© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2017
УДК: 614.876.575.155/575.853 Д. Е. Узбеков, Д. М. Шабдарбаева
РАДИАЦИЯ ӘСЕРІНЕН ТУЫНДАҒАН ЖАСУША ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ГЕНЕТИКАЛЫҚ АППАРАТТЫҢ ЗАҚЫ МДАНУЛАРЫ
Семей мемлекеттік медицина университетінің патологиялық анатомия және сот медицина кафедрасы (Семей, Қазақстан)
Радиациялық қаупі бар аймақтарда орналасқан Семей өңіріндегі тұрғындар арасында өтілген көпжылдық медициналық зерттеу материалдары және Хиросима мен Нагасакидағы атом бамбасы жарылысынан кейін жиналған жапондық пен американдық тәжірибелердің бірталай зерттеулері, сонымен қатар Чернобыль атом электр станциясындағы (ЧАЭС) апаттың салдарын талдап жүрген дәрігерлердің зерттеу нәтижелері сәуле әсеріне ұшыраған организмнің аса сезімтал жүйелерінің бірі - генетикалық аппарат екенін айқындаған. ү- сәуленің әсерінен бедеуліктің, тестикулалық ісіктердің, келесі ұрпаққа тұқымқуалаушылық ауруларының таралуын жүзеге асыратын жыныс жасушаларының генетикалық бүліністері дамитынын ғалымдар өз еңбектерінде дәлелдеген.
Хиросима мен Нагасакидағы атом бомбалауын басынан өткірген халық үшін ү- мен (3-сәулелерді тудырған негізгі нейтронды-белсендірілген радионуклидтердің бірі - 60Со пен 56Мп болғаны көпшілікке мәлім. 56Мп радио- нуклидінің доминантты рөлі атом бомбалауының салдарын зерттеген жапон ғалымдарының еңбектерінде анық жазылған. Бүгінгі күні жасуша құрылымы мен генетикалық аппаратқа ү- мен нейтронды сәулелердің әсерін са- лыстырмалы түрде бағалау зор қызығушылық арттырады.
К іл т сөздер: иондаушы сәулелер, жасушалық деструкция, геномдық тұрақсыздық, ДНҚ зақымдануы, ұрпақтар
Адамзаттың әр турлі иондаушы сәуле- лермен қарым-қатынасқа тусуі салдарынан туындаған дерттік үрдістер мен 1945 жылы Хиросима мен Нагасакидағы атом бомба- лауына ұшырағандардың ұрпақтары денсау- лығының нашарлауы өзекті мәселелер қатарында қала беретіні еш күмән тудырмайды [22]. Жапондық қалалардағы атом атылысын басынан кешіргендер арасында иондаушы сәуленің этиологиялық рөлі геномдық аппарат- тың тұрақсыздығын талдау барысында нақты- ланды [55]. Көптеген авторлардың пікірінше, атом бомбалауынан кейін тірі қалған жандар үшін доминантты нейтронды-белсендірілген радионуклидттердің бірі - марганец-56 (5бМп) болған [51, 62, 71].
Чернобыль апатының экологиялық пен экономикалық салдарының көлемі Хиросима мен Нагасакидағы ядролық бомбалауынан туындаған залалдан да асып кеткені белгілі [15]. Чернобыль атом электр станциясындағы (ЧАЭС) апат салдарын ликвидациялаушылар контингенті радиация әсерінен кейін алшақ мерзімдегі сомалық мутагенезді зерттеуге арналған ыңғайлы модельді ұсынған [36].
Кейбір ғалымдардың нәтижелеріне сай, ликвидациялаушылардың перифериялық қан лимфоциттеріндегі хромосомалық абберация- лар жиілігі жоғарылаған [45, 48, 58, 61].
Чернобыль апатының генетикалық әсерлеріне аса жоғары қызығушылықтың пайда болуы сәулеге душар болғандар ұрпақтарына мүмкін
болатын әсерлермен байланысты [10]. Сәуле әсерінен кейін жасушалардағы туындайтын өзгерістер бірнеше секундтан соң, он жылдар өткен соң немесе тіпті бірнеше ұрпақтан кейін дамып, радиацияға шалдыққан адамдар ұрпақтарындағы жасушалар өлімінің ғана емес, сонымен бірге жасушалар мен тіндер қызметінің нашарлауына, генетикалық ауруларға алып келетін жасушалардағы бұзылыстардың себебі болуы ықтимал [6].
Сонымен, әр түрлі иондаушы сәулелер әсеріне ұшырағандар ұрпақтарының денсаулығына радиацияның жасуша мен субжасушалық деңгейіндегі әсерін зерттеу радио- биологтардың өзекті мәселелерінің бірі болып қала береді [31,40].
Зерттеу мақсаты: ғылыми әдебиет- тердің нәтижелерін пайдаланып, радиацияның әр түрлі деңгейі мен түрлері әсер ету кезіндегі жасуша құрылымының генетикалық аппа- ратының сипатын талдау.
МАТЕРИАЛДАР МЕН ӘДІСТЕР
Алға қойылған мақсатты орындау үшін ғылыми публикациялар іріктеліп, талқыға салынған. Әдеби шолуды іске жүзеге асыру үшін «иондаушы сәулелер», «жасушалық де- струкция», «геномдық тұрақсыздық», «ДНҚ зақымдануы», «ұрпақтар» деген туйінді эле- менттері қолданылып, «Соодіе Бсһоіаг»
ғылыми іздеу жүйесі арқылы РиЬМесІ, МесІІіпе, е-ІіЬгагу, Сосһгапе базасында индекстелген еңбектер ұсынылған. Ғылыми ақпаратты
таңдау алдында келесі шарттар ескерілген:
соңғы 10 жыл ішіндегі тышқан мен егеуқұйрықтарға жасалған эксперименттік зерттеулер мен ағылшын, жапон және орыс тілдеріндегі мақалалардың толық мәліметтері қолданылған (ғылыми және тарихи тұрғыдан бағалы публикацияларды зерттеу барысында ескілеу сілтемелер де алынған). Жалпы алғанда, 914 әдеби қайнар көздері табылып, талдауға олардың 70-тен аса мақалалары алынған. Автоматты түрде іздеу сатысы тәмамдалған соң берілген шолуға негізделген ғылыми ақпаратты сараптау жұмыстары қарапайым жолмен де жүзеге асырылған.
