Assessing the Implementation of Political Governance:
Islamic Republic of Iran and Matland Implementation Framework
Asieh Haieri-Yazdi1
Doctoral Researcher School of Social Sciences Centre of Energy, Petroleum, and Mineral Law and Policy (CEPMLP) University of Dundee, Dundee, Scotland
Abbas Maleki
Associate Professor Department of Energy Engineering Sharif University of Technology, Tehran,
Iran
(Received: 2019/04/06 -Accepted:2019/08/18)
Abstract
Policymaking involves four basic stages: planning, decision making, legitimation, and implementation. Implementation concerns the degree to which actions of implementing officials and target groups coincide with the goals and strategies of the adopted policy. Implementation begins with policy or legislative objectives processes of implementation follow on in a fairly linear fashion from this. Some policies are adopted but then go on to fail at the implementation stage. In this paper, a discussion using Matland implementation model is introduced to interpret Iranian Parliamentary democracy and its success or failure at implementation stages. This paper takes its inspiration from the Matland framework, paying particular attention to the concept of the theory’s four levels of analysis, in order to reveal the puzzling trajectory of the four different governments after 1988, when the prime minister's office was revoked by reviewing the constitution of the Islamic Republic.
Keywords
Matland Policy Implementation Framework, Islamic Republic of Iran, Theocracy, Policymaking Stages.
Copyright © 2019 The Authors. Published by Faculty of Law & Political Science, University of Tehran.
This Work Is licensed under a CreativeCommons Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0)
1 - Corresponding Author’s Email: [email protected]
همانلصف یملع - یشهوژپ یراذگتسایس
،یمومع هرود 5 ، هرامش 3 ، زییاپ 1398
، تاحفص 208 - 188
هدایپ یبایزرا یسایس تیمکاح یزاس
:
دنلتم بوچراچ اب ناریا یملاسا یروهمج قیبطت
یدزی یریاح هیسآ
1
یرتکد یوجشناد زکرم
یراذگتسایس و
قوقح یژرنا تفن و داوم یدناد هاگشناد یندعم ،
دنلتاکسا ،یدناد یکلم سابع
یژرنا رایشناد فیرش یتعنص هاگشناد
ناریا ،نارهت ،
:تفایرد خیرات(
17 / 1 / 98 - :شریذپ خیرات 27
/ 5 / 98 )
هدیکچ
،همانرب میظنت :تس ا یداینب ةلحرم راهچ لماش یراذگتس ایس میمص ت
یریگ یش خب تیعورش م ، و
هدایپ یزاس .
هدایپ یزاییس هورگ و ییارجا یمییسر تامادقا هک تییسا یا هلحرم هب طوبرم اه
فده ی
، یژتارتییسا و فادها اب اه
ی
تقباطم یتس ایس یم
دنبای . هدایپ یزاس عورش م فادها ای یراذگتس ایس فادها زا زاغآ
یم و دوش سپس یاهدنیارف
ییارجا نآ
، لابند یطخ ًاتبسن یوحن هب یم
تسایس زا یضعب هک تسا یلاح رد نیا ،دوش اه
مهبم ای لقانتم رظن هب
رظن هب یم .دنسر دنیآرف رد مهم هصخشم ود ماهبا و لقانت هدایپ
یزاس رب دنلتم بوچراچ و دنتسه یتسایس لیلحت
.تس ا هدش انب موهفم ود نیمه مهف یارب ،هلاقم نیا رد
لیلحت و ناریا یملاس ا یروهمج ییارجا تس ایس دعب زا
لاس 1368
، بوچراچ زا هدایپ
یزاس س ایس ت .تس ا هدش هدافتس ا دنلتم ی زا هک تس ا نیا هلاقم نیا یلک درکیور
د یارب دنلتم بوچراچ ریییصانع شور نیب ییایوپ کر
اه تلود رد ییارجا توافتم ی اه
.دریگب ماهلا فلتخم ی
هک دنلتم ةناگراهچ سیرتام تس ا داض ت و ماهبا زا یحطس یایوگ
راک هب ریخا تلود راهچ توافت ییاس انش یارب ،
توافت نیا نیب رد دناوتب دیاش ات تسا هدش هتفرگ اه
یکرتشم ریسم .دبایب و دنک لیلحت ار
ناگژاو :یدیلک
چ ه هدایپ بوچرا یییس یزاییس
تییسا دنلتم ی ینید تموکح ،ناریا یملاییسا یروهمج ،2
، لحارم
س ی راذگتسا .ی
1 - لوئسم هدنسیونEmail: [email protected] 2 - Matland Policy Implementation Framework
همدقم خیرات زا ناریا 14
دادرم 1285 لاس نیب هطورشم بلاقنا ةجیتن رد و یاه
1284 و 1290 یاراد
رد ناریا بلاقنا یزوریپ زا سپ .تسا یناملراپ یتموکح ماظن 22
نمهب 1357 یساسا نوناق ،
رذآ رد دیدج یساسا نوناق .دیدرگ هطورشم یساسا نوناق نیشناج یملاسا یروهمج 1358
اب
تکرش 71.6 بسک و طیارش نیدجاو زا دصرد تبثم یارآ
99.5 بیوصت ناگدنهد یار زا دصرد
دش
(Nohlen, Grotz, & Hartmann, 2001, p. 72)
. سپ لاس زا و ناریا نیب گنج نینوخ یاه
یاهلاس رد قارع 1367
- 1359 نارود رد گنج زا سپ یگدنزاس یشم طخ لاس تشه یط و
( یناجنسفر یمشاه للها تیآ یروهمج تسایر 1376
- 1368 یریگرد و تاضقانت ،) اه
زا یشان
ددعت تردق عبانم هیلا رد
اه توافتم ی .درک روهظ ناریا دیدج یسایس ماظن
تسیلارتناس اه
و
هدیمان بلط حلاصا هک ییاهارگپچ یم
دندش
، خاوا رد ههد ر 1370 د تسایر تاباختنا ود ره ر
رد یسایس تاحلاصا تسکش زا سپ .دندروآ تسد هب ار تردق یناملراپ و یروهمج زا سپ
لاس اه ی 1384 - 1376 تلود کی ، ون
نارحب و تفرگ تسد هب ار یروهمج تسایر راک هظفاحم
اس یروهمج تسایر تاباختنا ةجیتن هک یا هدرتسگ تارهاظت اب ناریا رد یسایس ل
1388 هب ار
دش زاغآ دوب هدیشک شلاچ
(Ghobadzadeh & Rahim, 2012)
کی هب خساپ لابند هب هلاقم نیا .
هیرظن زا هدافتسا اب زیگنارب شلاچ لاوس هدایپ
یزاس سایس یت ارچ :تسا د
ناریا رد ینید یسارکوم
تسا هدوب دورف و زارف راچد دح نیا ات ارجا رد بوچراچ هدافتسا دروم یلیلحت لدم ؟
هدایپ یزاس
سایس ت اب طبترم یدیلک یاهریغتم نییعت اب یسارکومد یاهریسم لیلحت یارب دنلتم ی
تسا داضت و ماهبا
(Matland, 1995)
هداس هب دنلتم بوچراچ . یزاس
کمک هلأسم یم
و دنک
هداس هک تسا هاگآ قیقحت نیا یزاس
یضعب فذح هب تسا نکمم لدم کی طسوت هلئسم
یارب .دماجنیب لیلحت رد رثوم لماوع لیلحت
یتسایس ةدیچیپ لئاسم زا
رشیف داهنشیپ
(Fischer, Miller, & Sidney, 2007, p. 103)
ین ز یم ناوت هدافتسا درک یو . یاهدنیآرف قیبطت رد
اب یتسایس میهافم یخرب
ییاضتقا دنلتم بوچراچ طیارش دننام
(deLeon, 1999)
فادها زین و
سایس ت نابز و گنهرف زا رثاتم ی
(Lester & Googin, 1998)
مشچ افتم یاهزادنا ار یرت تو
وجتسج یم دنک زین هعماج رب نارادمتسایس یگنهرف تاریثأت هب و یم
دزادرپ .
