§¹O CAO §µI TRONG PH¸T TRIÓN KINH TÕ - NH×N Tõ GãC §é GI¸O LÝ
«n gi¸o vµ kinh tÕ lµ hai lÜnh vùc x· héi kh¸c nhau ®Õn møc gi÷a chóng khã cã ®iÓm gÆp, bëi lÏ con ®−êng t«n gi¸o dÉn ®Õn thÕ giíi t©m linh, con
®−êng kinh tÕ h−íng vÒ v−¬ng quèc cña sù phån vinh vËt chÊt. ChÝnh tõ ®Æc ®iÓm Êy mµ nhiÒu ng−êi ®· kh«ng thÊy ®−îc mèi quan hÖ cña chóng, nhÊt lµ vÊn ®Ò liÖu t«n gi¸o cã ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ hay kh«ng. §iÒu nµy ®−îc ph¶n ¸nh trong sù ph©n tÝch x¸c ®¸ng cña Gandhi: “Ngay c¶ ngµy nay còng cã nh÷ng ng−êi b¹n th−¬ng gia cho r»ng sù ch©n thËt kh«ng thÓ ®i ®«i víi c«ng viÖc lµm ¨n. Hä nãi viÖc th−¬ng m¹i lµ c«ng viÖc rÊt thùc tiÔn vµ ch©n lÝ lµ mét vÊn
®Ò cña t«n gi¸o; råi hä lÝ luËn r»ng c«ng viÖc thùc tÕ lµ mét chuyÖn mµ t«n gi¸o l¹i lµ chuyÖn kh¸c”(1).
Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa kinh tÕ kÐo theo mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò cÇn nh×n nhËn l¹i, trong ®ã quan hÖ gi÷a t«n gi¸o vµ kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò thu hót nhiÒu sù quan t©m. Trªn toµn c¶nh, qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i kinh tÕ vµ x· héi biÕn thµnh mét xu thÕ toµn cÇu th× ®ång thêi sù håi sinh cña t«n gi¸o trªn toµn cÇu còng b¾t ®Çu(2). Ngay trong khu vùc c¸c n−íc §«ng ¸, theo Lý Quang DiÖu, sù ph¸t triÓn thµnh c«ng vÒ kinh tÕ ë ®©y ng−êi ta thÊy cã sù tham gia cña nh©n tè t«n gi¸o. ¤ng nãi: “NÕu b¹n quan s¸t nh÷ng n−íc ph¸t triÓn nhanh nh− Hµn Quèc, Th¸i Lan, Hång K«ng vµ Singapore
§inh Hång Phóc(*) b¹n sÏ nhËn thÊy mét hiÖn t−îng næi bËt lªn: sù trçi dËy cña t«n gi¸o”(3).
Mèi quan hÖ trªn ®−îc nhµ x· héi häc Max Weber, vµ hiÖn nay lµ c¸c nhµ kinh tÕ häc t«n gi¸o, kh¼ng ®Þnh vµ chøng minh thuyÕt phôc. LuËn ®Ò c¬ b¶n cña
«ng lµ nh÷ng quan niÖm t«n gi¸o thùc sù lµ mét nh©n tè cã ¶nh h−ëng quan träng ®èi víi c¸c lèi øng xö kinh tÕ, vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña nh÷ng biÕn chuyÓn kinh tÕ cña c¸c x·
héi(4). ¤ng còng chØ ra r»ng ®¹o ®øc häc Tin Lµnh thùc chÊt lµ sù ¸p dông c¸c gi¸ trÞ t«n gi¸o cho hµnh vi kinh tÕ, nh−
lao ®éng ®−îc coi lµ mét nghÜa vô ®¹o
®øc. Ngoµi ra, ng−êi ta chøng minh
®−îc r»ng, trong suèt chiÒu dµi ph¸t triÓn cña lÞch sö, nhiÒu t«n gi¸o b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c ®Òu cã nh÷ng tiÕng nãi cña m×nh vÒ c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, “t¹o ra nh÷ng kÝch thÝch vÒ tinh thÇn cho ho¹t ®éng kinh tÕ vµ nh÷ng
*. ThS., Trung t©m nghiªn cøu D©n téc - T«n gi¸o, ViÖn Khoa häc x$ héi vïng Nam Bé.