НӘТИЖЕЛЕР МЕН ОЛАРДЫ ТАЛҚЫЛАУ Радиациялық қаупі бар аймақтарда орналасқан Семей өңіріндегі тұрғындар арасында өтілген көпжылдық медициналық зерттеу жұмыстары сәуле әсеріне ұшыраған организмнің аса сезімтал жүйелерінің бірі - генетикалық аппарат екенін көрсеткен [9, 11, 19]. Бүгінгі күні көптеген авторлардың жұмыстарында ү-сәуле әсеріне ұшырағандар- дың иммундық қабілетті ағзаларындағы алмасу үрдістерінің жағдайы зерттелген [7, 12, 28, 29, 30, 32, 33, 34]. Ғылыми әдебиетті талдау барысында профессионалды әрекет салдарынан зардап шеккен ата-аналардан туған балаларда ісіктердің даму қаупі жоғары екені және олардың қалыптасу ретар- дациясының байқалатынын көптеген еңбектерде көруге болады [38, 57]. Бірақ, авторлар ұрпақтардың ауыр генетикалық ауытқулары аса қатты байқалмайтынын дәлелдеп жүргенімен де, геномдық тұрақсыздықтың трансгенерациялық индук- циясы айқын факт болып табылатынын айта кеткен жөн [43]. ЧАЭС апатынан кейін туған сәбилердегі хромосомалық аберрациялар мен аберрантты жасушалардың жиілік тәуел- ділігінің жоқтығы ата-аналардың жыныс жасушаларына және балалардың зиготасы мен сомалық жасушаларына радиацияның шағын мөлшері әсерінің арнайыланбаған сипатын айқындайды. Кейбір ғалымдардың зерттеу жұмыстарында ядролық апат нәтижесінде сәулеленген ата-аналардан туған балалар организмінде радиацияның сублетальді дозаларының трансгенерациялық құбылысы салдарынан детерминацияланған геномдық тұрақсыздықтың индивидуалды экспрессиясы демонстрацияланған [42].
Радиацияның төмен дозалары бағана жасушалары мен иммундық қабілетті жасушалардың генетикалық аппаратына және олардың тұқымдарына әсер етуі кезінде
дамитын хромосомалық аберрациялар иммунды жүйенің шағын аномалиялары турінде көрініп, иммунды жүйенің гомеостаздық қызметінің бұзылуына және компенсация мен адаптация үрдістерінің әлсіреуіне алып келетіні ғалымдардың еңбектерінде дәлелденген [5, 37, 47]. Бұл нәтижелер сәулелеу дозасы және қан лимфоциттеріндегі хромосомалық аберрация- лар жиілігі мен бұзылыстардың қарқындылығы арасындағы корреляциялық тәуелділікті анықтауға көмектесті [49]. Сонымен, сәулелеудің шағын дозалары генетикалық бүліністерге немесе организмнің физиоло- гиялық мүмкіншіліктерінің төмендеуіне алып келетін аяғына дейін анықталмаған механизмдер тізбегін «іске қосуы» мүмкін.
Төмен дозалармен сәулелену кезінде обыр аурулары соңғы мерзімде, ал жыныс жасуша- ларының генетикалық аппаратының бүлінуі нәтижесінде дамитын туа пайда болған ақаулар мен тұқымқуалау аурулары кейінгі ұрпақтарда, яғни сәулелеу әсеріне ұшыраған- дардың балаларында, немерелерінде және одан кейінгі ұрпақтарында айқындалады [17].
Атом мен молекула деңгейінде иондаушы сәулелеудің ықпалы шектелмеген, демек, кез-келген квант бүліндіргіш әсер етеді, өйткені оның энергиясы биологиялық молекулалардағы байланыс энергиясынан басым болады. Бірақ, тәжірибе жүзінде бұл қорытынды мінсіз болып табылады, себебі, сәулеленуден дамитын бүліністер репара- цияның арнайы ферменттерінің көмегімен пострадиациялық қайта қалпына келу үрдісі молекулалық деңгейде іске қосылады. Соның арқасында сәулелеуден кейін бірнеше сағат өткен соң бүлінген дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) молекулаларының 95%-дан астамы репарацияланады. Сондықтан, иондау- шы сәулелену әсерінің ықтималдық сипатына байланысты белгілі бір молекулалар бүлінуінің аяқталуын болжау мүмкін емес [14, 59].
Иондағыш сәулелер мембранаға әсер ету
арқылы жасушалардың функциялық
белсенділігі мен нейрогуморальді факторларға сезімталдығын өзгертеді, липидтердің асқын тотығу үрдістерін инициациялап, гидролизді тудыру арқылы биомембраналар құрылымы мен қызметінің бұзылуына алып келеді.
Биомембраналардың деструкциясы мен жасуша құрылымдарының деградациясы генетикалық бүліністердің дамуына себепші болады [64, 68]. Көптеген ғалымдар еңбектерінде, иондаушы сәулелену әсеріне душар болған ата-аналарынан туған
жеткіншектерде лимфоциттер мен нейтрофил- дердің фагоцитарлы белсенділігінің төмен- дегені байқалған [4, 66, 70].
Сәулеленудің генетикалық әсерін жекелеген немесе популяциялық аспектілерде қарастыру қажет. Екі жағдайда да сомалық пен ұрық жасушаларында тұқымқуалайтын құрылымдардың бүлінуі жүзеге асады.
Сомалық жасушалардағы генетикалық бұзы- лыстар жасушалардың өлімін немесе қызметінің бұзылуын тудырады [16]. Жыныс жасушаларын сәулелеу ұрпақтардағы бұрынғы белгілердің өзгеруіне және жаңа белгілердің пайда болуына алып келуі ықтимал. Жаңа қасиеттер тұқым қуалап, ұрпаққа тарай бастайды [54]. Иондаушы сәулеленудің гендерге әсер ету ерекшелігі олардың гендерді таңдамауы болып табылады, сондықтан организмнің қасиеттері мен белгілерінің сан алуан күтпеген өзгерістері пайда болуы мүмкін [8]. Иондаушы сәулеленудің генетикалық әсерлері сәулелеудің сипаты мен түріне тәуелді [2, 18]. Семей полигонында ядролық жарақтарды сынақтан өткізу кезеңіндегі радиациялық әсерлер популяциялардың репродукциялық сипатына сәтсіз ықпал еткені мәлім [25]. Одан да кеш мерзімдерде ол ұзақ уақыттан кейінгі кездейсоқ салдар турінде ғана емес, сонымен қатар туа пайда болған ақаулары, тұқымқуалау аурулары және соңынан келетін ұрпақтардағы жүктіліктің қолайсыз нәтижесі түрінде де көріне бастады.
Радиация әсеріне халықтың жоғары сезімталдығына байланысты қаупі жоғары топтардың бірі - жүкті әйелдер мен балалар.
Аса қауіпті топтарға жоғары радио- сезімталдығымен сипатталатын жатырішілік даму кезеңіндегі ұрықты жатқызады [46, 72].
