یزرواشک هدکشناد تاتابن حلاصا و تعارز هورگ
شهوژپ ناونع
ترذ ماقرا یدیلوت سامویب و دوک فرصم ییاراک رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات
حرط یرجم
یفیرش دیس فوئر
حرط ناراکمه
یروپ یلق مویقلادبع یقدص دمحم
لاس
1387
طم تسرهف بلا
ناونع
هحفص
...هدیکچ ...
...
3
...همدقم ...
4
. ـ لوا لصف
قیقحت هنیشیپ و تایلک
1 - -1 ... .... ...ییا هفولع ناهایگ تیمها ...
7
1 - 2 - ...ترد تیمها ...
8
1 - 3 - ...ترذ یسانش هایگ ...
9
1 - 4 - تیمها و نژورتین درکلمع رب نا ریثات
...
10
1-5 - ...دوک فرصم ییاراک موهفم ...
12
1-6 - ... نژورتین تفر رده فلتخم یاه دنیارف ...
15
1 - 7 - ... ییاراک شیازفا یاه هار ...
17
1-8 - ...كیژولویزیف یاه صخاش یسررب تیمها ...
22
شور و داوم ـ مود لصف اه
2-1 - ...شیامزآ یارجا لحم تیعقوم ...
25
2-2 - ... شیامزآ تاصخشم ...
25
ثحب و جیاتن :موس لصف
3-1 - ...ترذ ماقرا یدشر یاه صخاش رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات 28
3-1-1 - ... ترذ ماقرا لک هدوت تسیز تارییغت دنور رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات 28
3-1-2 - ...ترذ ماقرا لوصحم دشر تعرس رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات 30
3-1-3 - رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات ...ترذ ماقرا یبسن دشر تعرس
32
3-4 - ...ترذ ماقرا یدیلوت سامویب رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات 39
3-5 - دوک فرصم ییاراک رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات ...ترذ ماقرا
41
...راک همادا یارب داهنشیپ ...
43
وژپ حرط ناونع :یشه
ترذ ماقرا یدیلوت سامویب و دوک فرصم ییاراک رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات
:حرط یرجم یفیرش دیس فوئر
:حرط ناراکمه یقدص دمحم و یروپ یلق مویقلادبع
تاتابن حلاصا و تعارز: هورگ یزرواشک هدکشناد یلیبدرا ققحم هاگشناد :اه هژاو دیلک ترذ و نژورتين فرصم ییاراک ، هفولع سامويب
هدیکچ
روظنم هب یبایزرا
ریثات ماقرا یدیلوت سامویب و دوک فرصم ییاراکرب نژورتین دوک فلتخم حوطس
ترذ آ یعارز لاس رد یشیامز 1386
رد هگب لگیبدرا دگ او یملاگسا دازآ هاگگشناد یشهوژپ هعرزم
ق رد تلاپ تیلپسا تروص كولب حرط بلا
لوا روتکاگف .دگش ارگجا رارگکت هگسرد یفداصت لماک یاه
دوک حوطس لماش نژورتین
،رفص (یلصا یاه ترکرد 80
، 160 و 240 روتکاف و )راتکه رد مرگولیک
حطسودرد ترذ ماقرا مود سارگک لباد(
370 سارگک لگنیگس و 301
) .دوگب هگک داد ناگشن یاگتن
ت تحت یراد ینعم روط هب هفولع درکلمع رد گقر لگباقتم رگثا و گقر ، نژورگتین دوگک حوطس ریثا
.دنتفرگ رارق نژورتین حوطس یریگراگک هگب رد یگیا هگفولع ساگمویب نیرتشیب
240 دوگک مرگوگلیک
و نژورتین سارک لباد دیربیه
370 تسد هب آ
یدوگک حوطگسرد یدیلوت سامویب .دم 160
و 240
زا رتشیب و هباشم یدرکلمع حطس د او رد مرگولیک 80
ک .دگندومن دیلوت راتکه رد نژورتین مرگولی
یروط هب تفای شهاک دوک فرصم ییاراک یفرصم دوک شیازفا اب هک داد ناشن اه نیگنایم هسیاقم زا ییاراگک نیا نازیم هک 5
/ 15 فرگصم رد مرگوگلیک رگب مرگوگلیک 80
هگب نژورگتین مرگوگلیک 4
/ 9
فرصم رد مرگولیک رب مرگولیک 240
اگک نژورگتین دوک مرگولیک ییاراگک رگب گقر رگثا .تگفای شه
رد ییاراگک نیا نازیم دیدرگ راد ینعم دوک فرصم سارگک لگباد دگیربیه
370 زا رتگشیب دگیربیه
لگنیس سارک 301 دیدرگ دروارب .
