هدکشناد یعیبط عبانم و یزرواشک
یشزومآ هوگر تتاابن حلاصا و تعارز
یصصخت یرتکد هجرد تفایرد یارب هلاسر تعارز هتشر -
یژولوکا شیارگ یعارز ناهایگ
هیبش و درکلمع ،دشر رب میلقا رییغت رثا یزاس
لیبدرا هقطنم رد ینیمز بیس بآ فرصم ییاراک
رگشهوژپ :
یدورافش اسوتآ
امنهار داتسا :
یروپ یلق مویقلادبع رتکد هراوز نسحم رتکد
رواشم داتسا :
هانپ نسح دواد رتکد یحلاص دنمورب رتکد
نمهب 1398
ناونع و :روآدیدپ مان هیبش
رثا یزاس هقطنم رد ینیمز بیس بآ فرصم ییاراک و درکلمع ،دشر رب میلقا رییغت
لیبدرا - یدورافش اسوتآ
داتسا نا امنهار : یروپ یلق مویقلادبع رتکد هراوز نسحم رتکد–
داتسا :رواشم نا هانپ نسح دواد رتکد
یحلاص دنمورب رتکد–
خیرات :عافد
دادعت حفص :تا 197
.ص
هرامش نایاپ :همان تاتابن حلاصا و تعارز هورگ
هدیکچ لدم ییاراک یسررب هب ،هعلاطم نیا رد:فده DSSAT
هیبش رد فرصم ییاراک و درکلمع یزاس
یمز بیس هایگ بآ هدنیآ میلقا رییغت ریثأت تحت ین
.دش هتخادرپ
شور :شهوژپ یسانش یمومع شدرگ لدم زا روظنم نیا هب
HadCM3 هرود رد
یتآ یاه
2040 - 2011 ، 2070 - 2041 ، 2100 - 2071 هیاپ هرود و 2016
- 1988 یارب .دش هدافتسا
هیبش لدم زا زین ینیمز بیس درکلمع یزاس DSSAT
.دش هدافتسا رامیت هس تحت یسررب
( دهاش رامیت ناونع هب لماک یرایبآ نازیم هب هایگ یرایبآ ،)FI
15 دهاش رامیت زا رتمک دصرد
LI1( هب هایگ یرایبآ و ) نازیم
30 ( دهاش رامیت زا رتمک دصرد یس مقر جنپ اب )LI2
ینیمز ب
ایرگآ(
نولک و نلااواس ،رزیاک ، یاه
1 - 397081 و
10 - 397082 اب
3 یعارز لاس ود رد و رارکت
95 و 1394 .دش ماجنا
هتفای هب:اه شیازفا اب ،هک داد ناشن جیاتن یلک روط 17
هاک و ترارح هجرد دصرد ش
18 دصرد
یگدنراب هدنیآ هرود رد هدغ ات زور دادعت ،
ییاز 5 ات یگدیسر نامز و زور 6
دهاوخ شهاک ،زور
.تفای نینچمه نولک و نلااواس مقر
یاه 1 - 397081 و
10 - 397082 نیگنایم اب
15 دصرد
،هدغ رت درکلمع شیازفا 10
،هدغ کشخ درکلمع شیازفا دصرد 58
/ 9 رثکادح شیازفا دصرد
،گرب حطس صخاش 12
فا دصرد و یتسیز درکلمع شیاز 15
،بآ فرصم ییاراک شیازفا دصرد
و لماک یرایبآ رامیت رد 15
شیب یرایبآ عطق زور هرود یارب ار شیازفا نیرت
2040 .دنداد ناشن
هجیتن :یریگ هرود رد درکلمع رتمک دصرد شهاک دیؤم هیاپ هرود هب تبسن یتآ یاه
ناکما
رامیت یاج هب یرایبآ مک رامیت ینیزگیاج لماک یرایبآ
یم همانرب یارب هجیتن نیا .دشاب یزیر
.دوب دهاوخ دیفم لیبدرا رد میلقا رییغت یفنم تارثا شهاک هب مواقم ماقرا تشک و هدنیآ یرایبآ هژاو :یدیلک یاه لدم ،راشتنا یاهویرانس
LARS-WG لدم ،
SUBSTOR-Potato یجنساو ،
.لدم
1 فده و همدقم -
1 - همدقم
یملع مان اب ینیمز بیس Solanum tuberosum L.
هک تسا مهم ییاذغ ناهایگ زا یکی
دیلوت اب 365 رد نت نویلیم 79
یم تشک ناهج یاهروشک زا دصرد ( دوش
FAO, 2018 بیس .)
قطانم رد هک تسا یهایگ ینیمز ی
درس یاوه و بآ اب و
هنازور یامد ،یباتفآ یاهزور ،لدتعم
بش و طسوتم هب .دراد یبولطم دشر ،کنخ یاه
هاتوک یاهزور هک یروط یم هدغ لیکشت ثعاب
،دوش
یم یزورما نردم ماقرا هچرگا هدغ زین دنلب یاهزور رد دنناوت
،یدابآ نسح و هانپ نسح( دنک ییاز
1390 صاصتخا دوخ هب ار مراهچ ماقم ترذ و جنرب ،مدنگ زا دعب ینیمز بیس .) ( هداد
FAO,
ارکوا ،اکیرمآ ،هیسور ،دنه ،نیچ هدننکدیلوت یاهروشک نیب رد و )2018 ،ناملآ ،ناتسهل ،نی
ماقم بیترت هب ،هسنارف و دنله ،سورلاب دنه و نیچ روشک ود .دنراد ار مهد ات لوا یاه
34 دصرد
بیس یم دیلوت ار ناهج ینیمز بیس دیلوت رظن زا ناریا .دننک
رد و مهدزیس هبتر رد ایند رد ینیمز
( دراد رارق موس هبتر رد دنه و نیچ زا دعب ایسآ FAO, 2018
ب .) ه بیس تعارز یلک روط ینیمز
نامز رد راب نیلوا یارب زین ناریا رد .دش حرطم اپورا رد یدلایم مهدزناش نرق دودح زا ایند رد ،ناراکمه و نامکرت( تسا هدش تشک راجاق هاش یلعحتف 1394
تشاک زاغآ هک یوقم یاذغ نیا .)
اپورا هب ییایناپسا نیفشاک هلیسو هب ،هدوب ورپ و یویلوب رد نآ طاقن ریاس هب اجنآ زا و دش هدرب
بیس تشادرب حطس .دش هداد لاقتنا ناریا هلمج زا ناهج یعارز لاس رد روشک ینیمز
93 - 1392
دودح 159 هک هدش شرازگ راتکه رازه 7
/ 99 ناتسا .تسا هدوب مید تروص هب هیقب و یبآ نآ دصرد
اب نادمه 3
/ 21 بیس دیلوت دصرد حم نیا دیلوت لوا ماقم ینیمز
صاصتخا دوخ هب ناریا رد ار لوص
ناتسا و هداد اب لیبدرا یاه
6 / 15 اب ناهفصا ، 3
/ 9 اب یقرش ناجیابرذآ ، 1
/ 7 اب ناتسدرک ، 9
/ 6 و
اب نامرک ناتسا بونج 4
/ 5 هبتر بیترت هب دصرد هدرک بسک ار مشش و مود یاه
ناتسا شش .دنا
عومجم رد روبزم 6
/ 65 بیس دیلوت زا دصرد هب ار روشک ینیمز
هداد صاصتخا دوخ و یدمحا( دنا
،ناراکمه 1395
بیس یلک روط هب .) یرارمتسا حرط لماش حرط راهچ بلاق رد روشک رد ینیمز
( 7 / 3
% ( هراهب ،)لک دیلوت زا 5
/ 8
% ( هناتسبات ،)لک دیلوت زا 17
% ( هزییاپ و )لک دیلوت زا 8
/ 70
% زا
یم دیلوت و تشاک )لک دیلوت نازیم .ددرگ
دیلوت بیس ینیمز د ر روشک دودح 5 نویلیم نت دروآرب
18 هیبش
ینیمز بیس درکلمع رب میلقا رییغت رثا یزاس
18
هدش تسا و طسوتم بیس درکلمع ینیمز
یبآ رد روشک 31422 مرگولیک و
بیس ینیمز مید
13509 مرگولیک رد راتکه هدوب بیس درکلمع طسوتم هک تسا یلاح رد نیا .تسا لیبدرا رد ینیمز
3 / 34 ،ناراکمه و یدمحا( تسا هدش شرازگ راتکه رد نت 1395
.) داصتقا سا نات لیبدرا رب روحم
یزرواشک راوتسا
هدوب و تعارز بیس ینیمز شقن نییعت هدننک یا رد هنیمز نیا ساسا .دراد
تارییغت یداصتقا و یتشیعم مدرم رثأتم زا دیلوت و هضرع نیا هدوب کیژتارتسا لوصحم و
هب یعون
رد نایرج یگدنز یداصتقا مدرم
شقن یساسا دراد تشد . لیبدرا هب ظاحل تیعقوم صاخ
،ییایفارغج رارق
نتفرگ رد عافترا دودح 1400 یرتم زا حطس
،ایرد روصحم ندوب هب هلیسو عناوم
هوک( یعیبط یاه
شلاط و نلابس
،( زیخداب
،ندوب تیدودحم تیلاعف
نیلقان یرامیب یاه
،یسوریو
تافآ و یرامیب یدیلک یاه
،برخم یکی زا زکارم مهم بیس ینیمز یکاروخ و یرذب روشک بوسحم
یم اب .دوش هجوت تیدودحم هب بآ
رد ناتسا لیبدرا و نییاپ نتفر حطس بآ ینیمزریز و
نینچمه
هدافتسا یب هیور زا یاهدوک
،ییایمیش ییاسانش
ماقرا اب ییآراک فرصم بآ لااب هب روظنم شیازفا
هدزاب لوصحم یدیلوت لابق رد فرصم دحاو مجح بآ و دیلوت یلوصحم ملاس
و کیناگرا یرورض
،یرون( تسا 1395
.)
