يﺮﺒﻛا ناﻮﺧا ترﺪﻗ
نارﺎﻜﻤﻫ و
١٠
ﻪﻟﺎﻘﻣ عﻮﻧ : ﻲﺸﻫوﮋﭘ
١٠
لﻮﺌﺴﻣ هﺪﻨﺴﻳﻮﻧ :
خ ﻞﻴﺑدرا ،يدرا نﺎﻳﺪﻤﺤﻣ ﻲﻠﻋ مﺎﻣا
،ﻲﻨﻴﻤﺧ ﺰﻛﺮﻣ ﻲﺷزﻮﻣا ﻲﻧﺎﻣرد قﺎﺗا ،ﻲﻤﻃﺎﻓ ﻞﻤﻋ
ﻞﻴﻤﻳا
هرود ،درد و ﻲﺷﻮﻬﻴﺑ ﻲﺸﻫوﮋﭘ ﻲﻤﻠﻋ ﻪﻣﺎﻨﻠﺼﻓ 3
هرﺎﻤﺷ ، 1
، ﺰﻴﻳﺎﭘ 1391
ﺪﻌﺑ رﺎﻤﻴﺑ ﻂﺳﻮﺗ ﻪﻟﺮﺘﻨﻛ يﺪﻳرو ﻖﻳرﺰﺗ ﭗﻤﭘ رد ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻪﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندوﺰﻓا تاﺮﺛا ﻲﺳرﺮﺑ يﺪﭘﻮﺗرا ﻲﺣاﺮﺟ لﺎﻤﻋا زا
يﺮﺒﻛا ناﻮﺧا ترﺪﻗ ﻲﻠﻋ ،1
يدرا نﺎﻳﺪﻤﺤﻣ
*
،1
ﻲﻧﺎﻤﻳا دﺎﻧﺮﻓ
2
1 - ،ﻲﺷﻮﻬﻴﺑ رﺎﻳدﺎﺘﺳا درد ﭗﻴﺷﻮﻠﻓ
، ﻲﻜﺷﺰﭘ مﻮﻠﻋ هﺎﮕﺸﻧاد ﻞﻴﺑدرا
2 - ،درد لﺎﻨﺸﻧوﺮﺘﻨﻳا ﭗﻴﺷﻮﻠﻓ و ﻲﺷﻮﻬﻴﺑ رﺎﻴﺸﻧاد ﻲﻜﺷﺰﭘ مﻮﻠﻋ هﺎﮕﺸﻧاد
مﺮﻛا لﻮﺳر تﺮﻀﺣ نﺎﺘﺳرﺎﻤﻴﺑ ،ناﺮﻬﺗ )
ص ( درد و ﻲﺷﻮﻬﻴﺑ ﺶﺨﺑ ،
ﺖﻓﺎﻳرد ﺦﻳرﺎﺗ :
17 / 5 / 1391 ﻲﻨﻴﺑزﺎﺑ ﺦﻳرﺎﺗ
: 9 / 6 / 1391 شﺮﻳﺬﭘ ﺦﻳرﺎﺗ
: 25 / 6 / 1391
هﺪﻴﻜﭼ فﺪﻫ و ﻪﻨﻴﻣز :
ﻲﺑ يدرد رﺎﻤﻴﺑ ﻂﺳﻮﺗ ﻪﻟﺮﺘﻨﻛ يﺪﻳرو )
(PCIA ﻲﻣ ﻞﻤﻋزا ﺲﭘ درد ﻦﻴﻜﺴﺗ ياﺮﺑ لﻮﻤﻌﻣ شور ﻚﻳ ﺎﻫرﺪﺨﻣ ﺎﺑ ﺪﺷﺎﺑ
. ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗﺎﺑ
ﺎﻫرﺪﺨﻣ ضراﻮﻋ )
ﻲﺸﺨﺑ مارآ و ﻞﻤﺤﺗ،ﻲﺴﻔﻨﺗ ﻲﻳﺎﺳرﺎﻧ ،عﻮﻬﺗ (
نآ ﻲﻓﺮﺼﻣ ناﺰﻴﻣ ﺶﻫﺎﻛ موﺰﻟ و ﻲﺑ ﺖﻴﻔﻴﻛ دﻮﺒﻬﺑ ﺰﻴﻧ و ﺎﻫ
،يدرد يﺎﻫوراد زا ﻲﻜﻤﻛ
دﺮﻛ هدﺎﻔﺘﺳا ناﻮﺘﻴﻣ .
ﻲﺣاﺮﺟ لﺎﻤﻋا زا ﺪﻌﺑ رﺎﻤﻴﺑ ﻂﺳﻮﺗ ﻪﻟﺮﺘﻨﻛ يﺪﻳرو ﻖﻳرﺰﺗ ﭗﻤﭘ رد ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻪﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندوﺰﻓا تاﺮﺛا ﻲﺳرﺮﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻳازا فﺪﻫ
ﻲﻣ يﺪﭘﻮﺗرا ﺪﺷﺎﺑ
.
شور و داﻮﻣ ﺎﻫ
: 60 رﺎﻤﻴﺑ 60 - 20 ﻪﻟﺎﺳ ASA I – II) (
نوﺪﺑ و ﻲﻧﺎﺘﺤﺗ ماﺪﻧا يﺪﭘﻮﺗرا ﻲﺣاﺮﺟ ﻞﻤﻋ ياﺪﻳﺪﻧﺎﻛ يرﺎﻤﻴﺑ ﻪﻘﺑﺎﺳ
و دﺎﻴﺘﻋا ﻞﺜﻣ ﻲﻳﺎﻫ
ﺪﻧﺪﺷ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ دراو ﻲﺒﺘﻛ ﺖﻳﺎﺿر ﺬﺧا و ﻲﻓﺎﻛ تﺎﺤﻴﺿﻮﺗزاﺪﻌﺑ ،ﺞﻨﺸﺗ .