همدقم
و تیعمج نوزفا زور شیازفا رد عتارم ییاناوت مدع
هگک تگسا هدش بجوم اه ماد ییاذغ زاین دروآرب
هفولع ناهایگ تشک گرارق هجوت دروم شیپ زا شیب هلاسکی یا
ی ناهایگ نیا نیب رد .در
، لگیلد هگب ترذ
هداس ،بوغرم هفولع زا یرادروخرب شیاگسرف لرگتنک ،یکاروخشوخ ،تشادرب و تشاد ،تشاک ندوب رت
و
فلع هگسیاقم رد دایز یا هتساشن و یدنق داوم ندوب اراد ،كاخ ییاذغ داوم هب رتمک تاعقوت ،زره یاه
رز اب تعا لگیلد هگب كگشخ همین و كشخ قطانم رد .تسا رادروخرب یهجوت لباق تیمها زا رگید یاه
رادقم ندوب نییاپ اگب یتگسیاب لکگشم نگیا .دنتسه نژورتین دوبمکراچد ناهایگ بلغا ،كاخ یلآ داوم
دوکزا هدافتسا دوک نیا هنافسأتم .دوش فرطرب ینژورتین یاه
رثؤم تروص هب اه و هدشن هدافتسا
راک ییآ
یم نییاپ اهنآ رد ار نژورتین زا هدافتسا ییآراک طسوتم .دشاب
لاگ رد یاهروگشک رد تلاگغ یارب ،ایند
بیترت هب هتفرشیپ و هعسوت 29
و 42 ردگه لگیلد هگب نژورگتین ییآراگک یمک .دنا هدرک شرازگ دصرد
رط زا نآ تفر ی
یم موینومآ دیعصت و ییوشبآ ،یئادز تارتین ق گن تگفر رده نیا .دشاب
هگب رگجنم اگهنت ه
یم نژورتین زا هدافتسا ییآراک شهاک و تگسیز طیگحم یور رب برخم تارثا تدم زارد رد هکلب ،ددرگ
زا هدافتگسا .دگبای شیازگفا ییآراگک نگیا ات تسا مزلا یداصتقا هاگدید زا .دراد ناسنا یتملاس اگب ماگقرا
رد لااب ییآراک زا هدافتسا
هب هجوت اب یدوک قیقد هیصوت ،نژورتین زا هاگیگزاین
شیازگفا یاگه هار هگلمج
زا هدافتسا ییآراک .دنشاب یم نژورتین
رد هدافتسا لباق نژورتین رادقم یگعارز ناگهایگ هیقب دننام ترذ
رد فرصم لباق تبوطر نازیم ،رذب هزادنا ،تشک فده ، قر ،یطیحم طیارش عبات رذگب هیمان هوق و كاخ
.تسا هک توافت نیا اب هب تبسن ترذ شنکاو
نژورتین رتشیب زا رگید گ ناهای ناهایگ هژیو هب یگنیجو
.تسا ریثاگت دگننامه ترذ یدربراک و یداینب لیاسم نوماریپ ثحب نیاربانب رگب نژورگتین دوگک حوطگس
و یدیلوت سامویب نژورتین دوک فرصم ییاراک
لیلد هب زا هدایز فرصم
د آ هگب رجنم هک نآ و ییوگشب
آ یگدول آ ب ینیمز ریز یاه دوش یم
ریثاگت روگظنم هگب یشیامزآ اتسار نیا رد .دوب دهاوخ تیمها زیا
رد یا هفولع ترذ ماقرا رد دوک فرصم ییاراک و یدیلوت سامویب رب نژورتین دوک فلتخم حوطس
یارگب یدوگک حطگس و گقر رگظن زا یرامیت بیکرت نیرت بسانم ات تفرگ ماجنا لیبدرا یمیلقا طیارش یبایتسد و سامویب نیرتلااب هب
.دوش هداد صیخشت دوک فرصم ییاراک
لوا لصف
قیقحت هنیشیپ و تایلک
1-1 - ییا هفولع ناهایگ تیمها
رد لوط خیرات
، هد زا ناسنا شیپ لاس رازه اه
هراومه هفولع ناهایگ باختنا ددص رد تگیفیک اب یا
یارب رتهب تیمک و ب دوخ ماش ا هیذغت
دو اگب ماوگت ،ینوگنک راگگزور رد هژگیو هب تیعمج عیرس شیازفا .
و هاگیگ و كاگخ و بآ لگیبق زا ،عباگنم یمامت زا رتهب و رتشیب هچ ره هدافتسا و نونف و مولع تفرشیپ هدروآرف عونت و دیلوت ج هب دنچ ره ،یناسنا یورین رد نآ تگیبوغرم و ماد و ناگسنا یارب یئاذغ یاه
س هدروآرف عاونا هضرع و شیادیپ بجوم و هدیماجنا یناهج حط اذغ یاه
ی هدیدرگ ی تسا
یگلو
، نگیا اگب
یم ساس ا اذغ رتشیب دیلوت هب زاین زور ره لا رتگشیب هگچ ره دیلوت هب یناهج نوزفا زور هجوت .ددرگ
هدروآرف و یگنسرگ عفر روظنم هب ییاذغ یاه نیمات
یدنمزاین ییاذغ یاه
تگیعمج نگیا ر
،دگیازت هگب و
رسارس رد یمیظع داهج ناهج
هنیمز رد نیمز ندرگک ریاد ،كاخ یزیخلصا یاه
شیازگفا ،ریاگب یاگه
تشک حطس و
د او یهد هرهب نازیم ندرب لااب یزرواشک یاه
هتخادنا هار هب تسا
اتسار نیا رد و شقن
هفولع ناهایگ هدروآرف هب ناسنا زاین نیمأت و ماد فیلعت رد یا
ا ،یماد یاه یراگکنا لگباق رگیغ تگیمها ز
تسا رادروخرب .