Радиобелсенді заттар анасының организміне бір рет түсуінің нәтижесінде оның организмінде ұзақ мерзімге дейін сақталып, ұрық жолдасы арқылы ұрыққа өтеді де, жатырішілік дамуының толықтай кезеңінде сәулелеудің бастапқы түйіні бола алады [21, 41]. Әйелдердің репродуктивті денсаулығына ү -сәуле әсерін бағалаудың негізгі соңғы белгісі есебінде жарату қабілетін, яғни ұрықталу мен бала табу қабілетін анықтау ғана емес, сонымен бірге ұрпақтар денсаулығының жағдайын да анықтау ұйғарылады. Жүктілік кезіндегі анасының организміне радионуклид- тердің енуінен гөрі анасының сәуле әсеріне ұшырауынан кейін ұзақ уақыт өткен соң ұрыққа жанама әсерінен ұрпақтардың көбірек азап шегетінін айта кеткен жөн [65]. Бұл құбылыс анасынан тусетін радиобелсенді
заттармен ұрықтың тікелей сәулеленуі әсеріне қарағанда, анасының организміндегі өзгеріс- тердің ұрпақтардағы даму ақауларына ана- ғұрлым терең ықпал ететінін көрсетеді [50].
Радиацияның тірі организмдерге әсерін зерттеу сәуле әсеріне жүйелік жауаптарды координациялайтын регуляциялық желілер әрекетінің жағдайын бағалаумен тығыз байланысты болып саналады [13].
Генетиктердің айтуынша, иммунды жүйенің гендер полиморфизмін, геном бүтіндігін сақтауға және жасушалық циклді, яғни ДНҚ репарациясының гендеріне, апоптозға жауапты гендермен қатар сәуле әсерінен кейін қалпына келудің генетикалық бақылау механизмдері мен организм адаптациясын зерттеудің болашағы зор [24, 35]. ү-сәулесі өзінің жағымсыз әсерін ДНҚ, нәруыздар мен липидтер сияқты макромолекулалармен жасуша мембранасында реакцияға тускен еркін радикалдардың түзілуі арқылы іске қосады. Осындай оттектің белсенді түрлері радиосезімтал жасушаларды зақымдау арқылы қалыпты зат алмасуды бұзып, мутагенез бен апоптоздың дамуына алып келеді [52].
Әсіресе, радиация салдарынан дамитын жасушалардағы сан алуан құрылымдар деструкциясы ДНҚ макромолекулаларының зақымдануымен сипатталатыны еш күмән тудырмайды. Екіншілік электронның жасуша арқылы өтуі кезінде ионизация үрдісі ДНҚ маңайында пайда болса, оның жіпшелерінің біреуін бүліндіруі ықтимал [20]. Сәулелеудің детерминацияланған және кездейсоқ әсерлеріне адамдардың генетикалық предис- позициясын бағалау нәтижелері олардың радиосезімтал генотипі бар екенін растаған.
Бірақ, адаптациялық-мул ьти пликациялық модельдер деңгейіндегі генетикалық пен радиациялық факторлардың бір-бірімен байланысын бағалау олардың қарым- қатынасының түгелдей дерлік ерекшеліктерін сипаттауға мүмкіндік бермейтініне ғалым- дардың көздері жетті [43].
Бірнеше онжылдықтар бойы дозалардың жоғары диапазоны мен шамасындағы радиацияның, әсіресе комбинациялық әсеріне шалдыққан жұрттың біршама контингенті сәулеленгендердің бірінші мен екінші ұрпақтарындағы репродукция қызметін бағалау мен ұзақ ретроспективті талдау жүргізу мүмкіншілігін іске асыруда дүниежүзілік тәжірибе жүзіндегі бірден-бірі - Семей сынақ ядролық полигоны (ССЯП) көрсеткіштері өте маңызды болып саналады [3, 63]. ¥зақ мерзімнен кейінгі зардап кезіндегі
көптеген әсерлер сәулеленген жасушаларда уақыт өте келе дамитын үрдістер ретінде қарастырылады [60]. Осы үрдістердің негізінде жатқан жасушалар типіне байланысты ДНҚ тұрақсыздығының күшеюі сәулелеуден кейін көп уақыт өткен соң алғашқы сағаттар мен тәуліктерде көріне бастайды [1]. Бұл - радиациялық канцерогенезге алып келетін ұзақ мерзімнен кейінгі әсерлердің дамуы болып табылады [56]. ІІІағын дозалы иондаушы сәулелеудің әсері кезінде жасу- шалар өлімге ұшырамаған уақытта сәулеленгендердің ұрпақтарында сақталатын ДНҚ-нда өзгерістер туындайды. Молекулалық- жасушалық деңгейіндегі бұзылыстар туа пайда болған ақаулардың дамуына алып келуі де ғажап емес [69].
Келесі ұрпаққа генетикалық ақпаратты тасымалдауда шәуеттегі ДНҚ мен хроматин бүтіндігінің маңызы зор екенін біле тұра, ДНҚ зақымдануларының бедеулікке алып келетінін айтуға ғалымдардың толық хұқығы бар [53, 67]. Демек, иондаушы сәулеленудің энергиясы әсерінен ДНҚ-ның химиялық құрылымы өзгеріп, генетикалық ақпарат кодын құрайтын азоттық негіздерде пайда болатын өзгерістер нәтижесінде гендік мутациялар дамиды [23, 44]. Егер аналық жасушасы ұрпақтың дамуына әсер етпесе, мутация келесі ұрпақтарда байқалмауы ықтимал. Мутациялардың жартылайы ұзақ уақыт күнелтіп, ұрпақтан ұрпаққа тұқым қуалап, бұл мутациялар бірдей белгісімен және әкесі мен шешесінде сәйкес келуімен сипатталатын болса ғана осы ұрпақтарда байқалады. Рецессивті мутациялар алғашқы рет сәулелендірілген жануарлардың шөберелерінде айқындалған. Кейбір мутация- лар тек қана әкесінде, я болмаса шешесінде пайда болуына қарамастан да бірінші ұрпақта пайда болады. Генетиктер иондаушы сәулеленуден туындайтын мутацияның басым көпшілігі рецессивті, ал қалғандары доми- нантты екенін анықтаған [39].
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен, әдеби шолу ү-сәуленің генетикалық аппаратқа әсері туралы бірталай мәліметтердің бар екенін көрсетті [27, 48].
Дегенмен, жасуша құрылымына нейтронды сәулелердің зиянды әсерлері жайлы ғалымдардың ортақ пікірлері күні бүгінге дейін қалыптаспаған.
Жапон қалаларындағы атом бомбалауы салдарынан зардап шеккендер үшін негізгі нейтронды белсендірілген радионуклидтердің бірі - б0Со пен 5бМп болып табылатыны жұртқа мәлім. Осыған байланысты, қазіргі уақытта ү-
мен нейтронды сәулелеудің тірі ағзалар мен олардың ұрпақтарына әсерін жасуша деңгейін- де салыстырмалы түрде тәжірибе жүзінде зерттеузор қызығушылық тудырады [26].