1. Gandhi (TrÝ H¶i dÞch), Tù truyÖn, Nxb. TrÎ, Tp.
Hå ChÝ Minh, 2004, tr. 164-165.
2. S. Huntington (NguyÔn Ph−¬ng Söu, NguyÔn V¨n H¹nh, NguyÔn Ph−¬ng Nam, L−u ¸nh TuyÕt dÞch).
Sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh, Nxb. Lao §éng, Hµ Néi, 2003, tr. 114.
3. S. Huntington… S®d, tr. 117.
4. M. Weber, (Bïi V¨n Nam S¬n, NguyÔn NghÞ, NguyÔn Tïng, TrÇn H÷u Quang dÞch). NÒn ®¹o ®øc Tin Lµnh vµ tinh thÇn cña chñ nghÜa t− b¶n, Nxb. Tri thøc, Hµ Néi, 2008, tr. 28.
T
tiªu chÝ ®¹o ®øc cho hµnh vi kinh tÕ trong x· héi”(5).
Tõ nh÷ng chØ dÉn lÝ luËn trªn, ta cã thÓ t×m thÊy ë tr−êng hîp ®¹o Cao §µi mét sè nh©n tè tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng Nam Bé.
Nh− bao t«n gi¸o kh¸c, sù t¸c ®éng cña
®¹o Cao §µi ®Õn hµnh vi ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng diÔn ra trùc tiÕp mµ ph¶i qua c¸c kh©u trung gian. theo tiÕn tr×nh l«gic, c¸c nhµ kinh tÕ häc t«n gi¸o chØ ra:
“c¸c ®Æc ®iÓm v¨n hãa t¸c ®éng ®Õn c¸c gi¸ trÞ hay c¸c niÒm tin nµo ®ã, vµ ®Õn l−ît nã, c¸c niÒm tin nµy l¹i t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh trong lÜnh vùc kinh tÕ vµ do ®ã t¸c ®éng ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ kinh tÕ”(6). C¬ chÕ nµy lµ ®Æc tr−ng cho mèi quan hÖ gi÷a t«n gi¸o vµ kinh tÕ.
§¹o Cao §µi tr−íc hÕt lµ mét t«n gi¸o cëi më. Sù cëi më nµy kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ cã, nã ®−îc h×nh thµnh tõ chÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña vïng ®Êt Nam bé víi nh÷ng vÞ thÕ ®Þa lÝ th«ng tho¸ng cho c¸c ho¹t ®éng giao l−u cña con ng−êi vµ tõ chÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn cïng tån t¹i cña nhiÒu céng ®ång téc ng−êi kh¸c nhau víi nh÷ng s¾c th¸i v¨n hãa, tÝn ng−ìng hÕt søc ®a d¹ng.
Tinh thÇn cëi më cña ®¹o Cao §µi biÓu hiÖn râ nÐt trong xu h−íng tæng hîp c¸c t«n gi¸o hiÖn h÷u vµo mét thùc thÓ t«n gi¸o duy nhÊt víi mét vÞ Th−îng §Õ duy nhÊt, do ®ã gi¸o lÝ cña nã lµ sù tæng hîp nh÷ng g× mµ ®¹o Cao §µi cho lµ tinh tóy nhÊt cña tÊt c¶ mäi t«n gi¸o. ChÝnh tõ
®Æc ®iÓm nµy mµ c¸c tÝn ®å Cao §µi cã th¸i ®é ch©n t×nh réng më ®èi víi nh÷ng ng−êi kh«ng thuéc t«n gi¸o m×nh; bëi lÏ trong nh·n quan hä c¸c gi¸o chñ t«n gi¸o lµ nh÷ng hiÖn th©n kh¸c nhau cña vÞ Th−îng §Õ mµ hä ®ang t«n thê, do ®ã c¸c tÝn ®å thuéc c¸c t«n gi¸o kh¸c nhau kh«ng bao giê lµ kÎ ®èi lËp ®èi víi hä.