هفولع ناهایگ تیریدم و دیلوت هب ام روشک رد ،یگعارز تلاوگصحم ریاس اب هسیاقم رد یا
و تسا هدش هجوت رتمک داوگم و تگشوگ دوبمک بجوم ،هفولع یفیک و یمک شیازفا هب مزلا هجوت مدع
راشف رگید یوس زا و هدش اه نآ تیفیک ندمآ نییاپ و ینبل او
یوس زا هدر ماد
اه یدوباگن هب ،عتارم رب
هگجوت ور نگیا زا .تگسا هدگیماجنا كاخ شیاسرف و دوجوم یهایگ ششوپ زا یمیظع شخب رتگشیب
هگب
هفولع تلاوصحم تشک یب دشر اب هک ام روشک رد صوصخ هب ،یملع هویش اب یا
دوگبمک و تیعمج هیور
وربور ینغ عتارگم ا
تس زا یصاخ تیمها تسا رادروخرب
. هب هدمع شخب هلاس ره هک یروط دمآرد زا یا
هگن هتگشذگ رد .دوگش یم یزرواشک تلاوصحم دیرخ فرص روشک یزرا یاه داوگم هدگمع رود نادگنچ
یم نیمأت روشک عتارم هب اکتا اب و یلخاد یماد عبانم زا ینیئتورپ هرهب یلو دش
راگشف و بولطمان یرادرب
هدش ثعاب تیعمج رد یزیچان هس عتارم هک تسا
ماد زاین دروم هفولع نیمأت هتشاد روشک یاه
دشاب
،یدزی یلپاپ و یکچوک(
1386 یم رگید عبانم زا هفولع نیمأت .) شهاگک هار رد ماگ نیلوا ناونع هب دناوت
همانرب عورش و عتارم رب راشف ناهایگ زا هدافتسا دسر یم رظن هب .دشاب عتارم یای ا و ی لاصا یاه
ب درکلمع اب یا هفولع رگیگارف یلگصا لگیلاد زا .دیامن كمک لظعم نیا عفر رد دناوت یم ترذ دننامه لاا
هفولع ناهایگ تشک ندش :دومن هراشا ریز دراوم هب ناوت یم ترذ دننام یا هلاسکی یا
.1 هفولع یم ار لدتعم قطانم هلاس كی یاه ناتسمز رد ناوت
هگفولع دوکر نارود هک درس یاه یاه
لاس دنچ ه
سا تسا یریسمرگ .درک هدافت
.2 هفولع یم فاطعنا یعارز تسیس هب هلاس كی یاه رارقتگسا لاگس هگک یلاس رد رگا لاثم .دشخب
هگب یمگصت یزرواگشک هگک یتروص رد ای دشابن رابرپ نیمز زا یتمسق تسا دیدج هاگارچ كی هفولع زا تروص نیا رد دشاب هتفرگ هعرزم رد دوخ ماد دادعت شیازفا روگظنم هگب هلاس كی یاه
ازفا یم دیلوت شی من هدافتسا ناوت
و .د
.3 ناتسمز اب قطانم رد رگظن رد نودگب اگی تاردگیهوبرک هرگیخذ نازیم هب هجوت نودب ،درس یاه
هایگ هناتسمز تافلت نتفرگ
، یم زییاپ رخاوا ات .دناسر ارچ فرصم هب ناوت
.4 یم هدافتسا طیحم هب راگزاس هلاس كی هفولع هک یقطانم رد یم لمع رد هفولع نیا ،دوش
دناوت
دنک دیلوت ار ییلااب رایسب درکلمع .
.5 رتشیب هفولع ماد و هدوب كاروخ شوخ هلاس كی یاه نآ هب اه
یبوخ تبغر اه .دنهد یم ناشن
1-2 - ترذ تیمها
و مدنگ زا سپ ترذ تلاغ نیب رد نرب
، ایند ییاذغ ی هدام نیرتمهم شت ار
ک یم لی دگهد ( و راگنلوت
،ریود 1999 .) زا تنسوتف ظاحل یز
، راهچ یهایگ لااگب یکیتنژ عونت زا یرادروخرب لیلد هب و تسا هنبرک
ریاس اب هسیاقم رد تلاغ
، تشک تیلباق ییایفارغج ضرعرد
58 ات یلامش هجرد 40
رد و یبوگنج هجرد
رتمک تاعافترا زا
حطس ایرد ات یاه عافترا 4000
زا یرتم .تگسا رادروگخرب یا هژگیو تیمها
لیگسناتپ
س د او رد درکلمع تشادرب هک تسا یا هنوگ هب حط
15 ات 20 رد هناد نت رد راتکه
یار یراجت حطس
دشاب یم (
،ریود و رانلوت 1999
.) رادروگخرب یرتگشیب یگکیتنژ عوگنت زا تلاگغ ریاس هب تبسن هایگ نیا
و دایز درکلمع زا یرادروخرب و لااب یرادرابنا تیلباق ،راک و تشک تلوهس .تسا هداگس ،بوغرم هفولع
رت
ب فلع ،شیاسرف لرتنک ،یکاروخشوخ ،تشادرب و تشاد ،تشاک ندو تاعقوت ،زره یاه
تعارز اب هسیاقم رد دایز یا هتساشن و یدنق داوم ندوب اراد ،كاخ ییاذغ داوم هب رتمک رگگید یاه
زا
یهجوت لباق تیمها تعنص و رویط ،ماد هیذغت رد
تسا رادروخرب .
( یلو رانلوت 2002
هگک دندقتعم ) 60
رد و یداژن هب تایلمع رثا رب هایگ نیا درکلمع شیازفا دص 40
لصا یعارز هب تایلمع رثا رب نآ دصرد
.دوش یم
1-3 - ترذ یسانش هایگ
یملع مان اب ترذ Zea mays
هایگ ی كی و هپل كت و هدوب هلاس
عارز هنوگ اهنت ی
سنج هب هتسباو
یم Zea نایمدنگ هداوناخ هب هایگ نیا .دشاب ،1
اوناخ ریز هد
هدیئوکیناپ هفیاط و 2
هدیئام .دراد قلعت 3
فیاط ه هدیئام یم سنج تشه لماش سنج هک دشاب
مان هب دوخ هنوگ اهنت ابZea Zea mays
رظن زا
داصتقا ی یم لیکشت ریز حرش هب ار هفیاط نیا هنوگ نیرتمهم دهد
( ،یمظاک 1378
.)
لومعم ترذ :ی
Zea mays l. n = 10
)كیزکم(ترذ هبش :
Zea mexican n = 10
تنیسوئت ترذ :
Euchleana mexicana (Teosinte)
مئاد ترذ :ی
Zea perennis n = 20
هفیاط هدیئام اراد ی رگید سنج ی
مان هب موکاسپیرت یم 4
رظن زا هک دشاب کیتنژ
ی ترذ هب كیدزن
یمن ناسآ هب و دشاب ی
قلات لباق ی
تسین ترذ اب .
