T»ICHlNH-nimj05/M«l!
BAN VE P H A N CAP N G A N SACH 0 VIET NAM
TS.VO NHO'THANGJhS.LeTHj MAl LIEN
Sau 10 ndm thuc Men, Ludt Ngdn sdch nhd nude ndm 2002 Men dang duac nghien cUu, sUa doi dephu hap han vH tinh hinh kinh te-xd hdi trong giai doan mci. Bdi vieidecdp den mat trong nhSng npi dung dua( quan tdm trong qud trinh sUta doi Uidt Id vdn diphdn cdp ngdn sd(h giUa Trung uang vd ^a phuang nhdm hudng t& viic phdn cap ngdn sdch phii hap di phdt huy duac tinh tu chu, tinh (dng bdnggidfa cdc dia phuang vd phdn bd nguon li^
cdng mpt each tmUU.
Phan cap ngan sach: NhuTng ket q u a d a t diitfc
Mot Id, phan cap ngan sach nha nude (NSNN) da lam tang tinh chii dpng, tich cue eiia chinh quyen dia phuang. Chinh quyen dia phuang (dac bi0t la hpi dong nhan dan cap tinh) da dupe phan cap ngan sach nhieu hon tiong: i) Quyet dinh vi0c phan cap nguon thu, nhiem vu chi eho timg cap ngan saeh d dja phuang trong pham vi dupe phan cap nham dam bao su phii hpp vdi dieu ki0n ciia timg dia phuang;
ii) Quyet dinh dinh miic phan bo ngan sach, tieu chuan, djnh miic chi tieu ngan sach tien eo sd huong dan va khung quy djnh do Thii tuong Chinh phu ban hanh; iii) Quyet dinh mpt so npi dung tiong quy tiinh ngan saeh nhu quyet djnh phan bo du toan, quyet toan ngan saeh dja phuong (NSDP)... Viec quy djnh thdi ky on djnh ngan sach tir 3 den 5 nam, on dinh ty 10 phan chia va so bo sung can doi tiong thdi ky on dinh ngan sach, tiao quyen vay np eho chinh quyen dia phuang vdi gidi han xac dinh, tang cudng phan cap nguon thu eho NSDP da giiip chinh quyen dia phuong phat huy tinh chu dpng, sang tao tiong quan ly, khai thae co hi0u qua cac nguon thu, chu dpng can doi ngan sach, dam bao thue hi0n tot eae nhiem vu chi NSDP.
Hai la, tac dpng tich eye den tang truong kinh te dja phuong va xoa doi giam ngheo. Vdi viec quy djnh ro nguon thu, nhi0m vu chi va khoan chuyen giao til ngan sach tirung uong (NSTW) cho NSDP da giiip eac dja phuang xac dinh va can doi giiia nhu cau voi nguon lyc de thyc hi0n cac uu tien dau tu nhiim thiic day tang tiTJong kinh te dia phuong. So bo sung hi NSTW cho NSDP tiong thdi gian qua tang
manh (so bo sung tir NSTW cho NSDP nam 2011 gap hon 4,6 Ian so vdi nam 2004), dac biet la eae khoan bo sung CO muc tieu (so bo sung co myc tieu nam 2011 gap 5,2 Ian so vdi nam 2004) da gop phan thue hi0n tot eae mue tieu xoa doi giam ngheo 6 dja phuong.
Ba Id, gop phan tang cudng ky luat tai chinh, timg budc tang tinh minh bach va tiach nhi0m giai trinh.
Vi0c quy dinh cy the nguon thu, nhiem vu chi ngan sach giiia Trung uong va dia phuang da gop phan lap lai tiat ty, ky cuong tiong Imh vyc tai chinh, xoa bo tinh tiang dia phuong quy dinh eac khoan thu tiai vdi quy dinh phap lugt. Vi0c tiao quyen nhieu hon cho chinh quyen dia phuang trong quyet dinh eac van de ve ngan saeh ciing doi hoi dja phuong phai tang tinh minh bg,ch va trach nhiem giai trinh tiong thyc hi0n ngan saeh.
