Th¸i ®é vµ c¸ch øng xö toµn cÇu cã ñng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng kh«ng?
Anthony A. Leiserowitz, Robert W. Kates and Thomas M. Parris. Do Global Attitudes and behaviors support sustainable development?.
Environment, Vol. 47, No.9, November 2005, P.22-38.
Bïi Thuú Linh(*) l−îc thuËt
Dùa vµo mét sè kh¶o s¸t ®a quèc gia trªn ph¹m vi gÇn nh−
toµn cÇu, c¸c t¸c gi¶ tæng hîp vµ xem xÐt l¹i nh÷ng g× ®−îc biÕt ®Õn ngµy nay vÒ th¸i ®é vµ c¸ch øng xö toµn cÇu - ®iÒu
®−îc coi lµ yÕu tè cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Theo c¸c t¸c gi¶, céng ®ång quèc tÕ nh×n chung ®Òu ñng hé nh÷ng nguyªn lý chñ ®¹o cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Nh−ng liÖu nh÷ng quan ®iÓm nh− vËy cã biÕn thµnh hµnh
®éng hay kh«ng vµ cÇn ph¶i lµm g× ®Ó thay ®æi ®−îc hµnh vi cña céng ®ång quèc tÕ? Ph©n tÝch cña c¸c t¸c gi¶ trong nh÷ng vÊn ®Ò: ph¸t triÓn, m«i tr−êng, mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn, m©u thuÉn gi÷a b¶o vÖ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, giµu cã - nghÌo ®ãi, khoa häc vµ c«ng nghÖ, kho¶ng c¸ch gi÷a th¸i ®é vµ c¸ch øng xö cña céng ®ång... ®· gãp phÇn gi¶i ®¸p cho nh÷ng c©u hái ®ã.
h÷ng ng−êi ñng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Òu c«ng nhËn r»ng qu¸
tr×nh chuyÓn ®æi ®· gãp phÇn ®¸p øng
®−îc nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt cña con ng−êi vµ gi¶m ®ãi nghÌo trong khi vÉn duy tr× ®−îc hÖ thèng trî gióp cuéc sèng cña hµnh tinh, nh−ng qu¸ tr×nh nµy còng ®ßi hái con ng−êi ph¶i thay ®æi gi¸
trÞ, th¸i ®é vµ c¸ch øng xö cña m×nh. §·
cã nhiÒu cuéc ®iÒu tra ®−îc thùc hiÖn trªn quy m« gÇn nh− toµn cÇu vµ ë nhiÒu quèc gia kh¸c nhau, c¸c kÕt qu¶
®iÒu tra cho thÊy quan ®iÓm, c¸ch øng xö, th¸i ®é ñng hé vµ kh«ng ñng hé qu¸
tr×nh bÒn v÷ng toµn cÇu rÊt kh¸c nhau.
Th«ng qua c¸c sè liÖu thèng kª vµ ®o th¸i ®é cña c«ng chóng ®èi víi hµng lo¹t vÊn ®Ò chñ chèt cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng, c¸c t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch,(*)so s¸nh c¸c sè liÖu tæng hîp ®−îc ë mçi nh©n tè ®ã vµ ®−a ra nhËn xÐt cña m×nh.
(*) NCV. ViÖn Th«ng tin KHXH
N
VÒ ph¸t triÓn
C¸c t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh r»ng nh÷ng lo l¾ng vÒ m«i tr−êng vµ sù ph¸t triÓn
®· xuÊt hiÖn sím trong kh¸i niÖm vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, vµ trong sù ph¸t triÓn ngoµi nh÷ng chó ý ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ cßn ph¶i chó ý ®Õn ph¸t triÓn x·
héi vµ ph¸t triÓn con ng−êi.
Ph¸t triÓn kinh tÕ ®−îc thõa nhËn lµ môc tiªu cña toµn nh©n lo¹i bÊt chÊp c¸c bèi c¶nh quèc gia - v¨n ho¸. Qua nh÷ng sè liÖu ®iÒu tra ®−îc, c¸c t¸c gi¶
ph©n tÝch vµ chØ ra ®−îc phÇn nµo th¸i
®é cña c«ng chóng ®èi víi vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ (víi kho¶ng 91% d©n chóng tõ 35 n−íc ph¸t triÓn coi lµ quan träng, trong ®ã 75% d©n sè Mü vµ §øc coi lµ rÊt quan träng, 16% d©n sè t¹i nh÷ng n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cho lµ t−¬ng ®èi quan träng). Xem xÐt thªm c¸c sè liÖu tõ mét thèng kª kh¸c, c¸c t¸c gi¶ còng thÊy r»ng sù ph¸t triÓn sÏ lµm cho cuéc sèng h¹nh phóc h¬n t¹i c¸c n−íc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.