ینابم یرظن لاؤس نیا هب خساپ هب دنلتم لدم فیرعت زا شیپ یم
کی ًاساسا هک میزادرپ هدایپ
یزاس سایس ت ی
عقوم هچ قفوم
فیرعت یم تیلاعف زا تسا ترابع یراذگتسایس .دوش اه
هک هدش یزیر همانرب ی
نیودت یتیمکاح تامیمصت هب خساپ رد یم
تیلاعف نیا .دنوش اه
همانرب نامه اه
ناراذگتسایس ی
هتساوخ یارجا یارب اه
داهن طسوت هک تسا یی اه
تئیه ای ییاضق ةدنیامن ،یراذگ نوناق ی اه
ی
.دنشاب هدش نییبت ییارجا هدایپ
یزاس سایس ت ةزوح رد هک تسا یراذگتسایس دنیآرف زا یا هلحرم ی
سم ینعی .دراد رارق کیتارکوروب تیلوئ هدایپ
یزاس سایس ةخرچ زا یا هلحرم ت
طابترا هک تسا ی
رارقرب نایرجم طسوت تسایس نابطاخم و ناراذگتسایس نیب یم
،رگید نایب هب .دوش هدایپ
یزاس
سایس ةجیتن کی هب یراذگتسایس یجورخ کی لیدبت لماش ت
سایس ةجیتن هب یبایتسد .تسا ی ت
ی
لبق زا هک تشاد رظن رد دیاب لاح نیا اب .تسا تسایس ندوب رثوم یارب یلصا طرش هدش نییعت
جیتن طقف هک ة
سایس ت هک تسا ی یم
هن دریگ رارق ریثات تحت نایرجم طسوت میقتسم روط هب دناوت
تسایس ندوب رثوم اریز ،تسایس ندوب رثوم اه
رثأتم زین یرگید لماوع زا یم
دنوش
(Knill & Tosun, 2012, p. 149)
للادتسا مامت ،نیاربانب . اه
تسا هدش هئارا هلاقم نیا رد هک یی
یجورخ لیدبت یگنوگچ دنیآرف هب طوبرم ًافرص اه
سایس جیاتن هب یراذگتسایس ی ت
هب و تسا ی
تسایس یدعب تاریثات و تاعبت اه
ن طوبرم یم رد .دوش نیا ،شخب یفرعم هب هصلاخ روط هب هلاقم
یرظن ینابم دنلتم بوچراچ
یم رد یو هلاقم رد لصفم روط هب هک دزادرپ 1995
هدش یفرعم
تسا
(Matland, 1995)
هلحرم لیلحت یارب داضت و ماهبا حطس ساسا رب هناگراهچ یلدم نآ رد و
هدایپ یزاس تسایس اه ا هدش نیودت .تس
دنلتم ةدمع لدم عون ود دقن نایرج رد هدایپ
یزاس
هک تسا دقتعم لااب هب نییاپ لدم و نییاپ هب لااب لدم ینعی تسایس یاراد و رت فافش لوا عون
تسا یرتمک تیعطق مدع یرتشیب تیعطق مدع زین و ماهبا یاراد لااب هب نییاپ زا یراذگتسایس اما
تسایس ،ییوس زا .تسا اه
عون ود ره زا یبیکرت بلغا هکلب دنتسین عون کی زا یعقاو یایند رد
ماهبا لدم .دنتسه یراذگتسایس -
لدم کی دنلتم طسوت هدش هئارا داضت ییاضتقا
شلات هک تسا
یم کرد یارب ار یا هچراپکی و رت عماج ینابم دنک هدایپ
یزاس .دنک مهارف یتسایس
داضت رد یرا گتسایس
یروحم شقن داضت لدم ییاسانش رد
اه ی میمصت یریگ و ینلاقع لدم ود ره رد ًلاثم .دراد
لدم نیا توافت ،دنتسه یضار دوخ تینلاقع زا همه نارگیزاب کیتارکوروب اه
ییارگمه حطس رد
.تسا فادها دنتسه قفاوت دروم فادها هک تسا نیا رب ضرف ینلاقع لدم رد
اذلف ، یم عبات ناوت
یسرت فادها یارب تیبولطم تیدودحم ةمه ظاحل اب اذلف .درک م
اه یم هنیشیب ار فده عبات دوش
فرط رد اما .تسا کرتشم فده بسک یارب ریسم ندرک ادیپ ینلاقع لدم رد یلصا ةلئسم .درک ءزج داضت دوجو و درادن دوجو یقفاوت فادها ةعومجم دروم رد کیتارکوروب لدم رد ،لباقم لااب زا یراذگتسایس رد .تسا نآ یتاذ ناحارط و تسا ینورد ریغتم کی داضت ،نییاپ هب
یراذگتسایس یم
حطس شهاک اب هک دنشاب راودیما و دننک یزیر همانرب نآ شهاک یارب دنناوت
دنیآرف ،داضت هدایپ
یزاس هب میمصت یریگ کیدزن ینلاقع یم
زا و دوش میمصت
یریگ کیتارکوروب
هلصاف یم اپ زا یراذگتسایس رد ،سکعرب تسرد .دریگ حطس و درادن دوجو ناکما نیا لااب هب نیی
ینوریب یریغتم داضت
،هدوب نیاربانب دنتسه لرتنک لباق اهداضت عاونا زا یضعب .تسین سرتسد رد
و هک دراد دوجو ناکما نیا هزیگنا ای و هداس تاررقم دننام ییاهرازبا قیرط زا
اه دنمدوس ی
تسایس اب هک درک قیوشت ار نارگیزاب اه
تسایس ،رگید یوس زا .دنوش هارمه اه
ی ی دوجو مه
ن و دنزیگنارب هشقانم ًاساسا هک دنراد یم
دنوش میظنت یروط دوش ات
رگا .دوش یریگولج داضت زا
شزرا نیب یراگزاسان ساسا رب یداضت اه
هورگ دشاب اه
رب یشزیگنا رازبا عون چیه اب ضراعم ی
یاپ حوطس رد .دیسر دنهاوخن قفاوت هب نآ رس شور داضت رت نی
اه ای و یقیوشت و یشزیگنا ی
مزیناکم اه شور داضت رتلااب حوطس رد اما ،تسا اشگهار هلئسم لح ی اه
یتح و ینز هناچ ی
.تسا رت موسرم لمع تدش ماهبا رد یرا گتسایس
رد ماهبا هدایپ یزاس تسایس اه یشان یفلتخم عبانم زا یم
یلک ةتسد ود هب یلو دوش ق
هتسد لبا
سا یدنب لدم رد .رازبا رد ماهبا و فادها رد ماهبا :ت اه
د تیفافش نییاپ هب لااب ی فادها ر
، کی
ریثات یراذگتسایس تیقفوم رب ًامیقتسم و تسا لقتسم ریغتم یم
فده رد ماهبا .دراذگ هب رجنم
تیعطق مدع و مهافتءوس یم
ةلحرم رد تسکش یلصا لیلاد زا یکی و دوش هدایپ
یزاس .تسا
عم هک یدارفا دیکات فادها تیفافش رب دنتسه نییاپ هب لااب زا یراذگتسایس هب دقت
د .دنرا هتکن نیا
نم یگتسبمه مه اب فده رد ماهبا و داضت ،تسایس یحارط رد هک تشاد رظن رد دیاب ار .دنراد یف
هار زا یکی اه
داضت ندرک دودحم ی
، نشور فادها ردقره ،یترابع هب .تسا ماهبا شهاک ت
دنشاب ر
ت لمتحم فادها رد ماهبا اذل .دنوش داضت هب رجنم هک تسا ر
، یارب یهاگ هدایپ
یزاس کی قفوم
یراذگتسایس یرورض داضت زا بانتجا و
.تسا تسا نکمم و تسین فادها هب دودحم ماهبا رد
جو فده هب ندیسر یارب زاین دروم یژولونکت هک یتقو لثم ،دوش رهاظ لماوع و رازبا .درادن دو
ار رازبا رد ماهبا یم
قن رد تیعطق مدع روظنم و درک ریبعت زین تیعطق مدع هب ناوت ش
اه فیاظو و
نامزاس اه داهن و اه دنیآرف رد فلتخم ی دایپ
ه یزاس یچیپ طیحم کی رد روط نیمه .تسا زین هد
