T×M HIÓU VÒ NH÷NG TIÒN §Ò Lý LUËN H×NH THµNH T¦ T¦ëNG CHÝNH TRÞ CñA PHAN CH¢U TRINH

t×m hiÓu vÒ nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn...

T×M HIÓU VÒ NH÷NG TIÒN §Ò Lý LUËN H×NH THµNH T¦ T¦ëNG CHÝNH TRÞ CñA PHAN CH¢U TRINH

trÇn mai ­íc ^*

Tãm t¾t: Bµi viÕt ®· ®i vµo ph©n tÝch nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn: T­ t­ëng T©n th­; t­ t­ëng Canh t©n cuèi thÕ kû XIX vµ sù ¶nh h­ëng cña nã vµo n­íc ta. Nh÷ng t­ t­ëng nµy cïng víi ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi ViÖt Nam cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX ®· trë thµnh tiÒn ®Ò lý luËn dÉn ®Õn h×nh thµnh t­

t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh.

Tõ khãa: Phan Ch©u Trinh; chÝnh trÞ; t­ t­ëng; T©n th­; Canh t©n.

1. §Æt vÊn ®Ò

§éc lËp d©n téc vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc theo h­íng d©n giµu, n­íc m¹nh, d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh lu«n lu«n lµ kh¸t väng cña con ng­êi ViÖt Nam. ChÝnh môc

®Ých vµ lý t­ëng Êy ®· th«i thóc c¸c thÕ hÖ ng­êi ViÖt Nam phÊn ®Êu quªn m×nh, v­ît qua mäi khã kh¨n thö th¸ch ®Ó v­¬n lªn t×m con ®­êng b¶o vÖ, x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX lµ mét trong nh÷ng giai ®o¹n cã nhiÒu biÕn ®éng ®èi víi lÞch sö x· héi ViÖt Nam. §ã lµ lóc chÕ ®é phong kiÕn triÒu NguyÔn b­íc vµo giai ®o¹n suy tµn, tháa hiÖp vµ lµm tay sai cho thùc d©n Ph¸p, tÝnh chÊt x· héi hoµn toµn thay ®æi chuyÓn tõ x· héi phong kiÕn thµnh x· héi thuéc ®Þa nöa phong kiÕn.

Víi ®iÒu kiÖn lÞch sö - x· héi ®ã ®· cã nhiÒu nhµ t­ t­ëng víi nh÷ng khuynh h­íng, ph­¬ng ph¸p canh t©n ®Êt n­íc kh¸c nhau. TÝnh chÊt, khuynh h­íng cña c¸c t­ t­ëng canh t©n, c¶i c¸ch thêi kú ®ã tuy cã kh¸c nhau nh­ng cïng chung mét môc ®Ých lµ cøu d©n, cøu n­íc, ph¸t triÓn d©n téc. Mét trong nh÷ng t­ t­ëng s©u s¾c, næi bËt cña giai ®o¹n lÞch sö nµy ®ã chÝnh lµ t­ t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh.

T­ t­ëng vµ sù nghiÖp cña Phan Ch©u Trinh ®· ®Ó l¹i dÊu Ên ®Ëm nÐt trong

phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc theo khuynh h­íng d©n chñ t­ s¶n ë n­íc ta giai ®o¹n ®Çu thÕ kû XX. §Ó hiÓu râ vÒ t­ t­ëng chÝnh trÞ cña «ng, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh×n nhËn nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn h×nh thµnh nªn t­ t­ëng ®ã.^(*)

2. Néi dung

Cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, cïng víi ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi ViÖt Nam, hoµn c¶nh lÞch sö cña thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn qu¸

tr×nh chuyÓn biÕn t­ t­ëng ViÖt Nam. Chñ nghÜa t­ b¶n ë ph­¬ng T©y ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®Èy lïi chÕ ®é phong kiÕn vµo qu¸ khø. §ång thêi sù ph¸t triÓn cña nã dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn chñ nghÜa thùc d©n thùc hiÖn c¸c cuéc x©m l­îc sang c¸c d©n téc ph­¬ng §«ng, trong ®ã cã ViÖt Nam.