ӘДЕБИЕТ
1 Александров И. Д. Радиационная биология структурно разных генов Огозорһііа теіаподазіег. Сообщение 3. Ген ВІаск. Общая и молекулярная характеристика его радио- мутантности /И. Д. Александров, Л. Н.
Намолован, М. В. Александрова //
Радиационная биология. Радиоэкология. - 2012. - Т. 52, №5. - С. 453-466.
2 Апсаликов К. Н. Эпидемиологические маркеры радиационных повреждений среди экспонированного радиацией населения и их потомков в отдаленные сроки после формирования доз облучения /К. Н.
Апсаликов, А. В. Липихина, Г. К. Кошпесова //
Наука и здравоохранение. - 2012. - №4. - С.
19-23.
3 Апсаликов К. Н. Формирование базы данных по изучению репродуктивного здоровья населения Восточно-Казахстанской области, подвергшегося радиационному воздействию в результате испытаний ядерного оружия /К. Н. Апсаликов, А. А. Свердлов, Б. И.
Гусев //Мед. радиол. и радиац. безопасность. - 2006. - №5. - С. 29-30.
4 Гусев Б. И. Изучение опосредованного влияния радиационного фактора, а также факторов нерадиационной природы на здоровье потомков изучаемых районов, разработка критериев оценки связи различных общесоматических и онкологических забо- леваний с изучаемыми вредоносными факторами //Отчет НИР радиационной медицины и экологии. - 2007.
5 Дюсембаева Н. К. Мутационный статус населения как критерий экологической обусловленной патологии / Н. К. Дюсембаева, М.
А. Мукашева, А. А. Адилбекова //Астана медициналық журналы. - 2004. - №1. - С. 48-51.
6 Ермаков А. В. «ДНК-сигнальный» путь, обеспечивающий развитие радиационного эффекта свидетеля в клетках человека /А. В.
Ермаков, М. С. Конькова, С. В. Костюк //
Радиационная биология. Радиоэкология. - 2011. - Т . 51, №6. - С . 651-659.
7 Жетписбаев Б. А. Эффекты сублеталь- ной дозы ү-радиации на провоспалительные цитокины и лимфоидные органы иммуногенеза у потомков I поколения /Б. А. Жетписбаев, А.
Ш. Кыдырмолдина, С. Е. Мырзагулова //Вестн.
КазНМУ. - 2014. - №4. - С. 236-238.
8 Кенжина Л. Б. Изучение полиморфиз- ма генов-кандидатов предрасположенности к
сердечно-сосудистым заболеваниям в группах радиационного риска, представленных потомками, рожденными от облученных родителей /Л. Б. Кенжина, А. М. Адылканова, С. С. Жакупова //Наука и здравоохранение. - 2012. - №4. - С . 31-35.
9 Корсаков А. В. Многофакторное техногенное загрязнение окружающей среды как фактор риска формирования цитогенетических нарушений у населения //
Вестник Брянского государственного технического университета. - 2014. - №2. - С.
155-160.
10 Лягинская А. М. Врожденные пороки развития у потомства ликвидаторов послед- ствий аварии на чернобыльской АЭС /А. М.
Лягинская, А. Р. Туков, В. А. Осипов //
Радиацонная биология. Радиоэкология. - 2009.
- Т. 49, №6. - С. 694-702.
11 Мадиева М. Р. Медицинские послед- ствия облучения населения низкими дозами //
Медицина и экология. - 2008. - №1. - С. 7-12.
12 Мадиева М. Р. Изменения состояний лимфоидных органов иммуногенеза в позднем периоде после действия фракционированной дозы ү-излучения /М. Р. Мадиева, А. К.
Мусайнова, Б. А. Жетписбаев //Наука и здравоохранение. - 2014. - №2. - С. 22-24.
13 Мазурик В. К. Роль регуляторных сетей ответа кпеток на повреждения в формировании радиационных эффектов //
Радиационная биология. Радиоэкология. - 2005. - Т . 45, №1. - С . 26-45.
14 Малашенко В. А. Медико-социальные проблемы территорий, пострадавших от аварии на Чернобыльской АЭС. //Матер.
междунар. науч.-практ. конф. «Чернобыль - 20 лет спустя. Социально-экономические проблемы и перспективы развития пострадавших территорий». - Брянск, 2005. - С. 142-144.
15 Малышев В. П. Уроки преодоления последствий чернобыльской катастрофы: 25 лет спустя //Стратегия гражданской защиты:
проблемы и исследования. - 2014. - Т. 4, №2.
- С. 559-568.
16 Мельнов С. Б. Молекулярно- генетические отдаленные эффекты у ликвидаторов 1986-1987 гг. /С. Б. Мельнов, Т.
В. Шиманец, К. Н. Адерихо //Ежегодник
«Экологическая антропология». - 2002. - С.
263-266.
17 Москалев А. А. Генетические исследования влияния ионизирующей радиации в малых дозах на продолжи- тельность жизни //Радиацонная биология.
Радиоэкология. - 2008. - Т. 48, №2. - С. 139- 145.
18 Мулдагалиев Т. Ж. Динамика распро- страненности заболеваний среди населения Бородулихинского района Восточно- Казахстанской области в отдаленном периоде после радиационного воздействия в результа- те испытаний ядерного оружия на Семипала- тинском испытательном ядерном полигоне / Т.
Ж. Мулдагалиев, А. Е. Мансарина, В. Ж. Орал- таева //Наука и здравоохранение. - 2012. -
№4. - С. 23-25.
19 Мухаметжанов А. М. Влияние малых доз облучения на здоровье населения, проживающего на территории Семипала- тинского полигона //Медицина и экология. - 2008. - №2 (47). - С. 31-36.
20 Павлов А. С. Клетка, радиация и канцерогенез //Российский онкологический журнал. - 2012. - №2. - С. 54-56.
21 Павлова С. А. Распространенность и причины бесплодия у женщин, работающих на АЭС /С. А. Павлова, Т. И. Бугрова, А. М. Лягин- ская //Сб. ст. к 20-летнему юбилею Инститүта повышения квалификации ФМБА. - М., 2008. - С. 139-140.
22 Палыга Г. Ф. Последствия для репро- дуктивной функции однократного облучения в нестерилизующей дозе антенатальных и поло- возрелых яичников крыс Вистар /Г. Ф. Палыга, О. Ф. Чибисова, В. Л. Иванов //Радиация и риск. - 2008. - Т . 17, №3. - С . 46-53.
23 Пелевина И. И. Изменение радиочувствительности лимфоцитов крови человека после облучения в малых дозах /И.
И. Пелевина, А. В. Алещенко, М. М.
Антощина //Радиационная биология. Радио- экология. - 2012. - Т . 52, №5. - С. 481-486.