یم بوسحم ناهج کشخ همین و کشخ قطانم وزج یمیلقا رظن زا ام روشک نیگنایم و دوش
دودح نآ هنایلاس یگدنراب 250
یلیم ،نیاربانب .تسا یناهج یگدنراب نیگنایم موس کی لداعم و رتم
ندیسر و یعارز تلاوصحم دیلوت هدننکدودحم لماوع نیرتمهم زا یکی بآ دوبمک یاهدرکلمع هب
یم بوسحم بولطم لاس رد .دوش
مک ریخا یاه طیارش رد دنمدوس راکهار کی ناونع هب یرایبآ
زا یرثکادح هدافتسا و بآ فرصم نامدنار شیازفا فده اب و هتفرگ رارق هجوت دروم بآ تیدودحم یم ارجا یفرصم بآ مجح دحاو مک رد .دوش
رتمک بآ صیصخت اب هناهاگآ روط هب یرایبآ زاین زا
یم هتفریذپ درکلمع شهاک یرادقم ،هایگ یعقاو و رادیاپ یزرواشک یاتسار رد هاگدید نیا هک دوش
هرهب شیازفا مک و بآ دوبمک هب ماقرا شنکاو عوضوم اما .تسا بآ یرو
شلاچ هزورما هک ،یرایبآ
بیس دیلوت موادت یلصا یم بوسحم روشک رد ینیمز
تسا هدوب هجوت دروم رتمک ،دوش
Hassanpanah, 2010( .)
دوبمک بآ نامدنار یزتنسوتف بیس
ینیمز ار شهاک یم دهد و ثعاب
شهاک دشر و درکلمع نآ یم دوش ،ناراکمه و یقیقح(
1394
؛ ،یمیرک و ینیلج 1396
.) اب نیا
،دوجو بیس ماقرا نیب هک تسا هدش هدهاشم دراد دوجو عونت بآ دوبمک هب شنکاو رظن زا ینیمز
( Shi et al. 2015 شور زا یکی اتسار نیمه رد .)
نارگن تارثا شهاک رد رثؤم یاه مک هدننک
یبآ ،
شنکاو یسررب مک طیارش رد ناهایگ یدشر و یکیژولویزیف یاه
بسانم تایصوصخ لاقتنا و یبآ
،یرون( تسا دیدج ماقرا هب بآ دوبمک طیارش رد هایگ 1395
.)
اب هجوت هب دشر تیعمج و شیازفا زاین هب اذغ و زا یوس رگید رییغت ریداقم رد عبانم
بآ رد
رییغت هجیتن
،میلقا یبایزرا تارثا رییغت میلقا رب یور فرصم بآ یزرواشک زا
تیمها یدایز
همدقم 19
رادروخرب تسا
یرورض نیاربانب . هب
رظن یم دسر هک شهوژپ یاه رتدیدج لماک و یرت رد هنیمز
تارثا هدیدپ
،میلقارییغت یبآ یاهزاین رب
شخب یزرواشک ماجنا
.دریگ ماجنا نینچ هعلاطم یا دید
یرتهب ار تبسن هب هدنیآ داجیا هدرک و یم دناوت رجنم هب یرگنزاب رد فادها همانرب و یزیر یاه
تروص هتفرگ رد شخب یزرواشک و
ناهایگ تشک یعارز
جیار رد هقطنم دروم هعلاطم یئامس( ددرگ
،ناراکمه و 1395
.) عوضوم کی یزرواشک و )ینیمزریز و یحطس( بآ عبانم رب میلقا رییغت ریثأت
هناخلگ یاهزاگ راشتنا زورما نیمه رگا یتح .تسا رشب یارب یتایح و امد شیازفا ،دوش فقوتم یا
هناخدور نایغط و بآ تیدوجوم لماش ،نآ هب هتسباو تاریثأت دهاوخ همادا هدنیآ ههد دنچ یارب ،اه
( تفای Araya et al. 2017 تسد .)
قیقد تاعلاطا هب یبای مزلتـسم ،هدـیدپ نـیا دروم رد رت
شهوژپ ماـجنا هقطنم سایقم رد هدرتسگ یاه
شیپ و یا متسیس شنکاو ینیب
یزرواشک دیلوت یاه
شهوژپ جیاتن .تسا تارییغت نیا هب هقطنم ره لاس یط رد هک میلقا رییغت هب طوبرم یاه
ریخا یاه
ماجنا ناریا رد هدوب روشک رد هدیدپ نیا زورب دیؤم یگمه ،تسا هدش
( دنا Nassiri et al. 2006 .)
شیپ هچنانچ ینیب
یپ هب زین روشک رد شراـب نازـیم شهاک هب طوبرم یاه شیازفا زا یشان یاهدمآ
( دش دهاوخ رتزراب ناهایگ رب میلقا رییغت یفنم تارثا ،دوـش هفاضا ترارح هجرد Moradi et al.
.)2013 هب یروط هک یم هدنیآ رد میلقا یلامتحا رییغت و درکلمع ،دشر رب یهجوت لباق تارثا دناوت
دشاب هتشاد یعارز ناهایگ بآ فرصم Saymohammadi et al. 2017(
.) میـلقا رـییغت هدـیدپ
یم شراب نامز و تدش ،تدم و ناهایگ قرعت و ریخبت نازیم رد رییغت اب دناوت ،ناهایگ درکلمع ،اه
مه طیارش هک یعارز ناهایگ زا یکی .دهد رارق ریثأت تحت ار یزرواشک شخب رد بآ یاضاقت نینچ
یم نیمز هدنیآ تسد زین ار نآ راک و تشک دناوت
بیس هایگ ،دنک رییغت شوخ تسا ینیمز
نیا زا.
شخب رب میلقا رییغت تارثا یسررب ور یسرتسد و بآ عبانم رب ریثأت لیلد هب یزرواشک فلتخم یاه
ب همانرب تایرورض زا ،نآ ه متسیس تیریدم و یزیر
لکشم اب هجاوم تهج رد روشک بآ عبانم یاه
همانرب و هدوب رادیاپ یزرواشک نتشاد و بآ دوبمک ،دوجوم دودحم عبانم زا هنیهب هدافتسا یارب یزیر
( تسا یرورض یرما Koocheki et al. 2006
).