Tõ nh÷ng nghiªn cøu, ph©n tÝch, c¸c t¸c gi¶ chØ ra r»ng ph¸t triÓn con ng−êi còng lµ mét môc tiªu vµ hy väng cña sè ®«ng d©n chóng hiÖn nay. MÆc dï ®iÒu kiÖn sèng cña con ng−êi ®· ®−îc c¶i thiÖn rÊt nhiÒu tõ sau thÕ chiÕn thø hai, nh−ng theo nh÷ng sè liÖu thèng kª th× tõ n¨m 2002 trë l¹i ®©y, ®¹i ®a sè ng−êi ®−îc hái cho r»ng ®iÒu kiÖn sèng
®ang xÊu ®i so víi 5 n¨m tr−íc, ®Æc biÖt lµ vÒ c¬ héi t×m viÖc lµm, ®iÒu kiÖn lµm viÖc, bÖnh tËt, ®iÒu kiÖn sèng...
C¸ch tèt nhÊt ®Ó ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn lµ t¨ng c−êng gióp ®ì c¸c quèc gia nghÌo h¬n th«ng qua c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vµ c¸c quü tõ thiÖn.ViÖc ph¸t triÓn nguån vèn hç trî ph¸t triÓn nh×n chung ®−îc c¸c quèc gia
vµ d©n chóng trªn toµn cÇu ñng hé, nh−ng sù chó träng dµnh cho nã th×
kh«ng ®ång ®Òu. Môc tiªu mµ §¹i héi
®ång Liªn Hîp Quèc ®−a ra vµo n¨m 1970 lµ mçi n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®ãng gãp 0,7% tæng thu nhËp quèc gia chonguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA), nh−ng cho ®Õn n¨m 2004, dï môc tiªu nµy ®· ®−îc t¸i kh¼ng ®Þnh trong nhiÒu hiÖp ®Þnh quèc tÕ th× còng míi chØ cã 5 quèc gia ®¹t
®−îc. TÝnh b×nh qu©n, phÇn ®ãng gãp cho nguån vèn nµy tõ tæng thu nhËp quèc gia ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp chØ ®¹t 0,25% - qu¸ thÊp so víi môc tiªu. Trong khi ®ã, tõ nh÷ng sè liÖu thèng kª ®−îc c¸c t¸c gi¶ dÉn ra cho thÊy 70% d©n chóng tõ 21 n−íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn nãi hä sÏ ñng hé viÖc tr¶
thªm 1% thuÕ ®Ó gióp ®ì c¸c n−íc nghÌo, vµ h¬n 45% d©n chóng cho r»ng møc chi phÝ hiÖn t¹i cña chÝnh phñ n−íc hä cho ODA lµ cßn thÊp (trong khi chØ 10% cho r»ng møc hiÖn t¹i lµ qu¸ cao).
Nh−ng c¸c t¸c gi¶ còng chØ ra r»ng, sù ñng hé cña d©n chóng ®èi víi ODA lµ ch−a tËn t©m l¾m mµ nguyªn nh©n
®−îc ®−a ra lµ do: thø nhÊt, ®¹i ®a sè d©n chóng cßn Ýt hiÓu biÕt vÒ ODA vµ cßn nhiÒu ng−êi nghÜ r»ng hä ®ang ph¶i
®ãng gãp qu¸ nhiÒu cho quü nµy (theo thèng kª cho thÊy ng−êi Mü tin r»ng chÝnh phñ cña hä ®ãng gãp 24% ng©n s¸ch quèc gia cho ODA, con sè nµy ë ch©u ¢u lµ 5% ®Õn 10%, trong khi con sè thùc tÕ lµ thÊp h¬n rÊt nhiÒu); thø hai, nguån vèn ODA th−êng xÕp h¹ng thÊp trong c¸c −u tiªn quèc gia so víi nh÷ng vÊn ®Ò nh− viÖc lµm, gi¸o dôc, y tÕ...; thø ba, ®¹i ®a sè d©n chóng ñng hé vÒ nguyªn t¾c cho viÖc t¨ng ng©n s¸ch hç trî, nh−ng hä l¹i kh«ng hiÓu râ r»ng hç trî ph¸t triÓn chøa ®ùng c¸i g× hay cÇn ®−îc −u tiªn vµo nh÷ng môc ®Ých g×.
VÒ m«i tr−êng
Ph©n tÝch nh÷ng sè liÖu liªn quan
®Õn m«i tr−êng, c¸c t¸c gi¶ ®· thÊy ®−îc phÇn nµo th¸i ®é quan t©m cña d©n chóng toµn cÇu ®Õn gi¸ trÞ x¸c thùc cña thiªn nhiªn, sù lo l¾ng vÒ m«i tr−êng toµn cÇu, sù c©n ®èi gi÷a b¶o vÖ m«i tr−êng vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ, chÝnh s¸ch cña c¸c chÝnh phñ vµ c¸ch ®èi xö cña c¸c c¸ nh©n.