Mét t¸c gi¶ ng−êi Ph¸p nhËn xÐt: “§¹o
Cao §µi, b»ng chøng cho lßng khoan dung ®¹i ®é víi tÊt c¶ t«n gi¸o hiÖn h÷u mµ nã bao gåm, ®Æt cho m×nh môc ®Ých chèng l¹i tµ gi¸o; gieo vµo con ng−êi lßng yªu ®iÒu thiÖn vµ t×nh yªu ®èi víi mäi t¹o vËt cña Th−îng §Õ, thùc hµnh
®¹o ®øc; d¹y c¸ch yªu mÕn sù c«ng b»ng vµ nhÉn nhÞn”(7).
Tõ gãc ®é kinh tÕ mµ xÐt th× sù cëi më cña ®¹o Cao §µi lµ mét vèn v¨n hãa rÊt tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Mét trong c¸c ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia chËm ph¸t triÓn lµ quèc gia Êy cã thu hót ®−îc vèn ®Çu t−
hay kh«ng, nhÊt lµ vèn ®Çu t− vµ lao
®éng n−íc ngoµi. Tinh thÇn cëi më cña mét d©n téc lµ yÕu tè cã tÝnh nÒn t¶ng khiÕn nÒn kinh tÕ cã ®−îc tÝnh c¸ch th«ng tho¸ng vµ më cöa h¬n ®Ó thu hót c¸c nguån lùc nµy. Tinh thÇn nµy sÏ ®−îc t¨ng c−êng h¬n n÷a mét khi cã sù t¸c
®éng cña mét t«n gi¸o cëi më ®èi víi th¸i ®é dÉn ®Õn hµnh vi kinh tÕ cña d©n téc. §iÒu ®ã cho thÊy, ®¹o Cao §µi, víi
®Æc ®iÓm vèn cã cña m×nh, cã kh¶ n¨ng
®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
VÒ néi dung gi¸o lÝ, trªn ph−¬ng diÖn sinh sèng h»ng ngµy, ng−êi tÝn ®å Cao
§µi ®−îc d¹y r»ng ph¶i tù lùc c¸nh sinh, kh«ng ®−îc l−êi biÕng hay û l¹i vµo bÊt cø nguån tµi trî nµo mµ kh«ng do søc lao ®éng cña chÝnh m×nh t¹o nªn, kÓ c¶
giíi chøc s¾c xuÊt gia còng kh«ng ®−îc nhËn sù cóng d−êng cña nh©n sinh(8 ). 5. ViÖn Th«ng tin khoa häc x$ héi, T«n gi¸o vµ ®êi sèng x, héi, tËp 1, Nxb. Th«ng tin khoa häc x$ héi, Hµ Néi, 1997, tr. 132.
6. E. Mangeloja, Implications of the economics of religion to the empirical economic research, tr. 7. Nguån:
http://129.3.20.41/eps/othr/papers/0310/0310004.pdf 7.G. Gobron, Histoire et Philosophie du Caodaisme, Paris, Ðd. Devry, 1949, tr. 81.