ﺪﻧﺪﺷ ﻢﻴﺴﻘﺗ هوﺮﮔ ﻪﺳ ﻪﺑ ﻲﻓدﺎﺼﺗ ترﻮﺻ ﻪﺑ نارﺎﻤﻴﺑ :
لوا هوﺮﮔ رد )
:(M
20 ﻲﻠﻴﻣ مود هوﺮﮔ ،تﺎﻔﻟﻮﺳ ﻦﻴﻓرﻮﻣ مﺮﮔ )
:(MK1 ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ 100 ﻲﻠﻴﻣ مﺮﮔ + 20 ﻲﻠﻴﻣ مﻮﺳ هوﺮﮔ ،تﺎﻔﻟﻮﺳ ﻦﻴﻓرﻮﻣ مﺮﮔ )
:(MK2 ﺎﺘﻛ ﻦﻴﻣ 200 ﻲﻠﻴﻣ مﺮﮔ
+ 10 ﻲﻠﻴﻣ ﺪﺷ ﺰﻳﻮﺠﺗ تﺎﻔﻟﻮﺳ ﻦﻴﻓرﻮﻣ مﺮﮔ .
سﺎﻴﻘﻣ ﻂﺳﻮﺗ رﺎﻤﻴﺑ درد هﺮﻤﻧ يﺎﻫ
)VAS 0 - 10 ( و )VRS 0 - 5 ( مارآ هﺮﻤﻧ،
يﺪﻨﺑ هﺮﻤﻧ ﻂﺳﻮﺗ ﻲﺸﺨﺑ
ﻲﺴﻣار ) 0 - 5 ( سﺎﻴﻘﻣ ﻂﺳﻮﺗ غاﺮﻔﺘﺳا و عﻮﻬﺗ ناﺰﻴﻣ و N&V score
) 1 - 4 ( يﺎﻬﺘﻋﺎﺳ رد 4،6،12،24،36،48
ﺖﻋﺎﺳ ) ﺎﺗ 2 زور ( ﭗﻤﭘ لﺎﺼﺗا زا ﺲﭘ
هﺪﻴﺠﻨﺳ مﺮﻓ رد و هﺪﺷ ﺪﺷ ﺖﺒﺛ ،دﻮﺑ هﺪﻳدﺮﮔ ﻪﻴﻬﺗ رﻮﻈﻨﻣ ﻦﻳﺪﺑ ﻪﻛ ﻲﻳﺎﻫ
.
ﻪﺘﻓﺎﻳ ﺎﻫ ﻪﻳﺎﭘ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ: ﻲﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ هوﺮﮔ ﻪﺳرد ﻲﻳوراد ضراﻮﻋو يا
ﺖﺷاﺪﻧ يراد )
05 / 0 P>
.(
مﻮﺳ و مود هوﺮﮔرد درد لﺮﺘﻨﻛ )
ﻦﻴﻓرﻮﻣ + ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ (
لوا هوﺮﮔ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ )
ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻂﻘﻓ (
دﻮﺑﺮﺘﻬﺑ يراد ﻲﻨﻌﻣرﻮﻄﺑ )
05 /
<0 (P مود هوﺮﮔرد ﻲﻟو ، ﺖﺷاﺪﻧ ﻢﻫﺎﺑ يراد ﻲﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ مﻮﺳو
) 05 / 0 P>
.(
رد
زﺎﻴﻧ لوا هوﺮﮔ رﺪﺨﻣ ﻪﺑ
ﻲﻨﻌﻣ رﻮﻄﺑ مﻮﺳ و مود هوﺮﮔ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﻲﻓﺎﺿا دﻮﺑ ﺮﺘﺸﻴﺑ يراد
) 05 / 0
<
(.P
ﻪﺠﻴﺘﻧ يﺮﻴﮔ : ﻲﻣ رﺎﻤﻴﺑ ﻂﺳﻮﺗ ﻪﻟﺮﺘﻨﻛ يﺪﻳرو ﭗﻤﭘرد ﻦﻴﻓﺮﻣ ﻪﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندﺮﻛ ﻪﻓﺎﺿا ﻲﻓﺎﺿا رﺪﺨﻣ ﻪﺑ زﺎﻴﻧ ﺶﻫﺎﻛ و درد ﺮﺘﻬﺑ لﺮﺘﻨﻛ ﺚﻋﺎﺑ ﺪﻧاﻮﺗ
ددﺮﮔ .
هژاو يﺪﻴﻠﻛ يﺎﻫ :
يﺪﭘﻮﺗرا ﻲﺣاﺮﺟ
،
،PCA
،ﻦﻴﻓﺮﻣ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ
ﻪﻣﺪﻘﻣ
ﻲﺑ رﺎﻤﻴﺑ ﻂﺳﻮﺗ ﻪﻟﺮﺘﻨﻛ يﺪﻳرو يدرد )
(PCIA ﺎﻫرﺪﺨﻣ ﺎﺑ
ﻞﻤﻋ زا ﺲﭘ درد ﻦﻴﻜﺴﺗ ياﺮﺑ لﻮﻤﻌﻣ شور ﻚﻳ ﻲﻣ
-
ﺪﺷﺎﺑ . هدﺎﻣ نﺪﺷ دازآ رﺎﻬﻣ ﺎﺑ رﺪﺨﻣ يﺎﻫوراد و عﺎﺨﻧرد p
ﻢﻫ هﺪﻧﺮﻴﮔ يور ﺮﺑ ﻢﻴﻘﺘﺴﻣ ﺮﺛا ﻦﻴﻨﭼ دﻮﺟﻮﻣ رﺪﺨﻣ يﺎﻫ
ﻲﺑ ﺐﺒﺳ عﺎﺨﻧ ﻲﻔﻠﺧ خﺎﺷ رد ﻲﻣ يدرد
ﺪﻧﻮﺷ
).
