لااح هتفرگ ،1359 ،یمق( "تسا طرخنم هفیرش ةصاخ ناشاقن کلس رد و دراد مان و اضما دقاف هخسن نیا یاه یشاقن هچرگا نیاربانب .)152 و 151 للها بیبح هب ار هخسن نیا یاه هراگن زا یضعب دوش یم ،دنتسه شاقن کباچ و یتوسکشیپ هطساوب دنمرنه نیا دیاش و داد تبسن یا هواس

یارجا ةویـش اما هتفای ماجنا تاره رد هچ رگا هخـسن نیا تخاـس و لیاوا و مهد ةدـس رخاوا ناـشاقن راثآ اب راکـشآ یدنویپ نآ یاه هراگن ینادنمرنه تیقلاخ عقاو رد .دراد ناهفصا و نیوزق رد مهدزای ةدـس زا ،دندوب لاعف نیوزق یتنطلس هناخباتک رد 1006 لاس یلاوح ات هک تاره رد رگید یوس زا و دیسر ییافوکش هب ناهفصا بتکم رد وسکی دروم و دـش لابند ولماـش ناخ نـسح و ناخ نیـسح هناخباتک رد و اه یشاقن رد دنمرنه کی زا شیب ملق عومجم رد .تفرگ رارق تیامح یشاقن یمادنا هدیشک و دنلبدق نانز اه هراگن زا یخرب رد .دوش یم هدید و تـسا لومعم زا رتدنلب اهنآ رکیپ تابـسانت هک یوحن هب ،دنا هدـش راثآ رد هـک یتیصوصخ ناـمه ؛دنوـش یم هدید رـتدنلبدق نادرـم زا ،یراگن هرخص رد .دوـش یم هدید نموم دمحم وا درگاـش و یدـمحم توافت زین اه هراگن رد یزیمآ گنر و اه بـسا ندیـشک ،یزادرپ هرهچ یاه یراگن هعقر لومعم ةویش هب زین ییاه هراگن رد .دوش یم هدید ملق هدش یشاقن هبرگ و گس لثم یگناخ تاناویح ریواصت ،ناهفصا بتکم شوگ اب ردنکـسا رادید سلجم و متـسر دلوت سلجم رد ًلاثم ،تـسا نیا .)14 ریوصت ،مهن و یس سلجم و 15ریوصت ،مراهچ سلجم( رتسب یزیمآ گنر .دوش یمن هدید رت یمیدق یاه همانهاش رد ًلاومعم هلئسم ییاه بیسآ هتبلا و تسا هدنام مامتان زین اه یـشاقن زا یدادعت هنیمز هب اه یشاقن زا یدادعت رد اه هحفص زا یضعب یگدنبسچ هطساو هب زین و ارجا تفارظ ،یزیمآ گنر رد تراهم ،عومجم رد .تـسا هدمآ دوجو

بهذم تاحفص و اه یشاقن ةعومجم رد هک یبوخ یاه یدنب بیکرت شرافس کی ناونع هب سیفن هخسن نیا ةیهت زا ناشن ،دوش یم هدید .دراد یرابرد :دوش یم هداد حیضوت ،هخسن نیا یاه هراگن هزادنا و ناونع ،همادا رد هتشک زا سپ ار نایرکـشل رهچونم نداد دنپ :لوا سلجم

.)13ریوصت( مم 252 × 140 ،ملس ندش .مم 310 × 147 ،لاز ندید هب هبادور نازینک ندمآ :مود سلجم ماغیپ اب ماـس شیپ هب تخدنیـس ندمآ :موـس سـلجم

.مم 313 × 137 ،یتسود .م م 306×136 هزادنا ،متسر ندمآ ایند هب :مراهچ سلجم

.)15 ریوصت(

× 143 ،ساسامش هاپس و دابلک اب لاز دربن :مجنپ سلجم .مم 255 .مم 255 × 143 ،ار شخر متسر نتفرگ :مشش سلجم .مم305 × 186 :دیپـس وید اب متـسر مزر :متفه سـلجم