24 Рахыпбеков Т. К. Донозологическая диагностика и профилактика болезней
системы кровообращения у лиц,
подвергавшихся воздействию радиационного фактора, на основе изучения генного полиморфизма /Т. К. Рахыпбеков, Т. А.
Адылханов, А. К. Мусаханова //Наука и здравоохранение. - 2012. - №3. - С. 18-20.
25 Рахыпбеков Т. К. Оценка результатов социологического исследования жителей, подвергавшихся радиационному воздействию на СИЯП ГГ. К. Рахыпбеков, Ж. Б. Базарбек, А.
К. Мусаханова //Наука и здравоохранение. - 2010.- № 1 . - С . 140-141.
26 Рахыпбеков Т. К. Радиационно- биологический эксперимент на комплексе исследовательских реакторов «Байкал-1» /Т.
К. Рахыпбеков, М. Нозһі, В. Ф. Степаненко //
Человек. Энергия. Атом. - 2015. - №2 (24). - С. 43-45.
27 Узбеков Д. Е. Гамма-сәуленің әсеріне ұшыраған егеуқұйрықтардың І-ші ұрпағының иммундық қабілетті ағзаларындағы алмасу үрдістерінің жасына қарай өзгерісі: дис. ...маг.
мед. наук. - Семей, 2013. - 6 с.
28 Узбеков Д. Е. Гамма-сәуленің әсеріне ұшыраған егеуқұйрықтардың І-ші ұрпағының иммундық қабілетті ағзаларындағы алмасу үрдісіндегі өзгерісі /Д. Е. Узбеков, Б. А.
Жетписбаев, 0. 3. Ильдербаев //Наука и здра- воохранение. - 2013. - №2. - С. 61-63.
29 Узбеков Д. Е. 60Со әсеріне ұшыраған егеуқұйрықтардың әр турлі жастағы ұрпағының жіңішке ішек лимфа туйіндеріндегі энергия алмасу үрдісінің салыстырмалы сипаттамасы /Д. Е. Узбеков, 0. 3. Ильдербаев, Д. М. Шабдарбаева //Наука и здравоохранение.
-2 0 1 5 . - №2. - С . 72-81.
30 Узбеков Д. Е. Состояние обменных процессов в органах потомков крыс, подвергнутых воздействию ү-излучения / Д. Е.
Узбеков, 0. 3. Ильдербаев, Д. М.
Шабдарбаева //Наука и здравоохранение. - 2016. - №3. - С. 79-82.
31 Узбеков Д. Е. Влияние радиационного излучения на иммунную систему /Д. Е.
Узбеков, Ы. 0. Кайрханова, М. Нозһі //
Междунар. журн. прикладных наук и фундаментальных исследований. - 2016, - №8 (4). - С . 538-541.
32 Узбеков Д. Е. ү-сәуле әсеріне ұшыраған егеуқұйрықтардың І-ші ұрпағының иммундық қабілетті ағзаларындағы липидтердің асқын тотығы жағдайы /Д. Е.
Узбеков, Н. Ж. Чайжунусова, Д. М.
Шабдарбаева //Наука и здравоохранение. - 2014. - №6. - С . 41-43.
33 Узбеков Д. Е. Сәулелендірілген егеуқұйрықтардың І-ші ұрпағының иммундық қабілетті ағзаларындағы алмасу үрдістерінің жағдайы /Д. Е. Узбеков, Д. М. Шабдарбаева, Н.
Б. Саякенов //Наука и здравоохранение. - 2014. - №6. - С . 38-41.
34 Узбеков Д. Е. Гамма-сәуленің әсеріне ұшыраған егеуқұйрықтардың І-ші ұрпағының иммундық қабілетті ағзаларындағы энергия алмасу үрдісінің жасына қарай өзгерісі /Д. Е.
Узбеков, Г. С. Шалгымбаева, А. К.
Мусайнова //Наука и здравоохранение. - 2013.
- №4. - С. 75-77.
35 Уткин К. В. Установление генетических маркеров устойчивости и чувствительности человека к радиационному воздействию /К. В.
Уткин, И. А. Кофиади, Е. И. Батенева //
Иммунология. - 2013. - №2. - С. 80-84.
36 Смирнова С. Г. Мониторинг частоты лимфоцитов, мутантных по генам Т-клеточного рецептора, у ликвидаторов последствий
аварии на ЧАЭС в отдалённый
пострадиационный период /С. Г. Смирнова, Н.
B. Орлова, И. А. Замулаева //Радиация и риск.
- 2 0 1 2 . - Т . 21, № 1.- С . 20-29.
37 Ставицкий Р. В. Некоторые вопросы действия малых доз излучения /Р. В.
Ставицкий, Л. А. Лебедев, А. В. Мехечеев //
Мед. радиология и радиационная безопасность. - 2003. - №1. - С. 23-29.
38 Степанова Е. И. Генетические послед- ствия облучения родителей для их потомства (обзор литературы) /Е. И. Степанова, Е. А.
Сквирская //Врачебное дело. - 2001. - №2. - C. 23-28.
39 Тельнов В. И. Показатели генетической изменчивости и отбора у потомков облученных людей //Радиационная биология. Радиоэкология. - 2009. - Т. 49, №6.
- С . 645-651.
40 Шабдарбаева Д. М. Иммунный статус лиц, подвергавшихся радиационному воздействию /Д. М. Шабдарбаева, Д. Е.
Узбеков, Е. В. Раханская //Ргосеесііпдз оГ Іһе ІІПСІ Іпіегпаііопаі БсіепІіГіс апсі РгасГісаІ СопГегепсе «Тһе доаіз оГ Гһе \А/огІсІ Бсіепсе 2016» дапиагу 27-28, йиЬаі, IIАЕ). - 2016. - Т.
3, №2 (6). - С. 57-60.
41 Шмаков Р. Г. Влияние химио- и лучевой терапии на репродуктивную функцию женщин / Р. Г. Шмаков, Т. Е. Самойлова //Акушерство и гинекология. - 2006. - №6. - С. 6-7.
42 Адһа)апуап А. ТгапздепегаГіопаІ де- п о тіс іпзГаЬіІіГу іп сһіісігеп оГ іггасІіаГесІ рагепГз аз а гезиІГ оГ Гһе СһегпоЬуІ Ыисіеаг АссіЬепГ /А.
Адһа)апуап, I. Бизкоұ //МиГаГ. Кез. - 2009. - V.
671, №1/2. - Р. 52-57.
43 Акегтап С. 5. АІГегаГіопз іп депе ех- ргеззіоп ргоГіІез апсі Гһе ОЫА-сІатаде гезропзе іп іопіііпд гасІіаГіоп-ехрозесІ ТК6 сеііз /С. 5.
Акегтап, В. А. К о з е тт е ід , О. Е. й о то п еГ аі. //
Епуігоп. МоІ. МиГадеп. - 2005. - V. 45. - Р. 188-205.