1
.(
ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ
ﺎﻫرﺪﺨﻣ ضراﻮﻋ ﻪﺑ )
و ﻞﻤﺤﺗ ،ﻲﺴﻔﻨﺗ نﻮﻴﺳﺮﭘد ،عﻮﻬﺗ
مارآ ﻲﺸﺨﺑ
) (
2
نآ ﻲﻓﺮﺼﻣ ناﺰﻴﻣ ﺶﻫﺎﻛ موﺰﻟ و(
ﺰﻴﻧ و ﺎﻫ
ﻲﺑ ﺖﻴﻔﻴﻛ دﻮﺒﻬﺑ يﺎﻫوراد زا،يدرد
Adjuvant ﻲﻣ
ناﻮﺗ
دﺮﻛ هدﺎﻔﺘﺳا
).
3
ﺖﻴﺻﺎﺧ ياراد ﺮﺘﻤﻛ ﺮﻳدﺎﻘﻣ رد ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ (
يﺮﺒﻛا ناﻮﺧا ترﺪﻗ نارﺎﻜﻤﻫ و
١١
ﻲﺑ ﺎﻫرﺪﺨﻣﺎﺑ نﺎﻣﺰﻤﻫ ﺰﻳﻮﺠﺗ ترﻮﺻرد و هدﻮﺑ يدرد
ﺪﻧاﻮﺘﻴﻣ ﺮﺛا
ﺪﺷﺎﺑ ﻪﺘﺷاد ﻚﻴﺘﺴﻳژﺮﻨﻴﺳ
).
4
ﻢﻛ ناﺰﻴﻣ (
ﻲﻣ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ﺛا ﺪﻧاﻮﺗ
هﺪﻧﺮﻴﮔﺮﺑ ﻲﺘﺴﻴﻧﻮﮔﺎﺘﻧآ ﺮ يﺎﻫ
NMDA
لﺎﻧﺎﻛ كﻮﻠﺑ ﺎﺑ ﺪﻳﺎﻤﻧ دﺎﺠﻳا ﻢﻳﺰﻴﻨﻣ ﻪﺘﺴﺑاو يﺎﻫ
).
5
ﻦﻳﺪﻨﭼ (
رﺪﺨﻣ زا ﻲﺷﺎﻧ يزﮋﻟﺎﻧآ دﻮﺒﻬﺑ رد ار ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ﺮﺛا ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﺖﺳا هداد نﺎﺸﻧ
).
8 - 6
تاﺮﺛا ﻲﺳرﺮﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻳازا فﺪﻫ (
ﻪﻟﺮﺘﻨﻛ يﺪﻳرو ﻖﻳرﺰﺗ ﭗﻤﭘ رد ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻪﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندوﺰﻓا ا زا ﺪﻌﺑ رﺎﻤﻴﺑ ﻂﺳﻮﺗ ﻲﻣ يﺪﭘﻮﺗرا ﻲﺣاﺮﺟ لﺎﻤﻋ
ﺪﺷﺎﺑ .
شور و داﻮﻣ ﺎﻫ
مﺎﺠﻧارﻮﻛﻮﺳود ﻲﻨﻴﻟﺎﺑ ﻲﻳﺎﻣزآرﺎﻛ شور ﻪﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻳا ﺪﻳدﺮﮔ . نارﺎﻤﻴﺑ ﻞﻣﺎﺷ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻪﺑ دورو يﺎﻫرﺎﻴﻌﻣ 60
- 20
ﻪﻟﺎﺳ ASA I-II و يﺪﭘﻮﺗرا ﻲﺣاﺮﺟ ﻞﻤﻋ ياﺪﻳﺪﻧﺎﻛ
ﻲﻗﺎﭼ ،دﺎﻴﺘﻋا ،ﺎﻫوراد فﺮﺼﻣ ﻊﻨﻣ ﻞﻣﺎﺷ جوﺮﺧ يﺎﻫرﺎﻴﻌﻣ ﻪﻘﺑﺎﺳ ،ﺞﻨﺸﺗ ﻪﻘﺑﺎﺳ ،طﺮﻔﻣ يرﺎﻤﻴﺑ
،ﻲﻧاور و ﻲﺒﺼﻋ يﺎﻫ
ﺎﻫرﺪﺨﻣ ﻪﻧازور فﺮﺼﻣ ،نادﺮﮕﻧاور يﺎﻫوراد فﺮﺼﻣ )
ﺶﻴﺑ
ﻪﺘﻔﻫ ﻚﻳزا (
ﺖﻧﻮﻔﻋو ﻦﻣﺰﻣدرد ،رﺎﻤﻴﺑ ﻲﮕﻨﻫﺎﻤﻫ مﺪﻋ ، يﺎﻫ
ﺪﺷﺎﺒﻴﻣ ﻲﻧﺎﻗﻮﻓ ﻲﺴﻔﻨﺗ .
60 رﺎﻤﻴﺑ 60 - 20 ﻪﻟﺎﺳ ASA I-II ﻞﻤﻋ ياﺪﻳﺪﻧﺎﻛ
جوﺮﺧ يﺎﻫرﺎﻴﻌﻣ ﺖﻳﺎﻋر ﺎﺑ ﻲﻧﺎﺘﺤﺗ ماﺪﻧا يﺪﭘﻮﺗرا ﻲﺣاﺮﺟ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ دراو ﻲﺒﺘﻛ ﺖﻳﺎﺿر ﺬﺧاو ﻲﻓﺎﻛ تﺎﺤﻴﺿﻮﺗ زا ﺪﻌﺑ ﺪﻧﺪﻳدﺮﮔ . ﻲﻋﺎﺨﻧ ﻲﺷﻮﻬﻴﺑ شور زا )
ﻦﻴﻳﺎﻛرﺎﻣ 5
/ 0 %
2 ﻲﻠﻴﻣ ﺮﺘﻴﻟ ( ﺪﻳدﺮﮔ هدﺎﻔﺘﺳا نارﺎﻤﻴﺑرد .
