Khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi kinh tÕ ViÖt Nam

Khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi kinh tÕ ViÖt Nam

Vò khoan

I. Cuéc khñng ho¶ng hiÖn nay vµ t¸c ®éng cña nã ®èi víi thÕ giíi

1. Khñng ho¶ng lu«n lµ b¹n ®ång hµnh cña kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa víi biªn ®é ngµy cµng dÇy h¬n.

C¸c cuéc khñng ho¶ng ®Òu diÔn ra theo mét tr×nh tù ®¹i thÓ nh­ nhau, cho dï lÜnh vùc vµ quèc gia høng chÞu ®Çu tiªn, møc ®é m¹nh yÕu, ph¹m vi lan táa,

®é dµi thêi gian cã thÓ kh¸c nhau.

VÒ møc ®é, quy m« cuéc khñng ho¶ng hiÖn nay lµ nghiªm träng nhÊt kÓ tõ sau ChiÕn tranh tÕ giíi thø hai vµ cã thÓ so s¸nh víi cuéc ®¹i suy tho¸i 1929 - 1933. Gi÷a hai cuéc khñng ho¶ng mang tÝnh thÕ kû nµy cã nhiÒu ®iÓm gièng nhau, song còng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau.

Chóng gièng nhau ë chç c¶ hai cuéc ®Òu bïng ph¸t ë Mü råi lan táa sang c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c, tr­íc hÕt lµ ch©u ¢u. §¹i suy tho¸i 1929 - 1933 ®· ch©m ngßi cho sù sôp ®æ nhanh chãng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n (trong vßng 2 th¸ng gi¸ trÞ cña 50 thÞ tr­êng chñ yÕu gi¶m 1/2). Cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy bïng ph¸t tr­íc tiªn trong hÖ thèng ng©n hµng. C¶ hai lÇn ®Òu kÐo theo tiªu dïng gi¶m sót, s¶n xuÊt ®i xuèng, thÊt nghiÖp gia t¨ng ®­a tíi x¸o ®éng chÝnh trÞ - x· héi. Riªng t¹i Mü, trong c¶ 2 cuéc khñng ho¶ng §¶ng D©n chñ ®Òu giµnh ®a sè ë c¶ Th­îng viÖn vµ H¹ viÖn, c¶ 2 lÇn tæng thèng thuéc §¶ng D©n chñ thay thÕ tæng thèng cña §¶ng Céng hßa (lÇn tr­íc Ph. Ru-d¬-ven thay H.

Hu-v¬, lÇn nµy B. ¤-ba-ma thay G. Bu-s¬).

VÒ nguyªn nh©n næ ra khñng ho¶ng còng cã nhiÒu ®iÓm gièng nhau. C¶ hai cuéc ®Òu b¾t nguån tõ sù yÕu kÐm trong viÖc qu¶n lý hÖ thèng tµi chÝnh - tiÒn tÖ vµ ®Òu do "xµi qu¸ c¸i lµm ra". Khñng ho¶ng lÇn tr­íc do c¸c ng©n hµng mäc ra qu¸ nhiÒu kh«ng kiÓm so¸t næi, ®ång l­¬ng v­ît xa lîi nhuËn, tiªu dïng v­ît ng­ìng tÝn dông an toµn. LÇn nµy, khñng ho¶ng còng b¾t nguån tõ chÝnh s¸ch tÝn dông vµ tiªu dïng qu¸ dÔ d·i kÐo dµi

nhiÒu n¨m, c¸c ng©n hµng ®ua nhau cÊp tÝn dông cho viÖc mua nhµ tr¶ gãp, t¹o nªn bong bãng bÊt ®éng s¶n, khi bong bãng næ th× hÖ thèng ng©n hµng tøc thêi ®æ vì.

Ph¸c ®å ch÷a trÞ còng cã nhiÒu ®iÓm gièng nhau. Trong c¶ 2 cuéc khñng ho¶ng nhµ n­íc ®Òu ph¶i ra tay can thiