Кесте 8 Мектепалды балаларының жобалау әрекетін жүзеге асырудың кезеңдері
3.5. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЖӘНЕ МҰҒАЛІМНІҢ ПОРТФОЛИОСЫ
- балалардың көркемдік білім мазмұнын иегеруінің сапасы олардың өнер туындыларын бағалау, пайымдау дәрежесінен өз ортасын әсем безендіре білу, қажетті бұйымдарды талғампаздықпен таңдап алу т.б. сияқты факторлармен сипатталды;
- көркемдік білім мазмұны туралы түсінігінің мәнін анықтай отырып, көркем өнер туындыларын эстетикалық бағалау мәнінде қабылдау мен шығармашылық ой-өрісті қалыптастыратын көркемдік іс-әрекеттердің тікелей бірлігі нәтижесінде ғана сапалы нәтиже беретінін айқындадық;
- педагогикада жас ұрпаққа өнер арқылы көркемдік тәрбие беру саласында жинақталған тәжірибе мол әрі ол бүгінгі таңда бұл мәселенің мазмұндық жүйесін қайта қарауда зор үлес қоса алады. Көркемдік білім беру мазмұны әр кезендегі қоғамдық, әлеуметтік талаптар мен мұқтаждықтарға сәйкес айқындалып толықтырылады. Ойымызды қорытындылай келе, көркемдік тәрбиеге негізделеген ағартушы-педагогтардың құнды ой-пікірлерін басшылыққа ала отырып, еліміздің егемендігі баянды етіліп жатқан бұл күндері жас бүлдіршіндердің бойында имандылық-эстетикалық, ізгілікпен қайырымдылық қасиеттерді қалыптастырып, өмір шындығының әсемдігін тани отырып, оны Отан игілігіне айналдыра білетін азамат тәрбиелеуде көркемдік білім беру мазмұнын жаңартуда сәндік-қолданбалы өнердің бар мүмкіндігін балабақшадан бастап сындарлы тәлім-тәрбие құралы ретінде пайдаланудың ерекшеліктерін айқындау бүгінгі күн тәртібіндегі маңызды міндеттердің бірі деп тұжырым жасаймыз.
Мектептерде портфолионы қолдану идеясы АҚШ-да өткен ғасырдың 80-жылдарында пайда болды. АҚШ-ның көптеген мектептерінде эксперимент түрінде оқу жылы соңында оқушының портфолиосын қорғауы бойынша емтихан да өткізіледі. Қорғау кезінде оқушы портфелін презентация жасай отырып, өз жұмысының нәтижелері туралы айтады, сұрақтарға жауап береді.
Мұғалімнің кәсіптік портфолиосын жасақтаудың өлшемдері, формалары мен модельдері бар. Портфолио мазмұны қамтиды:
1. Оқушылар жетістігінің динамикасы.
2. Оқушының сабақтан тыс қызметінің нәтижелері.
3. Сынып жетекшілік қызметінің көрсеткіштері.
4. Оқытудың жаңа технологияларын қолдануы.
5. Түрлі сайыстарға қатысуы.
6. Іс-тәжірибесінің таратылуы.
7. Курстарда білім жетілдіруі және өз бетімен үйренуі.
8. Зерттеу және жобалау жұмыстары.
Мұның алғашқы екеуі – оқушы портфолиосы. Қалған алтауы мұғалім портфолиосының құраушылары. Сынып жетекшілік қызметінің көрсеткіштері бөлімінің негізіне сынып жетекшісі туралы ереже алынады.
Сынып жетекшісі портфолиосы дегеніміз – бұл оқушы портфолиосымен жұмыс істеу жүйесі, оқушылардың өзін-өзі басқару органдарымен, ата- аналармен, пән мұғалімдерімен, жалпы социуммен жүргізген жұмыстар жүйесі. Бұл түрлі деңгейдегі сынып жетекшілер сайысына іріктеу, қатысудың негізгі көрсеткіші болып табылады.
Оқытудың жаңа технологияларын қолдану картасын жасай отырып, мұғалім технологиямен жұмыс жасау механизмдерін, жұмыс нәтижесін көрсетуі қажет.
Түрлі сайыстарға қатысуын дәлелдейтін құжаттар да портфолионың мазмұнын толықтыра түседі.
Іс-тәжірибесінің таратылуы деген бөлімде мектеп, аудан, облыс, республика көлеміндегі форум, семинар, конференцияларға қатысып жасаған баяндамалары, БАҚ-да жарияланған еңбектері жинақталады. Білім жетілдіру курсында болғандығын дәлелдейтін құжаттар, өз бетімен оқып-үйренген жаңалықтары қамтылса артық болмайды. Зерттеу және жобалау жұмыстары бөліміне проблемалық тақырыбы бойынша ізденістерін, элективтік, селективтік курстар бағдарламаларын, авторлық бағдарламаға сәйкес оқытуға арналған әдістемелік нұсқаулықтар, курстың оқу материалдары, диссертациялық еңбек, жобалау жұмыстары енгізіледі.
Портфолио жасақтау мұғалімнің өз жұмысына талдау жасауына, өзін- өзі жетілдіруіне, өзін-өзі көрсетуіне көмектеседі. Оның ішінде оқушылардың үлгерім көрсеткішінің мониторингі, жазба жұмыстарының салыстырмалы анализі, тестілер, пән бойынша оқыту диаграммасы міндетті түрде болуы керек. Портфолио мазмұнына қарап оның қандай мұғалім екенін – шығармашылықпен жұмыс жасайтын педагог пе, әлде жай ғана бала
оқытушы ма, бірден анықтауға болады. Мұғалімнің кәсіптік портфолиосы – оны табысқа жетелейтін жол.
Оқушы портфолиосы – оқушының оқу қызметі мен оқу жетістіктерін бағалаудың балама әдісі. Мұның оқушының білімі мен білігіндегі проблемаларды анықтаумен ғана шектелетін дәстүрлі бес балдық және тестілік бағалау жүйесінен артықшылығы сол, портфолио оқушының үйірме, олимпиада, жарыс, сайыс, сабақтағы жетістіктері мен табыстарын анық көрсетіп береді. Ол үшін оқушы жетістіктері көзге көрініп тұратындай дәрежеде құжатталуы қажет. Оқушы портфолиосын өз қалауымен ішіне не салтынын өзі шешіп, өзі жасақтауы керек. Бұл жұмыста соңғы нәтиже ғана басты рөл атқармайды, сонымен қатар оқушының өз жетістігі туралы ойланудың да маңызы зор. Мұғалім көмектеседі, кеңес береді, қолдайды, жинақталған материалдарға комментарий жазады. Портфолионың негізгі мақсаты – оқушының білім алу процесіндегі маңызды нәтижелері мен жетістіктерінің картинасын көз алдыңа әкеліп, оның жұмыс динамикасын бақылап отыру. Портфолио педагог-практиктерге төмендегідей маңызды міндеттерді шешуге көмектеседі:
- оқушылардың оқу мотивациясын қолдауға;
- белсенділігі мен шығармашылығын, өз бетімен жұмысын көтермелеуге;
- білім алу және алған білімдерін практикада қолдану біліктерун қалыптастыруға;
- өзін-өзі бағалау дағдыларын жетілдіруге;
- мектептің жоғары сатысының бағдарлы сыныптарына іріктеуге.
Бағалаудың басқа түрлерімен салыстырғандағы портфолионың тағы бір артықшылығы портфолио оқушының жеке прогресін басқа оқушылар жетістіктерінен тыс бағалауға мүмкіндік береді. Бағдарлы оқытуға көшу кезеңінде портфолио негізгі мектепті аяқтаудың қорытынды аттестациясымен қатар оқушы рейтінгісін анықтаудың негізгі құралының бірі болып табылады.
Оқушы портфолиосы қалай жасақталып, қалай бағаланады? Оқушы портфолиосы екі бөлімнен тұрады, оқу қызметін көрсететін және сабақтан тыс жетістіктерін көрсетеді. Мазмұнына қарай оқушы портфолиосының мынандай модельдерін ұсынуға болады:
1. Оқушының оқу жетістіктерінің динамикасы портфолиосы Оның ішінде мынандай дүниелердің болғаны дұрыс:
- оқушының пән бойынша жұмыс дәптерлері (сыныптағы, үйдегі жазба жұмыстары);
- оқу бағдарламасынан тыс орындаған күрделі жұмыстары;
- жобалау жұмыстары;
- тарихи мазмұндағы рефераттар;
- оқушы қолымен жасалған көрнекі құралдар, модельдер, муляждар, гербарий, карталар, қабырғаға ілінетін материалдар, суреттер, қолөнер бұйымдары;
- оқушының кітап, журнал, газеттерден оқыған мақалаларының көшірмелері;
- пәндік күнделігі;
- оқушының өзі құрастырған есептері, жұмбақтары, сөзжұмбақтары, басылымға жарияланған мақалалары;
- интернет сайтарынан алынған мәтіндер мен файлар көшірмесі, пән бойынша оқыған энциклопедиялары мен компьютерлік бағдарламалары, оқушының сабақта, семинар, конференцияларда, дебаттарда, танымдық ойындарда сөйлеген сөздері жазылған бейне-аудио таспалар.