VÒ quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ thiªn nhiªn, qua nh÷ng sè liÖu thèng kª ®−îc c¸c t¸c gi¶ chØ râ, ®a sè d©n chóng cho r»ng con ng−êi cÇn “hoµ hîp víi thiªn nhiªn”, vµ chØ 19 % cho r»ng hä cÇn “lµm chñ thiªn nhiªn”. Møc ®é quan t©m ®Õn m«i tr−êng gi÷a c¸c quèc gia ph¸t triÓn vµ c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn còng cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ. T¹i 11 n−íc ph¸t triÓn vµ 23 n−íc ®ang ph¸t triÓn ®−îc
®iÒu tra th× trong sè 83% sè ng−êi ®−îc hái cã 41% quan t©m ë møc b×nh th−êng vµ 42% rÊt quan t©m tíi c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng. Sè ng−êi quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ kho¶ng 47%( so víi 33% ë c¸c n−íc ph¸t triÓn). Nh÷ng n−íc ë møc thÊp h¬n 30% gåm Hµ Lan,
§øc, NhËt B¶n vµ T©y Ban Nha. C¸c vÊn
®Ò toµn cÇu hiÖn nay nh− n−íc, kh«ng khÝ, tÇng ozon vµ thay ®æi khÝ hËu ®−îc mäi ng−êi ®Æc biÖt quan t©m, vµ 52% sè ng−êi ®−îc hái cho r»ng nÕu kh«ng hµnh
®éng th× sÏ cã nh÷ng ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn sù tån t¹i cña cuéc sèng.
Víi c©u hái r»ng liÖu b¶o vÖ m«i tr−êng cã m©u thuÉn víi ph¸t triÓn kinh tÕ hay kh«ng, c©u tr¶ lêi thu thËp qua c¸c cuéc ®iÒu tra cho thÊy 52% sè ng−êi trªn toµn thÕ giíi ®ång ý r»ng “b¶o vÖ m«i tr−êng cÇn ph¶i ®−îc −u tiªn h¬n ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ t¹o viÖc lµm”
(tr. 26). Nh−ng nh÷ng cuéc ®iÒu tra nµy l¹i kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò r»ng viÖc b¶o vÖ
m«i tr−êng cã thÓ thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ vµ t¹o viÖc lµm (thÝ dô nh− trong sù ph¸t triÓn hÖ thèng n¨ng l−îng míi, du lÞch vµ s¶n xuÊt).
VÒ th¸i ®é ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch m«i tr−êng vµ c¸ch ®èi xö víi m«i tr−êng, qua nh÷ng sè liÖu ®iÒu tra ®−îc cho thÊy
®a sè ng−êi d©n trªn toµn thÕ giíi cã th¸i
®é tÝch cùc ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch vÒ m«i tr−êng vµ c¸c hµnh ®éng b¶o vÖ m«i tr−êng.
Khi ®−îc hái vÒ sù quan t©m ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch v× m«i tr−êng, 62% ng−êi
®−îc hái ®ång ý víi viÖc t¨ng thuÕ nÕu sè tiÒn ®ã ®−îc dïng ®Ó ng¨n chÆn nh÷ng thiÖt h¹i vÒ m«i tr−êng, 69% cho r»ng c¸c quy ®Þnh vÒ m«i tr−êng ë n−íc hä kh«ng ®−îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ, h¬n 70%
ñng hé chÝnh phñ n−íc m×nh ®ãng gãp tiÒn víi quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
®Ò m«i tr−êng toµn cÇu, 79% sè ng−êi
®−îc hái ë c¸c n−íc G8 cho r»ng c¸c cuéc th−¬ng l−îng quèc tÕ vµ sù tiÕn bé vÒ thay ®æi khÝ hËu lµ kh«ng tèt l¾m vµ h¬n 40% trong sè nh÷ng ng−êi ®−îc hái (nãi trªn) ñng hé viÖc “Liªn Hîp Quèc buéc chÝnh phñ c¸c n−íc ph¶i cïng nhau hµnh
®éng hîp lý ®Ó b¶o vÖ khÝ quyÓn tr¸i ®Êt”
(tr. 26).
Cïng víi sù quan t©m tíi c¸c chÝnh s¸ch m«i tr−êng, ®a sè ng−êi d©n trªn toµn thÕ giíi còng cã th¸i ®é rÊt tÝch cùc trong ®èi xö víi m«i tr−êng. Nh÷ng ph©n tÝch cña c¸c t¸c gi¶ vÒ vÊn ®Ò nµy thÓ hiÖn qua c¸c sè liÖu thèng kª vÒ sù tiªu thô, søc tiªu thô vµ th¸i ®é tiªu thô.