م رازبا مادک هک نیا ریظن دنهجاوم یتلااؤس اب نایرجم و تسا لکشم رازبا ییاسانش ،دنرت بسان
.تسیچ اهنآ تاعبت و رثا و ،درک هدافتسا اهنآ زا دیاب هنوگچ
لدم هدایپ یزاس یرا گتسایس دنلتم ۀناگراهچ سیرتام :
حطس یایوگ هناخ ره .داد شیامن هناخ راهچ سیرتام کی تروص هب ار دوخ لدم دنلتم زا ی
رییغت دایز هب مک زا یفیط رد هک تسا داضت و ماهبا یم
رد هک تشاد هجوت دیاب .دنک لودج
1 ره ،
هئارا )دایز ای مک( یشخب ود تروص هب داضت و ماهبا لماوع زا کی یم
راک نیا ؛دنوش یارب طقف
هداس یزاس هتسویپان هطقن چیه .دنتسه هتسویپ یرظن یاهراتخاس هنرگو تسا شیامن نیا یا
ی لااب تمس هب یکچوک تکرح هک درادن دوجو ه
ار تارییغت ثعاب تسار هب پچ ای نییاپ لاکید
عون کی زا هدایپ
یزاس هب عون .دوش یرگید هناخ زا کی ره راصتخا هب اجنیا رد
اه سیرتام ی
داضت - د حرش ماهبا هدا
یم .دنوش
لودج 1 - ماهبا سیرتام -
ت هدایپ یاهدنیآرف :داض تسایس یزاس
یراذگ زا سابتقا( اه (Matland, 1995)
)
ماهبا
مک دایز
داضت مک هدایپ
یزاس یرادا هدایپ
یزاس یبرجت
عبانم ارش
ی ینتم ط
دایز هدایپ
یزاس یسایس هدایپ
یزاس نیدامن
تردق فلاتئا ییاناوت
هدایپ :یرادا یزاس یروئت رد
اه ی میمصت یریگ تصرف هک یتقو ، اه
ا هنوگ هب باختنا ی ی
دنشاب هک آرف ات تسا مهارف یتامدقم طیارش دنشاب مک ود ره داضت و ماهبا اهنآ رد دنی
میمصت یریگ
مه دوجوم لئاسم لح رازبا و دنتسه مولعم فادها ،طیارش نیا رد .دریگب لکش ینلاقع یگ
رد یساسا لصا .دنا هدش هتخانش هدایپ
یزاس یجورخ هک تسا نیا یرادا اه
عبانم اب
، اق ییاسانش لب
م رگا ینعی ،دنا یجورخ دنشاب رایتخا رد یفکم عبان
بولطم یاه
، .دنتسه هدش نیمضت
هدایپ یزاس س یسای : مولع رد میمصت یریگ هتفگ ،تسا دایز داضت یلو مک ماهبا هک یطیارش رد
یم لدم یارب ایهم طیارش هک دوش اه
دیکات دنلتم .تسا یسایس ی یم
عون نیا یراذگمان اب هک دنک
زا هدایپ یزاس ،یسایس مان اب نیا روظنم
عاونا ریاس هک تسین هدایپ
یزاس یسایس رصانع یاراد
نچمه ،دنتسین اب هتسد نیا اهنت هک تسین ینعم نیا هب یرادا مان اب یلبق ةتسد یراذگمان هکنا
راظتنا هک تسا نیا رب دیکأت روظنم هب ًافرص حلاطصا نیا .دراد راک و رس یرادا رصانع یم
دور
زا عون نیا هدایپ
یزاس هتسجرب روط هب یا
اعف و ینز هناچ تیل
اه تنس اب طبترم رگید ی
میمصت -
.دور هناشن ار کیتارکوروب یریگ زا عون نیا رد
هدایپ یزاس فیرعت ار ینشور فادها نارگیزاب ،
یم تفلاخم اب اما ،دننک اه
ور هب ور مه یی یم
دنا هدش فیرعت ینشور هب هک یفادها اریز دنوش
رد رازبا رس رب عازن ،اذل .دنشاب زاگزاسان مه اب تسا نکمم یم
رم رد هژیو روط هب و دریگ لح
ة
یحارط هدایپ یزاس ادیپ روهظ یم
رد یساسا لصا .دنک هدایپ
یزاس یسایس هک تسا نیا
یجورخ اه ی هدایپ یزاس ،دراوم یخرب رد .یرادا ماظن ات دنتسه یسایس تردق هب هتسباو رتشیب
نارگیزاب زا یفلاتئا ای رگیزاب کی
، دارا لیمحت یارب یفاک تردق ة
رد .دنراد نارگید هب ار دوخ
راوم هلماعم هب قفاوت هب ندیسر یارب نارگیزاب ،رگید ید یم
تسایس یارب .دنزادرپ اه
هتسد نیا ی
،
ن ماجنا یدوخ هب دوخ تروص هب یراگزاس یم
مجسنم تسایس هک یدوجو اب .دوش ی
،دراد دوجو
یهدنامزاس زا جراخ ینارگیزاب طسوت یساسا عبانم یلو هدایپ
یزاس هنلااعف هک نارگیزاب طسوت ای
لاخم پ تسایس ف لرتنک دنتسه هدش داهنشی
یم .دنوش هدایپ یزاس زا رتشیب یسایس هدایپ
یزاس
ریثات فارطا طیحم زا یرادا یم
یارب یزیر همانرب .دریگ هدایپ
یزاس نیمضت لماش یسایس
تسا ینارگیزاب یراگزاس تسایس تیقفوم یارب اهنآ عبانم هک
یخرب هک ییاجنآ زا .تسا یتایح اه
نارگیزاب زا ،دنشاب فلاخم یراذگتسایس فادها اب تسا نکمم تسا مزلا نانآ یراکمه هک
هدایپ یزاس نارگیزاب رگید هب هدارا لیمحت یارب یفاک تردق هکنیا هب دراد یگتسب زیمآ تیقفوم
مسیناکم طیارش نیا رد .دشاب هتشاد دوجو رازبا دروم رد قفاوت هب یبایتسد یارب یفاک عبانم ای اه
ی
یراذگنوناق .دنتسه رثوم شاداپ و
هدایپ یزاس :یبرجت س و ماهبا زا ییلااب حطس ةدنیامن یراذگتسایس زا عون کی رگا یمک حط
یجورخ ،دشاب داضت زا اه
یزاب مادک هک دنتسه هتسباو تیعقاو نیا هب دنرت لاعف نارگ
رتشیب و
یم تلاخد زا عون نیا یساسا لصا .دننک
هدایپ یزاس و ینتم طیارش هک تسا نیا هنیمز
ا رب ی
دنیآرف هدایپ یزاس عون نیا جیاتن .دنراد هبلغ هدایپ
یزاس و عبانم هب یدج روط هب ب
رضاح نارگیزا
طیحم رد اه کچوک ی هدایپ
یزاس ا طیحم هب ییارجا طیحم کی زا جیاتن نیا .تسا هتسباو ییارج
قرف رگید یم
یجورخ اذل دنک اه
زا عون نیا ی هدایپ
یزاس سین راگزاس ًاموزل نم زا .دنت
مولع رظ
میمصت یریگ زا عون نیا ، هدایپ
یزاس ر ،تلاکشم ،نارگیزاب تانایرج زا تسا یا همغلم لح ها
اه
تصرف و اه ینیب شیپ لباقریغ یجیاتن هب رجنم هک باختنا ی یم
.دوش یراذگتسایس اه
یی هک رد
یط نآ مه فادها و مه اهرایعم مولعمان دنتسه هب روط یعیبط هب هتسد هدایپ یزاس یبرجت هتسباو
دنتسه . هدایپ یزاس :نیدامن نکمم تسا هب رظن نکممریغ دشاب
هک یتسایس هولاع رب نیا هک حطس
ییلااب زا ماهبا دراد رد نیع لاح دناوتب داضت ای هشقانم داجیا .دنک رد یلاح هک روطنامه هک
ًلابق
هراشا دش ره ردق یراذگتسایس مهبم
رت دشاب داضت رتمک دهاوخ دوب . اب نیا
،دوجو تسایس اه یی
دوجو دراد هک اب نیا هصخشم ینعی حوطس ییلااب زا ماهبا و داضت صخشم یم دنوش . تسایس اه یی
هک زا یاهدامن رایسب
هتسجرب هدافتسا یم دننک بلغا حطس ییلااب زا داضت ار هب هارمه دنراد .