8. Ngäc Diªu, Nh©n sinh quan Cao §µi, http://www.caodaigiaoly.de/nhansinhquancaodai.htm l, truy cËp ngµy 22/10/ 2007.
Trªn tinh thÇn nµy, tæ chøc ®¹o ®· tiÕn hµnh x©y dùng c¸c c¬ së kinh tÕ tù tóc nh»m b¶o ®¶m nguån chi tiªu sinh ho¹t cho nh÷ng ng−êi tu hµnh, ®ång thêi t¹o
®iÒu kiÖn cho hä cã c¬ héi ®ãng gãp c«ng qu¶ cho viÖc ph¸t triÓn ®¹o. Gi¸o lÝ nhÊn m¹nh r»ng trong cuéc sèng, mçi ng−êi tr−íc hÕt ph¶i tù søc m×nh g©y dùng nªn
®êi sèng vËt chÊt cña m×nh, ®ã lµ nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho nh÷ng b−íc tiÕn xa h¬n trong hµnh tr×nh h−íng ®Õn cuéc sèng h¹nh phóc vµ tù do, ®iÒu kiÖn cña sù sung m·n tinh thÇn. Th¸nh gi¸o Cao §µi cã ®o¹n viÕt: “ë trªn ®êi nµy kh«ng ai ®em cho c¸i vinh dù vÜnh cöu cho b»ng chÝnh m×nh tù lµm nªn c¸i vÜnh cöu ®ã, kh«ng ai ban bè s¶n nghiÖp h¹nh phóc vÜnh cöu cho b»ng chÝnh m×nh tù x©y dùng s¶n nghiÖp vµ h¹nh phóc cho m×nh, kh«ng ai ban bè tù do ®éc lËp vÜnh cöu cho b»ng chÝnh m×nh t¹o ®iÒu kiÖn cho cã tù do ®éc lËp vÜnh cöu cho m×nh, v× hÔ cßn tr«ng vµo sù ban bè ¾t lµ cßn ph¶i vµ sÏ ph¶i mang mãn nî. HÔ mang nî cã ngµy ph¶i tr¶ mµ nÕu tr¶ ch−a ®−îc ¾t lµ cßn mang
¬n. HÔ trong lßng cßn mang ¬n th× ¾t kh«ng cßn ®éc lËp tù do h¹nh phóc n÷a, nÕu kh«ng nãi lµ n« lÖ”(9).
C¸c t¸c gi¶ Ph−¬ng T©y cho r»ng con ng−êi t«n gi¸o tá ra Ýt khoan dung vµ kh«ng cã thiÖn c¶m ®èi víi quyÒn cña ng−êi phô n÷(10). C¸c ph©n tÝch X· héi häc cho thÊy mét sè t«n gi¸o cã quan niÖm kh¾t khe vÒ phô n÷, vµ trªn thùc tÕ, ®· ®Èy phô n÷ xuèng hµng thø yÕu, chÞu nh÷ng
®iÒu kiÖn lÖ thuéc vµo nam giíi. Víi Hindu gi¸o, chøc n¨ng cña ng−êi phô n÷ lµ phôc vô ng−êi chång t−¬ng lai nh− “vÞ thÇn cña chÝnh m×nh”, ®¶m b¶o cho anh ta cã con ch¸u vµ lµm tháa m·n ham muèn t×nh dôc cña anh ta; trong ®êi sèng t«n gi¸o, hä bÞ lo¹i khái con ®−êng trë thµnh mét brahmin vµ kh«ng tr¶i qua nh÷ng nghi thøc chuyÓn tiÕp. Víi Islam gi¸o, tuy ®·
®em l¹i cho phô n÷ mét ®Þa vÞ x· héi trong
lÞch sö mµ tr−íc kia hä kh«ng cã vµ trao cho hä mét lo¹t quyÒn cô thÓ, nh−ng vÒ c¬
b¶n vÉn coi phô n÷ nh− mét h¹ng ng−êi thÊp kÐm, khiÕn hä bÞ lo¹i ra khái mét lo¹t nh÷ng chøc n¨ng thiªng liªng chØ dµnh riªng cho ®µn «ng(11).