شیپ یارب لدم زا یمیلقا تارییغت ینیب
رگ یاه ( یمومع شد یم هدافتسا )GCM
ناوخا( دوش
،ناراکمه و 1394
لدم نیا .) ترارح هجرد شیازفا رادقم اه
رییغت تبسن و یگدنراب رییغت هب تبسن
تظلغ هک ینامز یارب شبات CO2
یم هبساحم ار دبای شیازفا هیلوا راک ساسا .دنک
لدم ی یاه
تظلغ شیازفا رثا و یناهج شیامرگ رب یمومع شدرگ هناخلگ یاهزاگ
یپ و تسا راوتسا یا یاهدمآ
شیپ نیمز حطس یامد شیازفا ساسارب یگمه یمیلقا یدعب یم ینیب
لدم .دنوش شدرگ یاه
هخرچ رب ترارح هجرد شیازفا ریثأت یمومع نیمز ی
سونایقا– هیبش ار وج–
یم یزاس و دننک
قطانم یارب ار هدنیآ یمیلقا تارییغت زورب تعسو و تدش دنرداق شیپ ناهج فلتخم
دننک ینیب
،نیدت و یوادا(
1396 لدم اما .) لدم اب هسیاقم رد ،وج یمومع شدرگ یاه
هقطنم یاه هاتوک و یا
یمن تدم هقطنم ییاوه و بآ طیارش زا یتسرد بیرقت دناوت
لدم نیا رد اریز ،دنهدب رظن دروم ی اه
20 هیبش
ینیمز بیس درکلمع رب میلقا رییغت رثا یزاس
20
هدیدپ زا یخرب و تسا مک یناکم کیکفت هداس سایقم درخ یاه
یم فذح و یزاس نیاربانب .دنوش
لدم یجورخ دیاب لدم طسوت سایقم گرزب یاه
هقطنم یکیمانید یاه لدم ای یا
دح ات یرامآ یاه
هاگتسیا سایقم ات ای اه دودح ییاضف یاه
50 تارثا نتفرگ رظن رد اب ات دوش سایقمزیر رتمولیک
لدم یاطخ ،یلحم زا یکی .دسرب لقادح هب وج یمومع شدرگ یاه
شور نیا WEATHER ،اه
GENERATOR هداد دلوم ای
هک .تسا یسانشاوه و بآ یاه LARS-WG
نیرتروهشم زا
هداد یاهدلوم یم و تسا اوه عضو یفداصت یاه
یامد و رثکادح یامد ،شبات ،شراب ریداقم دناوت
مه و یرهاظم( دنک دیلوت هاگتسیا ره رد هدنیآ و هیاپ میلقا طیارش تحت ار هنازور لقادح ،ناراک
1391 .) یم ار یعارز ناهایگرب میلقا رییغت ریثأت یسررب هداد کمک اب ناوت
،یشیامزآ و یبرجت یاه
لدم قیرط زا ای ( داد رارق یسررب دروم هایگ درکلمع و دشر یاه
Moradi et al. 2014 لدم .)
یاه
ایگ درکلمع و دشر یکیژولویزیف یاهدنیارف ،ییایوپ اب هک تهج نیا زا هایگ دشر هیبش ار ناه
یزاس
یم شیپ یارب دنمشزرا یرازبا ،دننک یتیریدم فلتخم یاهویرانس رد یعارز ناهایگ درکلمع ینیب
یم بوسحم ( دنوش
Hoogenboom et al. 2015 .)
زا اجنآ هک درکلمع هجیتن شنکمهرب
یاهدنیآرف فلتخم
هایگ تسا و دوخ نیا اهدنیآرف رثأتم زا لماوع بآ و ییاوه تسا
، یّمک یزاس
نیا لماوع و هعلاطم طباور نیب نآ لدم جارختسا رد ،درکلمع اب اه اوه و بآ یاه
- رایسب هایگ
( تسا یرورض Bannayan et al. 2003
کی .) هار شیامزآ یارب نیزگیاج لح نامز یاه
و رب
لدم رد یسانشاوه تدمزارد رامآ زا هدافتسا ،هنیزهرپ هیبش تهج یهایگ یاه
و تارثا نیا یزاس
ای هار نتف لح ( تسا دیدج طیارش هب یراگزاس تهج ییاه Soltani and Hoogenboom,
لدم .)2007 یم یهایگ یاه رگیدکی اب ار یهایگ یاهدنیآرف دروم رد یشزرا اب تاعاطا دنناوت
یژتارتسا هسیاقم یارب و هدرک بیکرت ناگدننکدیلوت هب و دنوشب هدافتسا یعارز ناهایگ تیریدم یاه
میمصت یارب هویش و تشک خیرات ،یهایگ ماقرا دروم رد یریگ
( دننک کمک یتیریدم یاه Jones
et al. 2003 لدم نایم نیا رد .)
هداد زا هک ییاه ناونع هب هایگ و کاخ ،ییاوه و بآ هنازور یاه
یم هدافتسا یدورو بیسآ لیلحت یارب یبوخ ییاناوت یاراد ،دننک
رد یعارز هایگ کی دیلوت یریذپ
لقا طیارش ( تسا صاخ یمی
Li-li et al. 2018 مهم .)
یروآون نیرت دم یسررب نیا رد هک ییاه
لدم عونتم فیط زا هدافتسا لماش ،تسا هتفرگ رارق رظن AOGCM یاه
و راشتنا یاهویرانس ،
لدم زین یهایگ
DSSAT تیعطق مدع رتشیب هچ ره تلاخد روظنم هب
یبایزرا رد طوبرم یاه
راگزاس یاهراکهار و تارثا صخاش باختنا ،میلقا رییغت اب ی
هرهب تیروحم اب میمصت یاه و بآ یرو
هدمع ناونع هب یزرواشک شخب رد یراگزاس یاهراکهار زا یعونتم فیط زا هدافتسا فرصم نیرت
-
تسا هقطنم رد بآ هدننک (
Malkia et al. 2016 .)
تارییغت ریثأت تحت یعارز ناهایگ ومن و دشر
همدقم 21
یمیلقا یم ب دناوت ه هلیسو لدم نوچ ییاه DSSAT1
،ناراکمه و یوادا( دریگ رارق یبایزرا دروم
1398 .)ب قیقحت نیا زا فده مرن هتسب ییآراک یسررب و یبایزرا ،یجنساو ،
یرازفا DSSAT لدم و
( یمومع شدرگ GCM2
شیپ یارب ) لاس ات میلقا رییغت ینیب
2100 هداد زا هدافتسا اب ، شیامزآ یاه
هعرزم اقرا زا یدادعت یا بیس م
یارب ینیمز 2
زا یخرب رد لاس میژر
شنت لامعا اب یرایبآ یاه
مک بیس ومن و دشر فلتخم لحارم رد یرایبآ .تسا ینیمز
1Decision Support System for Agrotechnology Transfer
2General Circulation Model
2 - نابم ی پ و ی ش ی هن قحت ی ق
2 - 1 - یگژیو بیس یدشر یاه ینیمز
2 - 1 - 1 - بیس بسانم ییاوه و بآ طیارش ینیمز
بیس ( یملع مان اب ینیمز Solanum tuberosum L.
زا یکی ) 2000
هداوناخ یهایگ هنوگ
Solanaceae هنوگ طقف یلو ،تسا
یاه S.anadigena و
S.tuberosum یدودعم دادعت و
یم هدغ دیلوت رگید ،ناراکمه و نامکرت( دنراد یعارز تیمها و دننک
1394 بیس .) یهایگ ینیمز
هتشاک راهب رد درس یحاون رد و زییاپ رد ناتسزوخ دننام مرگ یحاون رد هک تسا تسود امرس یم بیس دشر نیرتهب .دوش یم لصاح ینامز ینیمز
ک دوش مرگ رد اوه ترارح هجرد نیگنایم ه نیرت
دودح دشر هرود هام 21
- 17 ،ناراکمه و نامکرت( تسا سویسلس هجرد 1394
بیس .) زا ینیمز
هدغ رظن زا و دنلب زور یهدلگ رظن زور لوط زا هایگ نیا .تسا هاتوک زور یهد
12 یحاون رد تعاس
زور لوط ات ایسآ و اقیرفآ ییاوتسا یحاون ،دنآ 16
تعاس ییایقارغج ضرع و اکسلاآ یحاون رد 60
ضرع رد و یلامش هجرد 53
یم ومن و دشر یلیش روشک رد یبونج هجرد و هاتوک یاهزور .دنک
بش رد نییاپ یامد ًاصوصخم لدتعم یامد هدغ عورش ،اه
یم کیرحت ار ییاز بش رد لااب یامد .دنک
تاردیهوبرک هریخذ و هداد شیازفا ار هایگ سفنت یلخت ار اه
یم ه یم دنک هدغ دشر و دنک .ددرگ
بیس دشر نیرتهب یم لصاح یقطانم رد ینیمز
مرگ یامد نیگنایم هک دوش دشر لصف هام نیرت
بیس دودح ینیمز 25
هجرد کاخ رد هدغ دشر .تسا رتمک ای سویسلس ی زا رتمرگ یاه
20
هجرد یامد رد و هدش دنک سویسلس ی 30
هجرد یم فقوتم ًلاماک سویسلس ی دوش
،نیا رب هولاع .