تسایس اه ی نیدامن شقن یمهم رد دییأت فادها
،دیدج دییأت دهعت هب فادها میدق ای دیکأت رب
شزرا اه و لوصا یساسا دنراد . دوجو ،دنیآرف زا عون نیا رد حطس
ییلااب زا داضت مهم
،تسا
اریز ییاهراتخاس ار
داجیا یم دنک هک ببس نییعت فص یدنب اه یم دنوش . لصا یساسا نیارد عون
هدایپ یزاس نیا تسا هک ییاناوت نییعت هب رجنم فلاتئا جیاتن
و یجورخ اه یم دوش . نیا هرود
یسایس طسوت یفلاتئا زا نارگیزاب رد
حطس یلحم نییعت یم دوش هک عبانم دوجوم ار لرتنک
یم دننک . هب روط
،یتنس تسایس نیدامن اب مدع یارجا تسایس هارمه تسا . لاثم یعون یتسایس
تسا هک رد ةلحرم بیوصت رد ضرعم ناوارف هجوت
،تسا اما رد
،تیاهن ریثات یکدنا یراذگ
تسایس .دراد اه
ی نیدامن ابیرقت هشیمه اب یاهتسکش یساسا
هارمه دنتسه . تسایس اه ی
هدایپ یزاس نیدامن داضتم
،دنتسه نیاربانب تهابش ثیح نیا زا هب
هدایپ یزاس یسایس دنراد .
نارگیزاب هب تدش دنیآرف رد هدایپ
یزاس ریگرد ارجا و یم
دنوش و فلاتخا اهرظن زا قیرط لامعا
تردق ای هناچ ینز لح یم
؛دوش رد ضوع شور اه ی لح هلئسم و ای دعاقتم ندرک اهنت هب رادقم
دودحم هدافتسا یم دوش . ذوفن رگیزاب هب تردق یفلاتئا هک یشخب زا نآ
،تسا هتسباو تسا .
هدایپ یزاس نیدامن زا هدایپ یزاس یسایس زا نیا ظاحل توافتم تسا هک رد نآ
ِتردق فلاتئا رد
حوطس نییاپ میمصت یریگ هن و رد حوطس یلااب میمصت یریگ
، هجیتن ار نییعت یم دنک . نیا توافت
هب لیلد حطس دایز ماهبا تسا . یماگنه هک کی تسایس یاراد
ِفادها عجرم لاح نیع رد و ِرازبا
مهبم تسا رد ةدر نیدامن رارق یم دریگ . روطنامه هک
حطس ماهبا شهاک یم
،دبای یراذگتسایس زین
هب حوطس رتلااب میمصت یریگ تکرح یم دنک . ات ییاج هک اب شهاک ماهبا هدایپ یزاس زا عون نیدامن
هب عون یسایس لیدبت یم دوش .
لومرف یدنب سایس ت ی
لومرف .تسا یناملراپ یسارکومد رب ینتبم ناریا رد یتسایس یدنب اب ناریا یناملراپ یسارکومد
یتموکح دیدج هفسلف کی نورد زج هب هک تفای روهظ
یمومع میهافم اب یسارکوئت ةیام
دراد یناوخمه رگید یاهروشک رد یسارکومد
(Maleki, 2002, p. 1)
نوتس هس یاراد ناریا .
لکش رد هک تسا هیرجم ةوق و هییاضق ةوق ،یراذگنوناق سلجم 1
سیئر .تسا هدش هداد ناشن
ا و روهمج باختنا هلاس راهچ هرود کی تدم هب ناگدنیامن سلجم یاضع
یم نامز تدم .دنوش
دنا هدش دزمان روهمج سیئر طسوت هک ارزو مامت .تسا هرود ود هب دودحم یروهمج تسایر
یسارکومد رد هچنآ .دنراد تیلوئسم دوخ راک رد میقتسم روط هب و دنوش دییات سلجم طسوت دیاب اتخاس ،تسا توافتم ناریا لکشتم ناگربخ سلجم .تسا ربهر و ناگربخ سلجم لماش ینید ر
باختنا لاس تشه تدم یارب مدرم طسوت هک تسا ینویناحور زا یم
ار ربهر سلجم نیا .دنوش
نییعت یم دراد تراظن یربهر درکلمع رب و دنک
(WIPO, 1979, p. 23)
. نابهگن مان هب ییاروش
ملاسا نیناوق اب یراذگنوناق سلجم تابوصم یراگزاس دییات و یسررب لوئسم یساسا نوناق و
تسا نیناوق رد وتو قح یاراد ظاحل نیا هب و تسا
(Maleki, 2002, p. 1)
بیکرت . اروش نیا
ربهر طسوت هک یملاسا یاهقف زا نت شش :تسا وضع هدزاود زا لکشتم رفن شش و هدش نییعت
نیب زا هک تسا ینادقوقح 12
ناملراپ هب هیئاضق هوق سیئر طسوت هک یرفن یم یفرعم
اب دنوش
یناملراپ یارآ بسک یم باختنا
دنوش
(WIPO, 1979, p. 20)
یاوق زا یکی دوخ هیئاضق هوق .