)16 ریوصت(

:سیلبا یاوغا هب سواکیک نتفر نامسآ هب :متشه سلجم .مم 252 × 145

رتسب شوگ ردنکسا ندید -14ریوصت همانهاش ،مم 250 × 135 ،لباب هار رد ار ،نارواین هزوم خاک هناخباتک ،ولماــش .نارهت )نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام

.مم 252 × 140 ،ملس ندش هتشک زا سپ ار نایرکشل رهچونم نداد دنپ -13ریوصت ،نارواین هزوم خاک هناخباتک ،ولماش همانهاش ،نآ یربور هحفص رد ینایم حولرس و .نارهت

هزادنا ،متــسر ندمآ ایند هب -15ریوصت هناخباتک ،ولماش همانهاش ،م م 306×136 .نارهت ،نارواین هزوم خاک )نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام وید اب متــسر مزر -16رــیوصت

همانهاش ،مم305 × 186 :دیپس هزوم خاک هــناخباتک ،ولماــش .نارهت ،نارواین )نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام

.مم 250 × 140 ،ناریپ هاپس اب زربیرف هاپس دربن :مهدجه سلجم ار وا هاپس و سوط ورسخیک ندیشخب :مهدزون سلجم

.مم 250 × 150 ،متسر زردنا هب ار ناروت هاپس نایناریا ندرک نوخیبش :متسیب سلجم

)19 ریوصت( .مم 252 × 188 ،نوامه هوک رد ناریا هاپس اب متسر نتفگ نخس :مکی و تـسیب سلجم

.مم 315 × 175 ،ناریپ باب رد ناقاخ متـسر نتفرگ دنمک هب :مود و تـسیب سـلجم

.مم 252 × 135 ،ار نیچ ،دنودلاوپ اب متسر نتفرگ یتشک :موس و تسیب سلجم

.مم 252 × 132 هب ار متسر وید ناوکا نتخادنا :مراهچ و تسیب سلجم

.مم 253 × 134 ،ایرد اب نژیب نـتفای ییاهر راد زا :مـجنپ و تـسیب سلجم

.مم 251 × 133 ،بایسارفا زا ناریپ تساوخرد ،هاچ زا ار نژیب متسر ندروآرب :مشش و تسیب سلجم

.مم 253 × 150 :ریجه اب بارهس مزر :مهن سلجم .253 × 140 ،بارهس رب متسر یراز :مهد سلجم 252 × 135 ،شتآ زا شوایس نتشذگ :مهدزای سلجم

)17 ریوصت( .مم × 137 ،بایـسارفا و شوایـس رادید :مهدزاود سلجم

.مم 253 × 145 ،درگشوایس هب هسیو ناریپ ندمآ :مهدزیس سلجم

.مم 250 :یورگ تسدب شوایس ندش هتـشک :مهدراهچ سلجم

.مم 300 × 137 نتخیرگ و ار متسر ناموه ندز زرگ اب :مهدزناپ سلجم

.مم 300 × 140 :متسر گنچ زا بایسارفا تـساوخ هب ار ناریپ ویگ ندرک اهر :مهدزناـش سلجم

.مم 290د × 137 ،وا شوگ نتسخ و سیگنرف ندـش هتـشک و دورف اب سوط گنج :مهدفه سـلجم

)18 ریوصت( .مم 252 × 147 ،سوط بسا

135 ،شتآ زا شوایس نتشذگ -17 ریوصت خاک هناخباتک ،ولماش همانهاش .مم 252 × .نارهت ،نارواین هزوم )نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام دورف اب سوــط گنج -18 ریوصت

× 147 ،سوط بسا ندــش هتشک و هناخباتک ،ولماش همانهاش .مم 252 .نارهت ،نارواین هزوم خاک )نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام

،مم 252 × 188 ،نوامه هوک رد ار ناروت هاپس نایناریا ندرک نوخیبش -19 ریوصت ،ولماش همانهاش ،بیهذت و یسیون بروم اب نآ یوربور هحفص و یگدش کاپ هراگن .نارهت ،نارواین هزوم خاک هناخباتک هب روپاش ندز نوخیبش -20 ریوصت

همانهاش ،مم 252 × 135 ،مور رصیق ،نارواین هزوم خاک هناخباتک ،ولماش .نارهت )نیمیس و نیرز تاراشتنا( :ذخام