ترذ راهچ ناهایگ یگژیو زا یریگ هرهب ظاحل هب
ن سفنت نتشادن ،گرب زنارک پیت نامتخاس ندوب اراد ،هنبرک زا لااب یرون عابشا هطقن و سوسحم یرو
هداعلا قوف ییاراک .تسا رادروخرب زتنسوتف هدزاب رد یا
هب كیدزن 95
دصرد لگ اه ی روراب هدام زا ترذ
هار ناشفا هدرگرگد ی
قاب و ی ناشفا هدرگ دوخ زا هدنام ی
یم حیقلت دنوش
، هناد ره ی
دازآ زا سپ هدرگ
جات لگ زا ندش ی
ه رد ندش كشخ لیلد هب تسا هدنز هقیقد دنچ اهنت او
( ،شخب جات 1375
.) رد
دیربیه اه ی گرب ترذ دیدج ارب اه
ی نلاوط تدم ی
ت یر یم زبس و دننام
کیژولویب درکلمع ی
و صخاش
رتدایز تشادرب هایگ لصا رد ترذ .تسا
ی تسا هاتوک زور
، ترذ هچرگ یاه
ی اون رد هک ی
هلدتعم
1- Gramineae
2- Panicoideate
3- Maydeae
4- Tripsacum
یم تشک دنوش
، نادنچ تیساس ی
ور لوط هب دنرادن ز
، ترذ اما اه
ی اون ی ریسمرگ ی هاتوکزور
و دنتسه اهزور لوط رد
ی زا شیب 5 / 12 هدلگ تعاس ی
نآ اه یم ریخات هب .دتفا
1-4 - ریثات و نژورتین تیمها درکلمع رب نﺁ
و كشخ قطانم یاه كاخ رد نا دوبمک و ترذ دیلوت و ومن و دشر رد نژورتین هم شقن هب رظن رصنع نیا كشخ همین یگم بوگسحم یعارز هایگ نیا هدننک دودحم لماوع نیرتمهم زا یکی ناونع هب
،مولج و دوردوگ( دوش 1988
،نوسپیس و 1986
رگگید رگصانع زا شیگب رگصنع نگیا هب ناهایگ زاین .)
یم درگکلمع هگب یبایتسد رد یساسا شقن ،دراد هایگ یتای یاهدنیآرف رد هک یفیاظو ظاحل هب و دشاب
یم افیا بسانم نک
شفک نیرز( د 1377،
ترذ دشر رب یقیمع ریثات رصنع نیا دوبمک تهج نیمه هب .)
شیازگفا رد نژورگتین دوک .دوش یهتنم درکلمع لک نتفر تسد زا هب یدراوم رد تسا نکمم و هتشاذگ رد نژورگتین دوگک شیازگفا رگثا رد هگناد نیئتورپ نازیم شیازفا .دراد یساسا شقن هناد نیئتورپ نازیم ب لوا هجرد دگصقم كگی ناوگنع هگب نیگئز هگک تروگص نیدگب .دراد یگتگسب نیگئز لکگش و درگکلمع ه
دراد هدگننک یگظنت شقن هناد رب ینیئتورپ داوم تکر و لاقتنا رد و دنک یم لمع لاعف یکیژولویزیف
، ناراکمه و ییئاست(
1992 تگیفرظ ،هقطنم یلقا ،ییاوه و با طیارش هب یگتسب ترذ هایگ شنکاو .)
نژورتین بذج یگتگسب نژورگتین دوگک بسانم دربراک نازیم و نامز ،كاخ نژورتین نازیم ،هایگ طسوت
،یوتونیکا( دراد 1997
اگبیرقت ینوگما و تارگتین لکگش هگب نژورگتین بذج هب لیامت ،ترذ دروم رد .)
،ناراکمه و سمیس( تسا ناسکی 1995
.)
تین ییایمیش یاه دوک هنیهب فرصم اب زاین دروم نژورتین نیمات ندوب رثوم نازیم یسررب و ینژور
یگطیحم تگسیز یاگه یگدولآ و لقن و لم ،دیلوت هنیزه یاهب شیازفا هب هجوت اب هژیو هب اهنا فرصم ،سیمول و اون( دشاب یم رادروخرب یا هظ لام لباق تیمها زا اهنآ تسردان فرصم زا یشان 1981
.)
و یا هشوخ ترذ درکلمع هک دهد یم ناشن اه شرازگ یخرب یگژیو
وگحن هگب نا كیژولویزیف یاه
یم رارق نژورتین دوک ریثأت تحت یریگمشچ نوسلیو و رشیف( دریگ
1975
؛ ناراکمه و رندراگ 1994
؛
ایتاهاب و اشاس 1997
( ناراگکمه و یراگجناو طگسوت ،نژورگتین دوک رثا رد درکلمع شیازفا 1995
) زگین
هدش شرازگ (یلع و ثوئار .تسا
1987 م اب دندرک شرازگ ) فرص
30 ات 60 ترذ رد نژورگتین مرگوگلیک
هفولع یا هشوخ یا
هفولع درکلمع، ( ناراگکمه و دوگمحم .تفای شیازفا راتکه رد كشخ و رت
1980 اگب )
شیازگفا اب هیرجین رد یرگید شیامزآ رد .دندروا تسدب درکلمع رد یراد ینعم شیازفا نژورتین دربراک ات رفص زا نژورتین نازیم 109
که رد مرگولیک یگشیازفا هگناد درکلمع رد یلو تفای شیازفا درکلمع رات
یدوک هدودحم رد 109
ات 120 ،ناراکمه و هکیوا ( دیدرگن هدهاشم مرگولیک 1998
اگب یگشیامزا رد .)
( نژورتین دوک رادقم راهچ 200
، 250 ، 300 و 350 شیازگفا اگب هک دیدرگ شرازگ ) راتکه رد مرگولیک
شیازفا درکلمع نژورتین یدوک حطس ( ناراکمه و رگلوا .تفای
1997 شیازگفا اگب هگک دندرک شرازگ )
هدگش شرازگگ نارگگشهوژپ رگید طسوت زین یهباشم یاتن .تفای شیازفا درکلمع نژورتین یدوک حطس ،یسنچام و گنایل ( تسا 1994
و ،سکویرود 1994
.)