شور ﻪﺑ نارﺎﻤﻴﺑ
ﺪﻧﺪﺷ ﻢﻴﺴﻘﺗ هوﺮﮔ ﻪﺳ ﻪﺑ هدﺎﺳ ﻲﻓدﺎﺼﺗ :
لوا هوﺮﮔ رد )
:(M 20 ﻲﻠﻴﻣ هوﺮﮔ ،تﺎﻔﻟﻮﺳ ﻦﻴﻓرﻮﻣ مﺮﮔ
مود ) :(MK1 ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ 100 ﻲﻠﻴﻣ مﺮﮔ + 20 ﻲﻠﻴﻣ ﻦﻴﻓرﻮﻣ مﺮﮔ
مﻮﺳ هوﺮﮔ رد و تﺎﻔﻟﻮﺳ )
:(MK2 ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ 200 ﻲﻠﻴﻣ مﺮﮔ +
10 ﻲﻠﻴﻣ ﺪﺷ ﺰﻳﻮﺠﺗ تﺎﻔﻟﻮﺳ ﻦﻴﻓرﻮﻣ مﺮﮔ .
ﻢﺠﺣ ﺎﺑ رزﻮﻴﻓﻮﺗا ﭗﻤﭘ 100
ﺮﺘﻴﻟ ﻲﻠﻴﻣ )
ﻚﻳ ﻖﻳرﺰﺗ يﺎﺟ
2 ﻲﻠﻴﻣ نﻮﻳزﻮﻔﻧا، مﺮﮔ 5
ﻲﻠﻴﻣ ﺎﻓ و ﺖﻋﺎﺳرد مﺮﮔ ﻪﻠﺻ
ﺖﻴﻣوﺮﺤﻣ 60
ﻪﻘﻴﻗد ( ﺪﻳدﺮﮔ ﻞﺻو نارﺎﻤﻴﺑ ﻪﺑ يروﺎﻜﻳررد .
سﺎﻴﻘﻣ ﻂﺳﻮﺗ رﺎﻤﻴﺑ درد هﺮﻤﻧ
يﺎﻫ )VAS 0 - 10 ( و
مارآ هﺮﻤﻧ هﺮﻤﻧ ﻂﺳﻮﺗ رﺎﻤﻴﺑ ﻲﺸﺨﺑ
ﻲﺴﻣار يﺪﻨﺑ )
0 - 5 ( و
سﺎﻴﻘﻣ ﻂﺳﻮﺗ غاﺮﻔﺘﺳا و عﻮﻬﺗ ناﺰﻴﻣ N&V score
) 1 - 4 ( يﺎﻬﺘﻋﺎﺳ رد 48
- 36 - 24 - 12 - 6
، لﺎﺼﺗا زا ﺲﭘ
مﺮﻓ رد و هﺪﺷ هﺪﻴﺠﻨﺳ ﭗﻤﭘ ﻪﻴﻬﺗ رﻮﻈﻨﻣ ﻦﻳﺪﺑ ﻪﻛ ﻲﻳﺎﻫ
ﺪﻳدﺮﮔ ﺖﺒﺛ،دﻮﺑ هﺪﻳدﺮﮔ .
دﻮﺟو ترﻮﺻرد يوﺎﺴﻣﺎﻳ ﺮﺗﻻﺎﺑ VAS
3 هﺮﻤﻧ ﺎﻳ
مارآ وراد ناﺰﻴﻣ ،ﺮﻔﺻ ﻲﺸﺨﺑ 20
% و هﺪﺷ هداد ﺶﻳاﺰﻓا
2 ﻲﻠﻴﻣ ﻚﻳ ترﻮﺻ ﻪﺑ ﻦﻴﻓﺮﻣ مﺮﮔ ﻲﻣ ﻖﻳرﺰﺗ ﺎﺟ
ﺪﻳدﺮﮔ .
دﻮﺟو ترﻮﺻرد VAS=0
ﺎﻫوراد ﻲﺒﻧﺎﺟ ضراﻮﻋ ﺎﻳ و
) ضراﻮﻋﺎﻳ غاﺮﻔﺘﺳا ﺎﻳ عﻮﻬﺗ دﻮﺟو مارآ هﺮﻤﻧ ﺎﻳﺮﮕﻳد
ﻲﺸﺨﺑ
زاﺮﺗﻻﺎﺑ 1 ( ﺎﺗ وراد راﺪﻘﻣ،
20
% ﻲﻣ هداد ﺶﻫﺎﻛ دﻮﺷ
.
ﺪﻴﻣاﺮﭘﻮﻠﻛﻮﺘﻣ غاﺮﻔﺘﺳا ﺎﻳ عﻮﻬﺗ دﻮﺟو ترﻮﺻرد )
10 -ﻲﻠﻴﻣ
يﺪﻳرو مﺮﮔ (
ﺪﻳدﺮﮔ ﻖﻳرﺰﺗ .
زا ﺲﭘ 2 وراد ﻦﻳا عوﺮﺷ زا زور
ﺖﻳﺎﺿر ناﺰﻴﻣ و ﻲﻨﻴﻟﺎﺑ ﻂﻳاﺮﺷ ﻪﺑ ﻪﺘﺴﺑ ﺎﻫوراد راﺪﻘﻣ،
يﺪﻨﻣ
ﻊﻄﻗ ﺲﭙﺳ و ﺶﻫﺎﻛ ﻲﮕﺘﺴﻫآ ﻪﺑ رﺎﻤﻴﺑ ﺪﻳدﺮﮔ
.
ﻪﻨﻴﻣز تﺎﻋﻼﻃا ﻲﻣﺎﻤﺗ يا
)
،ﻦﺳ
،ﺲﻨﺟ
،ﻲﺷﻮﻬﻴﺑ شور
و تﺪﻣ ﻲﺣاﺮﺟ ﻞﻤﻋ ﻞﺤﻣ (
درد هﺮﻤﻧ مارآ هﺮﻤﻧو VAS
-
مﺮﻓرد ضراﻮﻋ ﺮﻳﺎﺳ و غاﺮﻔﺘﺳاو عﻮﻬﺗو ﻲﺸﺨﺑ يﺎﻫ
ﺪﻳدﺮﮔ ﺖﺒﺛ ﻪﻃﻮﺑﺮﻣ .
يراﺰﻓا مﺮﻧ ﻪﻣﺎﻧﺮﺑ زا ﺎﻫ هداد ﻞﻴﻠﺤﺗو ﻪﻳﺰﺠﺗ ياﺮﺑ ﻪﺨﺴﻧ SPSS 15 ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا .
هداد و ﻦﻴﮕﻧﺎﻴﻣ ترﻮﺼﺑ ﺎﻫ
رﺎﻴﻌﻣ فاﺮﺤﻧا )
ﻲﻤﻛ يﺎﻫﺮﻴﻐﺘﻣ (
ﺪﺻرد و ) ﻲﻔﻴﻛ يﺎﻫﺮﻴﻐﺘﻣ (
ﺪﻳدﺮﮔ نﺎﻴﺑ .
ياوﻮﻧآ نﻮﻣزآ زا ﻲﻤﻛ يﺎﻫﺮﻴﻐﺘﻣ ﻞﻴﻠﺤﺗ ياﺮﺑ
ﻪﻓﺮﻄﻜﻳ زا ﻲﻔﻴﻛ يﺎﻫﺮﻴﻐﺘﻣ رد و ﺎﻛ ﻊﺑﺮﻣ
ﺪﻳدﺮﮔ هدﺎﻔﺘﺳا .
ﺖﺴﺗزا هوﺮﮔ ﻦﻴﺑ ﻪﺴﻳﺎﻘﻣ ياﺮﺑ يرﺎﻣآ يﺎﻫ
ANOVA و
post-Hoc ﺎﺑ
Tukey ﺪﻳدﺮﮔ هدﺎﻔﺘﺳا
. ﻲﻨﻌﻣ ﺢﻄﺳ يراد
زا ﺮﺘﻤﻛ 05 / 0 ﺪﺷ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧرد .
ﻪﺘﻓﺎﻳ ﺎﻫ
،حﺮﻃ ﻦﻳارد 60
،ﺪﻨﺘﺷاد ار ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻪﺑ دورو ﻂﻳاﺮﺷ ﻪﻛرﺎﻤﻴﺑ
يﺮﺒﻛا ناﻮﺧا ترﺪﻗ
نارﺎﻜﻤﻫ و
١٢
ﺪﻳرو ﻖﻳرﺰﺗ ﭗﻤﭘ رد ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻪﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندوﺰﻓا تاﺮﺛا ﻲﺳرﺮﺑ ي
...
ﺪﻨﺘﻓﺮﮔراﺮﻗ ﻲﻳوراد هوﺮﮔ ﻪﺳرد .
ﻲﺣاﺮﺟ لﺎﻤﻋا ﻞﺤﻣ
دﻮﺑ ﻲﻋﺎﺨﻧ ﻲﺷﻮﻬﻴﺑ شورو ﻲﻧﺎﺘﺤﺗ ماﺪﻧارد يﺪﭘﻮﺗرا .
فﻼﺘﺧا ﻲﺣاﺮﺟ ﻞﻤﻋ تﺪﻣ و ﺲﻨﺟ ،ﻦﺳ ﺮﻈﻧ زا نارﺎﻤﻴﺑ ﻲﻨﻌﻣ ﺪﻨﺘﺷاﺪﻧ ﻢﻫﺎﺑ يراد )
05 /
>0 ( p ) لوﺪﺟ 1 (.
درد هﺮﻤﻧ ﺶﻫﺎﻛ ﺮﻈﻧ زا نارﺎﻤﻴﺑ )
(VAS ناﺰﻴﻣو
ﻲﻨﻌﻣ فﻼﺘﺧا ،ﻲﻓﺮﺼﻣ رﺪﺨﻣ ﺪﻨﺘﺷاد ﻢﻫﺎﺑ يراد
) 05 /
<0 ( p ) لوﺪﺟ 2 .(
مارآ هﺮﻤﻧ و غاﺮﻔﺘﺳاو عﻮﻬﺗ ناﺰﻴﻣ ﺮﻳﺎﺳو ﻲﺸﺨﺑ
ﻲﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ ﻲﻳوراد هوﺮﮔ ﻪﺳرد ضراﻮﻋ ﻢﻫﺎﺑ يراد
ﺖﺷاﺪﻧ ) 05 /
>0 .(p
ﺚﺤﺑ ﻲﻣ نﺎﺸﻧ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻳا زا هدﺎﻔﺘﺳا ﻪﻛ ﺪﻫد
ﻲﻔﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫزود
ﭗﻤﭘ رد ﻦﻴﻓﺮﻣ هاﺮﻤﻫ ﻪﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ زا يﺪﻳرو يﺎﻫ
،PCA
ﻲﻣ ﻲﺣاﺮﺟ ﻞﻤﻋ زا ﺲﭘ رﺎﻤﻴﺑ درد هﺮﻤﻧ ﺶﻫﺎﻛ ﺚﻋﺎﺑ ﺪﻧاﻮﺗ
ددﺮﮔ ﻲﻓﺮﺼﻣ رﺪﺨﻣ ناﺰﻴﻣ ﺶﻫﺎﻛ و يﺪﭘﻮﺗرا .
ﻪﻓﺎﺿا
ﻲﻨﻌﻣ رﻮﻄﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندﺮﻛ ﺶﻫﺎﻛ ﺚﻋﺎﺑ يراد
و VAS
ﻢﻫ ﻲﻣ رﺪﺨﻣ ﻲﻓﺮﺼﻣ ناﺰﻴﻣ ﻦﻴﻨﭼ ددﺮﮔ
. ﻦﻳا ﻲﺸﻫﺎﻛ ﺮﺛا
ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ هوﺮﮔرد ﻲﺣاﺮﺟزا ﺲﭘ نارﺎﻤﻴﺑ درد هﺮﻤﻧ رد
ﻲﻣ ﻲﺑ ﺖﻴﺻﺎﺧ ﺖﻠﻌﺑ ﺪﻧاﻮﺗ ﺖﻳﻮﻘﺗ و وراد ﻦﻳا يدرد
ﻢﺴﻴﻧﺎﻜﻣ ﻖﻳﺮﻃ زا ﻪﻛ ﺪﺷﺎﺑ يرﺪﺨﻣﺮﺛا ،ﻚﻳژﺮﻨﻴﻟﻮﻛ يﺎﻫ
ﻲﻣ لﺎﻤﻋا ﻚﻳژﺮﻨﻴﻣاﻮﻧﻮﻣو ﻮﻣ
) ددﺮﮔ
9
.(
ﺮﮕﻳد فﺮﻃزا
و رﺪﺨﻣ ﻪﺑ دﺎﺣ ﻞﻤﺤﺗ دﺎﺠﻳا زا يﺮﻴﮔﻮﻠﺟ ﺎﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ﺨﻣ يزﮋﻟآﺮﭙﻴﻫ ﻲﻓﺮﺼﻣ ﻦﻴﻓﺮﻣ ناﺰﻴﻣ ﺶﻫﺎﻛ ﺚﻋﺎﺑ ،يرﺪ
ﺖﺳا هﺪﻳدﺮﮔ
).