44 ВеЬезһко V. С. ЕуаІиаГіоп оГ тесііап зип/іуаі раГіепГз Шһ асиГе ІутрһоЫазГіс Іеикетіа ехрозесі Го іопіііпд гасІіаГіоп Ьу Гһе СһогпоЬуІ ассісіепі:, сіерепсііпд оп Гһе атіпоасісі сотрозіГіоп оГ зГготаІ ГіЬгоЫазГз Ьопе т а гго т апсі іпсІісаГогз оГ туе іо д га т /V. С. ВеЬезһко, К.
М. Вгизіоуа, N. М. ТзууеГкоуа //РгоЫ. Касііас.
МесІ. ҒІасІіоЬіоІ. - 2015. - V. 20. - Р. 311-318.
45 ВоиуіІІе А. Тһе сһогпоЬуІ ассісІепГ:
езГітаГіоп оГ гасІіаГіоп сіозез гесеіуесі Ьу Гһе ВаІГіс апсі Ыкгаіпіап сіеапир тогкегз /А. ВоиүіІІе,
V. V. Сһшпак, Р. й. Іпзкір //Касііаі;. Кез. - 2006.
- V . 166, №1/2. - Р. 158-167.
46 Вгепі ҒС I. Баұіпд Ііұез апсі сһапдіпд Татііу һізіогіез: арргоргіаТе соипзеііпд оҒ ргедпапі т о т е п апсі т е п апсі т о т е п оҒ гергосіисііуе аде, сопсегпіпд Іһе гізк оҒ сііадпозііс гасііаііоп ехрозигез сіигіпд апсі ЬеҒоге ргедпапсу //А т. 3. ОЬзІеІ. СупесоІ. - 2009. - V.
200, №1. - Р. 4-24.
47 Виопаппо М. Ьом-сіозе епегдеііс рго- Іопз іпсіисе асіарііуе апсі Ьузіапсіег еІТесІз Іһаі ргоіесі һитап сеііз адаіпзі ОЫА сіатаде саизесі Ьу а зиЬзедиепІ ехрозиге Іо епегдеііс ігоп іопз / М. Виопаппо, 5. М. йе Тоіесіо, К.. \А/. НотеІІ ЦЗ.
Касііаі. Кез. - 2015. - V. 56, №3. - Р. 502-508.
48 Сһаііһипизоуа N. Віосіозітеігу зіисіу іп Ооіоп апсі Сһекотап уіііадез іп Іһе уісіпііу оҒ Бетіраіаііпзк писіеаг Іезі зііе /Ы.
Сһаііһипизоуа, Т. С. Үапд, С. І_апсІ ЦЗ. Касііаі.
Кез. - 2006. - V. 47. - Р. 165-169.
49 Раіпіак N. ІпҒегепсез, гізк тосіеііпд, апсі ргесіісііоп оҒ һеаІТҺ еІТесІз оҒ іопіііпд гасііа- Ііоп //НеаІТҺ Рһуз. - 2016. - V. 110, №3. - Р.
271-273.
50 ОисІагеуа I. А. ҒІом апаіузіз, ргедпапсу ои ісотез іп Іһе зесопсі депегаііоп оҒ сіезсепсіапіз, апсезіогз оҒ т һ о т теге іп Іһе агеа оҒ гасііаііоп ехрозиге /I. А. ОисІагеуа, V. А.
Сиг'еуа //Ұезіп. Розз. АкасІ. МесІ. Иаик. - 2013.
- №4. - Р. 25-29.
51 ЕпсІо 5. Иеиігоп асііуаііоп апаіузіз Ғог 50ІІ5 оҒ Нігобһіта СіТу апсі РІа5Іег ипсіег гооНіІеб оҒ ОІсІ Нігобһіта Нои5е /5. ЕпсІо, Ү. Тадисһі, Т.
Ітапака //Кеуі5іІ Тһе Нігобһіта А-ЬотЬ міШ а ОаІаЬабе. - 2013. - V. 2. - Р. 9-14.
52 СоеІ Н. С. Ргоіесііоп оҒ 5регтаІодепе- 5І5 іп т іс е адаіп5І д а т т а гау іпсіисесі сіатаде Ьу Нірорһае гһатпоісіеб /Н. С. СоеІ, N.
Батапіа, К. Каппап //АпсІгоІодіа. - 2006. - V.
38, №6. - Р. 199-207.
53 С оте5 А. М. Раіегпаі іггасііаііоп рег- ТигЬ5 Тһе ехрге55іоп оҒ сігсасііап депе5 іп оІТ- 5ргіпд /А. М. С оте5, К. С. ВагЬег, Ү. Е. йи- Ьгсл/а //Миіаі. Ке5. - 2015. - V. 775. - Р. 33-37.
54 Соіо А. Ргедпапсу апсі Вігіһ 5ип/еу Сгоир оҒ Ғикибһіта НеаІІҺ Мападетепі 5ип/еу.
Іт т е с ііа іе еІТесй оҒ Тһе Ғики5һіта писіеаг ром- ег ріапі сіібабіег оп сІерге55іуе 5 утр Іо т5 атопд тоІһег5 міШ іпҒапй: а ргеТесТигаі —\л/ісіе сго55- 5есІіопаІ 5іис1у Ітот Тһе Ғикибһіта НеаІІҺ Мап- а д е те п і 5ип/еу /А. Соіо, Е. 3. В готеі, К. Ғи- ]ітогі //ВМС Рбусһіаігу. - 2015. - V . 15. - 59 р.
55 Сгапі Е. 3. А герогі Ғгот Тһе 2013 іпіег- паТіопаі 5утро5іит: Тһе еуаіиаііоп оҒІҺе еҒҒесй оҒ Іот-сІ05е гасІіаТіоп ехро^иге іп Тһе ІіТе 5рап 5іис1у оҒ а іо т іс Ь отЬ 5ип/іҮОГ5 апсі оіһег 5ітіІаг
5іис1іе5 / Е. 3. Сгапі, К. Оіа5а, N. Вап //НеаІІҺ Рһу5. - 2015. - V . 108, №5. - Р. 551-556.
56 Сгисііепбкі 5., Ка1һ5 А., Сопгасі 5. е і аі.
ІпсІисіЫе ге5роп5е гедиігесі Ғог гераіг оҒ Іот- сІ05е гасІіаТіоп сіатаде іп һитап ЯЬгоЫа5І5 Сгисііепбкі 5., Ка1һ5 А., Сопгасі 5. е і аі. //Ргос.
№11. Асасі. 5сі. Ы5А. - 2010. - V. 107, №32. - Р.
14205-14210.
