Ortak temeller üzerine kurulu ve günümüze kadar uygulanan bir tedavi sistemi olan halk hekimliği, Kırgız Türkleri için önemli bir tedavi sistemidir. Süreklilik ve kültürel çeşitliliğin unsuru olan halk hekimliği geleneğinin savunucusu ve aktarıcısı rolünü üstlenen halk hekimleri, bu rolü yerine getirirken bireylere kimlik ve devamlılık duygusu aktarmaktadır. Kırgız Türklerinin halk hekimliği geleneği, günümüz modernleşmesi ve tarihsel, sosyal, politik ve ekonomik özelliklerine bağlı olarak Kamlikan geleneği ile İslami unsurların bir sentezinden oluşmaktadır.
Kırgız Türklerinin halk hekimliği geleneği, geçmiş deneyimlerin bazı unsurlarının kaybolması ve bazılarının korunmasıyla devam etmektedir. Bu geleneğin nesilden nesile aktarılarak devam edeceği öngörülüyor. Kırgız Türkleri halk hekimliği kavramını bübü-bakşılık, darıgerçilik, eldik meditsina, emçilik, emdomçuluk, eldik darigerdik, tıp, musluk bilimi, shipagerdik, Kırgızca gibi farklı isimlerle tanımlamaktadır. Kırgız Türklerinin halk hekimliği uygulaması, İslam öncesi kadim Türk dini temelleri üzerine kurulmuş, animizm, şamanizm ve saygıya dayalı ata kültü, hayvan ve doğa kültleri ile totemik inanışların etkisiyle oluşmuş ve bünyesinde barındırdığı dini unsurlarla şekillenmiştir. İslam'ın kabulü ile geleneksel yaşamda ve bu en önemlisi. Çizgiler çerçevesinde oluşmuş ve gelişmiştir.
Bu anlamda Kırgız Türklerinin halk hekimliği geleneğinde şifacıların eğitim alarak, el alarak/vererek, kan yardımıyla ve yeteneğine göre halk hekimi olabildikleri görülmektedir. Kırgız Türklerinin halk hekimliği geleneğinde hastalıkları can oorular/canduu oorular (ruhsal/psikolojik hastalıklar) ve ten oorular (bedensel hastalıklar), bakshi, cürök kötörüçü, emçi, kançı, kirineçi, açık köz, kalıpçı, masajist-ukalooçu, ışığınçı, Günümüzde halk hekimleri sülükçü, tamırcı, tölgöçü diyorlar. Çünkü tüm toplumlarda halk hekimliği uygulamaları dinsel-büyülü köklere dayanmaktadır ve bu köklerden gelişmeye ve uygulanmaya devam etmektedir.
Modern tıbbın tamamlayıcısı veya alternatifi olarak kabul edilen halk hekimliği geleneğinde bitkilerin kullanılması, halk hekimliğinin popülaritesini arttırmakta ve bu geleneğe olumlu bakış açısının gelişmesini sağlamaktadır.
Buğday
Ekmek
Doktorun, yırtılan, esneyen, ekmek/un biten nazarı ortadan kaldırması nedeniyle, hastanın nazarının etkinliğine göre tedavi günde üç kez tekrarlanabilir.
Mısır
Hayvansal Emlerin Kullanımı
Safra tek başına verildiğinde tansiyona neden olacağından hastadan yedi gün boyunca safra suyu hazırlayarak terlemesi istenir. Bu uygulamaya göre halk şifacısı, korkan kişiye kartal ciğerinden bir parça yedirir ve korkunun geçeceğine inanılır [KK40]. Çamlık elementlerinin aktif hale geldiği ve temas büyüsünü aktive ederek veya vitiligo bölgesine ılık fare kanı uygulayarak cildi gençleştirmeye faydalı olduğu açıkça görülmektedir.