N¨m 1995, 46% d©n sè thÕ giíi lµ ®·
chän lo¹i s¶n phÈm tèt h¬n ®èi víi m«i tr−êng, 50% nãi r»ng hä cè g¾ng tù gi¶m møc n−íc tiªu dïng, 48% nãi r»ng hä ®·
cè g¾ng t¸i sö dông mét sè thø. Nh−ng c¸c t¸c gi¶ còng chØ ra r»ng nh÷ng kÕt qu¶ trªn chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi v× c«ng d©n ë c¸c n−íc kh¸c nhau cã quan niÖm
vÒ t¸i sö dông hoµn toµn kh¸c nhau. ThÝ dô, ng−êi d©n ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, theo thèng kª, th× 75% ®· t¸i sö dông vµ t¸i chÕ mét sè thø, cßn ë c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn chØ 30%, thÕ nh−ng t¹i mét sè n−íc chËm ph¸t triÓn hiÖn nay, viÖc t¸i sö dông hoÆc t¸i chÕ nhiÒu thø l¹i chÝnh lµ mét phÇn cña cuéc sèng hµng ngµy, thÝ dô nh− hä sö dông can ®ùng dÇu ¨n cò ®Ó ®ùng n−íc (v× hä kh«ng cã g× ®Ó ®ùng chø kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ ý thøc m«i tr−êng). N¨m 2002, 44% d©n ë nh÷ng n−íc cã thu nhËp cao s½n sµng tr¶ thªm 10% cho mét chiÕc xe h÷u nghÞ víi m«i tr−êng, con sè t−¬ng øng ë nh÷ng n−íc cã thu nhËp thÊp lµ 41% vµ ë nh÷ng n−íc cã møc thu nhËp trung b×nh lµ 29%. §iÒu nµy cho thÊy mét xu h−íng tiªu dïng míi trong x· héi hiÖn nay, tuy r»ng nã ch−a trë thµnh trµo l−u cña ®¹i ®a sè, vµ nã cßn bÞ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo thu nhËp, c¸ch tÝnh thuÕ, chi phÝ ph¸t sinh cho s¶n phÈm tiªu dïng.
VÒ d©n sè
D©n sè toµn cÇu vÉn ®ang tiÕp tôc gia t¨ng, nh−ng t¨ng tr−ëng kinh tÕ l¹i tiÕp tôc gi¶m ë hÇu hÕt mäi n¬i - ®ã lµ nhËn xÐt cña c¸c t¸c gi¶ khi ®Ò cËp tíi nh÷ng néi dung xung quanh vÊn ®Ò d©n sè. Cuéc ®iÒu tra gÇn ®©y vÒ søc khoÎ sinh s¶n cho thÊy sè l−îng trÎ em ®−îc mong ®îi ®ang gi¶m trªn toµn thÕ giíi, th¸i ®é ®èi víi kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh vµ sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai lµ tÝch cùc.
HiÖn cã kho¶ng 62% phô n÷ cã gia ®×nh ë tuæi sinh s¶n cã sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai. Trong mét thËp kû (tõ 1990 ®Õn 2000) tû lÖ nµy ë ch©u ¸ t¨ng tõ 52% lªn 66%, ë Mü Latin vµ vïng Carribe tõ 57%
lªn 69%, nh−ng ë ch©u Phi chØ tõ 15%
lªn 25%. Nh÷ng con sè trªn cho thÊy khu vùc nghÌo ®ãi nhÊt thÕ giíi lµ ch©u Phi (®Æc biÖt ë vïng cËn Sahara) lµ n¬i cã tû
lÖ thÊp nhÊt. Tuy nhiªn, còng theo kh¶o s¸t nµy th× cã tíi gÇn 25% tû lÖ sinh ®Î ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ ngoµi mong muèn. §iÒu nµy chøng tá t¹i mét sè n−íc, viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai vÉn cßn bÞ h¹n chÕ.
Tæng sè ng−êi giµu trªn thÕ giíi còng nh− søc mua vµ GDP b×nh qu©n
®Çu ng−êi ®· t¨ng h¬n hai lÇn tÝnh tõ n¨m 1975 ®Õn 2002. Tuy nhiªn, c¸c t¸c gi¶ còng chØ ra r»ng ®ã chØ lµ nh÷ng thèng kª bÒ næi v× cho tíi n¨m 2002 c¶
thÕ giíi vÉn cã h¬n 1,1 triÖu ng−êi sèng d−íi 1USD mét ngµy, 2,7 triÖu ng−êi sèng d−íi 2USD mét ngµy (chuyÓn biÕn rÊt Ýt so víi n¨m 1990). C¸c t¸c gi¶ còng
®−a ra mét thÝ dô ®¸ng thÊt väng ®ã lµ sè ng−êi sèng d−íi 1USD/ngµy t¹i vïng cËn Sahara t¨ng tõ 227 triÖu (n¨m 1990) lªn 313 triÖu ng−êi (n¨m 2001) vµ dù tÝnh sÏ ®¹t tíi con sè 340 triÖu (vµo n¨m 2015). Nh− vËy, sù giµu cã kh«ng ®Õn víi tÊt c¶ mäi ng−êi trªn thÕ giíi.
Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ mét môc tiªu cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nguån gèc cña
®ãi nghÌo, theo nh÷ng ph©n tÝch vµ thèng kª cña c¸c t¸c gi¶, cã thÓ lµ do: sù l−êi biÕng (26%), do sù kh«ng c«ng b»ng cña x· héi (63%). §¹i ®a sè ng−êi ®−îc hái còng cho r»ng chÝnh phñ n−íc hä ®·
lµm rÊt Ýt ®Ó gióp ng−êi nghÌo ë n−íc m×nh.
C¸c t¸c gi¶ còng ®· thèng kª mét sè d÷ liÖu vµ thÊy r»ng chñ nghÜa tiªu thô
®ang lan nhanh, nh−ng th¸i ®é cña ng−êi d©n còng lµ mét tÝn hiÖu ®¸ng mõng khi mµ 45% sè ng−êi ®−îc hái cho r»ng chñ nghÜa tiªu thô vµ chñ nghÜa th−¬ng m¹i lµ mèi ®e do¹ nÒn v¨n ho¸
cña hä vµ ®a sè ng−êi ®−îc hái ®ång ý r»ng møc tiªu thô cao cÊp lµ nh÷ng mèi
®e do¹ ®èi víi nÒn v¨n ho¸ nh©n lo¹i còng nh− ®èi víi m«i tr−êng. Th¸i ®é nµy ë c¸c khu vùc trªn thÕ giíi còng cã sù
kh¸c biÖt do ¶nh h−ëng cña v¨n ho¸ vµ c¸c t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi nhu cÇu cÇn cã mét nghiªn cøu s©u h¬n nh»m lµm râ vai trß cña gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ th¸i ®é trong viÖc tiªu thô nguyªn liÖu trong nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi kh¸c nhau.
VÒ khoa häc - c«ng nghÖ
C¸c t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh, thÕ giíi cã th¸i ®é rÊt tÝch cùc ®èi víi khoa häc-c«ng nghÖ vµ viÖc triÓn khai thµnh c«ng nh÷ng c«ng nghÖ míi lµ nh©n tè quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. C¸c t¸c gi¶ cho biÕt, khi ®Æt c©u hái r»ng “vÒ l©u dµi, «ng bµ cã nghÜ r»ng tiÕn bé khoa häc mµ chóng ta ®ang ¸p dông sÏ gióp hoÆc lµm h¹i con ng−êi?”, 56% sè ng−êi ®−îc hái cho r»ng nã sÏ gióp con ng−êi, 26% cho r»ng chóng g©y h¹i, 67% cho r»ng chó träng ®Õn ph¸t triÓn c«ng nghÖ lµ tèt, trong khi 9% cho r»ng xÊu. Tuy nhiªn, tû lÖ vÒ sù tin cËy vµo nh÷ng c«ng nghÖ míi l¹i cao h¬n ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn chø kh«ng ph¶i lµ ë nh÷ng n−íc ph¸t triÓn, n¬i
®ang ¸p dông réng r·i nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nhÊt. Theo thèng kª mµ c¸c t¸c gi¶ ®−a ra ph©n tÝch th× 69% d©n sè ë n−íc cã thu nhËp thÊp ñng hé c«ng nghÖ so víi 56% ë nh÷ng n−íc cã thu nhËp cao. T−¬ng tù nh− vËy, 62% d©n sè ë nh÷ng n−íc thu nhËp thÊp cho r»ng c«ng nghÖ míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng th¸ch thøc vÒ m«i tr−êng, trong khi 55%
d©n sè ë c¸c n−íc cã thu nhËp cao kh«ng
®ång ý víi nhËn ®Þnh ®ã.
Th¸i ®é cña ng−êi d©n toµn cÇu - theo c¸c t¸c gi¶ ph©n tÝch - víi nh÷ng vÊn ®Ò nh− n¨ng l−îng t¸i sinh, sö dông c¸c biÖn ph¸p sinh häc lµ phøc t¹p vµ kh«ng ®ång nhÊt. §a sè ng−êi d©n ñng hé viÖc sö dông n¨ng l−îng t¸i sinh, nh−ng ®èi víi viÖc sö dông c«n trïng trong n«ng nghiÖp th× chØ ®¹t ®−îc sù tin cËy cao t¹i c¸c n−íc nghÌo: 54% so víi
32% t¹i c¸c n−íc giµu. Ngoµi ra, vÊn ®Ò sö dông chÊt sinh häc vÉn cßn ®ang ®−îc tranh c·i t¹i nhiÒu n¬i: 65% d©n sè ë nh÷ng n−íc nghÌo tin r»ng sö dông sinh häc trong n«ng nghiÖp sÏ cã lîi h¬n, trong khi 51% d©n ë nh÷ng n−íc thu nhËp cao cho r»ng ®iÒu ®ã cã h¹i. ThÕ nh−ng 61% d©n sè toµn thÕ giíi ñng hé viÖc sö dông ho¸ chÊt ®Ó s¶n xuÊt thùc phÈm cã nhiÒu dinh d−ìng h¬n, mÆc dï chØ 34% ñng hé viÖc sö dông chÊt sinh häc ®Ó c¶i biÕn n«ng nghiÖp. Nh÷ng m©u thuÉn trªn ®−îc c¸c t¸c gi¶ lý gi¶i lµ do sù hiÓu biÕt cña d©n chóng vÒ sinh häc cßn bÞ h¹n chÕ vµ nh÷ng lêi lÏ gi¶i thÝch hay buéc téi ®Òu cã ¶nh h−ëng ®Õn th¸i
®é cña d©n chóng.