Tr−êng hîp nµy d−êng nh− kh«ng thÊy xuÊt hiÖn trong ®¹o Cao §µi. Gi¸o lÝ Cao
§µi tá ra cã th¸i ®é t«n träng vµ ®Ò cao vai trß cña phô n÷ trong ®êi sèng t«n gi¸o còng nh− trong ®êi sèng x· héi. Gi÷a nam giíi vµ n÷ giíi cã sù b×nh quyÒn. Th¸nh ng«n ngµy 17/7/1926 d¹y viÖc lËp n÷ ph¸i Cao §µi cã xuÊt hiÖn mét thø t− t−ëng b×nh quyÒn (fÐminalisme) khi kh¼ng ®Þnh:
“bao nhiªu Nam tøc bÊy nhiªu N÷. Nam biÕn thµnh Tiªn PhËt chø N÷ lai kh«ng sao? ThÇy nãi B¹ch Ngäc Kinh cã c¶ Nam vµ N÷, mµ phÇn nhiÒu N÷ lÊn quyÒn thÕ h¬n Nam rÊt nhiÒu”(12). Vµ trong c¸c kinh v¨n c¸c hÖ ph¸i Cao §µi còng th−êng nhÊn m¹nh vai trß tÝch cùc cña phô n÷ trong c¸c ho¹t ®éng x· héi nh−: lêi cña ch¬n linh H−¬ng V©n Th¸nh MÉu: “N÷ ph¸i lµ mét thùc lùc h÷u hiÖu trong viÖc tõ thiÖn x·
héi”, hay lêi cña ch¬n linh Quan ¢m Bå T¸t: “ViÖt d©n tØnh giÊc méng trµng, N÷
hïng s¸nh b−íc trªn ®−êng quang vinh”...
§óng nh− TrÇn Ngäc Thªm nhËn xÐt: “§¹o Cao §µi còng béc lé truyÒn thèng ©m tÝnh, träng phô n÷ cña v¨n hãa d©n téc”(13).
BiÓu hiÖn mét c¸ch vËt chÊt cña tinh thÇn träng phô n÷ ®ã lµ viÖc ng−êi ta vÉn dµnh cho phô n÷ nh÷ng vÞ trÝ quan 9. C¬ quan Phæ th«ng Gi¸o lÝ, Th¸nh gi¸o s−u tËp (1968-196), Sµi Gßn, 1972, tr. 57-58.
10. E. Mangeloja, S®d, tr. 7.
11. S. Acquaviva vµ E. Pace (Lª Diªn dÞch). X, héi häc t«n gi¸o, Nxb. Khoa häc x$ héi, Hµ Néi, 1998, tr. 232.
12. §¹i §¹o Tam Kú Phæ §é - Gi¸o héi BÕn Tre, Th¸nh ng«n hiÖp tuyÓn, Q. 1, Nxb. T«n gi¸o, Hµ Néi, 2006, tr. 38.
13. TrÇn Ngäc Thªm, T×m vÒ b¶n s¾c v¨n hãa ViÖt Nam, Nxb. Tp. Hå ChÝ Minh, 1997, tr. 598.
träng trong hÖ thèng phÈm trËt t«n gi¸o cña ®¹o Cao §µi. Phô n÷ vÉn cã thÓ th¨ng tiÕn ®Õn chøc §Çu s−, ®ång thêi hä còng ngang b»ng víi nam giíi khi cóng b¸i vµ cã lÔ phôc riªng.Nh− vËy, ®Þa vÞ cña ng−êi phô n÷, vèn bÞ h¹ thÊp trong x· héi truyÒn thèng, ®−îc ®¹o Cao §µi t«n vinh vµ b¶o vÖ b»ng c¸ch thiÕt chÕ hãa ®Þa vÞ Êy trong hÖ thèng t«n gi¸o. Cã thÓ nãi, trong diÔn tr×nh lÞch sö ViÖt Nam hiÖn ®¹i, ®¹o Cao §µi lµ mét trong nh÷ng tæ chøc t«n gi¸o cã tiÕng nãi vµ hµnh ®éng thiÕt thùc trong viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t huy vai trß phô n÷ trong t«n gi¸o còng nh− trong x· héi. Cã lÏ chÝnh v× thÕ mµ ngay buæi ®Çu lËp §¹o, trong lµn sãng ng−êi ®æ vÒ chïa Gß KÐn ®Ó nhËp m«n, ng−êi ta thÊy l−îng phô n÷
quy ®¹o kh¸ ®«ng, nh− lêi kÓ cña bµ §Çu s− H−¬ng HiÕu: “Ph¸i n÷ th× t«i tiÕp dÉn,
®ªm th× 90 vÞ, ®ªm th× 150 vÞ, thËt lµ con c¸i ChÝ T«n quy vÒ tÊp nËp”(14).