( ناراکمه و دیر 1988
ا هفولع یاه ترذ درکلمع رب نژورتین ریثات یسررب اب ) نیگنچ یا هگناد و ی
( بگسن یدمحم غابد و یدیم .دبای یم شیازفا درکلمع نژورتین شیازفا اب هک دنتفرگ هجیتن 1379
)
حطگس رد درکلمع نیرتشیب هک دندرک شرازگ ترذ درکلمع رب نژورتین فلتخم حوطس ریثات یسررب رد یدوک 30 نییاپ حوطس اب یراد ینعم توافت هک دما تسدب راتکه رد مرگولیک .تشاد ینژورتین دوک رت
( لدنر و یلاکوج 1989
اگت رفگص زا نژورگتین فرصم شیازفا اب هک دندومن شرازگ ) 150
رد مرگوگلیک
( ولیب و نم گیه .تفای شیازفا یراد ینعم روط هب درکلمع راتکه 1984
دوگجو اگب هک دندرک شرازگ )
ات هایگ یارب هدافتسا دروم نژورتین نازیم شیازفا اه تیدودحم یخرب یگگژیو و دشر یور یا هدمع ریث
( ناراکمه و ییئاسات هعلاطم رد .دراد هایگ كیژولوفروم یاه 1992
نژورتین دوبمک هک دش هداد ناشن )
.تخادنا ریخات هب ار یشیاز ومن ه و یشیور ومن ه (دردناو دراهوی یاه یسررب 1998
دگشاب هایگ زاین زارتمک نژورتین نازیم هک نانچ تخاس مولعم )
مک .تخاگگس دگگهاوخ هگگجاوم ریخاگگت هگگب ار یگگشیازومن گگه و یگگشیورومن گگه نژورگگتین دوگگب و لاگگپ
(ناراکمه 1995
یگژیو و یا هشوخ ترذ و ترذ درکلمع هکدندرک شرازگ ) هب اهنا كیژولویزیف یاه
وحن تحت یریگمشچ یم رارق نژورتین دوک ریثأت
.دریگ (یگنرچ و سکوگک 1997
دوگکرثا یگسررب یگط )
ترذ رد هنژورتین ترذ كگشخ هداگم درگکلمع ،نژورگتین فرگصم شیازفا اب هک دندرک هدهاشم یئولیس
دبای یم شیازفا یئولیس
1-5 - دوک فرصم ییاراک موهفم تروص هب ار دوک فرصم ییآراک نارگشهوژپ هدرک نایب فلتخم یاه
موگلج و دوردوگ(دگنا 1988 ;
.)
قیقد یفیرعت رد لویزیف ییآراک زا یبیکرت تروص هب ار نآ ،رت
ناگیب یرهاگظ تگفایزاب ییآراگک و كگیژو
یازا هب ،هدش دیلوت كشخ هدام رادقم زا ترابع )ییاذغ رصنع( دوک فرصم ییآراک ساسا نیارب .دندرک یم تسد هب ریز هطبار زا و تسا یفرصم دوک رادقم :دیآ
Yef)/F -
= (Ydf Ee
Ee
گولیک( دوک فرصم ییآراک : )مرگولیک رد مر
رد مرگوگلیک( تگسا هدرگک تگفایرد دوگک هگک یهاگیگ طسوت هدش دیلوت كشخ هدام رادقم :Ydf
)راتکه رد مرگوگلیک( تگسا هدرگکن تگفایرد دوگک هگک یهایگ طسوت هدش دیلوت كشخ هدام رادقم :Yef
)راتکه )راتکه رد مرگولیک( هدش فرصم ییاذغ رصنع ای دوک رادقم :F
دقم ناونع هب ییآراک هدگش فگیرعت هدگش فرگصم هداگهن دگ او رگه یازا هب هدش دیلوت لوصحم را
،نوسکیرا(تسا 1993
صخاگش دوگک فرگصم ییآراگک اگی ییاذگغ رصانع فرصم ییآراک .) تگهج ییاه
یم لوصحم دیلوت یارب اهدوک ای ییاذغ رصانع فرصم ندوب رثؤم نازیم یبایزرا هگب هک دنشاب
یگلک روط
دیلوت كشخ ةدام رادقم تروص هب و هدگش بذج ای فرصم دوک ای ییاذغ رصانع زا د او ره یازاب هدش
طیارگش رد نآ درگکلمع اگب هگسیاقم رد ،رگیقف كاگخ كگی رد پگیتونژ كی یبسن درکلمع تروص هب ای هیذغت ییاذغ رصنع د او ره یازا هب یعارز هایگ هدش تشادرب شخب درکلمع شیازفا ای و بولطم یا
فیرعت دوک تروص هب هدش فرصم هدیدرگ
ناراکمه و نمساک( تسا 1998،
سیمول و اون ؛ 1981 ،
.)
یگعارز ییآراگک :هورگ هس رد یلک روط هب ییاذغ رصانع ییآراک كگیژولویزیف ییآراگک ،5
تبگسن و6
تفایزاب هقبط7
،یمولوتراب و نویپماچ( تسا رارقرب اهنآ نیب ام ریز ةطبار هک ،هدیدرگ یدنب 1992
:)
تبسن تفایزاب × یعارز ییآراک = كیژولویزیف ییآراک
رگصنع نگیا فرصم ییاراک یبایزرا و یسررب تهج هداس یصخاش ناونع هب نژورتین فرصم ییاراک یارب یبسانم رایعم هعرزم طیارش رد و فیرعت یفرصم نژورتین زا د او ره یازا هب لوصحم دیلوت یارب
دور یم رامش هب نژورتین فرصم ییاراک نییعت سیمول و اون(
1981 ، ،یحتف ؛ 1377
فرگصم ییاراک .)