C¸c cuéc canh t©n ®Êt n­íc cña NhËt B¶n, Trung Quèc,... t¹o ra sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, lµm biÕn ®æi bé mÆt ®Êt n­íc, thay ®æi c¨n b¶n chÕ ®é chÝnh trÞ. Thùc tiÔn sinh ®éng Êy ®Æt ra c©u hái cho d©n téc ViÖt Nam lµ ph¶i b»ng con ®­êng nµo

®Ó b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc, ph¸t triÓn ®Êt n­íc theo kÞp c¸c n­íc khu vùc. Bªn c¹nh

®ã, phong trµo c¸ch m¹ng v« s¶n ph¸t

(*) ThS, Phã Tr­ëng khoa Khoa Lý luËn ChÝnh trÞ, Tr­êng §¹i häc Ng©n hµng TP. Hå ChÝ Minh.

trÇn mai ­íc

triÓn m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ C¸ch m¹ng Th¸ng M­êi Nga th¾ng lîi, chñ nghÜa x·

héi ®ang trë thµnh hiÖn thùc. HÖ t­ t­ëng cña giai cÊp c«ng nh©n ngµy cµng ¶nh h­ëng réng kh¾p trªn ph¹m vi thÕ giíi.

Phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña c¸c d©n téc thuéc ®Þa ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn nhanh chãng. §©y lµ nh÷ng sù kiÖn lÞch sö chÝnh trÞ rÊt lín, cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn t­

t­ëng cña c¸c nhµ t­ t­ëng ë ViÖt Nam nãi chung lóc bÊy giê còng nh­ ®èi víi sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn t­ t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh.

Ngoµi ®iÒu kiÖn vÒ thùc tiÔn ë trªn, qu¸

tr×nh h×nh thµnh t­ t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh cßn cã sù ®ãng gãp cña nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn trong giai ®o¹n cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, nh­: t­ t­ëng T©n th­, t­ t­ëng Canh t©n.

2.1. T­ t­ëng T©n th­ víi viÖc h×nh thµnh t­ t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh

Mét trong nh÷ng t­ t­ëng cã ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn t­ t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh lµ t­ t­ëng T©n th­, cô thÓ lµ t­ t­ëng T©n th­ ë ph­¬ng §«ng.

T­ t­ëng T©n th­ lµ mét trµo l­u t­

t­ëng truyÒn b¸ c¸c häc thuyÕt tiÕn bé cña n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam. §èi lËp víi T©n th­ lµ Cæ th­, cã néi dung v¨n ho¸ - gi¸o dôc phong kiÕn truyÒn thèng. Kh¸i niÖm

“T©n th­” ®­îc hiÓu lµ mét danh tõ kh¸

bao qu¸t ®Ó chØ c¸c s¸ch b¸o xuÊt hiÖn ë NhËt B¶n, Trung Quèc vµ ViÖt Nam, giai

®o¹n cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, chøa

®ùng kiÕn thøc míi cña ph­¬ng T©y. T­

t­ëng “T©n th­” ¶nh h­ëng vµo n­íc ta tõ hai nguån, mét lµ nguån trùc tiÕp, hai lµ nguån gi¸n tiÕp th«ng qua NhËt B¶n vµ Trung Quèc, trong ®ã, nguån gi¸n tiÕp lµ c¬

b¶n nhÊt. Ng­êi NhËt B¶n sím chñ ®éng sang c¸c n­íc T©y ¢u ®Ó häc tËp khoa häc tiÕn bé, ®ång thêi mêi chuyªn gia n­íc ngoµi ®Õn ®µo t¹o nguån nh©n lùc, truyÒn b¸ khoa häc, kü thuËt,... VÒ khoa häc x·

héi, ®Õn n¨m 1887, NhËt B¶n dÞch ®­îc 633 cuèn s¸ch, chñ yÕu lµ s¸ch tiÕng Anh vµ tiÕng Ph¸p. V× khã kh¨n trong tiÕp xóc víi tiÕng NhËt nªn chóng ta tiÕp thu t­

t­ëng T©n th­ chñ yÕu qua s¸ch b¸o Trung Quèc ®­îc dÞch tõ tiÕng NhËt. Do ®ã, t­

t­ëng T©n th­ vµo n­íc ta ®· qua sù khóc x¹ cña NhËt B¶n vµ Trung Quèc t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi nhÊt ®Þnh vÒ néi dung.