10،11
ﻚﻳﺮﺤﺗ ﻊﻗاو رد (
nociceptive
ﻲﻣ هﺪﻧﺮﻴﮔ نﺪﺷ لﺎﻌﻓ ﺚﻋﺎﺑ ﺪﻧاﻮﺗ يﺎﻫ
ﻪﻛ ددﺮﮔ NMDA
درد نﺪﺷ ﺮﺗﺪﺑ ﺚﻋﺎﺑ و هﺪﺷ ﺪﻳﺪﺸﺗ رﺪﺨﻣ ﺮﺗﻻﺎﺑ ناﺰﻴﻣ ﺎﺑ ﻲﻣ ﻞﻤﻋزا ﺲﭘ ﺖﺳا ﻦﻜﻤﻣ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندﺮﻛ ﻪﻓﺎﺿا و ،ددﺮﮔ
ﺪﻨﻛ يﺮﻴﮔﻮﻠﺟ ﺪﻨﻳاﺮﻓ ﻦﻳا زا
).
11
زا ﻲﺧﺮﺑ ﺎﺑ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻳا (
دراد ﻲﻧاﻮﺨﻤﻫ دراﻮﻣ ﻦﻳارد ﻪﺑﺎﺸﻣ تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ .
ﻪﻌﻟﺎﻄﻣرد ،يا
ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ﻲﻓﺮﺼﻣ ﻂﺳﻮﺘﻣ ناﺰﻴﻣ 2
/ 1 ﻲﻠﻴﻣ ﺖﻋﺎﺳ رد مﺮﮔ
زا ﺲﭘ يﺮﻴﮕﻤﺸﭼ ﺮﺛا ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندﺮﻛ ﻪﻓﺎﺿا و دﻮﺑ داد نﺎﺸﻧ ﻲﺑﺎﺨﺘﻧا ﻲﻣﻮﺘﻜﻜﺴﻳدوﺮﻜﻴﻣ
).
12
(
ﺎﻄﻣرد رد ﻲﻓﺮﺼﻣ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ﻂﺳﻮﺘﻣ ،يﺮﮕﻳد ﻪﻌﻟ 24
لوا ﺖﻋﺎﺳ
گرﺰﺑ ﻲﻤﻜﺷ ﻲﺣاﺮﺟ ل ﺎﻤﻋا زا ﺲﭘ 2
/ 3 ﻲﻠﻴﻣ رد مﺮﮔ
هزاﺪﻧا ﻞﺑﺎﻗ ﺪﻴﻔﻣ ﺮﺛا ﻲﻟو ،دﻮﺑ ﺖﻋﺎﺳ ﺪﺸﻧ ﺖﻓﺎﻳ يﺮﻴﮔ
. ﻦﻳا
ﻲﻣ توﺎﻔﺘﻣ ﻪﺠﻴﺘﻧ ﻖﻴﻘﺤﺗ شور رد فﻼﺘﺧا ﺖﻠﻌﺑ ﺪﻧاﻮﺗ
ﺪﺷﺎﺑ
).
13
يوﺮﺑ يا ﻪﻌﻟﺎﻄﻣرد (
30
،رﺎﻤﻴﺑ ﻪﻛ ﺪﺷ هداد نﺎﺸﻧ
لوﺪﺟ 1 : ﻪﻳﺎﭘ تﺎﻴﺻﻮﺼﺧ هوﺮﮔرد نارﺎﻤﻴﺑ يا
ﻪﻌﻟﺎﻄﻣدرﻮﻣ يﺎﻫ
ﺮﻴﻐﺘﻣ لوا هوﺮﮔ
) ﺪﻫﺎﺷ ( مود هوﺮﮔ مﻮﺳ هوﺮﮔ
P value
ﻦﺳ ) لﺎﺳ ( 14
40± 13
35± 12
37± 3
/ 0
ﺲﻨﺟ ) نز ﻪﺑ دﺮﻣ ( 7
/ 23 5
/ 25 6
/ 24 6
/ 0
ﻲﺣاﺮﺟ تﺪﻣ )
ﻪﻘﻴﻗد ( 79 137± 69
136± 75
135± 3
/ 0
لوﺪﺟ 2 : درد هﺮﻤﻧ ﻪﺴﻳﺎﻘﻣ )
(VAS ﻲﻓﺮﺼﻣرﺪﺨﻣ ناﺰﻴﻣ و ﻲﻳوراد هوﺮﮔ ﻪﺳرد
ﺮﻴﻐﺘﻣ لوا هوﺮﮔ
M) ( مود هوﺮﮔ MK1)
( مﻮﺳ هوﺮﮔ MK2)
P value (
)VAS ﺖﻋﺎﺳ 6 ( 71 / 0 10± / 5 55
/ 0 25± / 3 64
/ 0 10± / 3 01
/ 0
)VAS ﺖﻋﺎﺳ 12 ( 59 / 0 60± / 4 47
/ 0 70± / 2 48
/ 0 65± / 2 01
/ 0
)VAS ﺖﻋﺎﺳ 24 ( 64 / 0 0± / 4 41
/ 0 8± / 1 47
/ 0 70± / 1 01
/ 0
)VAS ﺖﻋﺎﺳ 36 ( 67 / 0 65± / 3 51
/ 0 45± / 1 48
/ 0 35± / 1 01
/ 0
)VAS ﺖﻋﺎﺳ 48 ( 48 / 0 15± / 3 48
/ 0 85± / 0 44
/ 0 75± / 0 01
/ 0
رﺪﺨﻣ ) (mg 20
/ 3 55± / 27 97
/ 0 15± 39
/ 1 05± / 16 01
/ 0
يﺮﺒﻛا ناﻮﺧا ترﺪﻗ نارﺎﻜﻤﻫ و
١٣
ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ 10 ﻲﻠﻴﻣ ناﺰﻴﻣ هﺪﻨﻫﺎﻛ ﺮﺛا ﻚﻳ ياراد ﺖﻋﺎﺳ رد مﺮﮔ
دراد ﻢﻜﺷ ﻲﺣاﺮﺟزا ﺲﭘ عﻮﻬﺗ ﺶﻫﺎﻛو رﺪﺨﻣ فﺮﺼﻣ
).