ییعت ربهر طسوت نآ تسایر هک تسا لقتسم .تسا هدش ن
،نابهگن یاروش زا ریغ هب عمجم
حانج زا ربهر طسوت نآ یاضعا هک دراد دوجو ماظن تحلصم صیخشت اه
ا و یسایس بازح
یم بوصنم ناریا فلتخم لح ،لوا .دراد هدهع رب ار یلصا تیلوئسم هس اروش نیا .دنوش
یوس زا وتو لیلد هب هک نابهگن یاروش و ناملراپ تابوصم نیب تافلاتخا دیدپ نابهگن یاروش
یروهمج یلک تسایس یارب یدومنهر یاهداهنشیپ ،موس و ربهر هب هرواشم ةئارا ،مود .تسا هدمآ یملاسا
(Maleki, 2002, p. 2)
لکش . 1 شخب راتخاس رد یلصا یاه ار ناریا یملاسا یروهمج
یم ناشن .دهد
لکش 1 - ( ناریا یملاسا یروهمج یلصا ناکرا 2002
Maleki, هدنراگن طسوت همجرت و ددجم مسر ،) .1
سایس تیعورشم ت
2ی
یروهمج هب یهاشداپ ماظن زا راذگ یارب ناریا یملاسا یروهمج یداینب ةلحرم ای لوا ههد هیاپ تیبثت و یملاسا هقف رد یتموکح لوصا رب ینتبم اه
.دش فرص هدش دلوتم هزات ِیروهمج ی
هلحرم .دش تیامح و تیوقت هافر و هعسوت ،ییارگلمع اب ،گنج زا سپ لوا هلحرم ای ،مود ههد
1 - هیرجم ةوق سیئر تییسایر هب یگنهرف بلاقنا یلاع یاروییش هک نیا حیییضوت یم هییسلج لیکییشت
اروییش نیا فیاظو .دهد
،یراذگتسایس یاضعا و دراد یراذگنوناق نأش ًاضعب نآ تابوصم اما تسا روشک یگنهرف لئاسم رب تراظن و طباوض بیوصت
یم باختنا یربهر یوس زا یگمه نآ لاس رد سیسأت ودب رد اروش نیا .دنوش
1357 و دش لیکشت یگنهرف بلاقنا داتس مان اب
لاس رد 1363 ادیپ مان رییغت یگنهرف بلاقنا یلاع یاروش هب 2 - Policy Legitimation .درک
مود گنج زا دعب دنرواب نیا رب ناققحم زا یخرب هک ارچ ،دراد صاصتخا یسایس تاحلاصا هب
یگژیو یاراد یملاسا یروهمج هک اه
کیتارکومد و هناهاوخیروهمج ی هدعو همه اما تسا
اه ی
ن هدروآرب ار بلاقنا یم
دای کیتارکوئت تلود کی ناونع هب ار نآ رگید یخرب .دنک یم
هک دننک
راکنا ار مدرم یساسا یسایس و یعامتجا قوقح یم
دنک
(Parsa, 2016, p. 7)
رد یبهذم ناققحم .
ناریا یبلط حلاصا نارود (
1376-1384 زا کیتارکومد ریسفت جیورت رد یهجوت لباق درکلمع )
کی رد یتلود رادتقا ةیام نورد
هتشاد ینید دنا
(Ghobadzadeh & Rahim, 2012, p. 345).
هلحرم
لاکیدار فلاتئا اب موس اه
و یملاسا ی ون
تسیب هک یلاح رد تفرگ لکش ناراک هظفاحم رد هام
لاس اه ی 1389 - 1388 یریگرد اب ، اه
یروهمج تسایر تاباختنا رد بلقت ةبئاش هب شنکاو رد
هک دندش یملاسا یروهمج نیزگیاج یناریا یروهمج کی راتساوخ جیردت هب ناضرتعم .تشذگ هوقلاب ناققحم یخرب ةتفگ هب یم
فیعضت ار ناریا یملاسا یروهمج یسایس تیعورشم تسناوت
دمحا .دنک للادتسا یردص
یم دنک :هک
"
یب هیاپ رب لاکیدار تاحلاصا مدع و یتاذ یتابث
تسار حانج تیعورشم تسا ینید یشراگیلا رد
"
(Jahanbagloo, 2004, p. 121)
ویتسا .
1سورب للادتسا یم :هک دنک
"
مدرم ةدارا ای تسا مکاح ادخ ةدارا ای "
) 22 , p.
2014 Haynes,
و(
ن نکمم ار ود نیا ییاونمه یم
لداعت داجیا ثعاب هک تسا لادتعا زا یا هلحرم ،مراهچ ةهد .دناد
لاکیدار نیب اه
نایم و هعماج لخاد رد یسایس تافلاتخا ندناسر لقادح هب اب نابلط حلاصا و
.تسا هدش تلود و مدرم خیرات
تیلاعف اه بلاقنا زا سپ ناریا یسایس ی ار نونکات
یم رد ناوت
لودج رد هک داد ناشن ینامز هرود جنپ 2
.تسا هدش هداد ناشن
لودج –2 هرود یرات یلصا یاه هدایپ رد ناریا یملاسا یروهمج یخ
سایس یزاس ت
ی
یخیرات ۀرود لاس
اه بلاغ عیاقو و یلصا یساملپید یروهمج تسایر
( هلحرم 0 ) -
لاقتنا و تیبثت 1358-1357
ناریا بلاقنا روهمج سیئر
رتکد ردص ینب
)یئاجر ریزو تسخن(
یئاجر روهمج سیئر ریزو تسخن(
ملاسلاا تجح رتکد
)رنهاب
روهمج سیئر للها تیآ
یا هنماخ
ریزو تسخن(
سدنهم )یوسوم
1367-1358 قارع و ناریا گنج
1367 تلحر
ینیمخ یمظعلا للها تیآ
( هلحرم 1 ) -
سپ یگدنزاس گنج زا 1376-1368
،لاربیل یداصتقا ظاحل زا
،ارگرادتقا یسایس ظاحل زا ارگلوصا تیهام ظاحل زا و روهمج سیئر
للها تیآ یناجنسفر یمشاه
1 - Steve Bruce
( هلحرم 2 ) -
تاحلاصا یسایس 1384-1376
یندم ةعماج ،ارادم ،نایب یدازآ و ،
یرلااسمدرم ینید
روهمج سیئر ملاسلاا تجح یمتاخ
( هلحرم 3 ) -
راک هظفاحم 1392-1384
هورگ فلاتئا راک هظفاحم یسایس یاه
روهمج سیئر رتکد
داژن یدمحا
1389-1388 تاضارتعا و زبس شبنج
( هلحرم 4 ) -
ارگ لادتعا 1400-1392
ارگلمع یساملپید و لادتعا روهمج سیئر
رتکد ملاسلاا تجح یناحور
هدایپ سایس یزاس ت
ی
هدایپ دنیآرف یلصا یگژیو سایس یزاس
ت زا ار نآ هک ی لومرف
یدنب زیامتم تسایس بیوصت و
یم لومرف یارجا اب طبترم یاهدرکلمع یبایزرا و عقوم هب ِدرکلمع ،دنک .تسا تسایس یدنب
اذل
نازیم ،تسا مهم هچنآ هدایپ لحارم نیب یگتسبمه
لومرف و یزاس یدنب
،تسا یتسایس لیلحت هن
.یسایس متسیس ینابم م ًلاماک اما دنتسه اتسار نیا رد دنلتم ییاضتقا میهافم
ت دنتسین بسان اریز
هنیمز طیارش زا یخرب یگژیو دننام یا
هدایپ یاهراتخاس یداهن یاه تسایس عاونا ،یزاس
ای اه
شک کی صاخ یگنهرف یاهریغتم هدایپ یاهدنیارف زا یصاخ عون ،رو
یغتم و یزاس اهر
بلط ار
یم دنک
(deLeon, 1999, p. 318)
. هب قیبطت زا هلصاح جیاتن رد ثحب رد کمک
تیدودحم نیا هب دنلتم بوچراچ .میراد هجوت اه
رد قیقحت دنلتم دراچیر هدایپ
یزاس
ماهبا سیرتام کمک اب ار تسایس -
.درک میسرت داضت دنیآرف هک داد ناشن وا
هدایپ یزاس
و تسا هارمه تسایس رد داضت و تسایس رد ماهبا قیفلت زا یحوطس اب هشیمه تسایس
رد هاگدید راهچ یارب عماج بوچراچ کی سیرتام نیا اب هدایپ
یزاس سایس ت درک داجیا ی
(Lester & Googin, 1998, p. 5) , (Matland, 1995, p. 160)
:
1 یرادا یارجا . ای
هدایپ یزاس لماک مک ماهبا و مک داضت طسوت هدش صخشم ،
2 ای یسایس یارجا . هدایپ
یزاس مک ماهبا و دیدش یاهداضت طسوت هدش صخشم ،هناضرتعم
3 ای ارجا . هدایپ یزاس لااب ماهبا و مک داضت طسوت هدش صخشم ،یبرجت
4 ای ارجا . هدایپ یزاس لااب ماهبا و دیدش یاهداضت طسوت هدش صخشم ،نیدامن
رگا اب ار درکیور نیا هرود
اه ینامز ی هدایپ
یزاس سایس ت نیا لیسناتپ زا میهد قیبطت ناریا رد ی
.میا هدرک هدافتسا لماک روط هب لدم هدایپ
یزاس تسایس اه ةلئسم کی ناریا یسایس ةنیمز رد
شهاک بسانم و هداس لدم کی هب دنلتم لدم اب هک تسا هدیچیپ و یهجودنچ یم
صاوخ ات دبای
0 . لاقتنا و تی ثت
( 1367 - 1357 ) لماک یزاس هدایپ
1 . یگدنزاس ( 1376 - 1368 )
هناضرتعم یزاس هدایپ 2 . یسایس تاحلاصا (
1384 -
1376 ) نیدامن یزاس هدایپ
3 . یراک هظفاحم
( 1392 - 1384 )
یبرجت یزاس هدایپ 4 . لادتعا ( 1400 - 1392 )
لکش 2 - هدایپ یخیرات دنیارف بلاق رد دنلتم لدم فلتخم لحارم سایس یزاس
ت ریا یملاسا یروهمج ی نا
.