Chóng ta biÕt r»ng, chÝnh sù biÕn chuyÓn vÒ c¬ cÊu kinh tÕ vµ x· héi cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX ë ViÖt Nam lµ nÒn t¶ng vËt chÊt cho sù giao l­u víi nh÷ng trµo l­u t­ t­ëng míi. MÆt kh¸c, tr­íc sù t¸c ®éng cña v¨n minh kü thuËt ph­¬ng T©y vµ sù ®e do¹ x©m l­îc cña c¸c n­íc nµy, ë Trung Quèc, NhËt B¶n, ViÖt Nam

®· xuÊt hiÖn t­ t­ëng yªu cÇu ®æi míi. T­

t­ëng T©n th­ lµ c¬ së lý luËn, ®¸p øng

®­îc yªu cÇu ®ã, nªn tiÕp thu t­ t­ëng T©n th­ kh«ng ph¶i lµ sù chñ x­íng cña mét vµi c¸ nh©n hay nhãm ng­êi, mµ lµ mét ®ßi hái cña lÞch sö. VÒ thùc tiÔn, NhËt B¶n b»ng cuéc c¶i c¸ch ®· trë thµnh n­íc t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn, lµ b»ng chøng sinh ®éng cña viÖc tiÕp thu T©n th­. Nh­ vËy, c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, viÖc tiÕp thu t­ t­ëng T©n th­ cña Phan Ch©u Trinh lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, phï hîp víi t×nh h×nh chung cña khu vùc vµ cña n­íc ta, t¹o tiÒn ®Ò lý luËn quan träng cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t­

t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh.

T­ t­ëng T©n th­ ¶nh h­ëng vµ cã sù t¸c ®éng ®Õn Phan Ch©u Trinh gåm nhiÒu lÜnh vùc: triÕt häc, kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n

t×m hiÓu vÒ nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn...

ho¸,... Trong lÜnh vùc t­ t­ëng chÝnh trÞ, néi dung c¬ b¶n ¶nh h­ëng ®Õn t­ t­ëng Phan Ch©u Trinh lµ t­ t­ëng c¸ch m¹ng d©n chñ t­ s¶n. Tiªu biÓu cho trµo l­u t­

t­ëng nµy lµ Vonte (Voltaire 1694-1778), M«ngtetxki¬ (Montesquieu 1689-1755), Rótx«

(Rousseau 1712-1778),... T¹i NhËt B¶n, nh÷ng t­ t­ëng ®ã th©m nhËp rÊt s©u vµo

®êi sèng chÝnh trÞ x· héi, qua ®ã, ¶nh h­ëng ®Õn bé phËn du häc sinh ViÖt Nam (n¨m 1908 lªn ®Õn 200 ng­êi) t¹i NhËt B¶n, vµ th«ng qua con ®­êng nµy ¶nh h­ëng vµo ViÖt Nam. Phan Béi Ch©u viÕt: “Buæi Êy c¸c danh sü n­íc Ph¸p nh­ L­ - thoa, M¹nh -

®øc - t­ - c­u, Phóc - léc - ®Æc - nhÜ (Rousseau, Montesquieu, Voltaire),v.v... kÕ tiÕp nhau næi lªn ph¸t huy c¸i nghÜa d©n quyÒn, ch¼ng ®Çy vµi m­¬i n¨m mµ c¸i thÕ lùc

¶nh h­ëng ra kh¾p toµn ch©u ¢u”⁽¹⁾.