2. Құжаттар портфолиосы – жеке білім алу жетістіктерінің сертификаттандырылған портфелі. Оның ішінде оқушының мектептегі және мектептен тыс белсенділігі мен жетістіктерін дәлелдейтін грамота, диплом, сертификаттар сақталады.
3. Сабақтан тыс жұмыстар портфолиосы – оқушының түрлі шығармашылық, жобалау жұмыстары, ғылыми конференцияларға қатысуы, факультативтік курстардан өтуі, спорттық секциялар мен көркемөнер үйірмелеріне қатысу туралы мәлімет береді.
4. Пікірлер портфолиосының ішінде мұғалімдер, сынып жетекшісі, психолог, ата-ана, сыныптастары жазған педагогикалық-психологиялық мінездеме, сонымен қатар оқушының өз қызметі мен нәтижелері туралы жазған талдауы болуы керек. Ол мәтін, қорытынды, рецензия, пікір, резюме, қолдау хат түрінде болуы мүмкін.
5. Үлгі портфолиосында педагогтер мен ата-аналардың талқылауын өтіп іріктелген ең жақсы жұмыстар жинақталады. Ол жұмыстарды былайша іріктеуге болады. Оқушы өзінің оқу прогресіндегі күш жігері неғұрлым көбірек жұмсалған жұмыстарының жиегіне «Менің ең сәтті жұмысым»,
«Менің сүйікті мақалам», «Менің сүйікті есебім» деген жазулар жазады. Үлгі портфолиосына өз бетімен іріктелген жұмыстарының оң жақ жоғарғы бұрышына «О» деген белгі соғады. Осындай процедураны мұғалім де жүргізіп, оқушының жұмыстық портфолиосынан неғұрлым қызықты, бағалауға тұратын ерекше жұмыстарды іріктеп, өз таңдауын «М» деген белгімен білдіреді.
Жоғарыда ұсынылған модельдердің негізінде портфолионың барлық түрі жинақталып, бір ғана кешенді портфолио немесе жай бір моделін де жасақтауға болады.
Мұғалім мен оқушы портфолиосы бір-бірімен тығыз байланысты, өйткені оқушы портфолиосын жасауға міндетті түрде пән мұғалімі қатысады (ол сынып жетекшісінің жұмысы деп ойламау керек). Ал мұғалім портфолиосының ішінде оның пәніне бейім оқушылар жетістіктерінің көрсеткіші болуы қажет.
Қорыта айтқанда, мұғалім мен оқушы портфолиосын жасақтау – бүгінгі күннің талабы, мұғалім мен оқушының өз жұмыстарының жетістіктері мен кемшіліктерін қадағалап, бақылап отыру құралы.
Оқушы портфолиосы – оқушының өзінің танымдық шығармашылық еңбегінің өзін-өзі бағалау, өзінің әрекетінің рефлексиясының құралы. Бұл құжаттар кешені қамтиды:
Оқушыға «портфельге» материал таңдау бойынша тапсырма беру (бұнда портфолио қандай материал керектігі нақты емес, таңдау көрсеткіштері анықталады).
Оқушының жұмысымен тиянақты танысуды, портфельге салынған жұмыстарды бағалаудың көрсеткіштері мен өлшемдерін ұйғаратын ата- аналарға (оқушылар) арналған сауалнамалар.
«Портфельді» дұрыс бағалау ұсынылған сараптамалық топ үшін сауалнама.
Бұндай «портфельді» дәстүрлі папкалар түрінде немесе электронды түрде жасауға болады.
Оқушы мұғалімнің кеңесі немесе өз қалауы бойынша сабақта, үйде, сыныптан тыс жұмыстарда өз қолымен жасаған туындыларын белгілі бір тәртіп бойынша «портфельге» орналастырады. Жұмыстарды бір пән бойынша бір тоқсан, бір жыл немесе бүкіл оқу бойы жинақтауға болады.