هدغ یلخاد یگتخوس و هقاس یگدیسوپ بجوم هدش رکذ یاهامد یم اه
،ناراکمه و هانپ نسح( ددرگ
1395 یم هدغ دیلوت هب عورش رتدوز هایگ ،هاتوک یاهزور رد .) نولوتسا و دنک
گرب و خاش دشر و اه
هتوب ،مک یم یقاب هاتوک اه هدغ لیکشت یدنلب زور طیارش رد و دنام
ید اه نولوتسا و هدش عورش رتر اه
لیوط یم هوبنا و دایز گرب و خاش دشر و رت ،ناراکمه و یرقاب( ددرگ
1395 شنکاو سردوز ماقرا .)
یم ناشن دویرپوتف هب سررید ماقرا زا یرتمک هتیراو .دنهد
بیس یاه دروم نامز تدم رظن زا ینیمز
هتیراو .تسا توافتم رایسب یگدیسر هلحرم هب لوصح زاین و ینلاوط ومن و دشر یاراد سررید یاه
هدغ و طسوتم گرب و خاش دشر ،ناراکمه و نامکرت( تسا ماگنه دوز ییاز
1394 یارب لماک هرود .)
،سردوز یلیخ ماقرا رد هدغ دیلوت و دشر 70
ات 80 ،سردوز ماقرا رد و زور 80
ات 90 .تسا زور
ک سررید ماقرا اب هسیاقم رد ماقرا نیا درکلمع هتبلا طسوتم ماقرا یارب نامز تدم نیا .تسا رتم
،سر
100 ات 120 ،سررید ماقرا یارب و زور 130
ات 150 ،رگید مقر ود هب تبسن سردوز ماقرا .تسا زور
نسح و هانپ نسح( دنتسه رادروخرب ینیئاپ یرادرابنا تیفیک زا ،یدابآ
1390 رظن زا ماقرا نیا .)
سکع یب ،زور لوط هب لمعلا و هدوب توافت
نآ رد یهدلگ هدغ اب اه
یاهزور .تسا نامزمه ابیرقت یدنب
دنلب دودح( مرگ یاوه ، 25
دشر و هعسوت بجوم ناوارف نژورتین و )رتشیب ای سویسلس هجرد
مادنا یم ییاوه یاه ،یفاک نژورتین و کنخ یاوه ،طسوتم لوط اب ییاهزور ،نایم نیا رد .ددرگ
تسا بسانم ،هدغ رادقم رثکادح لوصح یارب ،ناراکمه و ییلاوم(
1394 .)
2 - 1 - 2 - بیس دشر لحارم ینیمز
میسقت بیس ومن و دشر لحارم یدنب یم ماجنا هدغ ومن و دشر میسقت یانبم رب ینیمز
؛دوش
هدغ یاهدنیارف نیب تسا نکمم هک دنچره یهدلگ و یهد
، لکش( دشاب هتشاد دوجو ینامزمه کی
2 - 1 ب یلو .) ه بیس ومن و دشر لحارم یلک روط لیذ حرش هب ینیمز
:تسا
ندش زبس ات تشاک دودح ًلاومعم هک :
2 ات 3 یم لوط هتفه هناوج هرود نیا یط رد .دشک
یاه
گرب یتدم زا سپ و هدرک دشر جراخ کاخ زا اه
یم .دنوش یشیور دشر دودح رد هک :
3 ات 4 هتفه
هب یم لوط شخب هرود نیا رد .دماجنا یاه
ب ییاوه ه تفای هعسوت و دشر تعرس موزیر و ه
لیکشت اه
یم دوش .
هدغ :یهد دودح رد هک 2
ات 3 یم لوط هتفه هدغ نیلوا هرود نیا رد .دشک
هب اه دوخن کی هزادنا
یم لیکشت موزیر کی سأر ب تشادرب لباق هدغ نآ همادا رد و دوش
ه یم لیکشت تعرس .دوش
رپ
هدغ ندش یم تروص یرتمک تعرس اب ییاوه شخب دشر هلحرم نیا رد :
هدغ اما .دریذپ هب اه
تعرس
یم ندش میجح هب عورش یا ،دننک
دودح رد هلحرم ن 60
ات 90 هب زور یم لوط .دماجنا یگدیسر :
گرب هلحرم نیا رد ب( اه
ه گرب صوصخ یم ندش درز هب عورش )ینییاپ یاه
بوچ تسوپ و دنک
هبنپ بیس یا هب ینیمز یم میخض تعرس هب دوش
رثا رد یگدیسر زا سپ هک یروط زا تسد شلام
هدغ یمن ادج اه ،ناراکمه و نامکرت( دوش
1394 .)
24 هیبش
ینیمز بیس درکلمع رب میلقا رییغت رثا یزاس
24
لکش 2 - 1 - بیس ومن و دشر لحارم زا هتفرگرب( هلحرم ره ینامز هلصاف اب هارمه ینیمز
Griffin et al. 1993 )
2 - 2 - بیس دیلوت نازیم و تشکریز حطس ناهج رد ینیمز
بیس هدغ ناهایگ هلمج زا ینیمز مهم و یا
هایگ نیرت هپل ود
،ترذ زا دعب هایگ نیا .تسا یا
یم بوسحم ییاذغ شزرا رظن زا یعارز هایگ نیمراهچ جنرب و مدنگ ( دوش
FAO, 2018 نامزاس .)
وئاف( یناهج یزرواشک راب و راوخ بیس )3
نیمأت هایگ کی ار ینیمز ییاذغ تینما هدننک
رد هدنیآ
هب هک هدومن یفرعم ایند فاطعنا تلع
یکیژولوکا یریذپ تسا هدش هدنکارپ ناهج رسارس رد دایز
FAO, 2008( رد شنکارپ نیرتشیب یاراد ترذ زا دعب یعارز مهم هایگ نیا رضاح لاح رد .)
( تسایند FAO, 2018
ز مهم هایگ نیا هب ایند مدرم هنایلاس زاین نازیم ،وئاف رامآ ساسارب .) یعار
دودح رد 350
تسا نت نویلیم (
FAO, 2008 اهروشک رثکا رد .)
و یریسمرگ قطانم ی
همین هب رما نیا هک تشاد دهاوخن دوجو هلدتعم قطانم درکلمع حطس هب ندیسر ناکما یریسمرگ یاهامد رثا رد هدش تفایرد عشعشت دحاو ره زا هدافتسا رتمک ییاراک و دشر لصف یهاتوک لیلد
( تسا لااب Al-Mahmmud et al. 2014
.)
2 - 3 - لوت نازیم و تشکریز حطس بیس دی
ناریا رد ینیمز
بیس نت نویلیم جنپ هنلااس دیلوت اب و عونتم یمیلقا نتشاد اب ناریا مهدزای هبتر رد ینیمز
دیلوت نیموس و دراد رارق ناهج رد هایگ نیا دیلوت ( تسا ایسآ رد هایگ نیا هدننک
FAO, 2018 .)