NhÊn m¹nh vai trß n÷ giíi trong x·
héi (vµ trong t«n gi¸o) khi c¸c ®iÒu kiÖn x· héi cßn bÞ chi phèi bëi tµn d− ý thøc hÖ Nho gi¸o thêi phong kiÕn vµ bÞ k×m táa bëi chÝnh s¸ch ngu d©n cña chñ nghÜa thùc d©n x©m l−îc lµ mét nç lùc
®¸ng quý cña ®¹o Cao §µi vµo nh÷ng n¨m 20-30 cña thÕ kØ XX. Nç lùc nµy lµ mét gi¸ trÞ mang tÝnh lÞch sö cña ®¹o Cao §µi, víi t− c¸ch lµ mét phÇn cña v¨n hãa d©n téc, gãp phÇn khÝch lÖ phô n÷
tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng x· héi, lµm n¨ng ®éng hãa bé m¸y x· héi. Trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi hiÖn nay, gi¸ trÞ mang tÝnh lÞch sö nµy kh«ng thÓ nãi lµ kh«ng cã ý nghÜa ®èi víi viÖc ph¸t huy nguån nh©n lùc, trong ®ã b×nh ®¼ng giíi cã vai trß ®¸ng kÓ cho ph¸t triÓn.
Gi¸o lÝ ®¹o Cao §µi khuyªn d¹y c¸c tÝn ®å ph¶i cã th¸i ®é ®óng møc vÒ vÊn
®Ò cña c¶i, kh«ng ®−îc cã th¸i ®é qu¸ coi träng cña c¶i trªn thÕ gian mµ xem nhÑ
®¹o ®øc, nÕu kh«ng nãi lµ ®¸nh mÊt ®¹o
®øc cña m×nh. TËp trung vµo môc ®Ých gi¸o dôc nµy, ®¹o Cao §µi nhÊn m¹nh b¶n chÊt h− ¶o cña c¸i gäi lµ giµu sang cña c¶i: “Giµu sang lµ do sù gom gãp vµ chÊt chøa cña c¶i quý gi¸ trªn câi ®êi nµy. Cña c¶i Êy gåm nh÷ng g×? Vµng b¹c, v−¬ng vÞ, nhung lôa... Vµng b¹c chØ lµ lo¹i kim khÝ b×nh th−êng. V−¬ng vÞ hoÆc s¾c hång t−¬i th¾m chØ lµ mµu th«i.
Nhung lôa chØ lµ ®å vËt lÊy trong thó chÊt lµm ra. C¸c con cho c¸c vËt Êy lµ cña c¶i thËt sao. XÐt tõ chç xuÊt xø cña nã th× cña c¶i Êy kh«ng cã g× ®¸ng kÓ”(15); vµ chØ ra nh÷ng hÖ qu¶ cña viÖc con ng−êi m¶i lo ch¹y theo ham muèn tÝch lòy cña c¶i vËt chÊt mµ kh«ng quan t©m trau dåi phÈm h¹nh ®¹o ®øc cña m×nh: “Cña nhiÒu Ýt ®øc s−¬ng trªn cá. Giµnh giËt lµm chi ph¶i lôy m×nh”(16).
Nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc ®¹o Cao §µi phñ nhËn vai trß cña cña c¶i vËt chÊt ®èi víi ®êi sèng cña con ng−êi. Mäi tuyÖt ®èi hãa vÊn ®Ò ®Òu xa l¹ víi tinh thÇn t«n gi¸o nµy, bëi lÏ nã hÊp thu ®−îc trong nã tinh thÇn “trung ®¹o cña PhËt gi¸o cùu truyÒn trong dßng ch¶y cña v¨n hãa ViÖt Nam ®Ó t¹o cho m×nh ®−îc tÝnh khai phãng. Tõ tÝnh chÊt khai phãng nµy nã kh«ng h− v« hãa c¸i gäi lµ cña c¶i vËt chÊt, mµ coi ®ã lµ mét c¬ së cÇn thiÕt trong viÖc t¹o dùng mét
®êi sèng h¹nh phóc vµ sung m·n t©m linh. Nh− thÕ mµ suy ra th×, ®èi víi ®¹o Cao §µi, cña c¶i vËt chÊt kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých, mµ chØ lµ mét ph−¬ng tiÖn cÇn
®Ó con ng−êi ®i ®Õn h¹nh phóc, vèn lµ môc ®Ých cña ®êi ng−êi. ë ®©y nã d¹y cho con ng−êi ta tinh thÇn n¨ng næ, cÇn cï, chÞu khã trong lao ®éng s¶n xuÊt: “Ng−êi 14. H−¬ng HiÕu, §¹o sö, quyÓn I vµ II, Th¸nh thÊt téc ®¹o Westminster xuÊt b¶n, California, 1995, tr.
1996.
15. Tßa th¸nh T©y Ninh, Th¸nh ng«n hiÖp tuyÓn, QuyÓn II, tr. 125.
16. Tßa th¸nh T©y Ninh, S®d, tr. 128.
lµm ruéng còng ph¶i cã chÝ khÝ phÊn
®Êu, lµ chÞu dÇm m−a tr¶i n¾ng, quanh n¨m luèng phËn cÇn cï khai më ®ån ®iÒn cho réng lín, n«ng vô tÊn thêi, cµy cÊy cho kÞp thêi tiÕt mïa mµng, ®Õn ngµy kÕt qu¶ míi cã lóa nhiÒu ®Ó b¶o tån sù sèng cho con ng−êi ®−îc Êm no ®Çy ®ñ”(17).
Sù ph¸t triÓn cña mét nÒn kinh tÕ quèc gia phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã mÆt b»ng søc kháe x· héi vµ møc ®é trung thùc cña ng−êi d©n khi tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh vËn hµnh kinh tÕ lµ nh÷ng nh©n tè kh«ng kÐm phÇn quan träng nh− c¸c lo¹i vèn kh¸c. Theo kÕt qu¶
nghiªn cøu nh÷ng n¨m gÇn ®©y vÒ t¸c
®éng cña t«n gi¸o ®èi víi th¸i ®é kinh tÕ, c¸c nhµ kinh tÕ häc cho thÊy t«n gi¸o cã thÓ t¨ng c−êng møc ®é trung thùc vµ gi¶m thiÓu møc ®é sa ®äa hay hµnh vi ph¹m ph¸p; ®ång thêi nã khuyÕn khÝch con ng−êi ta thùc hµnh tiÕt kiÖm, n©ng cao h¬n mÆt b»ng søc kháe (b»ng c¸ch giíi cÊm c¸c hµnh vi “®Çy téi lçi” nh− ma tóy, ¨n uèng v« ®é, cê b¹c, r−îu chÌ...). MÆt b»ng søc kháe x· héi cao h¬n sÏ lµm t¨ng søc s¶n xuÊt nhê n¨ng suÊt lao ®éng(18). Nh÷ng néi dung trªn còng ®−îc biÓu hiÖn trong gi¸o lÝ cña ®¹o Cao §µi.