«Портфель» немесе ондағы туындыларды оқушы не себептен таңдағанын түсіндіреді. Мұғалім «портфельдің» құрылымын, тапсырмалар, сұрақтар бере отырып, оқушыларға кейбір оқушыларға немесе бүкіл топқа осындай
«портфель» жасауды ұсынады. Бұл жұмыстағы ең бастысы – оқушының өзін- өзі бағалауы, яғни, пайымдауы, дәлелдеуі, негіздеуі. Белгілі бір уақыт кезеңінде оқушы «портфолиосын» өз қалауы бойынша немесе бағдарламаның бір бөлімі, жоба аяқталған уақытта презентациялайды. Сол сияқты оқушы өз қалауы бойынша шағын топта немесе бірден бүкіл топтың алдында өз жұмысын «қорғайды». Электрондық портфолио болған жағдайда өз парағына басқаларды шақырып, соңынан паролін өзгертуіне болады.
Ұсынылған материалдарды сабақ үстінде немесе басқа бір белгіленген уақытта да талқылауға болады. Сол кезде оқушы өзінің таңдаған білім аумағындағы туындыларының ата-аналар, мұғалімдер, сараптамашылардың бағаларымен сай келетінін дәлелдеуі қажет. Сонымен қатар, ары қарай қай бағытта, жұмыс істеу қажеттігін анықтайды.
«Портфолио» мазмұнын бағалауда төмендегі талаптарды басшылыққа алуға болады:
Нәтижелерді (аралық, қорытынды) өзін-өзі бағалау кезінде оқыту бағдарламасына сәйкес келуі, таным процесінде өз бетінше шешім қабылдай алуы, сол шешімнің салдарын болжай алуы, пікірталастарда, өз ұстанымын дәлелдей алуына көңіл бөлінеді.
Өзіндік мониторингтің жүйелілігі мен жиілілігі.
«Портфолио» материалының құрылымы, жазбаша түсініктемелердің логикалық тұрғыда дәлелденуі.
«Портфолионың» ұқыпты, эстетикалық талапқа сай рәсімделуі.
«Портфолиода» ұсынылған материалдың біртұтастығы, тақырыптық аяқталуы.
«Портфолионы» презентациялау кезіндегі көрнектілігі және негізділігі.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:
Портфолио деген не?
Шетелдік тәжірибеде қандай портфолио түрлері кездеседі?
Мазмұнына қарай оқушы портфолиосының қандай модельдері бар?
Портфолио қандай міндеттерді шешуге көмектеседі?
Оқушының оқу жетістіктерінің динамикасы портфолиосының мазмұны нені қамтиды?
Жеке білім алу жетістіктерінің сертификаттандырылған портфелі қалай аталады?
Оқушының түрлі шығармашылық, жобалау жұмыстары, ғылыми конференцияларға қатысуы, факультативтік курстардан өтуі, спорттық секциялар мен көркемөнер үйірмелеріне қатысу туралы мәліметтерді қай портфолио түрі қамтиды?
Пікірлер портфолиосының ішінде не болады?
Педагогтер мен ата-аналардың талқылауын өтіп іріктелген ең жақсы жұмыстар жинақталған портфолио қалай аталады?
Портфолио мазмұнын бағалауға қандай талаптар қойылады?
Портфолионың қандай түрлері бар?
Бақылау сұрақтары мен тапсырмалар
1. Технология пәні мұғалімінің жеке жұмыс жоспарын жасаңыз.
2. Технология пәні мұғалімі – сынып жетекшісінің жұмыс жоспарын құрыңыз.
3. Технология пәнінен сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру барысына сипаттама жасаңыз.
4. Технология пәнінде сәндік - қолданбалы өнерді пайдалану ерекшеліктерін атап айтыңыз.
5. Оқушылардың және мұғалімнің портфолиосын дайындаңыз.
ГЛОССАРИЙ
Ақпараттық құзыреттілік – қазіргі ақпараттық технологиялармен қарулану, олардың күштілігі мен нашарлығын, пайдалану аясын түсіну, алынған ақпаратқа сыни көзбен қарай білу.
Арнайы құзыреттілік - өзінің кәсіби қызметімен жоғары деңгейде айналысатын және өзінің кәсіби дамуын одан әрі жобалай білетін қабілет.
Әдіс – бұл жол, шындыққа жақындау тәсілі. Оқыту мен тәрбиелеу әдістері білім беру мақсатына жету бойынша әрекеттің реттелген тәсілі болады.
Әдістемелік кеңес – педагогикалық әрекетке шығармашылық тұрғыдан келуге ықпал ететін мектеп ішілік басқарудың педагогикалық коллегиалдық органы.
Әдістемелік кеңес-аукцион - белгілі бір мәселені шешу үшін неғұрлым тиімді идеяларды «сататын» жұмыс формасы.
Әдістемелік кеңес-конференция - нәтижесінде педагогикалық ұжымның мүшелері өзара шығармашылық тәжірибе алмасатын мектеп педагогтерінің белсенді қатысуымен белгілі бір тақырыпты талқылау.
Әдістемелік кеңес-презентация - жаңа бағдарламалар, оқулықтар, оқу кабинеттері, әдістемелік әдебиеттерді ресми түрде таныстыру үшін қолданылатын жұмыс түрі.
Әдістемелік кеңес-сайыс – педагогикалық ұжымдағы шеберлік сайыстарының қорытындысы шығарылатын жарыс түрі.
Әдістемелік кеңес-фестиваль - түрліше көркемделіп, рәсімделген оқытудың формасы, әдістері, тәсілдері, құралдарын көрсететін кең көлемді қоғамдық шара.
Әдістемелік кеңес-іскерлік ойын – адамдардың өзара қарым- қатынастарының күрделі мәселелерін талдауға және шешуге үйрететін, әрбір қатысушыға жеке рөл бөлініп оқытатын форма.
Әдістемелік құзыреттілік – оқытудың әртүрлі әдістерімен қарулану, дидактикалық әдістер мен тәсілдерді білу және оларды оқыту процесінде білімдер мен іскерліктерді меңгерту үшін қолдана білу іскерлігі.
Әлеуметтік құзыреттілік – кәсіби қызметпен бірге (ұжыммен, топпен) айналысатын, кәсіпті басқаруға қабылданған кәсіби қарым-қатынас тәсілдерін қолдана білетін және ынтымақтастықта болатын қабілет.
Басқарушылық құзыреттілік - өз қызметі мен оқушы қызметін басқару тәсілдерімен, әдістерімен қарулану.
Білімдік құзыреттілік - білім беру әрекетінде кәсіби білімді, білік пен дағдыны, мақсат қоюшылықты игеруге деген қызығушылық, білім беру әрекетінде субъектілік пен креативтіліктің дамуына ынталылық, педагогикалық және әлеуметтік психологияның негіздерін қолдана білу қабілеті.
Білімділік құзыреттілік - өзінің кәсібилілігін үздіксіз жетілдіру қабілеті, жеке және қоғамдық өмірде дамып отыру.
Дара құзыреттілік - өзінің қабілетін жүзеге асыру және кәсібі аясында өз даралығын дамытуға қабілеттілік, кәсіби тұрғыда өсуге деген даралығы, өзінің даралығын сақтауға деген қабілеті.
Зерттеушілік құзыреттілік – оқыту мен тәрбиелеудің заңдылықтары, құрылымы және мазмұны туралы жаңа білімдерді жасау үшін педагогикалық құбылыстарды, фактілерді оқып үйренудің ғылыми әдістерімен қарулану.
Кәсіби құзыреттілік - педагогикалық қызметті жүзеге асыру үшін қажетті білімдерді, іскерліктерді және тәжірибені меңгеру.
Коммуникативтік құзыреттілік – қоршаған ортамен өзара әсерлесу әдістерімен, тәсілдерімен қарулану, әртүрлі жағдаяттардағы қарым- қатынасты бағалай білу.
Құзыреттілік – дербес және жауаптылықпен әрекет етуге, белгілі бір жұмысты орындауға қабілеттілік пен икемділікті игеруге жол ашатын психологиялық ахуал, психикалық сапалардың жиынтығы.
Құзыреттілік – қызметтік жұмысты кәсіби орындау үшін қажетті білімдерді, тәжірибелерді және іскерліктерді меңгеру.
Құзыреттілік -1) тиістілік, қабілеттілік немесе белгілі бір саланы білушілік; 2) белгілі бір зат, құбылыс жөнінде пайымдау, салмақты да беделді пікір айтуға мүмкіндік беретін білімді игеру.
Оқушы портфолиосы – оқушының оқу қызметі мен оқу жетістіктерін бағалаудың балама әдісі.
Оқушы портфолиосы – оқушының өзінің танымдық шығармашылық еңбегінің өзін-өзі бағалау, өзінің әрекетінің рефлексиясының құралы.
Портфолио – мұғалімнің белгілі бір кезеңдегі еңбегімен жасалған портреті.
Сынып жетекшісі портфолиосы – бұл оқушы портфолиосымен жұмыс істеу жүйесі, оқушылардың өзін-өзі басқару органдарымен, ата-аналармен, пән мұғалімдерімен, жалпы социуммен жүргізген жұмыстар жүйесі.
Тәрбие жұмысы - мұғалімдердің кәсіби қызметін жүзеге асыру барысында балаға ықпал жасайтын педагогикалық әрекет.
Тәрбиелілік құзыреттілік - өзінің тәрбиелілігін ұлттық құндылықтар арқылы қалыптастыру, оны ұлттық тәрбие беруде кеңінен қолдану.
Ұжымдық шығармашылық форма - қатысушы жақтардың өзара бірлесіп іздену жұмыстарын жүргізуі.
Форма - мазмұнның ішкі ұйымдастырылуы, технологиялық процестің циклдарының конструкциясы.
Шығармашылық топ – оқу-тәрбиелік, тәжірибелік-ізденістік, эксперименттік, ғылыми-әдістемелік және жобалау-зерттеушілік әрекет бойынша жоғары біліктілікке ие бір немесе бірнеше білім беру аумағына қатысты оқу пәндерінің оқытушыларын біріктіртін білім беру мекемесінің әдістемелік қызметтің құрылымдық бөлімшесі.
Экологиялық құзыреттілік - өзінің экологиялық мәдениетін қалыптастыру, оны пайдалана білу.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Уалиханов Ш. Таңдамалы шығармалары.–Алматы: Жазушы, 1985. – 560 б.
Алтынсарин. Ы. Шығармалары. – Алматы. Жазушы. 1990. – 201 б.
Стахурский А.Е., Тарасов Б.В. Техническое моделирование в начальных классах. Москва, Просвещение - 1974 г.
Майорова И.Г.,Романина В.И., Тарнопольский Д.М., Гусакова А.М. Трудовое обучение в начальных классах. Москва. Просвещение, 1978 г.
Джун Джексон Поделки из бумаги Москва. Просвещение, 1979 г.
Илс Грей Мягкие игрушки, куклы и марионетки. Москва. Просвещение, 1979 ж.
Васильева Л.П. – Гангнус Уроки занимательного труда. Москва, Педагогика, 1979 ж.
Жиенбаева Ш. Еңбекке баулу әдістемесі. Фолиант. Астана. 2009.
Мазок Н.Н. Переплести книгу может каждый. Москва. Книга, 1980 ж.
Перевертень Г.И. Самоделки из разных материалов. Москва, 1985 ж.
Цейтлин Н.Е., Демидова А.П. Справочник по трудовому обучению. Москва.
Просвещение, 1983 г.
Щеблыкин И.К., Романина В.И., Кагакова И.И. Аппликационные работы в начальных классах. Москва. Просвещение, 1990 г.
Әбдуалиева Ш. Халық қолөнері. 1-4 сынып оқушыларына арналған әдістемелік құрал. Алматы. Рауан баспасы, 1992 ж.
Төленбаев С., Өмірбекова М. Ою-өрнектің жасалу жолдары. Алматы, 1993 ж.
Тұрманжанов Ө. Қазақ мақал-мәтелдері. Алматы. Ана тілі, 1993 ж.
Қазыбекова Н. Дала өрнектері. Алматы, 1996 ж.
Городкова Г.В., Нагибина М.И. Мягкие игрушки-мультяшки и зверюшки.
Ярославль. Академия развития, 1997 г.
Нагибина М.И. Плетение для детворы из ниток, прутьев и коры. 1997 г.
Кружок «Умелые руки». Санкт-Петербург. Кристал Валери, Спб, 1997 г
Нагибина М.И. Чудеса из ткани своими руками. Ярославль. Академия развития, 1998 г.
Тарабарина Г.И. Оригами и развитие ребенка. Академия развития. Ярославль, 1998 г.
Нагибина М.И. Чудеса для детей из ненужных вещей. Ярославь. Академия развития, 1998 г.
Жұмабекова Ф.Н., Ойшыбаева А., Баталова Э. Құрастыру және қол еңбегі.
Әдістемелік нұсқау. Алматы кітап, 2002 ж.
Жұмабекова Ф.Н. Қағазбен жұмыс жасау. Алматы. Шартарап. 2000 ж.
Жұмабекова Ф.Н., Левченко Т.А. Сиқырлы қағаздар сыры. Алматы, 2007 ж.
Әбиев Ж., Бабаев С., Құдияров А. Педагогика. Дарын. Алматы, 2004 ж.