Maden Kökenli Ürünlerin Kullanımı
- Balta
- Bıçak
- Demir
- KurĢun
Kırgız Türkleri arasında yaygın olan korku tedavisinde su ve duanın yanı sıra hayvanlardan da yararlanılmaktadır. Aslında Kırgız Türklerinin halk hekimliği geleneği, eski Türk inançları ile İslam geleneğinin sentezinden oluşmaktadır. Kırgız Türklerinin şifada bıçak, balta gibi demirden yapılmış eşyaları kullanmalarının yanı sıra doğrudan demir kullandıkları da görülmektedir.
Öte yandan demirin kötü ruhları kovduğu diğer Türk boylarının inanç ve uygulamalarında da bilinmektedir. Mesela Özbekistan'da bakşi, demir bir çubuğa bir bez bağlar, yakar ve hastanın başına dönerek: "Ah, vay kül, hala bela" der. hastayı kötü ruhlardan arındırır[25, s. Ayrıca kaygıyı gidermede olduğu kadar nazar gidermede de etkili olan kurşun, ateş, kusma gibi günlük yaşamda sık karşılaşılan rahatsızlıkların tedavisinde de kendine yer buluyor.
Anadolu'da nazarı gidermek için kullanılan kurşunun, Kırgız halk hekimliği geleneğinde korku tedavisinde yaygın olarak kullanılması, Anadolu'da kurşunun rolünün daraldığını gösteren dikkat çekici bir özelliktir. Kurşunu erittikten sonra başka bir sanatçı kurşunu üç kez suya batırıp hastanın damarına bakıyor. Tüm bu uygulamalarda suya kurşun atılırken, başka bir sanatçının da hamurun içine kurşun koyup ardından bebekleri tedavi ettiği belirlendi [KK27].
Kırgız Türkleri suyu fiziksel ve ruhsal/psikolojik pek çok hastalık/bozukluğundan arındırmak için kullanıyor ve hastayı su ile korkutmak istiyor. Korku tedavisinde sıklıkla kullanılan su, kızamık, ishal, siğil, egzama, uçuk gibi cilt hastalıkları, yaralar, alerjiler, yaralar ve bezler, bıngıldak gibi fiziksel hastalıkların tedavisinde de önemli bir tedavi unsurudur. , kısırlık ve miyomlar. Başka bir şifacı ise beş yaşına kadar korkmuş çocukları ağızlarına su alıp püskürterek tedavi ediyor.
Nazarın giderilmesinde bir kağıt parçası üzerinde dua okunup okunan kağıdın suya atılmasıyla şifa sağlanır [KK5, 12, 24]. Bir başka uygulamaya göre ise doktorun göğsünde bez bulunan hasta için bir kaseye konulan su ile özel taşa dokunup ardından bunu hastalıklı bölgeye uygulamasıyla suyun etkili gücünden yararlanılıyordu [KK25].
Kül
Ayrıca bahsedilen kutsallık ve manevi anlamlar, mumlara ve manevi hayata önem veren kişilerin meditasyonlarını tütsü ve mum etrafında uygulamalarıyla da bağlantılıdır. Mum şifası uygulamalarına göre halk hekimliği, cinlerin ele geçirdiği kişiler için mum yakar ve Yasin ve Cin, kasiyde (kaside)1 ve İmam Gazali surelerini okur. Kısırlık tedavisinde halk hekimi, kısır kadının rahmini elle onarır ve mum yakarak dua eder [KK30].
Toprak Keseği
Geçmişte aydınlatma ihtiyacını karşılayan ve günümüzde dekoratif bir obje haline gelen mum aynı zamanda bir şifa objesidir. Bu nedenle Kırgız halk şifacıları suyun olduğu kadar toprağın temizleyici ve iyileştirici gücünden de yararlanırlar. İnsanlar için yaşamın başlangıcında (doğum) ve sonunda (ölüm) anlam taşıyan toprağın, şifa unsuru olması elbette oldukça anlamlıdır.
Arındırıcı ve iyileştirici özelliği olan su, doğum ve üremenin sembolü olan toprak ise eklemlerin iyileşmesinde etkilidir.