Giai ®o¹n nµy, sù ¶nh h­ëng t­ t­ëng d©n chñ ë ph­¬ng T©y ®èi víi c¸c nhµ t­

t­ëng n­íc ta cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX nãi chung, trong ®ã cã Phan Ch©u Trinh nãi riªng lµ t­ t­ëng d©n chñ nãi chung, cßn b¶n chÊt d©n chñ t­ s¶n th× c¸c nhµ t­ t­ëng ch­a thÓ nhËn thøc ®óng

®¾n. Nªn trong t­ t­ëng cña Phan Ch©u Trinh cã lóc cßn m¬ hå, cã lóc tuyÖt ®èi tin vµo chÕ ®é d©n chñ cña ph­¬ng T©y, ®Æc biÖt lµ nÒn d©n chñ Ph¸p. T­ t­ëng d©n chñ cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi nhiÖm vô ph¶n phong cña d©n téc ta nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XX. Phan Ch©u Trinh chÞu ¶nh h­ëng rÊt lín t­ t­ëng d©n chñ t­ s¶n, coi nÒn d©n chñ Ph¸p lµ v¨n minh nh©n lo¹i, nªn «ng chñ tr­¬ng dùa vµo Ph¸p ®Ó x©y dùng d©n chñ ë ViÖt Nam, ®Æt nhiÖm vô ph¶n phong lªn hµng ®Çu vµ chñ tr­¬ng

®Êu tranh b»ng con ®­êng hoµ b×nh.

Qu¸ tr×nh truyÒn b¸ t­ t­ëng T©n th­

vµo n­íc ta, kh«ng chØ cã c¸c t­ t­ëng tiÕn

bé cña ph­¬ng T©y mµ cßn cã c¶ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm canh t©n cña Trung Quèc vµ NhËt B¶n. ë Trung Quèc t­ t­ëng canh t©n cña Khang H÷u Vi (1858 - 1927), L­¬ng Kh¶i Siªu (1873 - 1929), T«n Trung S¬n (1866 - 1925) cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn ViÖt Nam. T­ t­ëng L­¬ng Kh¶i Siªu vµ Khang H÷u Vi do ¶nh h­ëng cña t­ t­ëng nh©n quyÒn, t­ t­ëng khÕ ­íc x· héi, t­

t­ëng ph¸p quyÒn ph­¬ng T©y, nªn ®·

thùc hiÖn mét cuéc ®¶ ph¸ m¹nh mÏ ®èi víi quan niÖm “Thiªn bÊt biÕn, ®¹o diÖc bÊt biÕn” vÒ chÝnh trÞ nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi giai cÊp Phong kiÕn, nã tån t¹i rÊt dai d¼ng cho nªn k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi Trung Quèc vµ ViÖt Nam.^()

Khang H÷u Vi lµ mét nhµ t­ t­ëng canh t©n lín cña Trung Quèc thêi cËn ®¹i.

VÒ t­ t­ëng chÝnh trÞ cña «ng, næi bËt lµ:

chñ tr­¬ng x©y dùng mét x· héi “®¹i ®ång”

lý t­ëng, thiªn h¹ lµ cña chung, mäi ng­êi

®Òu b×nh ®¼ng nh­ nhau, kh«ng cã sù ph©n biÖt giµu hay nghÌo, nam hay n÷, thÇn hay ng­êi, chñng téc nµy hay chñng téc kia. Trong x· héi ®¹i ®ång kh«ng cã vua chóa, quèc gia thµnh céng ®ång, mäi ng­êi ®Òu tham gia s¶n xuÊt, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. Tuy nhiªn, t­ t­ëng chÝnh trÞ cña «ng lµ t­ t­ëng phi giai cÊp, kh«ng thõa nhËn ®Êu tranh giai cÊp, ch­a

®¸nh gi¸ ®óng vai trß cña quÇn chóng nh©n d©n, mµ tr¸i l¹i, qu¸ ®Ò cao vai trß cña c¸ nh©n, anh hïng s¸ng t¹o ra lÞch sö.