بیس تشکریز حطس دودح زا ناریا رد ینیمز
50 لباق دشر هتشذگ لاس ؛تسا هتشاد یهجوت
هب زا هک یروط 30
لاس رد راتکه رازه 1961
هب 190 لاس رد راتکه رازه 2018
هتفای شیازفا
3Food and Agriculture Organization
دودح هک ،تسا 98
هب دصرد ود اهنت و یبآ تروص هب حطس نیا دصرد یلاح رد .تسا مید تروص
دودح زا رظن دروم هرود رد یناهج تشکریز حطس هک 22
دودح هب راتکه نویلیم 19
لیم راتکه نوی
ههد رخاوا ات .تسا هتفای شهاک 1980
( ناریا درکلمع 10
یناهج طسوتم زا رتمک )راتکه رد نت
( 15 ههد زا اما .تسا هدوب )راتکه رد نت 1990
بیس درکلمع ،دعب هب یدلایم شیازفا ،ناریا ینیمز
هب ؛تسا هتفای یناهج طسوتم هب تبسن یرتشیب لاس رد هک یروط
2018 هب یدلایم 3
/ 29 رد نت
بیس یناهج درکلمع طسوتم لاس نیا رد .تسا هتفای شیازفا راتکه لداعم ینیمز
9 / 18 رد نت
( تسا هدش شرازگ راتکه FAO, 2018
هب .) یم رظن هدافتسا ،نویسازیناکم تیعضو دوبهب هک دسر
یملع هب و )ورکام و ورکیم( ییایمیش یاهدوک زا رت بیس ملاس رذب ریثکت و دیلوت صوصخ
مز و ینی
بیس شیازفا هدمع لیلاد ،ملاس رذب زا نازرواشک هدافتسا شیازفا لاس یط ینیمز
یاه 1990
بیس فرصم یارب اضاقت شیازفا هکنیا نمض ،دشاب روشک رد نونکات هتسباو عیانص شرتسگ و ینیمز
بیس تمیق دوبهب هجیتن رد و روشک رد نآ هب و یدمحا( تشاد رود رظن زا دیابن زین ار ینیمز
،ناراکمه 1395
بیس دیلوت درکلمع نیگنایم .) ،یبآ تشک ریز یضارا رد روشک ینیمز
31422
،مید تشک ریز یضارا رد و راتکه رد مرگولیک 13509
هجوت لباق فلاتخا .تسا راتکه رد مرگولیک
هلصاف زا یشان بیس هایگ درکلمع طسوتم نیب ی
رد یدیلوت درکلمع نیگنایم اب ناریا رد ینیمز
هروشک هب لئاسم زا یشان ،ییاپورا یا مدع زین و هدش یهاوگ رذب نیمأت مدع ،یکینکتورگا ،یعارز
،ناراکمه و یرقاب( تسا فلتخم یاهامیلک اب یتادراو ماقرا یراگزاس 1395
نیا تشکریز حطس .)
لاس رد لیبدرا ناتسا رد هایگ 1396
ربارب 22316 لداعم هک ،تسا هدش دروآرب راتکه 15
% حطس
تشکریز بیس
یم روشک ینیمز بیس درکلمع نیگنایم نینچمه .دشاب
لداعم ،ناتسا رد ینیمز
379 / 34 ،دیلوت عومجم و راتکه رد نت 767223
،ناراکمه و یدمحم( تسا هدیدرگ دروآرب نت
1396 لاس رد ،عومجم رد .) 1396
دودح ، 31
% دودح و یعارز ناهایگ دیلوت 82
/ 3
% تشکریز حطس
را ناتسا یعارز ناهایگ بیس هایگ هب قلعتم ،لیبد
دنچ ره .تسا هدوب ینیمز ةقباس
تشک
بیس ینیمز رد
ًاتبسن ناریا هاتوک
،تسا یلو هب لیلد راگزاس ندوب نیا هایگ هب قطانم یعیسو زا
روشک و نینچمه هب
هیجوت لیلد یداصتقا
لااب و یهاگیاج هک
رد میژر ییاذغ مدرم ادیپ
،هدرک
تیمها هژیو یا دراد ،یرون(
1395 .)
2 - 4 - یعارز تادیلوت رد بآ دوبمک شلاچ
هب روط لومعم قطانم اب یگدنراب ةنلااس رتمک زا 500 یلیم رتم قطانم تحت شنت یکشخ
یقلت یم ( دنوش Allen et al. 1998 زا رضاح لاح رد .)
14 ،هنایمرواخ روشک 9
طیارش رد روشک
مک ام روشک هنافسأتم هک دنراد رارق دیدش یبآ روشک نیا نایم رد زین
هقطنم نیا .تسا هتفرگ رارق اه
هب شیپ و تسا هجاوم نیریش بآ عبانم تیدودحم لکشم اب تدش یم ینیب
رس رب هدنیآ رد هک دوش
بآ عبانم بحاصت یریگرد نیریش یاه
دریگ تروص یناوارف یاه (
Ababaei et al. 2014 .)
زن نیگنایم موس کی دودح رد روشک یگدنراب نیگنایم قطانم زا ریغ و تسا یناهج هنلااس تلاو
26 هیبش
ینیمز بیس درکلمع رب میلقا رییغت رثا یزاس
26
دودح رد( قطانم هیقب رزخ یایرد لحاوس رد عقاو 90
% زا .دنراد رارق یبآ شنت طیارش تحت ) یوس
هب و رگید هرهب و نامدنار ،روشک یبآ عبانم دیدش تیدودحم مغر
و تسا نییاپ رایسب نآ زا یرو
تسلااب رایسب یزرواشک شخب رد بآ تفر رده ًاصوصخم یم هک
نیا زا یهجوت لباق ریداقم ناوت
( دومن حلاصا بآ تیریدم حیحص یاهدربهار ذاختا اب ار تافلت Moradi et al. 2013
نیاربانب .)
شور حلاصا یزرواشک شخب رد بآ هدمع تافلت و روشک رد بآ نارحب تیعضو هب هجوت اب یاه
گ ماقرا ییاسانش و تشک دروم ناهایگ عون رد یرگنزاب ،یرایبآ مک هب لمحتم یعارز ناهای
،یرایبآ
شور زا هدافتسا و یرایبآ تیریدم دوبهب هارمه هب یم یرورض یرایبآ رتدیدج یاه
و یوادا( دشاب
،ناراکمه 1398
.)ب
2 - 5 - بیس دیلوت و دشر رد نآ تیمها و بآ ینیمز
بیس هشیر متسیس هطساو هب ینیمز هب نآ فیعض و مکارت مک ،قمع مک اتبسن یا
ناونع کی
گ هتخانش یکشخ هب ساسح اتبسن هنو یم
هب اما دوش یم رظن
هسیاقم میقتسم دهاوش دسر هک یا
بیس یبآ طباور هب کدنا هجوت .درادن دوجو ،دننک دییأت ار هیرظن نیا دناوتب یم ینیمز
لیلاد زا دناوت
بیس یرهاظ تیساسح هدیا هک دش هدید یشهوژپ رد ،هنومن یارب ؛دشاب یکشخ هب ینیمز
شرتسگ
گرب هدغ و اه دودح بآ لیسناتپ رد اه 4
/ 0 - ات 5 / 0 - ( تسا هدش فقوتم لاکساپاگم Ierna and
Mauromicale, 2006 لیسناتپ نینچ رد سناسژروت شهاک هک دندرک دییأت نینچمه .)
یاه
یم یور نآ زا رتمک یکدنا ای یبآ )لماک سناسژروت( عابشا تلاح رد ار یزمسا لیسناتپ و دهد
544 / 0 - ات 70 / 0 - دندرک شرازگ لاکساپاگم Karam et al. 2014(
.) هشیر یبآ طباور هچرگا اه
یم ،تسا هدشن هعلاطم گرب لیسناتپ هب کیدزن هشیر یزمسا لیسناتپ هک درک ضرف ناوت
.تساه
نینچ سناتپ ی ل هشیر رد سناسژروت تفا و لااب یزمسا یاه یم اه
رد ار بولطمان هجیتن ود دناوت یپ
هتشاد هطقن هکنآ لوا .دشاب بیس یگدرمژپ
هک نآ فراعتم رادقم اب هسیاقم رد ینیمز 2
/ 4 pF=
MPa( 6 / 1 - بیس هک تسا ینعم نادب عوضوم نیا .تسا رتلااب ،هدوب ) هنوگ اب هسیاقم رد ینیمز
ییاه
نییاپ یگدرمژپ هطقن اب هب ار یرتشیب بآ ،رت
یم یقاب کاخ رد هدشن هدافتسا تروص هجیتن .دراذگ
دشر راشف رثکادح هک تسا نآ مود ی
هشیر هک بیس یاه یم ینیمز
لامعا کاخ هب ذوفن یارب دنناوت
دننک هب راشف اریز .تسا نییاپ اتبسن ، یم نییعت سناسژروت رثکادح هلیسو
زین نآ هک دوش لیسناتپ هب
هب .دراد یگتسب یزمسا هب هشیر دشر ،لیلد نیمه
قوتم یکدنا اتبسن یجراخ یورین هلیسو ف
یم ( ددرگ Kumari, 2012 .)
قیقد هعلاطم و بآ هنیهب صیصخت و هدافتسا ترورض لماوع شقن رت
بیس یفیک و یمک دیلوت رد راذگریثأت صخاش زا هدافتسا نایم نیا رد .دراد یدیلک تیمها ینیمز
اه
همانرب تهج رد تکرح ریسم ،دیدج یاهرایعم و عبانم رادیاپ و هنیهب تیریدم و یزیر
رتراومه ار بآ
یم بآ یاپدر صخاش .دزاس هب4
عبانم رادیاپ تیریدم ثحب رد دیدج و عماج صخاش کی ناونع
ناشن ،بآ بیس نوچ یناهایگ دیلوت رد یفرصم بآ راثآ و بآ فرصم رادقم هدنهد
هک ،تسا ینیمز
( ارتسکاوه طسوت Hoekstra, 2002
یفرعم ) ره بآ یاپ در .تسا هدش هب هدروآرف
بسن تروص ت
هبساحم )نت( هدروآرف نامه دیلوت نازیم هب )بعکمرتم( هعرزم حطس رد هدافتسا دروم بآ لک یم ناشن هک دوش هتفای .تسا فلتخم ناهایگ دیلوت رد یفرصم بآ رادقم هدنهد
شهوژپ کی یاه
اشن لیبدرا رد بیس دیلوت رد بآ یاپ در هک داد ن
هب هقطنم نیا رد ینیمز 377
نت رب بعکمرتم
هب نآ دیلوت و هدیسر ناراکمه و یدمحم( تسا هدش هتسباو میقتسم یرایبآ هب تدش
، 1396 یارب .)
یم بآ فرصم مجح نیا شهاک یرایبآ بآ شهاک ،یرایبآ رود میظنت دننام ییاهراکهار زا ناوت
بآ زا رثوم هدافتسا شیازفا ،لک رد و یفرصم )5
EUW هرهب اب هسیاقم رد (
رصم یرو بآ ف
(6
( درک هدافتسا )WUE 2009
Blum, .)
( ناراکمه و لدارپ Pradel et al. 2019
نیمأت هلدتعم قطانم رد هک دنداد ناشن ) 3
ات 5
یلیم بیس یبآ زاین نیمأت یارب زور ره رد بآ رتم کشخ همین قطانم رد .تسا یفاک ینیمز
بیس هنازور قرعت و ریخبت رثکادح ناتسودنه ینیمز
2 / 4 یلیم ( تسا هدش شرازگ رتم Kumar
et al. 2015 قرعت و ریخبت نازیم یرایبآ زا سپ زور رد ،لاپن روشک کشخ و مرگ قطانم رد اما .)
بیس ینیمز 12 یلیم یط رد و هدوب رتم 5
هب یرایبآ زا سپ زور هب و هتفای شهاک جیردت
3 یلیم رتم
( تسا هدیسر زور رد Dahal et al. 2019
مک .) ایگ رد یرایبآ بیس ه
توافت ناهایگ رگید اب ینیمز
مک لامعا اب هک اریز دراد یم شهاک هدغ درکلمع ،هایگ نیا رد یرایبآ
لوصحم یدنسپرازاب رب و دبای
یم یفنم ریثأت یم رارق ریثأت تحت ار لوصحم یداصتقا شزرا تیاهن رد هک دراذگ
( دهد Salimi
et al. 2017 بیس تیساسح .)
وا رد بآ دوبمک هب ینیمز یگدیسر هرود لوط و یشیور هرود لیا
هناوج هرود لوط رد بآ دوبمک هک یلاح رد تسا رتمک بیسآ هدغ ندش میجح و لیکشت و ینز
بیس هب یدج یم دراو ینیمز
( دنک Erdem et al. 2006 بآ تدمزارد یکشخ هرود لوط رد .)
هدغ زا گرب هب ندش میجح لاح رد یاه یم لقتنم اه
تیفرظ هک یماگنه .دوش سرتسد لباق بآ
هب کاخ 50 یم دصرد هدغ دشر ،دسر
یم فقوتم اه هب هدغ دشر و دوش
یب لیلد دنیآرف رد یمظن
یم بولطم نازیم هب هرابود تبوطر حطس هکنیا زا سپ یتح و هایگ ییایمیشویب یم شهاک ،دسر
دبای
( Baciu, 2013 .)
-2 6 - مک ریثأت بیس ماقرا رد بآ فرصم ییاراک رب یرایبآ ینیمز
مک هار ار بآ زا رثؤم هدافتسا شیازفا اب هارمه یرایبآ هنیهب راک
ت یارب یا طیارش رد ناهایگ دیلو
همین و کشخ هدرک یفرعم کشخ
( دنا Alva et al. 2012 شور .)
لامعا یارب ینوگانوگ یاه
4Water footprint
5Effective use of water
6Water UseEfficiency
28 هیبش
ینیمز بیس درکلمع رب میلقا رییغت رثا یزاس
28
مک مک و صقان ای یشخب یرایبآ .تسا هدش هبرجت و یفرعم ناهج رد یرایبآ یظنت یرایبآ
زا هدش م
شور نیا هلمج ( دنتسه اه
Yactayo et al. 2013 مک شور رد .)
هب هایگ ،هدش میظنت یرایبآ روط
یم یرایبآ بوانتم یم داجیا هایگ یکیژولویزیف راتخاس رد یتارییغت بوانت نیا رارکت .دوش
هک دنک
هرهب و ییآراک شیازفا ثعاب تیاهن رد یم هایگ رد بآ فرصم یرو
( ددرگ Salimi et al. 2017 .)
مک شنت ریثأت هرابرد یشیامزآ رد مقر رب یبآ
بیس یاه مقر هک دش صخشم ینیمز
سررید یاه
یم لمحت رتهب ار دشر هرود لیاوا یبآ شنت ،سردوز هب تبسن ،نیدت و یوادا( دننک
1396 یراموک .)
( Kumari, 2012 یبآ شنت هک درک شرازگ )
هدغ لیکشت هلحرم رد رد هدغ دادعت ،اه
،هتوب
هدغ هزادنا نیگنایم نآ صوصخم نزو و اه
یم شهاک ار اه گرب لیکشت یبآ شنت .دهد
دیدج یاه
هدغ ندش میجح و درکلمع شهاک هجیتن رد و هدرک فقوتم ار لماک هزادنا ات نآ شرتسگ و ار اه
یم ثعاب ،ناراکمه و یدابآدسا یسیئر( دوش 1396
یم یفلتخم یاهدربهار رگید یوس زا .) دناوت
بیس هایگ طسوت هب .دوش ذاختا یکشخ شنت طیارش اب یراگزاس یارب ینیمز
هدغ دادعت لاثم روط
یم رتمک هدغ هب هدرورپ داوم عیزوت رد لداعت یرارقرب بجوم دناوت هدغ هزادنا نیاربانب و هدش اه
اه
گرزب ( دوش رت Mani and Hannachi. 2015 ناسمه هدغ لیکشت فقوت بجوم یکشخ شنت .)
شت و یم )نولوتسا( کتسد لیک ارجا شنت لامعا زا سپ یرایبآ هک یماگنه و دوش
هدغ دشر ،دوش اه
هدغ هک هدش هتفرگرس زا هرابود یبلاگ یاه
هلوگنز و لکش درکلمع تیفرظ تیاهن رد و لیکشت یا
یم شهاک ار هایگ شورف لباق ،یدابآزوریف یمدق و یزیورپ( دهد
1394 بیس رد یکشخ شنت .) -
اب ینیمز عافترا ،هدغ دشر ،ییاوه مادنا سامویب ،گرب زتنسوتف نازیم ،هشیر کشخ نزو شهاک ثع
یم هدغ درکلمع و هتوب رد هدغ دادعت ،هتوب ( ددرگ
Onder et al. 2015 پیتونژ زا هدافتسا .)
یاه
هشیر نتشاد و یکشخ شنت هب لمحتم شهاک زا یریگولج و بآ فرصم شهاک یارب یوق یا
ا رثؤم هدغ درکلمع ( تس
Silva et al. 2019 هب ،لاح نیا اب .)