14
(
،ﻲﺸﺨﺒﻣارآ ﻞﺜﻣ هﺪﺷ دﺎﺠﻳا ضراﻮﻋ ﺮﺿﺎﺣ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣرد فﻼﺘﺧا ،باﻮﺧ لﻼﺘﺧا و ﻢﻫﻮﺗ ،غاﺮﻔﺘﺳا و عﻮﻬﺗ
ﻲﻨﻌﻣ ﺪﻨﺘﺷاﺪﻧ ﻲﻳوراد هوﺮﮔ ﻪﺳ ﻦﻴﺑ يراد .
ناﺰﻴﻣ ﻪﭼﺮﮔا
مارآ هوﺮﮔرد باﻮﺧ لﻼﺘﺧاو غاﺮﻔﺘﺳا و عﻮﻬﺗ ، ﻲﺸﺨﺑ
ﻦﻴﻳﺎﭘ ،ﺮﺘﻤﻛرﺪﺨﻣ ﺎﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ﺶﻫﺎﻛ ﺖﻠﻋ ﻪﺑ ﻪﻛ دﻮﺑ ﺮﺗ
ﻲﻣ ﻲﻓﺮﺼﻣ رﺪﺨﻣ راﺪﻘﻣ ﺷﺎﺑ
وﺰﺟ تﻻﻼﺘﺧا ﻦﻳا ﻪﻤﻫ و ﺪ
ﻲﻣ بﻮﺴﺤﻣ ﺎﻫرﺪﺨﻣ ضراﻮﻋ ددﺮﮔ
. ﻦﻳارد ﻢﻫﻮﺗ ناﺰﻴﻣ
دﻮﺑ ﺮﺘﺸﻴﺑ ،ﻦﻴﻣﺎﺘﻛﺮﺗﻻﺎﺑ زود ﺖﻠﻌﺑ هوﺮﮔ .
ﻪﻌﻟﺎﻄﻣرد مارآ ناﺰﻴﻣ يا
ﺖﺒﺴﻧ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ هوﺮﮔرد ﻲﺸﺨﺑ
ﻲﺑ و هدﻮﺑ ﺮﺘﻤﻛ ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻪﺑ رﺎﻤﻴﺑ ياﺮﺑ يﺮﺘﻬﺑ يدرد
ﺪﻳدﺮﮔ دﺎﺠﻳا
).
15
دراد ﻲﻧاﻮﺨﻤﻫ ﺎﻣ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﺎﺑ ﺞﻳﺎﺘﻧ ﻦﻳا (
.
ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ هوﺮﮔرد غاﺮﻔﺘﺳاو عﻮﻬﺗ ناﺰﻴﻣ يﺮﮕﻳد ﻪﻌﻟﺎﻄﻣرد ﺖﺳا هدﻮﺑﺮﺘﻤﻛ ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ
).
16
ﺮﺿﺎﺣ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﺎﺑ ﻪﻛ(
دراد ﻲﻧاﻮﺨﻤﻫ .
ﻦﻳارد باﻮﺧ لﻼﺘﺧاو ﻢﻫﻮﺗ ناﺰﻴﻣ
،ﺎﻬﻨﺗ ﻦﻴﻓرﻮﻣ هوﺮﮔ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ هوﺮﮔرد ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻔﺗ يرﺎﻣآﺮﻈﻧزا ﻲﻟو ،دﻮﺑﺮﺘﺸﻴﺑ ﻲﻨﻌﻣ توﺎ
دﻮﺟو يراد
ﻪﻨﻴﻣز ﻦﻳا رد ﻪﺘﻓﺮﮔ ترﻮﺻ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﺎﺑ ﻪﻛ ﺖﺷاﺪﻧ دراد ﻲﻧاﻮﺨﻤﻫ
).
13
(
ﺮﻳدﺎﻘﻣ ندوﺰﻓا ﻪﻛ داد نﺎﺸﻧ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﻳازا ﻞﺻﺎﺣ ﺞﻳﺎﺘﻧ ﭗﻤﭘ رد ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻪﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ زا ﻲﻤﻛ يﺪﻳرو يﺎﻫ
،PCA
ﻲﻣ زا ﺲﭘ يﺪﭘﻮﺗرا نارﺎﻤﻴﺑ رد درد ﺮﺘﻬﺑ لﺮﺘﻨﻛ ﻪﺑ ﺮﺠﻨﻣ ﺪﻧاﻮﺗ
و هﺪﻳدﺮﮔ ﻲﺣاﺮﺟ ﻞﻤﻋ ﺪﻫد ﺶﻫﺎﻛ ار رﺪﺨﻣ ﻲﻓﺮﺼﻣ ناﺰﻴﻣ
.
References
1. Sveticic G, Farzanegan F, Zmoos P, Zmoos S, Eichenberger U, Curatolo M. Is the Combination of Morphine with Ketamine Better than Morphine Alone for Postoperative Intravenous Patient- Controlled Analgesia? Anesth Analg 2008;
106(1): 287-93.