Жұмахан Күнпейіс. «Еңбекке баулу» пәнін оқыту әдістемесі. Алматы. Дарын, 2005 ж.
Жұмахан Күнпейіс. Қазақ сәндік қолданбалы өнер түрлерінің иллюстративтік анықтамасы. Әдістемелік құрал. Алматы. Дарын, 2006 ж.
Сержантова Т.Б. 366 моделей оригами. Москва, 2007 ж.
Бастауыш сынып журналдары №2,4 2002 ж, 2004 ж №5,8.
Оралбекова Т., Қалназарова Б., Райымжанов Е., Нүрсейтова С. «Еңбекке баулу» 1-сынып. Алматы. Атамұра, 2002 ж.
Оралбекова Т., Дүйсебаева Қ. «Еңбекке баулу» 2-сынып. Алматы. Атамұра, 2002 ж.
Оралбекова Т., Дүйсебаева Қ. «Еңбекке баулу» 3–сынып. Алматы. Атамұра, 2003 ж.
Өстеміров К., Қалназаров Б., Әлмағанбетова Д. «Еңбекке баулу» 3-сынып.
Алматы. Атамұра, 2003 ж.
Баенова Д. Портфолио жасақтау – мониторингтік қызметтің бір саласы / Педагогикалық кеңес. №5.-2007 ж.
Шалғынбаева Қ.Қ. Қазақ халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесі.
Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты, Алматы, 2006 ж.
Жиенбаева С.Н. Мектепалды және кіші мектеп жасындағы балалардың еңбек іс-әрекетіндегі тәжірибесін қалыптастырудың теориялық негіздері.
Монография. – Алматы. Нұр-Принт, 2008. -296 бет.
Коджаспирова Г.М. История образования педагогической мысли: Таблицы, схемы, опорные конспекты: Учебное пособие для студентов.
Высш.учеб.заведений.-М.: Изд-во ВЛАДОС-ПРЕСС, 2003.-224 с.
Бержанов Қ.Б., Мусин С. Педагогика тарихы. – Алматы. Мектеп, 1984.-326 б.
Аксенов Д.Е. О трудовом воспитании: Хрестоматия. Учеб. пособие для студентов пед. Институтов. М: Просвещение, 1982.-336 с.
История дошкольной педагогики в России. Хрестоматия/Под ред.
С.Ф.Егорова.-М.: Академия, 1999.-520 с.
Храпченков Г.М. Проблемы содержания и методов обучения в школах Казахстана.-Алматы: Мектеп, 1983.-215 с.
Абай. Қара сөздері. Поэмалары. – Алматы: Ел, 1993.-270 б.
Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары. – 1994. – 228 б.
Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Ана тілі, 1992.-15 б.
Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989.-117 б.
Дулатов М. Шығармалары. Мақалалары, зерттеулері. – Алматы, 1997.-344 б.
Құдайбердиев Ш. Үш анық. – Алматы. Қазақстан және Ғақлия ғылыми әдеби орталығы, 1991.-78 б.
Аймауытов Ж. Психология. – Алматы, 1995.-135 б.
Торайғыров С. Екі томдық шығармалар жинағы. – Алматы, 1993. – Т.1.
Құлжанова Н. Халқыма деп іс қылдым. – Алматы: Рауан, 1993.-168 б.
Сухомлинский В.А. Балаға жүрек жылуы. – Алматы, 1987 ж.
Канапин А.К. Культурное строительство в Казахстане. – Т.1. – Алматы.- 1964.-367 с.
Костенков П.И. Трудовое воспитание как педагогический процесс. Дисс... д- ра пед. наук. Алматы. 1968.-769 с.
Сембаев А.І. Қазақ совет мектебінің тарихы. – Алматы. Мектеп, 1967.-312 б.
Қазақ халқының тәлім-тәрбие тарихынан. /Құраст. Қ.Б.Жарықбаев, С.Қалиев – Алматы, Кітап, 1992.-196 б.
Уманов Г.А. История создания и тенденции развития профессионально- технического образования в Казахстане, 730 – теория педагогики. Дисс... д-ра пед. наук. Алма-Ата. 1970.-385 с.
Сейтешов А.П. Трудовое воспитание и профориентация учащихся средствами внекласной работы. – Фрунзе: Мектеп, 1979.-220 с.
Хайруллин Г.Т. Теория и практика становления и развития межшкольных УПК (историко-педагогический аспект): 13.00.01 – теория и история педагогики, дисс... д-ра пед. наук. Алматы. 1992.