Khang H÷u Vi cßn ®­a ra thuyÕt Tam thÕ, cho r»ng x· héi loµi ng­êi lu«n lu«n vËn

®éng vµ ph¸t triÓn. §©y lµ quan ®iÓm kh¸

tiÕn bé, cã gi¸ trÞ chèng l¹i quan ®iÓm duy t©m vÒ lÞch sö “Thiªn bÊt biÕn, ®¹o diÖc

() NguyÔn V¨n D­¬ng, TuyÓn tËp Phan Ch©u Chinh, Nxb. §µ N½ng, 1995, tr.613.

trÇn mai ­íc

bÊt biÕn”. Quan ®iÓm chÝnh trÞ cña Khang H÷u Vi, mang mµu s¾c cña chñ nghÜa nh©n ®¹o t­ s¶n, sù ¶nh h­ëng t­ t­ëng phong kiÕn vÉn ch­a ®­îc kh¾c phôc triÖt

®Ó. T­ t­ëng cña «ng thÓ hiÖn mét t­ duy chÝnh trÞ kh¸ s¾c bÐn, më ®Çu cho sù ph¸t triÓn t­ duy chÝnh trÞ cña Trung Quèc ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. TiÕp thu vµ kÕ thõa t­ t­ëng cña Khang H÷u Vi, L­¬ng Kh¶i Siªu víi chñ tr­¬ng “biÕn ph¸p”, theo quan niÖm cña «ng th× “biÕn ph¸p” tr­íc hÕt lµ ®æi míi quan niÖm vÒ c¸i gäi lµ “quèc gia”. Quèc gia kh«ng thÓ xem lµ “tµi s¶n t­ h÷u cña vua chóa khanh t­íng” mµ ph¶i lµ “cña chung cña d©n chóng trong n­íc”. T­ t­ëng cña «ng thÓ hiÖn mét sù ®æi míi kh¸ triÖt ®Ó so víi t­ t­ëng t«n qu©n quyÒn cña hÖ t­ t­ëng Nho gi¸o. Ban ®Çu, nÕu trong chÕ ®é phong kiÕn, quèc gia lµ cña vua hay cña mét nhãm ng­êi, th× nay, hoµn toµn kh¸c h¼n, ®ã lµ cña chung, cña toµn thÓ d©n chóng. Vai trß cña quÇn chóng nh©n d©n phÇn nµo ®· ®­îc ®Ò cao trong t­ t­ëng cña L­¬ng Kh¶i Siªu, ®©y lµ luång giã míi thæi vµo ®êi sèng tinh thÇn Trung Quèc thêi bÊy giê vµ ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn c¸c nhµ t­ t­ëng ViÖt Nam. Theo L­¬ng Kh¶i Siªu, bªn c¹nh viÖc ®æi míi t­ t­ëng chÝnh trÞ th× quan niÖm ®¹o ®øc còng ph¶i ®­îc thay ®æi, ®¹o ®øc kh«ng ph¶i lµ “Ðp x¸c bít lçi”, “tån t©m d­ìng tÝnh”,... mµ ph¶i thùc hiÖn quyÒn con ng­êi mµ trêi ®· phó cho nã, tøc lµ nh÷ng quyÒn: quyÒn hiÓu biÕt, quyÒn ®éc lËp, quyÒn hîp quÇn, quyÒn tù do,... tÊt c¶ nh÷ng quyÒn nµy kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn mµ ph¶i ph¸t triÓn theo thêi gian, trong ®ã, «ng ®Ò cao quyÒn tù do cña con ng­êi.

Cã thÓ nãi r»ng, t­ t­ëng T©n th­ cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX cung cÊp l­îng

tri thøc ®å sé trªn nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, tõ ®ã lµm thay ®æi nhËn thøc nãi chung vµ nhËn thøc chÝnh trÞ nãi riªng. T­ t­ëng T©n th­ lªn ¸n c¸i b¶o thñ, l¹c hËu cña chÕ ®é qu©n chñ, vµ ca ngîi c¸i hay, c¸i tèt cña chÕ ®é d©n chñ t­