C«ng b»ng vÒ thu nhËp vµ c¸c quyÒn lîi
§©y lµ néi dung ®−îc c¸c t¸c gi¶ cho lµ sÏ quyÕt ®Þnh møc ®é gia t¨ng d©n sè vµ giµu nghÌo trong sù ph¸t triÓn cña con ng−êi. Trong nh÷ng thËp kû võa qua, d©n sè vµ sù giµu cã ®Òu t¨ng lªn víi møc ®é ®¸ng kÓ vµ ®−îc kÌm víi nã lµ thu nhËp bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c n−íc giµu vµ nghÌo còng t¨ng lªn theo thêi gian. C¸c t¸c gi¶ cho r»ng thËt ®¸ng tr¸ch khi mµ sù giµu cã th× t¨ng lªn, nh−ng nh÷ng quan t©m vÒ ®iÒu kiÖn sèng cho ng−êi giµ, ng−êi thÊt nghiÖp, èm ®au vµ th−¬ng tËt l¹i ®ang bÞ gi¶m sót. N¨m 2002, ®¹i ®a sè ng−êi ®−îc hái cho r»ng kho¶ng c¸ch gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo ë n−íc hä trë nªn lín h¬n c¸ch ®©y 5 n¨m.
C¸c t¸c gi¶ còng ®−a ra nhËn xÐt r»ng ph¶i cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c nh»m lµm cho ng−êi ta hiÓu râ h¬n nguyªn t¾c b×nh qu©n thu nhËp quan träng nh− thÕ nµo vµ c¬ héi kinh tÕ b×nh qu©n võa ®−îc coi nh− lµ môc tiªu toµn cÇu, võa cã ý nghÜa lµ môc tiªu cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. KÕt luËn trªn ®−îc
®−a ra sau nh÷ng ph©n tÝch vÒ th¸i ®é cña c«ng chóng ®èi víi vÊn ®Ò thu nhËp khi mµ 47% d©n sè cña 72 n−íc thÝch cã sù kh¸c nhau vÒ thu nhËp nh»m khuyÕn khÝch sù cè g¾ng cña mçi ng−êi, trong khi 33% thÝch thu nhËp ph¶i c«ng b»ng.
48% d©n sè ë 13 n−íc thÝch mét “x· héi c¹nh tranh” (competitive society) - n¬i mµ sù giµu cã chia theo thµnh qu¶ ®¹t
®−îc cña mçi ng−êi, trong khi 34% d©n sè thÝch mét “x· héi theo chñ nghÜa b×nh qu©n” (egalitarian society) n¬i mµ kho¶ng c¸ch giµu nghÌo rÊt nhá, kh«ng cÇn ®Õn thµnh qu¶. KÕt qu¶ nµy cho thÊy mÆc dï nh÷ng quan niÖm - cña c«ng chóng vÒ sù kh«ng c«ng b»ng trong nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn lµ rÊt kh¸c nhau, vµ nhiÒu ng−êi chÊp nhËn nã nh− lµ mét sù khÝch lÖ c¸ nh©n trong hÖ thèng kinh tÕ c¹nh tranh.
C©u hái lín cuèi cïng ®−îc c¸c t¸c gi¶ ®Æt ra lµ liÖu d©n chóng toµn cÇu cã ñng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng kh«ng? KÕt luËn ®−îc ®−a ra lµ: thø nhÊt, nãi chung d− luËn toµn cÇu ñng hé nguyªn lý chÝnh vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng; thø hai, vÉn cßn nh÷ng ®iÓm ®èi lËp tån t¹i nh− lµ vÒ kho¶ng c¸ch gi÷a nh÷ng g× ng−êi ta nãi vµ lµm, gi÷a c¸i c¸ biÖt vµ c¸i tæng thÓ.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch ë phÇn trªn, c¸c t¸c gi¶ ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ th¸i ®é vµ hµnh ®éng ñng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ng−êi d©n toµn cÇu nh− sau:
- §¹i ®a sè d©n trªn toµn cÇu ñng hé viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng, ph¸t triÓn con ng−êi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - ba trô cét cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Hä ®· bµy tá th¸i ®é vµ cã nh÷ng viÖc lµm (dï khiªm tèn) ®Ó ñng hé ph¸t triÓn bÒn v÷ng nh−:
ñng hé b¶o vÖ m«i tr−êng, ph¸t triÓn kinh tÕ; tham gia gi¶m d©n sè, gi¶m ®ãi nghÌo, c¶i tiÕn c«ng nghÖ, ch¨m sãc vµ quan t©m tíi ng−êi nghÌo, ng−êi gÆp khã kh¨n, thanh niªn vµ ng−êi cao tuæi.