هجیتن

هدس لیاوا رد هک تسیا هدنزرا یاه هخـسن زا ولماش همانهاـش دمحم طخ هب و ولماش ناخ نیسح شرافس هب ،تاره رد مهدزای .تسا هدش هیهت ینامرک حصا هب روهشم و مساق دمحم نبا نموم اب اما ،دنتسه رگراگن مان و اضما دقاف هخسن نیا یاه هراگن هچرگا یکی ،شاقن ود لقادح زا ناوت یم روصم و بوتکم دهاوش هب هجوت ناروصم ناونع هـب یوره یدمحم یرـگید و یا هواـس للها بیبح ،تسا هدـش تمرم مهدزیـس هدـس رد هک هخـسن نیا .درب مان نآ قایس تشاددای ساسا رب یلو تسا هراگن 44 یاراد هزورما هچرگا 55 لـقادح یاراد لـصا رد ،نآ یاـه هحفص زا یـخرب دوـبمک و یشاقن ود یاراد زین همانهاـش نیا ینغور دلج .تـسا هدوب ریوصت یلو دنتسه اضما دقاف هک تسیا همانهاش ناناولهپ مزر زا هناداتسا ینغور دلج دوجو .دنهد یم ناشن ار 13 هدـس ناشاقن راک هویـش قلعتم همانهاش زا یا هخسن یور رب هباـشم یاه یـشاقن اب یرگید نامزمه همانهاش ود نیا هک دهد یم ناشن ،نارهت ناتسلگ خاک هب

هحفص یگدـش کاپ .دنا هدـش دلجم زاب و تمرم هاگراک کی رد و هخسن نیا ندرک جراخ یایوگ زین همانهاش یادتبا یاه تشاددای .تسا اهراجاق یتنطلس هناخباتک زا یصوصخ هعومجم کـی رد روـصم هخـسن نیا ندنام ناـهنپ هدـش ثعاب ،یولهپ حرف صوصخم رتفد هب شندیـسر زا شیپ ات زا .دشاب هدادن و هتشادن نآ زا یعلاطا یرگشهوژپ چیه هک تـسا یدوجوم ندش دودسم و ناریا یملاسا بلاقنا عوقو ،رگید یوس .تسا هتـشاد ناهن اه هدید زا زورما هب ات ار نآ ،یتنطلـس یاه خاک نارود رنه هدنزرا رثا نیا هرهچ ،راتشون نیا رد نآ یفرعم اب کنیا هنارگنزاب یاـه شهوژپ دناوت یم و هدـش راکـشآ تاره رد یوـفص نادنمرنه و مهدزای هدـس لیاوا تاره بتکم نوـماریپ ار یا هزاـت .دوش بجوم نآ

.مم 250 × 140 .مم 250 × 135 ،ناریپ و ویگ مزر :متفه و تسیب سلجم و هسیو ناریپ اب زردوگ مزر :متـشه و تـسیب سلجم

.مم 310 × 132 ،ناریپ ندش هتشک تـسدب هدیـش ندـش هتـشک :مهن و تـسیب سلجم

.مم 250 × 137 ،ورسخیک هتفرگ و بایـسارفا اب ورـسخیک مزر :ما یـس سلجم

.مم 250 × 137 ،ژد گنگ ندش هتشک و بایـسارفا ندش راتفرگ :مکی و یـس سلجم

.مم 293 × 135 ،ورسخیک تسدب وا ندش هب ار یهاشداپ جات ورسخیک نداد :مود و یـس سلجم

.مم 322 × 135 ،بسارهل بساجرا هاپس ریرز ندرک رام و رات :موس و یس سلجم

.مم 250 ! 134 ،ار ناوخ رد ار ریش رایدنفسا نتشک :مراهچ و یس سلجم

.مم 251 × 137 ،مود ،متسر هاگریجخن هب نمهب ندمآ :مجنپ و یـس سلجم .مم 250 × 135

.مم 251 × 133 ،رایدنفسا و متسر دربن :مشش و یس سلجم لاح رد وا زردنا و اراد ندش هتشک :متفه و یس سلجم