Құдайқұлов М.Ә., Құдайқұлов Д. Кәсіпкерліктің этнопедагогикалық негіздері.
//Этнопедагогика және этнопсихология. Жинақ 3. – Алматы, 1997.
Байдалинова Э.А. Взаимодействие педагогических и трудовых коллективов Казахстана по воспитанию школьников в производственном труде (историко- педагогический аспект), 13.00.01 - общая педагогика, автореф. дисс.
канд.пед.н. – Алматы. 1991. - 18 с.
Бериков Н. Профориентация в подготовке старшеклассников казахской сельской средней школы к коллективному труду в овцеводстве / на материале сельских школ Казахстана. 13.00.01 - общая педагогика, автореф.
дисс. канд.пед.н. – Алматы, 1990. - 19 с.
Акишев К. Педагогические условия активизации трудового обучения учащихся средних классов общеобразовательной школы. 13.00.01 - общая педагогика, автореф. дисс. канд.пед.н. – Алматы, 1997. - 23 с.
Менлибекова Г.Ж. Развитие трудового воспитания в дошкольных учреждениях Республики Казахстан (1960-1985): дисс. канд.пед.наук. – Алматы, 1992.-208 с.
Жұмабекова Ф.Н. Баланың көркемдік талғамын сәндік қолданбалы өнер негізінде қалыптастыру: Пед. ғыл. канд. дисс. Алматы, 1998.-149 б.
Нравственное и трудовое воспитание дошкольников / Под ред. Козловой С.А.
– М.: Издательский центр «Академия», 2002.-192 с.
Нечаева В.Г. Особенности труда дошкольника. В кн.: Воспитание дошкольника в труде /Под ред. В.Г.Нечаевой. – М.: Просвещение, 1983.
Майғаранова Ш.М. Мектеп оқушыларын рухани дамыту мәселелері. Алматы.
Ғылым, 2002.-142 б.
Қоянбаев Р.М. Білім беру және оқыту теориясы. – Алматы, 1990.-87 б.
Жиенбаева С.Н. Мектепалды топ балаларын еңбекке баулу. Алматы: Нур- Принт, 2007.-200 б.
Тонконогая Е.П. О развитии умственной активности и самостоятельности учащихся 4 классов на уроках труда// Воспитание и развитие детей в процессе начального обучения / Под ред. А.И.Сорокиной, К.Г.Голенковой. – М.: Изд-во АПН РСФСР, 1960. С.16-21.
Трифонов С.Ф. Активизация учащихся на уроках труда в 1-4 классах. – М.:
Учпедгиз, 1963.-214 с.
Зарецкая И.И. Педагогические основы воспитания трудовой культуры учащихся: Автореф. дисс... д-ра пед. наук. Москва, 1992.-43 с.
Махотин Д.А. Проектирование содержания обучения в образовательной области «Технология». Дисс... канд. пед. наук.- М.: 2000.-190 с.
Гукасова А.М. Методика трудового обучения: Частные вопросы. – М.:
Просвещение, 1990.
Майорова И.Г. Трудовое обучение в начальной школе. – М.: Просвещение, 1978.
Фрейтаг И.П. Дидактические условия развивающего обучения младших школьников на уроках труда. Дисс... канд. пед. наук. Ленинград, 1980.-161 с.
Кантарбаев С.Е. Формирование учебной деятельности как средство трудового воситания младших школьников: дисс... канд. пед. наук. Алматы, 1996.-190 с.
Сатқанов О.С. Жалпы білім беретін қазақ мектебінің бастауыш сыныпарында еңбекке үйретуді ұлттық қолөнері негізінде жетілдіру: пед. ғыл. кан. дисс. – Алматы, 1994.-137 б.
Розанов И.Г. Екінші кластағы қол еңбегі сабақтары. – Алматы, 1958.- 139 б.
Рожнев И.Я. Трудовое обучение в начальных классах.-М., Просвещение, 1978.
Фарапонова З.В. Обучение младших школьников планированию действии в разных условиях постановки трудовой задачи. – М.: Изд-во АПН СССР, 1968.
Вып.114.
Цейтин Н.Е., Рожнев Я.А. Наблюдения и опыты на уроках труда в начальных классах. М., 1980.-156 с.
Атутов П.Р., Поляков В.А. Исследование современных проблем трудовой подготовки подрастающего поколения. – М.: Советская педагогика, 1983. № 6. С.33-46.
Симоненко В.Д. Технологическая культура и образование.-Брянск: Изд-во БГУ, 2000.-214 с.