Nhiimg han che trong phan cap ngan sach hien nay
Mgt Id, quyen t y chii trong quyet djnh eae khoan thu ngan sach cua dja phuang bj han ehe bdi cae ly do sau: Thu nhat, cae nguon thu dupe phan chia 100% cho NSDP thudng la nhiing sac thue CO hieu suat thu thap va khong ben viing, chinh quyen dia phuong bj han che ve kha nang tang nguon thu eho minh ngoai cae chinh sach thu do Trung uong quy djnh. Trong cae nguon thu hien nay NSDP dupe hudng 100% thi cac khoan thu tir dat dai chiem ty trpng kha Idn. Tuy nhien, eae khoan thu nay thudng co tinh chat thu mpt lan nhu thu tir giao quyen sii dyng dat. Thit hai, dja phuong chi co quyen quyet djnh mpt so logi phi, 10 phi theo phan cap ciia Chinh phii va dupe quy djnh miic thu mpt so loai phi, 10 phi trong khung
I'i
i y r PHAN CAP NGAN SACH V A V A N B E BEN V V I I G T A I KHdAdVlET NAM
phap luat hi0n hanh quy dinh. Tuy nhien, nguon thu tir cac loai phi, 10 phi nay tren thyc te la rat nho, chi chiem khoang 10% tdng thu NSDP. Thie ba, hi0n nay khung luat phap chua co quy dinh ve thue dja phuong. Toan bp cac van de ve thu thue nao, miic thue suat bao nhieu, co sd tinh thue nhu the nao... deu do Trung uong quy djnh. M | t khac, trong nhiing nam gan day do kinh te suy giam, de thao go kho khan cho doanh nghi0p, Chinh phu, Quoc hpi da ban hanh cae chinh sach mien, giam, gian thdi han npp mpt so sac thue, khoan thu NSNN gay anh hudng tdi nguon thu ciia NSDP trong khi eae nhi0m vu chi khong giam. Thie tu, vi0c xep khoan thu thue thu nh0p doanh nghiep (TNDN) eiia cac don vj hgch toan toan nganh vao thu NSTW huong 100%, thue tieu thu d^c bi0t doi vdi hang san xuat trong nude vao khoan thu phan chia la chua phii hgp vdi nguyen tac danh thue va ban chat ciia cac khoan thu nay. Doi vdi cac khoan thu phan chia giiia NSTW va NSDP thi so thu dang dupe phan chia giiia Trung uong va dia p h u a n g noi dien ra hoat dpng thu thue, dieu nay lam nay sinh nhiing bat cap ve tinh cong bang, CO Ipi cho nhiing dia p h u a n g eo dieu ki0n kinh te - xa hpi phat trien, dac bi0t la doi vdi thue gia tri gia tang (GTGT) va TNDN. Thit ndm, doi vdi eac khoan thu dieu tiet va bo sung, Trung uong eo the thay doi sau moi thdi ky on djnh ngan sach va dieu nay l?i lam han che tirih chii dpng ciia dja phuong. Dac bi0t la doi vdi eac tinh nhan so bo' sung Idn lai thudng la cac tinh ngheo. Thie sau, ddi vdi cac khoan vupt thu, chinh quyen Trung uong ciing bi rang bupc bdi cac quy djnh ve tang ty 10 dieu tiet sau moi thdi ky on djnh hay quy dinh sir dyng khoan tang thu cho eae doi tupng chi n h u chi lam luong, chi dau tu, chi tra np... Thu bdy, mac dii quy djnh tinh, thanh pho tryc thupc Trung uong co toan quyen quyet djnh vi0c phan cap nguon thu cho chinh quyen cap huy0n, xa trong pham vi dupe phan cap nhung mpt so npi dung phan cap thu cu the lai dupe quy djnh trong Luat NSNN (2002) nhu: (i) Phan cap toi thieu 70%
cac khoan thu thue chuyen quyen sir dyng dat;
thue nha, dat; thue mon bai thu tir ca nhan, hp kinh doanh; thue sir dyng dat nong nghi0p thu tir hp gia dinh; 10 phi trude ba nha, dat cho ngan sach xa, thi tran; (ii) phan cap toi thieu 50% khoan thu 10 phi trudc b?, khong ke le phi trudc bg nha, dat cho ngan sach thi xa, thanh pho thupc tinh.