s¶n cho nªn ®· h­íng c¸c nhµ t­ t­ëng chÝnh trÞ lùa chän ®i theo con ®­êng c¸ch m¹ng d©n chñ t­ s¶n. Nh÷ng bµi häc quý gi¸ tõ c¸c s¸ch b¸o cña NhËt B¶n, Trung Quèc vÒ cuéc canh t©n ®Æt vÊn ®Ò cho c¸c nhµ t­ t­ëng n­íc ta lµ cÇn ph¶i lµm nh­

thÕ nµo ®Ó ®æi míi, ph¸t triÓn ®Êt n­íc theo kÞp Trung Quèc vµ NhËt B¶n. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh, t­ t­ëng T©n th­ ®· gãp phÇn n©ng cao tÇm vãc t­ duy lý luËn, ®Æc biÖt lµ t­ duy lý luËn chÝnh trÞ cña c¸c nhµ t­

t­ëng ViÖt Nam lóc bÊy giê, trong ®ã cã t­

t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh.

2.2. T­ t­ëng Canh t©n víi viÖc h×nh thµnh t­ t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh

T­ t­ëng canh t©n lµ mét trµo l­u t­

t­ëng cña tÇng líp trÝ thøc yªu n­íc, tiÕn bé, xuÊt hiÖn vµo thÕ kû XIX, víi chñ tr­¬ng vËn dông nh÷ng tri thøc míi cña v¨n minh nh©n lo¹i nh»m ®æi míi toµn diÖn, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc theo kÞp sù ph¸t triÓn cña thêi ®¹i.

§èi lËp víi t­ t­ëng canh t©n lµ t­ t­ëng thñ cùu cña mét bé phËn quan l¹i triÒu

®×nh nhµ NguyÔn. Hä ¸p dông t­ t­ëng

“träng v­¬ng, khinh b¸” cho ®­êng lèi ®èi néi, t­ t­ëng “néi h¹, ngo¹i di” cho ®­êng lèi ®èi ngo¹i. Khi thùc d©n Ph¸p x©m l­îc, nh÷ng ng­êi theo t­ t­ëng nµy, th­êng lµ ng­êi theo ph¸i “chñ chiÕn”. MÆc dï vËy, hä còng kh«ng thÓ lµm ®­îc ®iÒu g× ®Ó c¶i biÕn t×nh h×nh hiÖn t¹i, ®Æc biÖt lµ hä kh«ng chÞu ®æi míi, xa l¹ víi t­ t­ëng canh t©n. Nh×n chung, t­ t­ëng trong tÇng

t×m hiÓu vÒ nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn...

líp nµy chñ yÕu vÉn lµ “träng x­a h¬n nay”, “träng §«ng, khinh T©y”, kh«ng chÞu tiÕp thu t­ t­ëng cña ph­¬ng T©y hiÖn ®¹i còng nh­ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ thÕ giíi. ë n­íc ta cuèi thÕ kû XIX, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu nhµ nho ®Ò xuÊt t­ t­ëng canh t©n nh»m ph¸t triÓn ®Êt n­íc nh­: NguyÔn Tr­êng Té, Ph¹m Phó Thø, §Æng Huy Trø, NguyÔn Lé Tr¹ch... cã thÓ nãi r»ng, nh÷ng t­ t­ëng canh t©n cña tÇng líp trÝ thøc yªu n­íc, tiÕn bé thêi kú nµy ®· cã sù

¶nh h­ëng, t¸c ®éng quan träng ®Õn t­

t­ëng chÝnh trÞ cña Phan Ch©u Trinh nãi riªng còng nh­ Phan Béi Ch©u, NguyÔn An Ninh lóc bÊy giê.

T­ t­ëng canh t©n ®· ®Æt ra nh÷ng vÊn

®Ò míi mÎ nh­: t­ t­ëng vÒ ®æi míi thêi thÕ, vÒ søc m¹nh cña nh©n d©n, quan niÖm mèi quan hÖ vua víi nh©n d©n, vÒ thÓ chÕ chÝnh trÞ,... ®· t¸c ®éng kh«ng nhá

®Õn t­ t­ëng cña Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh, NguyÔn An Ninh,... ®Æc biÖt, t­ t­ëng canh t©n trë thµnh c¬ së lý luËn, kh¬i dËy nhiÒu phong trµo c¶i c¸ch ®Êt n­íc ë nh÷ng møc ®é nhÊt ®Þnh.