- Trong th¸i ®é tÝch cùc cña ng−êi d©n toµn cÇu vÉn cã nh÷ng ®iÓm tr¸i ng−îc nhau. MÆc dï møc sèng t¨ng lªn
®¸ng kÓ, nh−ng ng−êi d©n cho r»ng møc sèng gÇn ®©y ®· bÞ gi¶m ®i. MÆc dï sù ñng hé cña c«ng chóng ®èi víi hç trî ph¸t triÓn vÉn tiÕp tôc t¨ng, nh−ng viÖc sö dông nh÷ng kho¶n hç trî nµy l¹i bÞ hiÓu lÇm. MÆc dï cã th¸i ®é tÝch cùc ®èi víi khoa häc-c«ng nghÖ, nh−ng t¹i nh÷ng n−íc cã kü thuËt tiªn tiÕn nhÊt l¹i tån t¹i sù bi quan cao nhÊt ®èi víi viÖc kh¶ n¨ng c«ng nghÖ gi¶i quyÕt ®−îc c¸c vÊn ®Ò toµn cÇu.
- VÉn cßn tån t¹i nh÷ng kho¶ng c¸ch lín gi÷a nh÷ng g× ng−êi ta tin vµ nh÷ng g× ng−êi ta lµm, gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ.
Trªn toµn thÕ giíi, c«ng chóng ñng hé m¹nh mÏ c¸c h×nh thøc hç trî ph¸t triÓn cho c¸c n−íc nghÌo, nh−ng chÝnh phñ cña hä vÉn ch−a biÕn nh÷ng nhiÖt t×nh
®ã thµnh hµnh ®éng. HÇu hÕt mäi ng−êi hiÖn nay ñng hé mét gia ®×nh víi quy m«
nhá h¬n vµ viÖc kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, nh−ng l¹i cã tíi mét phÇn t− trÎ nhá sinh ra (t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn) lµ ngoµi mong muèn. §a sè ng−êi d©n quan t©m tíi ®ãi nghÌo vµ ph¶i lµm nhiÒu ®iÒu ®Ó gi¶m bít thùc tr¹ng ®ã, nh−ng còng cßn rÊt nhiÒu ng−êi chÊp nhËn kho¶ng c¸ch gi÷a ng−êi giµu vµ ng−êi nghÌo...
Khi lý gi¶i vÒ nh÷ng tån t¹i hiÖn nay, c¸c t¸c gi¶ cho r»ng, së dÜ vÉn cßn nh÷ng ®iÓm bÊt cËp nh− vËy lµ do vÉn cßn nh÷ng c¶n trë, vµ ba lo¹i c¶n trë sau lµ phæ biÕn nhÊt: thø nhÊt, ®ã lµ sù c¶n trë trong th¸i ®é khi mµ nh÷ng th¸i ®é tèt, cã tÝnh bÒn v÷ng cã thÓ kh¸ phæ biÕn, nh−ng l¹i kh«ng ®ñ m¹nh vµ kiªn nhÉn
®èi víi c¸c th¸i ®é ®èi nghÞch vµ c¸c th¸i
®é kh¸c; thø hai lµ nh÷ng vËt c¶n ®Õn tõ th¸i ®é vµ c¸ch c− xö liªn quan ®Õn kh¶
n¨ng c¸ nh©n khi mµ c¸c c¸ nh©n th−êng thiÕu thêi gian, tiÒn b¹c, c¸ch tiÕp cËn,
v¨n ho¸, kiÕn thøc, kü n¨ng, søc khoÎ vµ c¶m nhËn ®Ó cã thÓ biÕn suy nghÜ thµnh hµnh ®éng; vËt c¶n thø ba lµ c¬ cÊu bao gåm c¶ c¸c luËt lÖ, c¸c quy ®Þnh, trî cÊp khã kh¨n, c¬ së h¹ tÇng, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, quy t¾c x· héi vµ bèi c¶nh chÝnh trÞ... Do nh÷ng c¶n trë ®ã mµ mçi hµnh vi mang tÝnh bÒn v÷ng ph¶i ®èi mÆt víi mét lo¹t rµo c¶n nhÊt ®Þnh gi÷a th¸i ®é vµ hµnh vi. Vµ ngay c¶ cïng mét hµnh vi (ch¼ng h¹n viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai) th× còng gÆp nhiÒu rµo c¶n trong x· héi víi nh÷ng th¸i ®é kh¸c nhau, nh÷ng rµng buéc t«n gi¸o kh¸c nhau. Nh− vËy, theo c¸c t¸c gi¶, gi¶i thÝch vÒ hµnh vi kh«ng mang tÝnh bÒn v÷ng lµ v« cïng phøc t¹p vµ ®a d¹ng. C¸c t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh r»ng nÕu lÊp ®−îc kho¶ng trèng gi÷a nh÷ng g× ng−êi ta tin vµ nh÷ng g× ng−êi ta lµm sÏ lµ mét phÇn quan träng cña qu¸ tr×nh tiÕn tíi bÒn v÷ng.