.مم 250 × 135 ،ردنکسا هب گرم زا ار ردنکسا هفادیق نتخانـش :متشه و یـس سلجم

.مم 250 × 135 ،وا ریوصت یور هار رد ار رتسب شوگ ردنکسا ندید :مهن و یس سلجم

)14 ریوصت( .مم 250 × 135 ،لباب رد ار دوخ دـنزرف ریـشرا نتخانـش زاب :ملهچ سلجم

.مم 250 × 135 ،ناگوچ نادیم رصیق هب روپاـش ندز نوخیبـش :مکی و لهچ سـلجم

)20 ریوصت( .مم 252 × 135 ،مور و رن یاهروگ مارـهب ندرک راکـش :مود و لهچ سلجم

.مم 252 × 135 ،ار هدام .مم 252 × 135 ،ار اهدژا مارهب نتشک :موس و لهچ سلجم ناوریـشون نداد تـسکش :مراـهچ و لـهچ سـلجم

.مم 252 × 133 ،ار سوینیلاق ژد نتفرگ و سویروفرف

اه تشون یپ

یونابهـش ترضح ایلع صوصخم رتفد" ،صوـصخم رتفد لـماک ناوـنع 1 .تسا هتشاد ترهش صوصخم رتفد هب نامز نامه زا هک تسا هدوب "ناریا

"نیمیس و نیرز تاراشتنا :ذخام" ناونع اب هک هلاقم نیا ریواصت زا یخرب 2

دروم همانهاش تسا رارق هک هدش ذخا تاراشتنا نیا هعومجم زا هدش صخشم .دیامن رشتنم هدنراگن فیلات اب باتک بلاق رد ار هلاقم ثحب هک یباتک یارـب روصم یاه همانهاـش صوصخ رد یـبلاطم فـیلات نـیح 3 یا همانهاـش رـشن یارب -نیرز و نیمیـس تاراـشتنا بحاص- روپ یدواد یاقآ تیفیک هب هجوت اب و متفای تسد رظن دروم هخسن هب ،دوب هدرک تساوخرد هزات لوئسم یدمحا هناورپ مناخ یراکمه اب ،هخسن ندوب هتخانشان و نآ یاه هراگن اـسب هچ .متخادرپ نآ یـفرعم تهج یـسررب هب نارواـین هزوـم خاک هـناخباتک

دیاب و تسین تـسد رد اهنآ زا یعلاطا زونه هک یرگید ةتخانـشان یاه هخـسن نارادتـسود هب و هتفر وـسکی هب اهنآ راـسخر زا هدرپ یقافتا روطب ات دوب رظتنم .دنوش یفرعم ناریا گنهرف و رنه هک یلاح رد هدرـک رکذ حلاص ازریم زـین ار بتاک ماـن هداز فیرـش یاـقآ 4 نیا یفرعم رد ،نارـیا یاه همانهاـش باتک فلوم یفجن رقابدمحم دیـس یاـقآ نیدلارصان رهم یلااب هخسن لوا هحفص رد حلاص ازریم هک تسا هتـشون هخـسن نیا رب هولاع ".تـسین مولعم شبتاک همانهاـش باتک نیا" :تـسا هتـشون هاـش هتـشون یرمق 1286 لاـس یرصان هناخباتک هب ار نآ دورو خیرات یـفجن یاـقآ

ینغور روصم دلج یور تهابـش و خیرات نیا زا .)501 ،1375 ،یـفجن( تـسا رد و نامز کی رد هک اه هخـسن نیا یود ره هک دوـش یم مولعم اهنآ یفاحص و هناخباتک هب مه خیرات کی رد ًلااـمتحا ،دنا هتفرگ رارق تمرم دروـم هاگراک کـی .دنا هدش دراو یرصان هک ییاه هرامش و دنا هدشن یراذگ هرامـش هخـسن نیا قاروا هکنیا حیضوت 5 عضو رد قاروا باـستحا اب دوـش یم رکذ هخـسن تاحفص یارب راتـشون نیا رد