تیریدگم رد یدگیلک یلماگع و هدش هتفرگ رظن رد نژورتین رادقم هب درکلمع تبسن تروص هب نژورتین سیمول و اون( دوش یم بوسحم یعارز ناهایگ دیلوت یارب نژورتین 1981،
،یحتف و 1377
.)
یارب نژورتین فرصم ییاراک زا یهبانتعم ریداقم ،موگلج و دوردوگگ ( ترذ یاگه پگیتونژ
1988 ؛
،ناراکمه و لوم 1982
( شتگسا و شتورب .تسا هدش هدهاشم یعارز ناهایگ ریاس زین و ) 1976
عوگنت )
شگخب كگشخ هدام دیلوت یارب ار نژورتین و رفسف ، یساتپ ، یسلک دننام ییاذغ رصانع فرصم ییاراک رد هایگ ییاوه 12
هعلاطم ترذ پیتونژ نازگیم هگب ار نژورتین بذج ییاراک و دندرک
59 - 83 مرگوگلیک
ییاراگک رد كگیتنژ تگیمها رگناگشن هک دندرک هدهاشم هدش بذج نژورتین مرگولیک یازا هب سامویب .دشاب یم ترذ رد نژورتین بذج
( مولج و دوردوگ 1988
نازگیم ،هگناد درگکلمع ،یگنژورتین دوگک فلتخم ریداقم هک دنتشاد راهظا )
ین بذج یم رارق ریثأت تحت ار نژورتین فرصم ییآراک و نژورت زا هگتوب ره هناد نزو شیازفا و دهد
4 / 0
ات 8 / 1 فگلتخم ماگقرا یگسررب اب نانآ .دندرک هدهاشم نژورتین فرصم شیازفا اب ار هتوب ره یازا هب مرگ
زا نژورتین فرصم ییآراک عونت ،دیربیه ترذ 56
ات 6 / 114 .دندومن هدهاشم اهنآ رد ار ناراگکمه و لوم
( 1982 فرگصم گک حوطگس رد ،ترذ یاگه دگیربیه رد نژورتین زا هدافتسا ییآراک هک دنتشاد راهظا )
مادنا یارب روبزم ییآراک ،نژورتین فرصم رتلااب حوطس رد و هتشاد یرتشیب تارییغت ،نژورتین یاه
1) Agronomic Efficiency (AE)
2) Physiological Efficiency (PE)
3) Recovery Fraction (RF)
یسررب ،تسا هدوب رادروخرب یرتشیب تارییغت زا ییاوه م نینچمه نانآ یاه
ییآراگک هک تخاس صخش
هکیلا رد هدوب نژورتین رتلااب حوطس زا شیب نژورتین رتمک حوطس رد هناد دیلوت یارب نژورتین فرصم مادنا لک كشخ نزو دروم رد ( ناراگکمه و ورگ .دوب قداص عوضوم نیا سکع هایگ ییاوه یاه
1980 )
یلوزن هدزاب دنور زا نژورتین تفای زاب تبسن شیازفا تیعبت زین فرصم ییآراک .دنداد رارق دییأت دروم ار
عون هب دوک یگشقن یهددوگک شور .دراد یگتگسب یگهد دوگک شور و ناگمز زین و یفرصم دوک رادقم ،
یگط رد ییاذغ رصانع بذج رادقم .دراد نآ فرصم ییآراک شیازفا و دوک زا هنیهب هدافتسا رد یساسا یم رییغت دشر هرود ناهایگ یخرب رد .دنک
نیرتشیب، یگ عب رد و دگشر هرود نیزاگغآ هگل رم رد زاگین
شور رد رگید فرط زا .دراد رارق یدعب ل ارم رد رگید ییآراگک هگک اگجنآ زا ،یهددوگک فگلتخم یاگه
ییاذگغ رگصانع فرگصم اگب هگک تسا یهیدب .تسین ربارب یفرصم دوک رادقم ،تسا توافتم دوک فرصم دوگک فرصم ییآراک ،دشر هرود یط رد هایگ زاین ساسارب یم شیازگفا
ییآراگک نیرتلااگب بلاوگمعم .دگبای
یم تسد هب نآ فرصم یاهد او نیلوا رد دوک فرصم ،دوگک رتگشیب ریداگقم فرگصم اگب یردت هب .دیآ
یم فرطرب هایگ ییاذغ رصانع دوبمک گک یفرصم دوک ربارب رد هایگ شنکاو ،دعب هب هل رم نیا زا .دوش
یم شهاک نآ فرصم ییآراک نیاربانب و هدش ای
.دب
( گنیس و داسارپ 1990
نژورگتین نازگیم شیازگفا اگب ترذ فگلتخم ماقرا رد هک دندومن هدهاشم )
( سنویلا و اه دورلا .تفای شیازفا درکلمع و للاب نزو ،هتوب عافترا 1978
شرازگ ار یهباشم یاتن زین )
.دنا هدرک ( انیل و سولپوداپاپ 1992
ننک دودحم لماوع شهاک اب هک دندرک نایب ) یم دگشر هد
ییآراگک ناوگت
هشیر شنکارپ دوک فرصم .داد شیازفا ار بآ فرصم یم رتشیب كاخ رد ار اه
ار هایگ ناوت راک نیا .دنک
یم شیازفا كاخ زا ییاذغ داوم و بآ بذج یارب شور یریگراک هب اب ،دهد
،دوگک فرگصم هگنیهب یاگه
یم شیازفا هایگ یارب ییاذغ رصانع یسرتسد تیلباق ا هب و دبای
ناگمز و رتگشیب لوصحم دشر بیترت نی
یم رتعیرس نآ ندیسر یم دشر یرتمک ینامز هرود رد هایگ نیاربانب .دوش
ندوب ناسکی طرش هب و دیامن
یم فرصم یرتمک بآ ،طیارش ریاس ،یهایگ ششوپ حطس شیازفا اب ،دوک فرصم رگید فرط زا دنک
یم بآ تفررده و ریخبت شهاک بجوم
،ناراکمه و زتیو( دوش 1987
رد نژورگتین زا هدافتسا ییآراک .)