§Ó thay cho phÇn kÕt luËn, c¸c t¸c gi¶ ®−a ra nh÷ng nhËn ®Þnh cña m×nh víi môc tiªu thóc ®Èy hµnh vi bÒn v÷ng.
Theo ®ã, chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng chiÕn l−îc ng¾n h¹n vµ dµi h¹n nh»m thóc ®Èy hµnh vi mang tÝnh bÒn v÷ng.
Chóng ta biÕt r»ng nh÷ng gi¸ trÞ vµ th¸i
®é réng r·i trong x· héi th−êng Ýt thay
®æi. Theo lËp luËn cña c¸c t¸c gi¶ th× viÖc thóc ®Èy nh÷ng gi¸ trÞ vµ t− t−ëng ®· chi phèi trong nh÷ng nÒn v¨n ho¸ cô thÓ sÏ mang tÝnh thùc tiÔn h¬n lµ yªu cÇu mäi ng−êi chÊp nhËn nh÷ng khuynh h−íng gi¸ trÞ míi. VÝ dô nh−, c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ râ rµng cã sù ¶nh h−ëng vµ thóc ®Èy nh÷ng hµnh vi cña con ng−êi, nhÊt lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ tiÒn tÖ cña c¸c n−íc ph¸t triÓn. ViÖc kÕt hîp “c¸c vÊn ®Ò bªn ngoµi” cña m«i tr−êng vµ x· héi vµo gi¸ c¶ hay viÖc tÝnh ®Õn gi¸ trÞ tiÒn tÖ cña nh÷ng dÞch vô sinh th¸i cã thÓ khuyÕn khÝch c¶ nh÷ng hµnh vi mang tÝnh bÒn v÷ng cña tËp thÓ vµ cña c¸
nh©n. T−¬ng tù nh− thÕ, nh÷ng mèi
quan t©m chØ chó träng tíi con ng−êi, vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña sù suy tho¸i m«i tr−êng, nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng cã tÝnh bãc lét ®èi víi søc khoÎ con ng−êi vµ tµi s¶n x· héi vÉn lµ nh÷ng ®éng lùc m¹nh mÏ cho nh÷ng hµnh ®éng ë c¶ thÕ giíi ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Ngoµi ra, nh÷ng gi¸ trÞ vÒ t«n gi¸o còng cã ý nghÜa, lµ c¸c nguån ®éng lùc vµ ®Þnh h−íng quan träng cho phÇn lín thÕ giíi.
NhiÒu t«n gi¸o ®ang tÝch cùc ®¸nh gi¸ vµ t×m hiÓu l¹i c¸c truyÒn thèng cña hä cã nh»m ñng hé tÝnh bÒn v÷ng kh«ng.
Tuy nhiªn, c¸c t¸c gi¶ còng kh¼ng
®Þnh l¹i r»ng, trong t−¬ng lai xa, chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n h¬n, ch¼ng h¹n nh− më réng vµ t¨ng c−êng sù chuyÓn ®æi tõ nh÷ng gi¸ trÞ duy vËt sang nh÷ng gi¸ trÞ hËu duy vËt, tõ nh÷ng quan ®iÓm chó träng tíi con ng−êi sang nh÷ng quan ®iÓm chó träng tíi hÖ sinh th¸i, vµ ®Þnh nghÜa l¹i kh¸i niÖm
“mét cuéc sèng tèt ®Ñp”. Nh÷ng thay ®æi dµi h¹n nµy cã thÓ ®−îc thùc hiÖn mét phÇn bëi c¸c lùc l−îng kh¸ch quan, ch¼ng h¹n nh− kinh tÕ thay ®æi (qu¸
tr×nh toµn cÇu ho¸) hay khoa häc-c«ng nghÖ (vÝ dô, c¸c m¹ng ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng vµ vi tÝnh) hoÆc bëi nh÷ng phong trµo x· héi réng kh¾p, ch¼ng h¹n nh− c¸c phong trµo x· héi tiÕp tôc chèng l¹i chñ nghÜa ph©n biÖt chñng téc, sù suy tho¸i cña m«i tr−êng vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn con ng−êi. Cuèi cïng, c¸c t¸c gi¶ kÕt luËn, khoa häc vÒ tÝnh bÒn v÷ng sÏ ®ãng mét vai trß rÊt quan träng, ë nh÷ng ph¹m vi réng vµ ë viÖc sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p phøc t¹p, v× nã ho¹t ®éng nh»m x¸c ®Þnh vµ gi¶i thÝch nh÷ng mèi quan hÖ quan träng gi÷a c¸c gi¸ trÞ, t−
t−ëng vµ hµnh vi mang tÝnh bÒn v÷ng víi viÖc ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc nµy nh»m hç trî sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