Phan Ch©u Trinh ®· cã lêi t©m sù víi NguyÔn ¸i Quèc r»ng: “T«i biÕt anh hÊp thu ®­îc c¸i chñ nghÜa cña «ng M·-kh¾c- t­, «ng Lý-ninh nªn t«i còng ®em chuyÖn cña hai «ng Êy mµ gi¶ng dÉn cho anh râ”⁽²⁾ vµ b¶n th©n «ng tù biÕt m×nh lµ ng­êi bi thêi mÉn thÕ, chØ biÕt mong mái vµo thÕ hÖ mai sau: “B©y giê, th©n t«i tî chim lång c¸ chËu. V¶ l¹i, c©y giµ th× giã dÔ lay, ng­êi giµ th× trÝ lÉn, c¶nh t«i nh­ hoa s¾p tµn,... bëi vËy, t«i thµnh t©m mong mái anh thay ®æi c¸i ph­¬ng ph¸p cò kü ®i ®Ó mµ m­u ®å ®¹i sù”⁽³⁾. Nh÷ng n¨m ®Çu thËp niªn hai m­¬i cña thÕ kû XX, NguyÔn ¸i Quèc ®· t×m thÊy con ®­êng cøu n­íc cho d©n téc, tin theo chñ nghÜa

M¸c - Lªnin, tÝch cùc truyÒn b¸ vµo ViÖt Nam, tiÕn hµnh chuÈn bÞ mäi mÆt cho viÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vµ l·nh ®¹o nh©n d©n thùc hiÖn th¾ng lîi c¸c cuéc c¸ch m¹ng cña d©n téc ta.

3. KÕt luËn

Cã thÓ nãi r»ng, t­ t­ëng chÝnh trÞ giai

®o¹n cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX ë n­íc ta rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, tuy nhiªn c¸c trµo l­u dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Òu tËp trung xoay quanh mét trôc chÝnh lµ chñ nghÜa yªu n­íc, môc tiªu cao c¶ nhÊt mµ c¸c nhµ yªu n­íc h­íng ®Õn lµ ®éc lËp d©n téc. T­ t­ëng cña Phan Ch©u Trinh ®Ó l¹i dÊu Ên s©u s¾c nhÊt trong lÞch sö t­ t­ëng ViÖt Nam chÝnh lµ thøc tØnh d©n téc ta nhËn thøc vÊn ®Ò d©n quyÒn, d©n chñ, víi ph­¬ng ph¸p ®Êu tranh hßa b×nh, c«ng khai, dùa trªn nÒn d©n chñ cña n­íc Ph¸p.

Néi dung t­ t­ëng chÝnh trÞ c¬ b¶n cña Phan Ch©u Trinh nãi riªng vµ cña c¸c nhµ t­ t­ëng kh¸c nãi chung trong giai ®o¹n nµy ®· s¬ th¶o nh÷ng vÊn ®Ò rÊt c¬ b¶n cho c¸ch m¹ng ViÖt Nam giai ®o¹n cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX.⁽²⁾

TµI LIÖU THAM KH¶O

1. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2011), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø XI, Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, tr. 70.

2. Do·n ChÝnh, NguyÔn ThÕ NghÜa (chñ biªn 2002), LÞch sö triÕt häc - TËp 1 TriÕt häc cæ ®¹i, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

3. NguyÔn V¨n D­¬ng (1995), TuyÓn tËp Phan Ch©u Trinh, Nxb. §µ N½ng.

4. TrÇn Mai ¦íc (2012), T×m hiÓu nh÷ng

¶nh h­ëng cña “T©n th­” trong t­ t­ëng Phan Ch©u Trinh, Th«ng tin khoa häc vµ C«ng nghÖ, Tr­êng §¹i häc TiÒn Giang, Sè 01.

(2) vµ ⁽³⁾ Xem: NguyÔn V¨n D­¬ng, TuyÓn tËp Phan Ch©u Chinh, tr.697-698, 701.