مقر شنکاو توافت لیلد فلتخم یاه
رد عونت و یرایبآ مک هب همانرب رد تسا مزلا ،WUE
مک تفایهر زا هدافتسا یزیر مقر ،یرایبآ
ییاه
مک هب ار شنکاو نیرتهب ،هک دنوش شنیزگ ظفح رانک رد و هتشاد یرایبآ
درکلمع ،لاابWUE
دیلوت مه یبسانم ( یدابآزوریف یمدق و یزیورپ .دننک
1394 یرایبآ رامیت لامعا رثا ) لماش یاه
نیمأت 50 ، 60 ، 70 ، 80 ، 90 و 100 بیس رارقتسا هلحرم زا دعب ار قرعت و ریخبت دصرد و ینیمز
هرطق یرایبآ بلاق رد رامیت ،داد ناشن ناشیا قیقحت جیاتن و دندرک یسررب یا
60 هزات نزو ،دصرد
ات ار هدغ 21
رامیت رد هک یلاح رد .داد شهاک دصرد 80
ینعم شهاک ،دصرد هزات نزو رد یراد
رامیت رد ،دشن هدهاشم هدغ 80
،دصرد 119 یلیم هفرص بآ فرصم رد رتم لوصحم و دش ییوج
هلارصن .دش ظفح زین هدغ کشخ هدام یوتحم و هدغ ( ،تقادص و هداز
1396 رد هک دنتشاد نایب )
بیس طیارش یخرب ینیمز
یم هدغ زاغآ نامز زا لبق کاخ تبوطر دوبمک هب تبسن دناوت نودب ،یدنب
ینعم شهاک ( یدیمح و یناحبس .دهد ناشن لمحت هدغ درکلمع رد راد
1393 دندرک نایب ) فرص ،
-
زا یرایبآ بآ رادقم شیازفا ،یرایبآ شور زا رظن 50
ات 100 ریخبت تشت زا یعمجت ریخبت دصرد
سلاک بیس لوصحم درکلمع ،A هدغ دصرد و بآ فرصم ییاراک ،ینیمز
دنسپرازاب و یکاروخ یاه
یم شیازفا ار ( ناراکمه و یتآ .دهد
Ati et al. 2012 بیس یور رب شیامزآ لاس ود یط رد )
-
ار درکلمع شیازفا هک تفای شیازفا بآ فرصم ییاراک ،یرایبآ نازیم شیازفا اب دنداد ناشن ینیمز کمه و یرقاب .تشاد لابند هب زین ( نارا
1395 شنت لامعا اب ) فلتخم یاه
بیس یور رب ینیمز
ایرد هب ،یرایبآ بآ مجح شهاک اب هک تف هدغ نزو تبسن نامه
یم شهاک زین اه ب ،دبای
ه هک یروط
یم تباث ًابیرقت بآ فرصم نامدنار ربارب( لماک یرایبآ رامیت ود نیب زا دش نایب یشهوژپ رد .دنام
100 هایگ قرعت و ریخبت دصرد مک و )
( یرایبآ 75 هایگ یارب )هایگ قرعت و ریخبت دصرد بیس
،ینیمز
یاهرامیت هب قلعتم بآ فرصم ییاراک نیرتلااب هک یلاحرد دوب اراد ار درکلمع نیرتشیب لماک یرایبآ مک ( دوب یرایبآ ZinEl-Abedin et al. 2019
.)
ابیرقت 85 بیس هشیر لوط زا دصرد هیلا رد ینیمز
30 یتناس یرتم رارق کاخ حطس یلااب
( تسا هتفرگ Sharma et al. 2014
شهوژپ ،دوجو نیا اب .) هب لمحت هک تسا هداد ناشن اه
بیس ماقرا زا یخرب رد یکشخ یم هدید ینیمز
( دوش Nouri et al. 2016 یکشخ هب لمحت .)
( دریگ رارق یسررب دروم هقطنم ره رد دیاب فلتخم ماقرا Qin et al. 2018
ید یوس زا .) دوبمک رگ
هفرص هب زاین بآ عبانم یرورض بآ فرصم ییآراک دوبهب روظنم هب ار یرایبآ بآ مجح رد ییوج
،ناراکمه و یردان( تسا هدرک 1395
.)
( ناراکمه و یمیلس Salimi et al. 2017
مک ناونع اب یشهوژپ رد ) و هدش میظنت یرایبآ
هرهب و درکلمع رب هشیر یعضوم یکشخ بیس رد بآ فرصم یرو
درکلمع نیب هک داد ناشن ،ینیمز
هرهب و میژر رد بآ فرصم یرو ینعم توافت یرایبآ یاه
مک لامعا اب و تشاد دوجو یراد ،یرایبآ
هرهب .تسا هدومن ادیپ شیازفا بآ فرصم یرو ( ناراکمه و ویاتکای
Yactayo et al. 2013 رثا )
مک بیس بآ فرصم ییاراک رب ار یرایبآ تفایرد و یسررب ینیمز
رامیت ود رد یفرصم بآ هک دن
مک هشیر یعضوم یکشخ و هدش میظنت یرایبآ 37
مک دصرد جیاتن هب هجوت اب .دوب لماک یرایبآ زا رت
شهوژپ مک یاهرامیت لامعا هچرگا هدش ماجنا یاه یم هایگ درکلمع شهاک ثعاب یرایبآ
اما .دوش
رط زا .تسا هدش بآ فرصم ییآراک شیازفا ثعاب دراوم مامت رد لیسناتپ اب بسانم مقر باختنا یف
مک تیریدم لامعا یگنوگچ و بسانم تیفیک و لااب درکلمع هرهب شیازفا یارب یرایبآ
رد بآ یرو
دوجوم بآ عبانم زا حیحص هدافتسا تهج
، ،ناراکمه و یقیقح( تسا یرورض یرما 1394
.)
2 - 6 - 1 - یگژیو مک هب لمحتم ماقرا یاه یبآ
شور زا یکی رد نکمم یاه
مقر ای مقر یفرعم ،دوجوم یبآ عبانم زا هنیهب هدافتسا تسا ییاه
طیارش رد لوبق لباق یدرکلمع تیلباق و هتشاد یرتمک تیساسح یرایبآ شهاک هب تبسن هک
30 هیبش
ینیمز بیس درکلمع رب میلقا رییغت رثا یزاس
30
مک ( دنشاب هتشاد یرایبآ Alva et al. 2012
رد .) نولک لمحت تیلباق یسررب دیدج یاه
بیس مک هب ینیمز ناشن جیاتن ،یرایبآ
ًامومع هک داد نولک رد
نازیم و هشیر حطس یسررب دروم یاه
هشیر هک ایرگآ مقر اب هسیاقم رد کاخ رد نآ یگدرتسگ یحطس یاه
مجح مک و رت رایسب دراد رت
قیمع هدرتسگ و رت نسح( تسا رت
،ناراکمه و هانپ 1395
هب .) یم رظن هشیر مجح توافت نیا هک دسر
نولک نیا تیلباق نآ یگدرتسگ و ار اه
هرهب رد رب نییاپ کاخ بآ لیسناتپ زا رتشیب یراد رت
،
ناکما یم ریذپ دزاس ،یدابآزوریف یمدق و یزیورپ(
1394 تافص اب و لوصحمرپ دیدج ماقرا باختنا .)
هک یماقرا باختنا .تسا ام روشک هلمج زا اهروشک رثکا یارب یرورض و مهم رما کی بسانم یفیک مز ،لااب درکلمع یاراد ،بسانم و ینلاوط هدغ باوخ هرود و ینامرابنا و سررید طسوتم یگدیسر نا
شنت هب لمحتم و فلتخم فراصم یارب بوخ تیفیک تسه هدنزریغ و هدنز یاه
تملاس رظن زا ،دن
هب شقن زین ،نیدت و یوادا( دومن دهاوخ افیا هعماج و مدرم یگدنز رد ییازس
1396 .) دیدج ماقرا
یم یداصتقا شزرا تسیاب .دنروآ مهارف نییاپ دیلوت هنیزه و لااب شورف لباق هدغ درکلمع قیرط زا ار
یم نینچمه یرامیب و تافآ هب مواقم تسیاب
رد و ییایمیش داوم فرصم شهاک ثعاب ات دنشاب اه
تراسخ شهاک هجیتن ،ناراکمه و هدنهانپ( دندرگ یطیحم یاه
1394 ( ناراکمه و یلیجآ .) Agili
et al. 2013 هجیتن )
مقر هک دنتفرگ لوط ،گرب حطس زا یبآ شنت فلتخم حوطس رد هک ییاه
شنت طیارش لمحت ییاناوت ،دندوب رادروخرب رتشیب کشخ هدام دیلوت و رتلااب هشیر لوط و هقاس مک شنت هب لمحتم ماقرا زا هدافتسا .دنتشاد ار دیدش یبآ هشیر متسیس نتشاد و یبآ
یارب یوق یا
ریگولج و بآ فرصم شهاک ( تسا رثؤم هدغ درکلمع شهاک زا ی
Cabello et al., 2012 .)