راتخاس یداهن هدایپ
یزاس رت رادانعم ار یم
لودج .دنک 3
رد ار دنیارف و نامز نیا ةرود راهچ
یم ناشن یلاوتم ینامز .دهد
لودج 3 - تلاح اه ی هدایپ یزاس سایس ت
،رظانتم یدنبنامز یاهدنیارف و ی
زا سابتقا (Howlett, 2009) (Matland, 1995) و
ماهبا
مک دایز
داضت مک هدایپ
یزاس لماک هدایپ
یزاس یبرجت
یلام رازبا رب زکرمت یلام نیمات(
هورگ اه )عفنیذ ی یتاعلاطا رازبا رب زکرمت
)تاعلاطا یاشفا(
دایز هدایپ
یزاس هناضرتعم هدایپ
یزاس نیدامن
نویسازیروئت یاهرازبا رب زکرمت )یتلود یهدنامزاس زاب(
ای دودرم ةنایارگرادتقا یاهرازبا رب زکرمت ب
رثا ی
)بوکرس(
هرود نتفرگ رظن رد اب بلاقنا زا یروهمج فلتخم یاه
1357 لودج رد 2
یم هدید ، هک دوش
همج هب یهاشداپ زا لاقتنا ینعی ،عورش ةلحرم زج هب هرود ،یملاسا یروهمج تیبثت و یرو
یاه
لودج( ناریا یملاسا یروهمج لوحت ریس رد رگید یخیرات 2
یم ار ) ییاضتقا سیرتام اب ناوت
لودج( دنلتم لدم 3
ی و داد قباطت ) لکش( درک جارختسا ار یدنیارف لدم ک
2 هک هنوگ نامه .)
دنور رب داضت و ماهبا زا یحوطس هشیمه هدایپ
یزاس ت أ یم ریث دراذگ ةرود راهچ یاهدادیور ،
رق دنلتم سیرتام یازجا اب رظانت کی رد زین یروهمج تسایر فلتخم ار یلوحت ریس و دنراد را
یم ناشن .دنهد
1 - ( یگدنزاس 1376
- 1368 ای ) هدایپ یزاس لماک
مک ماهبا ةفلوم رد -
بوخ هب هلئسم لح رازبا و فادها ،دنلتم سیرتام زا مک داضت هتخانش ی
هب تردق و عبانم ،تاعلاطا .تسا هدش هتسه
هدایپ یزاس قیرط زا بتارم هلسلس کی رد ف
ر نام
یم هئارا رتلااب حوطس زا هدش فیرعت فافش اتبسن تسایس نیا .دوش
دروم رد قفاوت و و فیاظو
تیلوئسم .دراد دوجو اه
2 - ( یسایس تاحلاصا 1384
- 1376 ای ) هدایپ یزاس هناضرتعم
مک ماهبا ةفلوم رد دوجو لقانتم رازبا و فادها ،دنلتم سیرتام زا دایز داضت–
د یجورخ .درا
هورگ اه تردق عونت اب اه
فیرعت یم ا یلو تسین عیرس و راکدوخ تروص هب تاقفاوت .دوش ِماهب
قفاوت یبایزرا رتشیب ِتیفافش ای رتمک اه
ناسآ ار یم رد درخ حوطس رد یجورخ و دنک س
نامزا اه ی
.تسا هباشم فلتخم 3 - ( یراک هظفاحم 1392
- 1384 ای ) هدایپ یزاس نیدامن
دایز ماهبا ةفلوم رد ه کی هب ندیسر ،دنلتم سیرتام زا دایز داضت–
اوت و ییارگم نکممان قف
یم رظن هب هب .دسر
یم لکش اهدامن ،یسایس ماهبا لیلد نیمه هک دنریگ
شیازفا ببس ا
تافلاتخ
یجورخ .تسا لاتئا تردق نازیم هب هجوت اب اه
یراذگتسایس رد ماهبا .تسا توافتم ف ،
ا یبایزر
تیلاعف یم راوشد ار اه ورخ .دنک
یج نامزاس زا کی ره رد اه ه توافتم درخ حطس یاه
هک ،دنتس
.تسا تردق رد فلاتئا عون ةدننک سکعنم 4 - ( لادتعا 1400 - 1392 ای ) هدایپ یزاس یبرجت
دایز ماهبا ةفلوم رد صرف ،دنلتم سیرتام زا مک داضت–
رد تسایس رییغت یارب یت س
نامزا اه هب
یجورخ نیب ینامزاس نیب هطبار .دراد دوجو لقتسم روط اه
دارفا تاریثأت هب هجوت اب توافتم رثؤم
هب لاومعم تاقفاوت یبایزرا مزیناکم .تسا یجورخ .تسین یبایتسد لباق یناسآ
زا اه ی نامزاس ک
.تسا توافتم رگید هب هنومن دهاوش و ینیع یاه یبرجت
نیا هک یدهاوش نتفای رد یم )دودرم ای و( دییأت ار بوچراچ
یم دننک ناوت هزوح ه فلتخم یا
،گنهرف نیب طباور و نید ،داصتقا ،هعماج هب اجنیا رد .تشون یددعتم تلااقم للملا
یخرب یسررب
یثأت و یجراخ تسایس و داصتقا ةزوح رد دهاوش زا یم ناریا یژرنا یساملپید رب نآ ر
ادرپ .میز
( هلحرم 1 ) - هدایپ یزاس ،لماک گنج زا سپ یگدنزاس (
1368 - 1376 )
اپ اب ی نا لاس رد گنج 1367
و تشذگرد ینیمخ ماما
لاس رد 1368 ، زاسزاب ی رد س ی تسا اه ی
داصتقا ی جراخ و ی ر تحت تلود طسوت ی
تسا یمشاه للها تیآ ناجنسفر
ی رارق دیکأت دروم
تفرگ لصا فده . ی
یو داصتقا هعسوت ءاقترا ی
اب لاربیل داصتقا ای دازآ داصتقا راکهار دوب
نیا و
رازاب طسوت شلات ی
نا عامتجا ناراک هظفاحم و ی
سلجم رد ح
ام ی ت یم دش . نوناق حلاصا اب
ساسا لاس رد ی 1368
، وصت ی ب ساسا نوناق تاحلاصا
،یریزو تسخن تسپ فذح و ی نامزمه
ر تاباختنا اب ی
تسا روهمج ی فا قافتا اربانب ، دات ی
ن شیازفا تخا ی تارا ئر ی س اب نامزمه روهمج
دجت ی د س راتخاس ی متس س ی سا ی و داد خر تن رد
ی هج ت ، ب تردق نزاو ی
ن ئر و ناملراپ ی
س هب روهمج
ئر عفن ی س روهمج لداعتم دش لیلد هب روشک . ق شهاک
ی تم ب تفن ی ن اهلاس 1365ی 1366 و ،1
هب هارمه ب ی راک ی شاپورف ، ی زاجم ی صوصخ شخب ی
و تخاسریز اه
هتفاین هعسوت ای هدید بیسآ ی