دود تلاغ یارب ایند 30
تارگتین قرگط زا نآ تگفر ردگه لیلد هب نژورتین ییآراک یمک .تسا دصرد
یم موینومآ دیعصت و ییوشبآ ،یئادز زا هدافتگسا ییآراگک شهاگک هگب رگجنم اهنت هن تفر رده نیا .دشاب
یم نژورتین برخم تارثا تدم زارد رد هکلب ،ددرگ
زا .دراد ناگسنا یتملاگس و تگسیز طیگحم یور رگب
لصا زین تسیز طیحم ظف تروص نآ رد هک دبای شیازفا ییآراک نیا ات تسا مزلا یداصتقا هاگدید قگیقد هیگصوت ،یگعارز بوانت تیاعر ، نژورتین زا هدافتسا رد لااب ییآراک اب ماقرا زا هدافتسا .دش دهاوخ فرصم ،هایگ زاین هب هجوت اب یدوک دگشر لگ ارم هگب هگجوت اگب طیسقت و نامز ظاحل زا اهدوک عقوم هب
اگب یگیادز تارگتینو ندگش یتارتین نازیم رییغت ،)اهردنک ینژورتین یاهدوک( دوک عون ،دوک لکش ،هایگ زا هدافتسا ییآراک شیازفا یاه هار هلمج زا ،یرایبآ شور و دوک دربراک هویش ،ییایمیش داوم زا هدافتسا یم نژورتین اب
.دنش
یم نییاپ اهنآ ییآراک و هدشن هدافتسا رثؤم تروص هب ینژورتین یاهدوک هنافسأتم دشاب
و یتوگکلم(
،یسیفن 1371
تلاغ یارب ایندرد ار نژورتین زا هدافتسا ییآراک طسوتم .) 33
هدرکرکذ دگصرد هگک دگنا
بگیترت هگب هتفرگشیپ و هعگسوت لاگ رد یاهروگشک یارب نازیم نیا 29
و 42 یم دگصرد اب
دگش و نار)
نوسناج 1999;
.)
1-6 - نژورتین تفر رده فلتخم یاهدنیآرف
1-6-1 - :ییوشبآ زگین و دوگک بگسانم یرازگیاج و نامز هب كاخرد ییوشبآ لباق نژورتین نازیم
،كوب( دراد یگتسب یرایبآ 1984
یم هزادنا زا شیب یرایبآ .) نژورگتین رتگشیب ییوگشبآ هگب رگجنم دناوت
هولاع دایز ییوشبآ .ددرگ هگب یگنیمزریز یاگهبآ یگدوگلآ ببگس ،هایگ سرتسد زا نژورتین تفر رده رب
یم تارتین یم رثؤگم رایسب بآ ییآراک شیازفا رد زین یرایبآ شور .ددرگ
ناراگکمه و نیماگجنب( دگشاب
،
1998 .) هچیوج هک یرایبآ تسیس رد یرایبآ نودب وراف رد نژورتین دوک فرصم اب تروگص هگب نآ یاه
ایبآ نایم رد كی یم یر
نازیم هکلب هتفاین شهاک درکلمع یتلا نینچ رد هک دندرک هدهاشم ،دیدرگ
یم شهاک نژورتین ییوشبآ ( ناراکمه و یظعاو .دبای
1380 شور ود رد ترذ درکلمع رب یهد دوک رثا )
دوک(یهد دوک -
هگجیتن نیگنچ و هسیاقم ار )یناراب یرایبآ +یحطس شخپ و یرایبآ هگک دگندومن یریگ
رذ درکلمع یم رارگق اگهنآ لباقتم رثا و یفرصم دوک رادقم ،یهد دوک شور ریثأت تحت ت
زا ادگج .درگیگ
هگب ار ترذ درگکلمع یناراب یرایبآ +یحطس شخپ شور هب تبسن یرایبآ +دوک ،یفرصم دوک رادقم روط
ینعم .داد شیازفا یراد
1-6-2 - :ییادز تارتین گتین یاگی ا یگنعم هگب )یگیادز تارتین( نویساکیفیرتیند
تگیرتین و تار
NOهب O ، N2
و N2
... و یگلآ داوگم ،ترارگ هگجرد ،كاخ شنکاو ،تارتین تظلغ ریثأت تحت و هدوب
یم ،نرود و نیل(دشاب 1984
یاهدوک نویساکیفیرتیند قیرط زا لکش یزاگ نژورتین تفر رده نازیم .)
ه و اتادد .تسا توافتم رایسب ،نآ هدننک لرتنک لماوع عونت لیلد هب ینژورتین (ناراگکم
1991 نازگیم )
ار مدنگ یارب قیرط نیا زا تفر رده 5
/ 9 .دندرک شرازگ دصرد
3 - 6 - 1 - :موینومآ دیعصت جورخ زا تسا ترابع موینومآ دیعصت
NH3
هب كاخ حطس زا یزاگ
دوجو ،دیعصت یارب .رفسمتا NH3
یگمازلا كاگخ حطگس یکیدزن رد بآ رد لولحم ای یزاگ مرف هب
.تسا ک یلماع ره نیاربانب نآ دیعگصت شیازگفا ببگس درگبب لااگب ار كاگخ حطگس رد كاگینومآ تظلغ ه
یم نوچ یفلتخم لماوع .ددرگ هب كاخ ییایمیشوکیزیف تایصوصخ ،كاخ تبوطر تیعضو ،كاخ pH
هژیو رد داگب تعرگس و یراذگگیاج هوگحن و دوگک یئایمیگش مرف ،موینومآ تظلغ ،ترار هجرد ،CEC
كولرشو زنه(دنتسه رثؤم دیعصت 1986،
) تگفر ردگه نازیم دروم رد . NH3
یگفلتخم یاگه شرازگگ
تگفر رده نازیم یشیرطا ناققحم لاثم ناونع هب .دراد دوجو NH3
ار روگشک نآ ییاگیلق یاگهکاخ رد
نیب 70 - 10 ،كوب( دندز نیمخت یفرصم ینژورتین دوک دصرد 1984
.)