Thie tdm, vi0c khong quy djnh cy the nguon thu d cap huy0n va cap xa trong Luat NSNN (2002) ma giao cho chinh quyen cap tinh quy djnh da tao
cho chinh quyen tinh cd dupe sy Unh boat trong dieu hanh ngan sach, tuy nhien han che miic dp chae Chan va kha nang d y doan trude ve nguon thu ngan sach a i a cap huy0n va cap xa. Thu chin, quy mo thu ngan saeh tren dia ban cac tinh, thanh pho CO su chenh I0ch rat Idn, dja p h u o n g co so thu
Mdc dii ty trong chi NSOP trong tong chi NSNN da tang len dang ki tir 47,5% nam 2003 (tri^dc thdi diem thiic hien Ludt NSNN (2002) len 52,1% nam 2010 (bao gdm cd so bo sung can ddi) song phan chi do phan Idm lai diTtfc trang trdi tif ngu6n bd sung cQa NSTW. So tinh tUcan ddi duoc ngan sdch tii nguon thu dUOc giuT lai cho tinh gidm tiTIS tinh nam 2005 xuong c6n 13 tinh ndm 2013. Cdc tinh c6n lai deu trong chd vao sd bd sung cOa NSTW.
ngan sach nam 2010 cao nhat (TP. Ho Chi Minh) cao hon 164 lan so vdi dia p h u a n g thap T\hat (Blc Kan). He so giiia miie dpng vien ngan saeh binh quan dau nguoi ciia dia ban cao nhat (Ba Rja - Viing Tau) so vdi dja ban thap nhat (Ben Tre) la 59,5 lan, cho thay nang lyc tai khoa giiia cac dia phuong cd sy khac biet kha Idn.
Hai Id, phan dinh nhiem vy chi con bat cap xuat phat bdi cac ly do sau: Thie nhat, Luat NSNN (2002) cho phep cac tinh dupe quyet dinh phan cap nhi0m vy chi cho cac cap ngan saeh true thupc (huyen, xa), mat khac Igi phan cap cu the nhi0m vy chi dau tu xay dyng cac truong pho' thong, dien chieii sang, cap thoat nude, giao thong do thi, v0 sinh do thi va eac cong trinh phiic Ipi cong cpng cho thi xa, ttianh pho thupe tinh nen da phan nao hgn che quyen chu dpng cua chinh quyen cap tinh. Dong thdi, vi0e khong ehe eae ty le ciing doi vdi chi cho giao dye dao tao, khoa hpc cong ngh0... da tgo ra sy ciing nhac va kem linh hoat trong thue hi0n nhiem vu phat trien kinh te - xa hpi t ^ cac tinh. Thie hai, vi0c thyc hi0n thdi ky on dinh ngan sach nhu hi0n hanh ciing lam han che nguon lyc ciia cae tinh do eae tinh tang thu tH dupe tang chi trong thdi ky on dinh ngan sach (tir 3 den 5 nam) song qua moi thdi ky on djnh thi ty 10 dieu tiet ve NSTW bat bupc phai tang len. Thie ba, phan cap chi ngan sach chua gan lien vdi viec cung cap eac dich vy cong cpng d dia phuang ma chii yeii v i n dupe phan bd dya tren h0 thong tieu chi, dinh miic phan bd ngan sach theo yeu to dau vao, chua tinh den hi0u qua dau ra a i a cac nhiem vy chi, hi0u qua phan bo chua cao, gay that tiioat, Iang phi. Thie tu, mge dii Luat NSNN (2002) quy dinh khong dupe diing ngan sach cua cap nay de chi nhi0m vy a i a cap khac (trCr
truong hpp dac biet theo quy dinh a i a Chinh phii) nhung thyc te nhieu dia con phai h6 tip them kinh phi cho eae co quan Trung uong d dia phuang (co quan tu phap, cong an, quan dpi) de thyc hi0n nhi0m vy chung tren dia ban. M | t khac, miie h6 tip va ddi tupng ho tip giiia eac tinh khac nhau da gay ap lyc eho NSDP, dac biet la cac tinh con phai nhan h6 tip tir NSTW.