اذل .دوب یداصتقا نارحب ضرعم رد گنج زا یشان زاسزاب هلحرم
ی صوصخ و ی
یزاس شلات رد
ارب ی رحت ی ک ب داصتقا ی رام رط زا ی ق ی ک س ی تسا داصتقا ی ل ی لارب تقو .دش زاغآ ی
ناجنسفر تلود ی
لام عبانم اب ی
فاکان ی دش وربور هک–
تن ی ج ة کرت یب ی ق شهاک زا ی
تم ،تفن و داصتقا ز ی تخاسر اه ی
سآ ی ب د ی هد و لوت ی د نییاپ تفن دوب - غت دش روبجم یی
تار گمشچ ی ر ی د یراذگتسایس ر اه
ای داج
س .دنک ی تسا دج ی د زاسدازآ ندرک لابند ی
داصتقا ی امرس بذج و ی
ه راذگ ی جراخ ی مه هک دوب ی
ن
ا ثعاب رما ی
داج تصرف اه زین یی س رد ی تسا جراخ ی ن ی ز .دش اب ا ی ن س تسایس ،یراذگتسای اه
ی
ریظن نیداینب رودص
ملاسا و بلاقنا ی
ندش
، هب رتارگلمع یتسایس نتبم
ی رب لم عفانم ی ءاقترا ی تفا .
س رد ی تسا ا ی ژولوئد ی ک رقت و ی
ًاب و هداس هیلوا ماخ س ، ی تسا ژرنا ی روشک - تفن صاخ روط هب و
- پ ی دنو س اب ار دوخ ی
تسا جراخ ی داد تسد زا دوب ه
ن . ی اهزا ی لخاد ی س و ی تسا لمع تلود رد ارگ
یمشاه ناجنسفر ی ا ی ن ار طابترا درک رارقرب
دودح ات لقادح هک ، ی
شان ی غت زا یی ر تا ق ی تم تفن
دوب . یداع دنیآرف رد یژرنا یساملپید زا هدافتسا تسایس یزاس
دادرارق یاطعا ات اکیرمآ اب طباور
دادرارق نیا دنچره ،تفر شیپ وکونوک تکرش هب زاگ و تفن یاضما اب ،اطعا زا دعب زور هد
تراجت تیعونمم رب ینبم ،نوتنیلک لیب ،اکیرمآ تقو روهمج سیئر ییارجا روتسد تکرش
یاه
دش یغلم ناریا اب ییاکیرمآ
(Yergin, 2012, pp. 299-300)
هب و پچ فیط هک یلاح رد .
اب تفلاخم رد نابلط حلاصا صوصخ یمشاه
حلاطصا هب راتساوخ
« ماظن ملاسا داصتقا ی
»
یم ،دندش وا س هک تشاد راهظا ی
تسا زا وا رظن دروم
« طلتخم داصتقا ملاسا 2
ی » تسا
1 - لاییس رد 1365 هب اکیرمآ تفن طییسوتم تمیق 14
هکییشب ره یازا هب رلاد لاییس رد و تفن
1366 هب 17 نیا .دیییسر رلاد
تمیق لداعم بیترت هب ،یناهج مروت باس تحا اب اه 33
و 39 تس ا رض اح لاح رد تفن هکش ب ره یازا هب رلاد (Historical
Crude Oil Prices (1946-Present), 2019) لاس رد و تسا اکیرمآ تفن تمیق زا رتمک ناریا تفن تمیق .
1365 ًابیرقت
12 رلاد .تسا هدوب
2 - .تسا تلود یرگ هلخادم اب هارمه دازآ رازاب زا یبیکرت ،طلتخم داصتقا زا روظنم
(Kuhn, 2012, p. 160)
. لصا تاعوضوم ی
س ی تسا یرادیاپ و میکحت تاحلاصا همانرب و
داصتقا یو ی :زا دندوب ترابع وقت ،لوا
ی ت داصتقا دشر ی
ارب ی دودحم رب هبلغ ی
اهت ی لام ی شان ی
ق شهاک زا ی
تم وگخساپ هب دنمناوت و تفن یی
ن هب ی اهزا ی ی ک عمج ی ت ،مود .دشر لاح رد
س ی تسا داصتقا ی ل ی لارب اوزنا هب هک ی
س ی سا ی داصتقا و ی ا ی
ِنار دیدج اپ ی نا .دهد نیا ِیبسن ققحت
نامرآ لیمکت رد فادها اه
لاقتنا و تیبثت ةلحرم زا هدنامیقاب یبلاقنا کیژولوئدیا ی
( 1367-1357 .درک همیب ار یملاسا یروهمج یرادیاپ ،)
( هلحرم 2 ) - هدایپ یزاس ،هناضرتعم یسایس تاحلاصا
( 1384 - 1376 )
نوناق لماک یارجا راعش اب یمتاخ ملاسلاا تجح یروهمج تسایر تاباختنا رد یساسا
1376 سلجم تاباختنا و 1378
هرود دقن اب وا .دیسر یزوریپ هب اه
رب دیکأت و هتشذگ ی
ندمت یوگتفگ ةدیا و ینید یرلااسمدرم اه
زا .دومن بلج ار ناهج للم هجوت و ناریا مدرم ءارآ ،
،یداصتقا ظاحل ر لوا هرود
ی تسا روهمج ی متاخ ملاسلاا تجح ی
ب اب ، لام نارح ی سآ یا
( 1378-1376 مومع دوکر و )
ی غت .دوب نامزمه یی
ر ا لوحت و ی نار ب زکرمت و هعسوت تهج رد ی
رتش
سآ رازاب رد یا
- اجنآ زا یی اهرازاب هک ی
ا ی تلاا ردت هب اپورا و هدحتم ی
ج رحت طسوت ی
م اه دودسم
یم دندش - و هب ار روشک ی
هژ ثأت ربارب رد ی
ر لام نارحب ی سآ یا سآ ی ب ذپ ی ر س هزوح رد .درک ی
تسا
جراخ ی لک دنور ، ی ر هرود رد ی
تسا روهمج ی متاخ ی طلت ی ف طباور نیب داحتا ی ه ا و اپورا ی نار و
امت ی ل تکرش اه ی ب ی ن للملا ی ژرنا ی و هب ی هژ اپورا یی ارب ی هژورپ هعسوت اه
ی ا رد زاگ و تفن ی
نار
ا .دوب ی ن نچمه رما ی ن اور رب طب ا ی نار رمآ و ی اک ثأت ی ر ز ،تشاذگ ی
ار تکرش اه ی رمآ ی اک یی ارب ی
سرتسد ی ا رازاب هب ی نار بلا ی یم .دندرک ع یلو جراخ لماو ی
س رب ی تسا متاخ ی و هب ، ی هژ هزوح رد
س ی تسا جراخ ی طباور اب هطبار رد رمآ
ی اک ا و ی نار ثأت ی ر دنتشاذگ اکیرمآ اب هطبار یرارقرب ناکما و
آ نیراک یتشک یارجام زورب اب دش نکممریغ ًلاماک 1
) 308 , 1 - 300 , pp.