1-6-4 - :هایگ زا لکش یزاگ نژورتین جورخ هایگ تسیس
- یم كاگخ رگتین دگناوت
یندگعم نژو
لیدگعت ،تسا درکلمع رثکاد یارب زاین دروم رادقم زا رتلااب نژورتین نازیم هک یماگنه ار كاخ خرمین مزیناکم زا یکی هایگ زا نژورتین تفررده .دیامن یم هدننک رفاب یاه
نوسناج و نار(دشاب 1995،
رد.)
تفاب زا نژورتین یهجوت لباق ریداقم جورخ نادنمشناد ریخا یاه لاس تروص هب بابلاغ هکار یهایگ یاه
هدومن شرازگ ،هدوب كاینومآ ،ناراکمه و سیسنارف( دنا
1993 هگک تگسا تروگص نیدب لمع مزیناکم .)
هرف رد هنزور ریز یاه گرب یا
یگئزج راگشفزا یئزج راشف نیا یتقو دراد دوجو كاینومآ یئزج راشف ،اه
یم رتشیب رفسمتارد یم قافتا كاینومآ جورخ ،دوش
تفا یگئزج راگشف ندوگب گک ،داگیز ترارگ هجرد .د
هنزور تیاده و رفسمتا رد كاینومآ زا موگینومآ صلاخراگشتنا یوررگب هگک دنتسه ییاهروتکاف زا لااب یا
هنزور تیاده .دنرثؤم گرب بسانم بذج طیارش تحت یا
CO2
و لااب هیذغت حطس ،لااب رون تدش ینعی
یم دایز ،یفاک تبوطر ر رب هک یلماوع .دشاب
هگنزور رگیز هرگف رد كاگینومآ یئزج راشف یو ،دگنرثؤم یا
هدشن هتخانش زونه هگنزور ریز یاه هرف رد كاینومآ یئزج راشف .دنا
زگین و سفنگت ناگیرج طگسوت یا
لولس زا یمک رادقم یم نیمأت هرف فارطا یاه
اما ،هتفای شهاک یرون سفنت ،گرب یریپ یط رد .دوش
وینومآ ندش دازآ اب هکزیلوئتورپ یم شیازفا تسا هارمه م
رتگشیب تگفر رده لیلد تسا نکمم نیا .دیای
كولرش و زنه( دشاب تسخن هل رم رد موینومآ 1992 ،
نژورگتین تفر رده نازیم ناققحم زا یرایسب .)
هزادنا هایگ دشر فلتخم ل ارم رد ار ناهایگ جات زا یکاینومآ هدرک یریگ
قگیرط زا تفر رده نازیم .دنا
هدوبن یعطق هایگ نیمآ .تسا توافتم رایسب و
هگل رم یگط رد ،دگشر لاگ رد ناگهایگ زا زین رارف یاه
لگ یم جراخ یهد زا رتگشیب طیگحم رد كاگینومآ نازگیم هگک یماگگنه تگسا رگکذ هگب مزلا هتبلا .دوش
هرف هنزور ریز یاه یم قافتا كاینومآ بذج دشاب یا
یم كاینومآ رگید ترابعب .دتفا تروگص هگب دگناوت
رط زا زاگ هنزور قی
یم زین و هدش بذج اه لگ دراد دوگجو گرگب حطگس رد هک یبآ كزان هیلا رد دناوت
یم كاینومآ نیاربانب .دوش هزیلوباتم و بذج سپس و هدش كاگینومآ نامزمه و هدش جراخ هایگ زا دناوت
هدش جراگخ ه كاخ زا تسا نکمم هک رفسمتا رد دوجوم و زنه(دوگش بذگج هاگیگ هلیگسو هگب دگشاب
،كولرش 1992
.)
1-7 - هار نژورتین دوک ییآراک شیازفا یاه
شور تارتین ،ییوشبآ تارثا ندرک لقاد یارب یمومع یاه كرگحتم ریغ(نویسازیلیبومیا و ییادز
:زا دنترابع )ندش
Title of Research: Effect of nitrogen fertilizer levels on forage yield and nitrogen use efficiency in corn cultivars
Researcher: Raouf Seyed Sharifi
Co-Researcher (s): Abdolghayoum Gholipouri and Mohamed Sedghi University of Mohaghegh Ardabili Faculty of Agriculture Department of : Agronomy and Plant breeding
Key words: Forage yield, Nitrogen use efficiency and Corn Abstract
In order to to evaluate the effects of nitrogen fertilizer levels on forage yield and nitrogen use efficiency in corn cultivars, an experiment split plot based on randomized complete block design was conducted in 2007. Factors consisted of nitrogen fertilizer at four levels(0, 80,160 and 240 kg/ha) and corn cultivars at two levels(SC-310 and DC-370). The results showed that forage yield was significantly affected by nitrogen levels, corn cultivar and interaction of nitrogen level ×corn cultivars. The highest forage yield was related to application 240 kg/ha nitrogen with DC-370 cultivar. Nitrogen levels 160 and 240 kg/ha had similar yields, but more yield than 80 kg/ha. Means of comparisons showed that increasing application nitrogen fertilizer decreased nitrogen use efficiency. Nitrogen use efficiency decreased from 15.5 kg/kg with application 80 kg/ha nitrogen fertilizer to 9.4 kg/kg in application 240 kg/ha nitrogen fertilizer. Nitrogen use efficiency affected by corn cultivar.
Nitrogen use efficiency in DC-370 was than SC-310.