57 Неггтапп Т. ОТТзргіпд5 оҒ ргесопсер- ТіопаІІу іггасііаіесі рагепй. ҒіпаІ герогі оҒ а Іопді- Іисііпаі 5іис1у 1976-1994 апсі гесоттепсіаііопб Ғог раііепй' асіуібогу /Т. Неггтапп, С. Тһіесіе, К.
ҒС Тгой //5ТгаһІепТһег ОпкоІ. - 2004. - V. 180,
№1. - Р . 21-30.
58 Ітапака Т. Кесоп5ІгисІіоп оҒ ІосаІ ҒаІІ- оиі сотро5іІіоп апсі д а т т а -га у ехробиге іп а уіііаде сопіатіпаіесі Ьу Тһе Тіг5Т ІІ55К писіеаг Іе5І іп Тһе 5етіраІаЬп5к писіеаг Іе5І 5і1е іп Ка- гакһбіап /Т. Ітапака, М. Ү а т а то Іо , К. К а ш і еі аі. //Касііаііоп апсі епуігоптепіаі Ьіорһу5іс5. - 2010. - №49. - Р. 673-684.
59 ЫШе М. Р. Ғ1і5к5 Ә550сіа1ес1 міШ Іот сІ05е5 апсі Іот сІ05е га1е5 оҒ іопігіпд гасііаііоп:
т һ у ІіпеагіТу т а у Ье (аІто5І) Іһе Ье5І ш сап сіо /М. Р. ЫШе, к. \А/акеҒогсІ, Е. 3. Т атп //
Касііоіоду. - 2009. - V . 251, №1. - Р. 6-12.
60 №тоІоуап I. І_Іпи5иаІІу Іһе 5 ате -гау- апсі пеиігоп-іпсіисесі тоіесиіаг сһапдеб геуеіесі Ьу РСК а і Ше Огоборһііа Ыаск депе /I. Иатоіо- уап, I. Аіехапсігоу, М. Аіехапсігоуа //АЬбШасШ оҒ Ше У й Іпіегпаііопаі СопҒегепсе, Оесіісаіесі Іо И.\А/. ТітоҒееШ Ре550У5ку «Мосіегп ргоЫетб оҒ депеіісб, гасІіоЬіоіоду, гасііоесоіоду апсі еұоіи- Ііоп». - ОиЬпа, 2010. - Р. 194-196.
61 Иегопоуа Е. С һготобо те аііегаііопб іп сіеапир ш гкег5 5атрІесІ аШег Ше СһегпоЬуІ ассісіепі: /Е. Иегопоуа, N. БІогіпа, А. НікіҒогсл/ //
Касііаі. Ғ1е5. - 2003. - №1. - Р. 46-51.
62 Огіоу М. Саісиіаііоп оҒ сопіасі Ьеіа- раШісІе ехробиге оҒ ЬіоІодісаІ Ті55ие Шот Ше гебісіиаі гасііописісіеб іп Ніго5һіта /М. Огіоу, V.
Біерапепко, I. Веіикһа //НеаІШ Рһу5іС5. - 2014.
- V. 107, № 1 . - 4 4 р.
63 КакһурЬекоу Т. АпаІу5і5 оҒ сотЬіпесІ епсіосгіпе апсі саШіоуабсиІаг Ьі5еа5е іп Ше оШбргіпд оҒ Ше реоріе ехро^есі Іо гасПайоп ГТ.
РакһурЬекоу, N. Сһаугипибоуа, А. Баітоуа //
Тһе 201һ Нігобһіта Іпіегпаііопаі 5утро5іит.
СһаІІепде5 Іо Ебіітаііоп оҒ НеаІШ Ғ1і5к5 йие Іо Ехробиге Іо Расйоасііуе ҒаІІоиІ. - Міуа)іта, 2016. - Р. 234-238.
64 КесІраШ 3. Ь. НеорІа5Ііс ШапбҒогтаІіоп іп уіШо: І5 іі а уәіісі а55ау ог поі Ғог а55е55іпд Ше 5һаре оҒ Ше Ьо5е-ге5роп5е сип/е Ғог гасііаііоп- іпсіисесі сапсег іп уіуо? //НеаІШ Рһу5. - 2011. - V. 100, №3. - Р. 300-301.
65 Біерапепко V. Ғ. АгоипсІ Бетіраіаііпзк писіеаг Іезі зііе: ргодгезз оҒ сіозе езіітаііоп з геіеуапС іо Іһе сопзедиепсез оҒ писіеаг Іезіз /V.
Ғ. Біерапепко, М. ҒІозһі, I. К. ВаіІіІТ ЦЗ. КасИаІ.
Кез. - 2006. - V. 47. - Р. 1-13.
66 5иіІ Н. БесопсІагу сагсіподепезіз іп ра- Ііепіз Ігеаіесі Шһ гасііаііоп: а геуіем оҒ сіаіа оп гасііаііоп-іпсіисесі сапсегз іп һитап, поп-һитап ргітаіе, сапіпе апсі госіепі зи^есіз /Н. 5иіІ, 5.
СоісІЬегд, А. Ыіетіегко //КасПаІ. Ғіез. - 2007. - V. 167, №1. - Р . 12-42.
67 Тезагік 3. 5регт писіеаг сіатаде: ир- сіаіе оп Іһе те сһ а п ізт, сііадпозіз апсі Ігеаі- т е п і /3. Тезагік, К.. МепсІоіа-Тезагік, С. МепсІо- іа //ҒІергосІ. ВіотесІ. Опііпе. - 2006. - V. 12,
№6. - Р. 715-721.
68 ТиЬіапа М. А пем теіһосі оҒ аззеззіпд Іһе сіозе-сагсіподепіс еҒҒесІ геіаііопзһір іп ра- Ііепіз ехрозесі 1о іопіііпд гасііаііоп. А сопсізе ргезепіаііоп оҒ ргеіітіпагу сіаіа /М. ТиЬіапа, I.
йіаііо, 3. СһауаисІга е і аі. //Неаііһ Рһуз. - 2011.
- V. 100, №3. - Р. 296-299.
69 ҰгцһеісІ М. Іопіііпд гасііаііоп апсі гізк оҒ сһгопіс Іутрһосуііс Іеикетіа іп Іһе 15-соипІгу зіисіу оҒ писіеаг іпсіизігу могкегз /М. ҰгдһеісІ, Е.
СагсІіз, Р. Азһтоге //КасІіаІ:. Кез. - 2008. - V.
170, №5. - Р. 661-665
70 \А/акеҒогсІ К.. СһегпоЬуІ апсі Ғикизһіта - мһеге аге т е пот? ЦЗ. КасІіоІ. Ргоі. - 2016. - V. 36, №2. - Р. 1-5.
71 \А/еІІ2 И. Кесопзігисііоп оҒ ЬеІа-рагЬсіе апсі д а т т а -га у сіозез Ғгот пеиігоп асііуаіесі зоіі а і Нігозһіта апсі Ыадазакі //Неаііһ Рһузісз. - 2014. - V . 107, № 1 .- 4 3 р.