2012 Yergin,
. (
رد
اهلاس للاخ ی
1379 اپ ات ی نا ر ی تسا روهمج ی متاخ ی
، قی تم ازفا هرابود تفن ی
ش ی تفا و ثداح
ندش اپان ی راد ی اه ی شان ی شنت زا اه ی لپوئژ یت ی ک ی ، دننام تلامح 11 ناغفا گنج و ربماتپس ناتس
،قارع و شیازفا ببس قی
تم .دش تفن لخ مود گنج زاغآ زا2
ی ج ( سراف 1382 ا ،) ی نار ار دوخ
1 - هیوناژ رد 2002 و ناریا زا یتاماقم ،دوب هدش لیکش ت ناتس ناغفا یداص تقا یزاس زاب دروم رد ویکوت رد هک یس نارفنک رد ،
هتفه هس اما .دریذپ تروص زین دراوم ریاس رد یرت هدرتس گ تارکاذم دش انب و دنتش اد میقتس م یاه رادید مه اب هدحتم تلاایا هب هحلس ا نُت هاجنپ لماح هک آ نیراک یتش ک ،دعب لحم و دش فقوتم هنارتیدم یایرد رد اه یلیئارس ا طس وت دوب هزغ دص قم
یاهروش ک هب هراش ا هک دیمان ترارش روحم ار ناریا ،اکیرمآ روهمج سیئر دعب هتفه کی .دش ملاعا ناریا لحاوس نآ یریگراب ههد رد روحم 30
راب نیا اما .تشاد نپاژ و تسیشاف یایلاتیا ،یزان ناملآ داحتا و یدلایم ،قارع لماش روحم یاهروشک قلاطا
یلامش هرک یم ناریا و .دش
2 - لاس رد 1379 ( 2000 دودح هب طسوتم روط هب تفن تمیق )یدلایم 27
ه یازا هب رلاد لاس رد هک یلاح رد دیسر هکشب ر
1378 ( 1999 دودح )یدلایم 16
دوب رلاد (Historical Crude Oil Prices (1946-Present), 2019) .
ن هرصاحم رد ی
اهور ی ربهر هب دحتم ی
رمآ ی اک یم د .دی ای ن ازفا رانک رد رما ی
ش ق ی تم لد هب تفن ی
ل
ازفا ی ش اضاقت ی ناهج ی
، حانج هب )ون(
ا رد ًاددجم هک درک کمک راک هظفاحم ی
نار مز ی هن س ی سا ی
پی اد .دننک ،دربن ییاج هب هار یسایس تاحلاصا پی
زور ی اه ی متاخ ی ناملراپ تاباختنا رد ی
و
ر ی تسا روهمج ی
، دش شنکاو هب رجنم ی
د حانج )ون(
سلجم رد راک هظفاحم 1383
نآ زا دعب و
ر تاباختنا ی
تسا روهمج ی 1384 دش تسایر یدعب هرود اب دیدش یاهداضت اب هرود نیا و
گیاج ناراک هظفاحم )ون( یروهمج ج .دش نیز
ا بلا ی
،تساجن لاح رد
ی اهدمآرد شهاک هک ی
تفن ی س ، ی تسا لخاد ی متاخ ی شک شلاچ هب ار ی
هد ا هب ،دوب ی نار هجوت ات درک کمک تکرش
اه ی
نیب للملا یژرنا ی هب ار
ناریا ز ، دنک بلج ی
ار اقم رد لاثم ناونع هب اهنآ ی
هس رد اب یا ی ،لامش
امرس ی ه راذگ ی قطانم رد ی زه اب ار ی هن اه ی وت لی د اپ یی ن رت یم حیجرت .دنداد
دب ی ن ترت ی ب متاخ ی
ازفا هب قفوم ی
ش بذج امرس ی ه راذگ ی قتسم ی م جراخ ی ا هب ی نار ب هک دش ی رتش شان ی شخب زا
ژرنا ی تسا
(Kuhn, 2012, p. 183)
.
( هلحرم 3 ) - هدایپ یزاس ،نیدامن هظفاحم راک ( 1392 - 1384 )
لاس زا داژن یدمحا رتکد یروهمج تسایر ةرود 1384
و ماهبا ینامزمه زا یبسانم ةنومن
.تسا یروهمج تسایر زا هرود کی رد داضت انب گنس
ی تاباختنا رازراک ی
لاس رد 1384 راعش اب
زوت ی ع فام و داسف اب هزرابم ،تفن تورث ددجم یا
ی امرس رب زکرمت و تفن شخب ی
ه راذگ ی لخاد ی
اج هب ی امرس ی ه راذگ ی جراخ ی ارجا .دوب ی تامادقا ی ازفا هلمج زا ی
ش زه ی هن اه ی ازفا و تلود ی
ش
ی هنارا ارب ی رخ ی د بوبحم ی ت لاس زا 1383 ، ازفا اب ی ش ق ی تم ارب تفن ی تلود ز ،دش ناسآ ی
ار رد
لاس طساوا 1387
ق ی تم دروکر هب تفن 134
ارب رلاد ی ارب هکشب ره ی
ا کبس تفن ی
نار سآ رد یا
سر ی د دوب ه ق . ی تم اه ی لااب ی نچمه تفن ی
ن لم عضوم زا ی
ارگ ی نا ة دمحا ی دض رب داژن
امرس ی -ه
راذگ ی اه ی جراخ ی امح ی ت یم اپ رد هک درک ی
نا ببس تسد ی با ی و ی س هب ی متس تنار و هب عفن
تکرش اه ی دنمتردق ی ماح هک ی س .دش مامت ،دندوب وا ی
تسا جراخ ی و ی نتبم ی رب ی نتفا و ی ا
ای داج دهت ی تاد ب ی نور ی دوب
، ز ی ار اوزنا ی ب ی رتش رحت ندش رت مکحم و ی
م اه لع ی ه ا ی
،نار ثعاب
ازفا ی ش گتسباو ی ا هعماج ی نار تلود هب یم
وقت ثعاب دوخ هبون هب هک دش ی
ت تلود عضوم
یم درگ ی د
(Duero, 2009)
. و ارگرادتقا تلود اب تفلاخم رد یندم تاضارتعا و زبس شبنج
ریتنار تلود اریز دش بوکرس ،فافشریغ اب
نتشاد تشپ ی ناب ی زا اهراتخاس ی زاوم ی کمک هب هک
،دنا هدش تیوقت تنار فرظ
ی ت ارب مزلا ی مارآان بوکرس ی
اه ی لخاد ی ی ا ار مدرم شمارآ بلج
.تشاد رایتخا رد