Gi¸o lÝ Cao §µi khuyªn con ng−êi ta biÕt gi¸ trÞ cña lèi sèng tiÕt kiÖm vµ coi
®ã nh− mét tiªu chÝ cña ®¹o ®øc. Mét ®êi sèng ®¹o ®øc lµ mét ®êi sèng biÕt tiÕt kiÖm nh÷ng g× m×nh cã, cßn ng−îc l¹i, xa hoa l·ng phÝ ®−îc ®ång nhÊt víi ®êi sèng v« ®¹o ®øc. Th¸nh ng«n n¨m 1926 cã ®o¹n viÕt: “C¸c con ®· râ ®¹o th× ph¶i biÕt ®øc cÇn kiÖm lµ ®øc h¹nh hµng ®Çu trong lóc c¸c con cßn ë thÕ gian nµy. Nh−
viÖc l·ng phÝ se sua ë ®êi nµy, ThÇy còng cho lµ mét viÖc tæn ®øc vËy”(19).
Tinh thÇn tiÕt kiÖm nµy th−êng vèn chØ ®−îc coi lµ liªn quan ®Õn nh÷ng hµnh vi kinh tÕ. V× kinh tÕ mµ ng−êi ta tiÕt kiÖm, nh−ng ë ®©y, tõ chiÒu s©u cña ý
thøc nµy, tinh thÇn Êy l¹i ®−îc cñng cè bëi qu¸ tr×nh gi¸o dôc cña t«n gi¸o. H¬n n÷a, gi¸o lÝ nµy cßn tËp trung ph¸t huy
®øc tÝnh trung thùc n¬i con ng−êi.
Kh«ng ®−îc nãi dèi (bÊt väng ng÷) lµ mét trong n¨m ®iÒu giíi cÊm c¬ b¶n cho hÕt th¶y mäi ng−êi, tõ tÝn ®å cho tíi giíi chøc s¾c. BiÓu hiÖn cô thÓ cña bÊt väng ng÷ theo ngò giíi cÊm lµ kh«ng ®−îc x¶o tr¸, l¸o x−îc, kh«ng g¹ gÉm ng−êi kh¸c, kh«ng khoe khoang b¶n th©n m×nh vµ ®Æt ®iÒu cµn quÊy cho ng−êi kh¸c;
cÊm th¸i ®é thay tr¾ng ®æi ®en, hay nh¹o b¸ng, chª bai ng−êi kh¸c, kh«ng ®−îc ¨n nãi lç m·ng, th« tôc, chöi rña ng−êi kh¸c, thÊt høa hay phØ b¸ng t«n gi¸o.
§©y lµ ®¹o ®øc cña t«n gi¸o nh−ng còng lµ ®ßi hái thiÕt yÕu cho tÝnh hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng kinh doanh. Nh− thÕ ®¹o ®øc Cao §µi l¹i tá ra cã c¸i nh×n cïng chiÒu víi ®¹o ®øc kinh doanh, nÕu kh«ng nãi lµ tõ chiÒu s©u cña hiÖn thùc, nã cã thÓ cñng cè cho ®¹o ®øc kinh doanh ®−îc bÒn chÆt b»ng søc m¹nh niÒm tin t«n gi¸o cña m×nh.
Tãm l¹i, gi¸o lÝ cña ®¹o Cao §µi nh−
trªn cho thÊy cã nh÷ng ý niÖm vµ t−
t−ëng h÷u Ých ®èi víi sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, cã thÓ gãp phÇn lµm cho bé mÆt nÒn kinh tÕ trë nªn nh©n b¶n h¬n, gióp ng−êi lµm kinh tÕ trong guång m¸y kinh doanh h¹ nhiÖt c¬n kh¸t lîi nhuËn mµ chó ý h¬n tíi viÖc x©y dùng ®êi sèng Êm no vµ h¹nh phóc cña céng ®ång. Do ®ã, trong nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, thiÕt t−ëng chóng ta cÇn quan t©m tíi c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc t«n gi¸o nh− mét t¸c nh©n tÝch cùc./.
17. Huúnh V¨n §Õn, Gi¶ng §¹o ch¬n ng«n, Kh«ng râ n¬i xuÊt b¶n, 1957, tr. 32.
18. E. Mangeloja, S®d. tr. 7.
19. §¹i §¹o Tam Kú Phæ §é - Gi¸o héi BÕn Tre, 2006, S®d, tr. 69.