Ba la, tuong quan giiia nguon thu dupe giii lai va nhiem vy chi cua cac cap chinh quyen dja phuang con chua tuong xiing. Mac dii ty tiong chi NSDP tiong tdng chi NSNN da tang len dang ke tii 47,5%
nam 2003 (trudc thdi diem thuc hien Luat NSNN (2002)) len 52,1% nam 2010 (bao gdm ca so bd sung can ddi) song phan chi do phan Idn lai dupe trang tiai tir nguon bo sung a i a NSTW. So tinh ty can ddi dupe ngan saeh tir nguon thu dupe giii Igi eho tinh giam tir 15 tinh nam 2005 xuong eon 13 tinh nam 2013. Cac tinh con lai deu trong chd vao so bd sung eiia NSTW.
Bon Id, bd simg can ddi va bo sung eo myc tieu chua thu h$p dupe bat binh dSng giua cac dia phuong. De dam bao cong bang giiia cae dja phuong, bd simg can doi va bd sung co myc tieu da dupe sii dyng nhung quy mo chi ngan sach binh quan dau nguoi eiia eae dja phuang co sy khac bi0t rat Idn. H0 sd giua tinh CO miie chi cao nhat so vdi tinh co miic chi thap nhat la 5,6 lan va co sy phan bd khong dong deu giiia eae dja phuang. Cae nguyen tac phan bd, thyc hi0n cac khoan bd sung eo myc tieu tuy da dupe ban hanh va hoan thi0n, song nhin chung van eon eo che "xin- cho". Nhieu dja phuang chua chu dpng trong vi0c thu hilt nguon lyc de dau tu, van phu thupe nhieu vao cac khoan bd sung *nuc tieu de thyc hi0n cac dy an dau tu tren dja ban.
Nam Id, bat cap trong phan cap vay np ddi vdi chinh quyen dja phuong. Quan h0 ve np giiia chinh quyen Trung uong va jt^a phuong con chua ro, chua CO quy dtnh hay che tai cy the ddi vdi truong hpp dia phuang khong co kha nang tia np. Vi0c xac dinh gidi han vay np dya vao tdngTon dau tu xay dyng ca ban (XDCB) tiong nude hang nam ciing bpc Ip nhieu bat cap do tdng vdn dau tu XDCB khong on dinh, phy thupe vao nguon thu hang nam ciia tinh ciing nhu sy bien dpng cua tM truong bat dpng san (cac khoan thu tir dat). Vi0c quy dinh ty 10 dong nhat ve gidi han np eiia dia phuong (triir Ha Npi va TP. Ho Chi Minh) nhin chung ehua phii h<?p. Gidi han vay np aia dia phuong nen dupe gan vdi cac chi so phan anh kha nang thyc hi0n nghia vu np cua dia phuong, vi dy nhu quy mo thu ngan sach. Vi0c cac tinh thanh lap cae quy dau tu phat tiieii dia phuong hay cae cong
TAlCHfNH -Thdng 05/2013^
ty tai chinh nha nude nham huy dpng cac nguon lyc cho dau tu phat trien la phii hpp vdi thue te, tuy nhien doi hoi vi0e quan ly va sir dyng quy phai hi0u qua bdi day la cac to chiic tai chinh nha nude cua dja phuong, neu khong dupe Idem soat, tinh tiang mat kha nang thanh toan np la co the xay ra.
Mdt so g ^ y chinh sach
^e phdn cdp nhiem vu chi
Can hoan thi0n cac quy djnh ve phan djnh nhi0m vu chi giiia eae cap ngan sach phu hpp vdi chiic nang, nhi0m vu eiia cac cap chinh quyen theo phan cap quan ly kinh te - xa hpi. Hinh thanh eo che de chinh quyen dia phuong eo tiiem tu chii tiong cae quyet dinh phan bo nguon lyc, su dyng nguon lyc theo cac uu tien cua dia phuong va eo dupe sy chu dpng ve each thiic thyc hien; Trung uong chi tac dpng, can thi0p khi can thyc hi0n cac myc tieu co tinh quoc gia.