2. Canale TS. Campbell’s operative orthopedics. 9th ed. St. Louis: Mosby, 1998:2181.
3. Lumbroso A, Mergoni P. Is morphine-induced sedation synonymous with analgesia during intravenous morphine titration? Br J Anaesth 2002; 89(5):697-701.
4. Alvarez P, Saavedra G, Hernandez A Paeile C, Pelissier T. Synergistic antinociceptive effects of ketamine and morphine in the orofacial capsaicin test in the rat. Anesthesiology 2003; 99 (4):969- 75.
5. Richebe´ P, Rivat C, Rivalan B, Maurette P, Simonnet G. Low doses ketamine:
antihyperalgesic drug, non-analgesic. Ann Fr Anesth Reanim 2005; 24(11-12):1349- 59.
6. Kapfer B, Alfonsi P, Guignard B, Sessler DI, Chauvin M. Nefopam and ketamine comparably enhance postoperative analgesia. Anesth Analg 2005; 100 (1):169 - 74.
7. Suzuki M, Kentaro T, Lansing PS, Tolan MM, Fuhrman TM, Ignacio CI. Small-dose ketamine enhances morphine-induced analgesia after outpatient surgery. Anesth Analg 1999; 89 (1):
98- 103.
8.
postoperative ketamineprovides rapid and sustained improvement in morphine analgesia in the presence of morphine-resistant pain. Anesth Analg 2003; 96 (3):789 - 95.
9. Schmid RL, Sandler AN, Katz J. Use and efficacy of low-dose ketamine in the management of acute postoperative pain: a review of current techniques and outcomes. Pain 1999; 82 (2):111–25.
10. Miyamoto H, Saito Y, Kirihara Y, Hara K, Sakura S, Kosaka Y. Spinal coadministration of ketamine reduces the development of tolerance to visceral as well as somatic antinociception during spinal morphine infusion. Anesth Analg 2000; 90 (1):136–41.
11. Joly V, Richebe P, Guignard B, Fletcher D, Maurette P, Sessler DI, et al. Remifentanil- induced postoperative hyperalgesia and its prevention with small dose ketamine. Anesthesiol 2005; 103 (1):147–55.
12. Dickenson AH. NMDA receptor antagonists:
interactions with opioids. Acta Anesthesiology Scand 1997; 41 (1-2):112–5.
13. Javery KB, Ussery TW, Steger HG, Colclough GW. Comparison of morphine and morphine with ketamine for postoperative analgesia. Can J Anaesth 1996; 43 (3):212–5.
14. Reeves M, Lindholm DE, Myles PS, Fletcher H, Hunt JO. Adding ketamine to morphine for patient-controlled analgesia after major abdominal
يﺮﺒﻛا ناﻮﺧا ترﺪﻗ
نارﺎﻜﻤﻫ و
١۴
ﺪﻳرو ﻖﻳرﺰﺗ ﭗﻤﭘ رد ﻦﻴﻓرﻮﻣ ﻪﺑ ﻦﻴﻣﺎﺘﻛ ندوﺰﻓا تاﺮﺛا ﻲﺳرﺮﺑ ي
...
trial. Anesth Analg 2001; 93 (1):116–20.
15. Adriaenssens G, Vermeyen KM, Hoffmann VL, Mertens E, Adriaensen HF. Postoperative analgesia with i.v. patientcontrolled morphine:
effect of adding ketamine. Br J Anaesth 1999;83 (3):393–6.
16. Weinbroum AA. A single small dose of postoperative ketamine provides rapid and
sustained improvement in morphine analgesia in the presence of morphine- resistant pain. Anaesth Analg 2003; 96 (3):789 –95.
17. Bell RF, Dahl JB, Moore RA, Kalso E.
Perioperative ketamine for acute postoperative pain: a quantitative and qualitative systemic review (Cochrane Review). Acta Anaesthesiol Scand 2005; 49 (10):1405–28.
Official Journal of ISRAPM Autumn 2012, Vol 3, No 1
The effects of adding ketamine to morphine in patient-controlled intravenous analgesia after orthopedic surgeries
Ghodrat Akhavan‐akbari1, Ali Mohammadian‐erdi*1, Farnad Imani2
1- Assisstant Professor of Anesthesiology, Ardebil University of Medical Sciences
2- Associate Professor of Anesthesiolofy, Tehran University of Medical Sciences, Rasoul-Akram Hospital, Department of Anesthesiology and Pain
Abstract
Aim and Background: A routine method to control post-operative pain is patient-controlled intravenous analgesia (PCIA) using opioids. Regarding complications of opioids, it seems necessary to reduce their dosage and to improve the quality of analgesia using adjuvants. We aimed to assess the effect of adding ketamine to morphine in PCIA pumps for post-operative pain control in orthopedic patients.
Methods and Materials: Sixty patients, being 20-60 years old (ASA class I-II) and undergoing orthopedic surgery in lower extremity, were enrolled They had no history of opioid addiction or epilepsy. Our patients were randomly allocated to three groups 20 mg morphine sulfate, 100 mg ketamine plus 20 mg morphine and 200 mg ketamine plus 10 mg morphine in their PCIA pump.
The pain score was evaluated using VAS (0-10) and VRS (0-5); besides the sedation score and the degree of nausea-vomiting were assessed with Ramsay scale (0-5) and N&V score (1-4), respectively. All these measurements were performed 2, 4, 12, 24, and 48 hours postoperatively.
Findings: The incidence of adverse drug reactions was not different among the three groups (p>0.05), but pain control was significantly better in the second and third group (ketamine plus morphine) in comparison with the first one (p<0.05). There was no difference in the quality of pain control between the second and the third groups. Also, the need for additional opioid was significantly reduced in the two latter groups compared with the first one (p<0.05).
Conclusions: Adding ketamine to morphine in PCIA pumps would result in better pain control and less need for additional break-through analgesic.
Keywords: Orthopedic surgery, pcia, morphine, ketamine, pain
Corresponding Author: Ali Mohammadian-erdi , Fatemi Hospital, Ardebil, Iran