72 Ш І іа т з Р. М. Неаііһ еҒҒесІз оҒ ргепаҒаі гасІіаҒіоп ехрозиге / Р. М. \Д/іІІіат5, 5. ҒІеҒсһег //
А т / Ғ а т. Рһузісіап. - 2010. - V. 82, №5. - Р.
488-493.
КЕҒЕКЕІЧСЕ5
1 АІекзапсІгоү I. О. касііасіоппа^а Ьіоіодда зҒгикҒигпо гаіпуһ депоұ Огозорһііа теіапо- дазҒег. 5ооЬзһһепіе 3. Сеп ВІаск. ОЬзһһа^а і тоіеки^агпа^а һагакҒегізҒіка едо гасііоти- ҒапҒпозҒі /I. О. Аіекзапсігоү, I. N. Матоіоуап, М.
V. АІекзапсІгоүа //касііасіоппа^а Ьіоіодда. Касіі- оіекоіодііа. - 2012. - Т . 52, №5. - Р. 453-466.
2 Арзаіікоу К. N. Зерісіетіоіодісһезкіе тагкегу гасііасіоппуһ роугегһсіепи згесіі ^екзроп- ігоуапподо гасііасіе] пазеіепда і іһ роҒоткоұ V оМаіеппуе згокі розіе Ғогтігоуапда сіоі оЫи- сһепда /К. N. Арзаіікоу, А. V. Ыріһіпа, С. К. Ко- зһрезоұа //№ика і ісігауооһгапепіе. - 2012. -
№4. - Р. 19-23.
3 Арзаіікоу К. N. Ғогтігоуапіе Ьаіу сіапп- уһ ро ііисһепди гергоЬикҒіуподо ісіого^а пазе- Іепца ҮозҒосһпо-КаіаһзҒапзко] оЫазҒі,
росіуегдзһедоз^а гасііасіоппоти ҮОісфбҒуГіи V геіиІТаҒе ібруҒапі] ^асіегподо огиіһда /К. N. Ар- 5аіікоу, А. А. 5уегсПоу, В. I. Си5еұ //Месі. гасііоі. і гасііас. Ье2ора5по5Ғ'. - 2006. - №5. - Р. 29-30.
4 Си5еұ В. I. Ііисһепіе оробгеЬоуапподо уідапда гасііасіопподо ҒакҒога, а Ғакіһе Ғакіогоу пегасііасіоппо] ргігосіу па ісіогсл/е роҒоткоұ ііисһаетуһ гарпоу, гаігаЬоҒка кгіҒегіеұ осепкі 5уіагі гаііісһпуһ оЬ5һһе5отаҒісһе5кіһ і опко- Іодісһебкіһ іаЬоіеуапіі 5 ііи с һ а е т у т і угесІопо5путі ҒакҒогаті //ОҒсһеҒ N11? гасііасіоп- поі тесіісіпу і іекоіодіі. - 2007.
5 ОіибетЬаеуа N. К. МиҒасіоппуі 5ҒаҒи5 пабеіепііа как кгіҒегд іекоіодісһебкоі оЬи5Іоуіеп- поі раҒоіодіі / N. К. ОіибетЬаеуа, М. А.
Микабһеуа, А. А. АсНІЬекоуа //АбҒапа тесіісіпаі- уқ іһигпаіу. - 2004. - №1. - Р. 48-51.
6 Егтакоу А. V. «О^К-5ідпаГпу;і» риҒ', оЬе5ресһіуа^и5һһи гаіуіііе гасііасіопподо зеҒҒекЬа БУісІеҒеУа V кіеҒкаһ сһеіоуека /А. V. Егтакоу, М.
5. Коп'коуа, 5. V. Ко5Ңик //Яадіасіоппаіа Ьі- оіодца. касікуекоіодца. - 2011. - Т. 51, №6. - Р. 651-659.
7 2һеҒрі5Ьаеу В. А. ЗеҒҒекҒу 5иЫеҒаГпо]
сіоіу ү-гасііасіі па ргоуо5раііҒеі'пуе сіҒокіпу і Ііт- Ғоісіпуе огдапу ітти п о д е п е іа и роҒоткоұ I рокоіепца /В. А. 2һеҒрі5Ьаеу, А. 5Һ. Кусіугтоісіі- па, 5. Е. Мугсадиіоуа //\/е5І:п. Каі^МІ). - 2014.
- №4. - Р. 236-238.
8 Кетһіпа I. В. Ііисһепіе роІітогҒілпа депоу-капсІісІаҒоү ргесіга5роІ02һеппо5Ғі к 5ег- сІесһпо-505исІі5Ғут іаЬоіеуапцат V дгирраһ гасіі- асіопподо гі5ка, ргесІбҒауІеппуһ роҒоткаті, гоіһ- сіеппуті оҒ оЫисһеппуһ госІіҒеІе] /I. В. Кетһіпа, А. М. Асіуікапоуа, 5. 5. 2һакироуа //№ика і ісіга- уооһгапепіе. - 2012. - №4. - Р. 31-35.
9 Корсакоу А. V. МподоҒакҒорпое Ғехподеппое іадр^аіпепіе окриіһа]и5һһе] сресіу как ҒакҒор ріска Ғортіроуапда сіҒодепеҒісһескіх парибһепд и пасеіепца //\/е5І:пік Вр^апскодо досисІарсЫ/епподо Ғехпісһескодо ипіуерсіҒеҒа. - 2014. - №2. - Р. 155-160.
10 Цадіп5ка]а А. М. Ұгоіһсіеппуе рогокі гагуЩа и роҒот5Ы/а ІікуісІаҒогоү ро5ІесІ5Іл/и ауаг- N па сһегпоЬуі'5ко] АІе5 /А. М. Цадіп5ка]а, А. К..
Тикоу, V. А. Обіроу //касііасоппа^а Ьіоіодца. і?а- сііріекоіодиа. - 2009. - Т . 49, №6. - Р. 694-702.
11 МасПеуа М. К.. Мес1ісіп5кіе ро5ІесІ5Іл/иа оЫисһепда пабеіепда п іік іт і сіо іа ті //Месіісіпа і
^екоіодда. - 2008. - №1. - Р. 7-12.
12 МасПеуа М. К.. Іітепепда 505І:о^апи ІітҒоісІпуһ огдапоу ітти п о д е п е іа V роісіпет регіосіе ро5Іе сфбЫ/ца Ғгаксіопігоуаппо] сіоіу ү- іііисһепда /М. К.. МаЬіеуа, А. К. Ми5а]поуа, В. А.
2һеҒрі5Ьаеу //№ика і ісігауооһгапепіе. - 2014.
- №2. - Р. 22-24.