Kamçı
Halk şifacıları, nazar ve iç rahatsızlıklar gibi akıl hastalıklarını, vücudu kırbaçlayarak veya okşayarak tedavi ederler. Kırgız, nazarın ve korkunun giderilmesinde etkin rol oynayan, Kırgızistan'da Kamlık geleneğinin devamlılığını ve korunmasını sağlayan önemli bir unsurdur.
Tespih
Kâğıt
TaĢ
Örneklerin tüm uygulamalarında hakim yöntemlerin dışında tesbihin dini bir unsur olarak kullanılması ve duanın gücü, istenmeyen durumu/hastalığı ortadan kaldırmaya ve hastayı iyileştirmeye çalışmıştır. Örneğin tölgöçü, 41 taşın yardımıyla fal bakmak, geleceği tahmin etmek, kaybolan eşyaların ya da hayvanların bulunmasına yardım etmek ya da eşyayı çalan kişiyi bulmak gibi birçok görevi yerine getiriyor. Kırgız halk şifacıları ağız yaraları, kızamık, kabakulak, uyuz, sarılık gibi pek çok hastalığı özel taşlarla tedavi ediyorlar.
Bu uygulamalara göre halk hekimi Fatiha, Nas ve Felak surelerini okuyarak korkanların kalplerini ve bedenlerini taşla ovuşturur. Korkan hastanın damağı ve kalbi dualar eşliğinde su ve taş yardımıyla 3-5-7 defa kaldırılır [KK11]. Göğsünde bez olduğundan şikayetçi olan hasta için icracı kaseye su döker ve özel taşını suyun içine koyar ve taşla bez bulunan bölgeye dokundurur [KK25].
Taşlarla yapılan egzersizlerde şifacı Bismillah okuduğunda taşların arasından beyaz bir sıvı (süt) çıkar ve önce iki taşı birbirine sürterek eli ağzına değdirirken tükürüğünü o noktalara uygular. Kırgız Türklerinin halk hekimliği geleneğinde pek çok şifacı, tükürüklerini kutsal saydıkları için tedavi uygulamalarında tükürüklerini kullanmışlardır. Günlük hayatta kullanılan objelerden biri olan ip, halk hekimliğinde de kullanılan tedavi edici bir unsurdur.
Kırgız Türklerinin halk hekimliğinde yara, baş ağrısı, siğil gibi çeşitli rahatsızlıklar iple tedavi edilmektedir. Bir başka uygulamada halk şifacısı ince siyah bir ipe dua okur ve sonunda ipe "çek, çek" der ve güçlü nefesiyle hastaya ipi nemli ve kuru bir yere gömmesini söyler. KK36]. Halk hekimliği insanları, söz konusu nesneleri yaralara uygulamak için temas büyüsünü, onları gömmek ve kurutmak için mimik büyüsünü kullanırlar.
Şakşak, tahta çubuklara sarılan ve bu çubuklara bağlanan ip ve kumaştan yapılmış şifa aracıdır.
Pamuk
Kan Alma Aparatı, Jilet ve Vakum
Kırgız Türklerinin halk hekimliği geleneği, dinsel-büyüsel uygulamalara dayalı Kamlık geleneği ile bitkisel ve mineral bazlı uygulamalara dayalı şifalı bitkiciliğin bütünleşik bir anlayışından oluşur. İlk çağlardan günümüze kadar değişen ve gelişen halk hekimliği uygulama ve geleneklerinin icracıları olan halk hekimleri, esasen dini-büyülü sürecin devamı olan Kamlikan geleneğinin taşıyıcılarıdır. Tıpta kullanılan bu objeler, etkili tedavi yöntemleri ve içeriği açısından halk hekimliği geleneğinin kökleriyle bütünlük içindedir.
Kırgız Türklerinin halk hekimliği geleneğinde ateş, su, ağaç ve toprak gibi kültlerin etkili olduğunu da belirtmek gerekir. Dolayısıyla her ikisinin tek başına veya bir arada tedavi uygulamalarında yaygın olarak kullanılması, Kırgız Türklerinin halk hekimliğinin İslam ve Kamlık geleneklerinin sentezinden oluştuğunu ve halk şifacılarının şaman/bakşilerin mevcut temsilcileri olduğunu somutlaştırmaktadır. Orozobayev, M., "Kırgız halk hekimliğinde tedavi malzemesi olarak Kurt (Börü)". Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri 509-516.