.دنا هدش شرامش هدنراگن طسوت هخسن دوجوم هدوب تیب 58 لماـش طـسوتم روطب هحفصره هک صقان تایبا هب هجوت اب 6 تروص هب دوقفم یاه هراگن دادعت تـسا نکمم ،دوقفم یاه هحفص دادعت و تـسا درک هفاضا دیاب هتبلا .دنوش یرادهگن اه هعومجم زا یخرب رد روصم درفنم قاروا اب .تـسا هدـش هتـشاذگ یلاخ 99 هحفص رد دوقفم یاه هراگن زا یکی یاج هک زین و هماکر تاملک طخ اب نآ ندوب یکی و قرو نیا یور و تشپ طخ هب هجوت راجاق نامز رد هخسن تمرم ماگنه هک قرو نیا ندشن هیشاح و نتم هب هجوت اب هراگن یاراد دوخ لصا رد قرو نیا هک تسا صخشم ،تسا هدش هفاضا هخسن هب .تـسا هدرک یـسیونزاب ار 50 گرب یور تیب راهچ طقف زین هدننک تمرم و هدوب زا دعب ،هدوب ریوصت 55 یاراد هخسن هکنیا رب ینبم قایس تشاددای رگا نیاربانب هدشن هبساحم روصم یاه هحفص وزج دیفـس هحفص و دشاب هدش هتـشون تمرم .تسا هدوب ریوصت 56 یاراد هخسن لصا رد هک تفرگ هجیتن دوش یم ،دشاب

عبانم تسرهف

،)مراهچ و موـس دلج( ناـسیونشوخ راثآ و لاوحا ،)1363( یدـهم ،یـنایب .نارهت ،یملع تاراشتنا ،)یدلج ود هرود( یسابع یارآ ملاع خیرات ،)1387( کیب ردنکسا ،نامکرت

.نارهت ،ریبک ریما تاراشتنا ،راشفا جریا :همدقم و اهتسرهف میظنت اب و رظن ریز یناریا سیفن یاه هخسن ،یسراپ رنه یاه هولج ،)1383( سیسنارف ،راشیر

حور .ع همجرت ،هـسنارف یلم هناخباتک رد دوجوم یرمق یرجه 11 اـت 6 نرـق .نارهت ،یملاسا داشرا و گنهرف ترازو تاراشتنا و پاچ نامزاس ،نایشخب هعسوت و لیکشت رد یلوطانآ ناکرت شقن ،)1371( قوراف روـسفرپ ،رموـس رشن ،یماما یقت دمحم رتکد و یقارشا ناسحا رتکد :نیمجرتم ،یوفص تلود

.نارهت ،هرتسگ یـشهوژپ تـنواعم ،هـمان روـمان ،)1370( دـیجملادبع دیـس ،هداز فیرـش

.نارهت ،نارهت یاه هزوم لک هرادا یراکمه اب یگنهرف ثاریم نامزاس یـسودرف مـساقلاوبا میکح همانهاـش ،)1357( مـساقاوبا میکح ،یـسودرف

.نارهت ،ریبک ریما تاراشتنا هسسوم ،)لماک نتم(

یلیهـس دمحا حیحصت هـب ،رـنه ناتـسلگ ،)1352 ( دـمحا یـضاق ،یـمق .نارهت ،یرهچونم هناخباتک ،یراسناوخ .ه قیفوت رتکد هـمجرت ،نارورنه بقانم ،)1369( یـفطصم ،یدـنفا یـلاع

.نارهت ،شورس ،یناحبس ،ناریا میدق ناـشاقن راثآ و لاوحا ،)1364( یلع دمحم ،یزیربت هداز میرک

.نارهت ،یفوتسم ،مود دلج ،ناریا میدق ناشاقن راثآ و لاوحا ،)1370( یلع دمحم ،یزیربت هداز میرک

.ندنل ،موس دلج یروهمج ترافـس ،ناریا یاه همانهاـش ،)1375( رقاب دمحم دیـس ،یفجن

.نلک ،ناملآ رد ناریا

Stchoukine, Ivan )1964), Les Peintures Des Manuscrits De Shah Abbas I A La Fin Ded Safavis, librairie orientaliste paul geuthner, Paris.

Welch, Antony )1976), Artists For the Shah, yale university Press, New Hawen & London.