هنیمآ یاهدیسا یخرب ریداقم ندش دایز ماقرا رد یکشخ زورب رثا رد زین نیلورپ هلمج زا دازآ ی
یم شیازفا ،مواقم ،حلاف و یددم( دبای
1397 ( ساهنیم و راموک .) Kumar and Minhas,
نولک رد )2013 یگتسبمه ،ینیمز بیس یاه
ینعم و تبثم هدنز دصرد و نیلورپ عمجت نیب یراد
ندنام ب گرب ه هدروآ تسد ا
هدش هدهاشم زین ایبول هایگ رد ،یبآ شنت رد نیلورپ شیازفا نازیم .دن
،ناراکمه و ایندرجورب( تسا 1395
.) شنکاو رگید زا زین ناهایگ رد بآ یبسن یوتحم شیازفا یاه
شهوژپ .تسا هایگ یتمواقم داد ناشن اه
هتسکش و بیرخت ثعاب ًامومع یکشخ شنت هک تسا ه
ک ندش ل تسلاپور میزنآ تیلاعف و هدش لیفورلک نازیم شهاک و اه یط رد نیولک هخرچ رد ار اه
یم شهاک زتنسوتف دنیآرف ( دهد
Sanchez et al. 1998 قیرط زا یکشخ ،ناهایگ رتشیب رد .)
یم رثا هایگ رب یزمسا لیسناتپ تارییغت میظنت .دراذگ
یرادهگن هب رجنم هک تسا یراکوزاس یزمسا
لولس بآ یم شنت زورب رثا رد اه
لوکلوم عمجت زا یشان دنیآرف نیا .دوش نوی و اه
یزمسا لاعف یاه
هلمج زا لگ ،نیلورپ ،لولحم یاهدنق نیسی
یاهدیسا و نیئاتب ( تسا یلآ
Ranney et al. 1991 .)
2 - 7 - میلقا رییغت داجیا لماوع
أیه شرازگ قبط نیب ت
( میلقا رییغت یللملا )IPCC
لاس رد7
2001 زا یناهج یامد نیگنایم ،
هناخلگ یاهزاگ شیازفا و تسا شیازفا لاح رد ،نونکات یتعنص بلاقنا نامز رد یا
مهم رفسمتا نیرت
رظن زا .تسا یناهج شیامرگ تلع میلقا تیفیک رد تارییغت زا هتسد نآ هب میلقا رییغت ،IPCC
یم هتفگ هک دوش ،ینلاوط تدم کی یارب و هدوب هارمه هدیدپ کی تدش ای و نیگنایم رد رییغت اب
( دننک ادیپ همادا رتشیب ای و ههد کی ًلاثم Shrestha et al. 2014
هب هچ فیرعت نیا .) تلع
یبط تارییغت هب هچ و دشاب یع
تیلاعف ببس رب نامز یط رد میلقا یاهرییغت یمامت هب یناسنا یاه
یم اما .ددرگ ( للم نامزاس میلقا نویسناونک فیرعت
UNFCCC
8) فیرعت زا توافتم ،هژاو نیا زا
یم هتفگ میلقا رد یتارییغت هب ،میلقا رییغت هک تروص نیا هب ،تسا قوف هب هک دوش
و میقتسم روط
تیلاعف زا هتسد نآ هب میقتسمریغ ای یم بوسنم ناسنا یاه
رییغت ار ناهج رفسمتا بیکرت هک دشاب
( دهد Tingem and Rivington, 2009 تیلاعف لصاح تارییغت هب تبسن تارییغت نیا .)
یاه
هرود یط رد نآ یعیبط تارییغت هب ار میلقا یور یناسنا یم ناشن صخشم ینامز یاه
رییغت .دهد
تسا هقطنم کی یاوه و بآ رد هدرتسگ و یلک ناسون میلقا
، ندش مرگ دنور رضاح لاح رد هک
هرک یامد ب ار نیمز ی
یم دادملق ،میلقا رییغت زا یشخ رد رییغت و اهایرد بآ حطس ندمآ لااب .دننک
هناتسآ ( دنتسه میلقا رییغت یاهدمایپ زا ییاوه و بآ یاه Hatfield et al. 2011
.)
یم هدیدپ نیا زورب رد رثؤم لماوع زا هناخلگ یاهزاگ راشتنا هب ناوت
لسورئا راشتنا ،یا تارذ( اه
ییغت ،)اوه رد قلعم نیمز ساکعنا بیرض رد ر
یگدولآ و .درک هراشا یترارح یاه مهم
یاهزاگ نیرت
هناخلگ ید هدیدپ نیا روهظ رد رثؤم یا ( نبرکدیسکا
CO2
( نژورتین دیسکا ،)
2O ( ناتم ،)N CH4
،)
( نزا O3
نبرکورولفورلک و ) CFC( اه
( دنتسه ) 2007
IPCC, رد یساسا شقن یاهزاگ نیا )
،دنراد یدیشروخ شبات بذج یم رارق ریثأت تحت ار یمیلقا متسیس
رد اهزاگ نیا روضح .دنهد
هناخلگ تارثا دیدشت ثعاب رفسمتا هرک یامد نتفر لااب و یا
هب ای نیمز ی شیامرگ هدیدپ رگید ترابع
یناهج یم9
( دوش 2013 Haverkort et al.
یاهزاگ ) CO2
، CH4
O و N2
هب بیترت 60
% ، 15
%
و 5
% ناخلگ یاهزاگ راشتنا رد ه
دنراد شقن یا
؛ دیسکا راشتنا هکنیا اب درک ناشن رطاخ دیاب اما
رتین و هب نیمز شیامرگ لیسناتپ رد نژورتین دیسکا دحاو ره مهس اما ،تساهزاگ رگید زا رتمک نژ
د یاهزاگ زا رتشیب بتارم هب ،تسا رگی
یروط یاهزاگ زا دحاو ره مهس هک CO2
، CH4
O و N2
رد
رت هب نیمز شیامرگ لیسناتپ اب ربارب بیت
1 ، 5 / 24 و 320 ( تسا IPCC, 2013b ب دهاوش .)
ه تسد
هب هدمآ حوضو
، هرود ی یم دییأت ار ندش یتعنص زا دعب یامرگ هب ،دنک
یروط شقن هرود نیا هک
7Intergovermental Panel on Climate Change
8United Nations Framwork Convention on Climate Change
9Global warming (GW)
32 هیبش
ینیمز بیس درکلمع رب میلقا رییغت رثا یزاس
32
Title and Author:
Simulation of the effect of climate change on growth, yield and water use efficiency of potato in Ardabil region
Atousa Shafaroodi
Supervisor: Abdolghayoum Gholipouri, Mohsen Zavareh Graduation date:
Number of pages: 197 pp Abstract
Research Aim: In this study, the efficiency of DSSAT model in simulating tuber yield and water use efficiency under future climate change were investigated in different low irrigation treatments and cultivar as an adaptation strategy.
Research method: For this purpose, the precipitation data, minimum and maximum temperatures were produced using the the HadCM3 general circulation model. The A1B scenario was applied to future periods of 2011- 2040, 2041-2070, 2071-2100 and the basic period 1988-2016. DSSAT model was used to simulate potato growth and yield. Prior to use, field data collected from Ardebil, Iran that were calibrated and validated. Then the values of tuber yield and water use efficiency were simulated in future periods. Three irrigation treatments were used such as full irrigation (FI), 15% less than control (LI1) and 30% less than control treatment (LI2), with five potato cultivars Agria, Caeser, Savalan, clones 397081-1, and 397082- 10 with 3 replications.
Findings: According to the results, under the A1B scenario at the irrigation levels of FI and LI1, simulated values of tuber yield and water use efficiency showed the highest values for 2040 and 2070 compared to the basal period.
It was also simulated by selecting Savalan cultivars, 397081-1, and 397082- 10 the highest increase for tuber yield and water use efficiency values for 2040 and 2070 periods. In following, The Less reduction in percentage of yield allowed the low irrigation (LI1) to replace the full irrigation (FI) treatment in future periods compared to the baseline period.
Conclusion: Because of the importance of conserving and saving water resources in future climate change periods, irrigation of 15% less than full irrigation is recommended for irrigation of potato fields. The results of the simulation of water use efficiency can also emphasize the use of irrigation treatment 15% less than the control.
Keywords: Emission scenarios, LARS-WG model, SUBSTOR-Potato model, Model validation
University of Mohaghegh Ardabili Faculty of Agriculture and Natural Resources Department of Agriculture and Plant Breeding
Simulation of the effect of climate change on growth, yield and water use efficiency of potato in Ardabil region
Dissertation submitted to the Graduate Studies Office in partial fulfillment of the requirement for the degree of Doctor in Agriculture-
Ecology of Crops
By:
Atousa Shafaroodi
Supervisor:
Dr. Abdolghayoum Gholipouri Dr. Mohsan Zavareh
Advisor:
Dr. Davod Hassanppanah Dr. Bromand Salahi
February 2020