Akmataliyev, A.-Kadırmambetova, A.-Kasımgeldiyeva, M- Semyonova, C.- Cayloobayev, B.-İsabekova, A.-Konorbayeva, R.-Marazıkov, T.- Musayev, S.- Olcobayev, S.-Osmonova C.-Tolubayev, M.-Şatmanov, S., Kırgız dilinin sözü. Sözlü kaynaklar KK1: Erali Topçubayev, 61, Çigülü/Alay, Lise, Şoför KK2: Bermet Asanbayeva, 58, Gülçö/Alay, Ev Hanımı KK3: Burhan Osmanov, 91, Gülçö/Alay, emekli KK4: Belekbay Korgon Cumayev, Alay, 00 Çiftçi KK5: Burul İrısmamatova, 85, Mangıt/Aravan, Emekli KK6: Bazargül Kadırova, 51, -Gülbar/Aravan, Ev Hanımı KK7: Cumagül Amanova, 54, Kesek/Aravan, Lise, Ev Hanımı5 KKKza8: Kesek/Aravan, İmam. KK9: Kandalat Abdırazzakova, 63, Kızıl Korgon/Aravan, Lise, Ev Hanımı KK10: Gülsara Mamatova, 72, Mangıt/Aravan, Üniversite, Hemşire KK11: Kuruhan Tairova, 71, Mangıt/AravanKawife, Lise Katovbe2, 60, Merkez/Aravan , Üniversite, Kançı KK13: Omürbübü Turdiyeva, 56, Tölöykön/Aravan, Lise, Ev Hanımı.
KK14: Gulnara Abdullayeva, 64, Daroot-Korgon/Çoğ-Alay, ilkokul mezunu, ev hanımı. KK15: Ayşakan Kaparova, 71, Merkez/Kara-Kulca, lise öğrencisi, ev hanımı. KK16: Meylikan Rayımkulova, 67, Biri May/Kara-Kulca, Üniversite, Öğretmen KK17: Cidayim Nazarova, 61, Biri May/Kara-Kulca, Üniversite, Ev Hanımı KK18: Raima Ayrımkulova, 66, Kara Koçkor/Kara Kulca, Lise, Ev Hanımı KK19: Ümütkan Polotova, 61, Merkez/Kara-Kulca, lise mezunu, emekli. KK20: Avaz Ceenbekova, 81, Telman/Kara Kulca, lise öğrencisi, ev hanımı KK21: Kanısay Çaparova, 63, Merkez/Kara-Kulca, lise öğrencisi, ev hanımı.
KK22: Pazilatkan Rahımcanova, 71, Birinçi May/Kara-Kulca Lisesi, ev hanımı KK23: Orozkan Ceenbekova, Kara Koçkor/Kara-Kulca, lise, ev hanımı KK24: Abdumalık Abdrahmanov, 75, Ata Merek/Nookat, lise, çiftçi KK25 : Miktar Abdcaparova, 84, Bayış/Nookat, lise, ev hanımı KK26: Mamatazim Akunov, 70, Cağı Bazar/Nookat, lise, çiftçi KK27: İnabat Ergeşova, 71, Kocoke/Nookat, lise, ev hanımı KK28: Cusup Tagayev, 63, Akcar/Özgön, Üniversite, Çiftçi KK29: Zulfiya Kaynazarova, 74, Bolşevik Lisesi/Özgön, Ev Hanımı KK30: Cumagül Topçubayeva, 59, İntımak/Özgön, Lise, Ev Hanımı KK31: Ölmas Kabulova, 62, Karool/Özgön, Üniversite , öğretmen KK32: Cambı Çodoyeba, 87, Komünist/Özgön, üniversite, ev hanımı KK33: Sararat Mongolbayeva, 63, Mırza Ake/Özgön, lise, ev hanımı KK34: Zamir İbragimov, 44, Mırza Ake/Özgön, lise, imam.