Vephdn cdp nguSn thu
Mot la, can eo eo ehe de timg budc tang sy ty chu tai khoa cho chinh quyen dia phuong, dgc bipt la nhung nguon thu dia phuang dupe hudng 100%, gan vdi vi0e quan ly va cung ting dich vy cong tai dja phuang. Cy the: (i) Timg budc tang cudng vai tro cua thue nha, dat trong vi0c tao nguon thu cho chinh quyen dja phucmg. Hi0n nay, nguon thu tir logi thue nay eon rat thap (nam 2012, thu tir thue sir dyng dat phi nong nghiep ude bang khoang 0,04% GDP, tiong khi do khoan thu nay trong nhiing nam 2000 d eac nude chuyen doi bang khoang 0,72% GDP va d cae nude phat tiien khoang 1,46% GDP). Nghien eiiu xem xet tang miie thue suat de phat huy vai tro cua sac thue nay trong nen kinh te, nghien ciiu danh thue doi vdi riha d nhu nhieu nude tren the gidi. Tuy nhien, vi0c thu thue vao nha, dat la rat nhgy cam nen can co sy ddng thuan cao trong xa hpi; (ii) Nghien cihi hudng dan diem c khoan 3 dieu 5 a i a Luat Dat dai ve vi0e dieu tiet phan gia tri tang them tir dat ma khong do dau tu a i a ngudi sir dung dat mang Igi de tao them nguon thu ehii dpng cho dia phuang.
Day cung la phuong thiic dupe mpt so nude tren the gidi (Colombia, Braxin, Anh) thue hi0n de huy dpng them nguon lye cho chinh quyen dia phuang tiong vi0c dau tu phat trien h0 thong co sd ha tang;
(iii) Hoan thi0n he thong phi, 10 phi; xay dyng miic thu, ehe dp va phuong phap tiiu hpp ly, thong nhat theo hudng don gian, hi0u quk. Nghien ciiu ban hanh Luat Phi, 10 phi thay tiie Phap 10nh Phi, 10 phi theo hudng phan dinh ro phi va 10 phi; tang cudng
^
PHAN CAP NGAN SACH VA VAN DE BEN vffNG TAI KHDA d VIET NAMphan cap cho cac dja phucmg trong vi0c quyet dinh cac khoan thu phi, le phi g^n vdi chiic nang quan ly nha nude cua chinh quyen dja phuong; quy dinh ro ve tham quyen ban hanh danh myc, khung va miic phi, 10 phi cy the ciing n h u tham quyen hudng dan, quan ly sir dyng phi, 10 phi.
Hai Id, dieu chinh phuong thiic chia se nguon thu tiong mpt so sac thue, cy the la thue TNDN va thue GTGT: (i) Doi vdi khoan thu ve thue GTGT (tini time GTGT hang nhap khau): phan chia theo dan so, co
N a m 2 0 1 2 , t h u t i T t h u e suT d u n g d a t p h i n d n g nghiep & Viet N a m Udc bSng k h o d n g 0 , 0 4 % GDP, t r o n g khi d o k h o d n t h u nay nhuTng n a m 2 0 0 0 d cdc nUdc chuyen d d i bling k h o d n g 0 , 7 2 % GDP vd d cdc nUdc phdt t r i e n khodng 1 , 4 6 % GDP... D o vdy, nen nghien cijfu x e m xet t a n g muTc t h u e suat d € phdt huy vai t r o cda sSc t h u e ndy t r o n g n e n kinh t d .
he so theo trinh do phat tri&i kinh te va siic mua cua timg vimg, dia phuong. Day la phuang thiic dupe kha nhieu quoc gia ap dyng (phan chia tren co sd dan so nhu Diic, Belarus hay phan chia theo miic tieu dimg nhu Canada, Nhat Ban, Tay Ban Nha);
(ii) Ddi vdi thue TNDN: chuyen thue TNDN ciia cac don vi hgch toan toan nganh tir khoan thu NSTW hudng 100% thanh khoan thu phan chia giira NSTW va NSDP theo cong thiic nhat djnh, co the la dya tren co sd phan phoi bang luong a i a doanh nghiep theo dja ban hoae eo the dua tren phan phoi gia tri tai san, doanh so hang ban ra a i a doanh nghi0p d timg dia ban hay h0 so ve phan bd chi phi.
Ba la, quy dinh cy the eac nguon thu doi vdi timg cap chinh quyen dia phuang nhung eo co che dieu hoa theo chieu ngang giua ngan sach cap xa, cap huy0n trong mdt tinh. Theo do, van tiep tyc phan cap cae khoan thu nay cho ngan sach cap xa, thi tran va khoan thu 10 phi trude ba (khong ke thue trudc ba nha, dat) cho thi xa, thanh pho thupc tinh, song viec quyet djnh ty le de lai cy the cho ngan sach xa, thj tran; thi xa- thanh pho thupc tinh do hpi dong nhan dan cap tinh quyet dinh theo tinh hinh thue te dja phuong nham tang tinh chii dpng cho dja phuong trong vi0e thuc hien cac nhi0m vu a i a minh.
Ve chuyen giao ngan sdch gidra Trung xicfng vd dia phuang
Mot la, hinh thanh eac phuong thiic phii hpp de xac dinh quy mo tong nguon ngan saeh dimg de bd sung cho cac dia phuong ding nhu c^c nguyen
tac (cdng thiic) sir dyng cho vi0c xac dinh miic bo sung, qua do thu h?p duoc sy chenh 10ch giira nang lyc tai khoa (nguon thu) va nhu cau chi tieu a i a dia phuong, song cd them sy gan ket vdi ke hoach chi tieu trung han.
Hai Id, hoan thien h0 thong tieu chi, cac nguj^n tae ve bd sung co muc tieu gan vdi cac dinh hudng va chien lupc phat trien u u tien ciia timg vimg, mien va ke hoach trung han a i a dja phuong. Tuy nhien, tiong to chiic thyc hi0n ciing can ed co che tang them quyen chu dpng cho dia phuong.
Ba Id, nghien ciiu de cd co che chuyen giao ngupc tir dia phuong cho Trung uong (doi vdi nhiing dja phuong cd thang d u ngan sach) cimg vdi co ehe chuyen giao xudi tir Trung uong cho dja phuong (trong truong hpp dia phuong bj tham hyt) hi0n dang ap dung.
^e vay not cua chinh quyen dia phifOng
Mot Id, nen danh gia Igi viec thyc hi0n ngu)€n tac
"NSDP khong dupe bdi chi" vi quy djnh nay dang mau thuan vdi thyc te d nhieu dia phuong. Vi0e duy tri ddng thdi 2 khai niem la NSDP khong dupe bpi chi va cho phep dja phuang bo tri dau tu (thdng qua huy dpng vdn vay) vugt qua kha nang can doi ciia ngan sach cap tinh la co sy mau thuan.
Hai la, trong truong hpp tiep tyc dio phep chinh quyen dia phuong vay n p thi can quy dinh cy the va hpp ly cac gidi han vay np a i a chinh quyen dja phuong tren eo so gan vdi kha nang tia np cua dja phuong. Co the quy djnh gidi han np theo ty 10 giiia nghia vy tra np (bao gdm ca goc va lai) vdi nguon thu tren dja ban (bao gom ca khoan thu phan chia) hoae nguon thu cua dja phuang cd tinh on dinh cao vi dieu nay gan vdi kha nang tra n p cao. Day ciing ehinh la dpng lue de cac dia phuong phat trien cae nguon thu on djnh (thue su dung nha d, dat d).
Ba la, can co quy djnh cu the ve moi quan h0 ve np giua chinh quyen Trung uong va dia phuong tiong Luat NSNN ho^c Luat Quan ly n p cong. Trach nhi0m trudc tien la a i a chinh quyen dia phuong, khi chinh quyen dia phuong khdng dam bao kha nang tia np, chinh quyen trung uong se can thiep cy the cimg vdi dd la eac che tai dii manh dam bao chinh quyen dia
phucmg han ehe vay np qua miie. * Tai lieu tham khdo:
I Vien CIMSTC (2012), Tdi diinh Viet Nam 2012: Kho khan vOng biidc. (hien
2. Vu Sy Oidng. (2012), Phdn cdp qudn ly NSNN d m Nam va djnh himg doi raft i. large Martinez-Vazquez vd Vu Hotng Quyin. (2012), Mot goc nhh vS chinh
sdch phdn cdp ngdn sdcl) tgi Viet Nam qua kinh nghiim quoc te.
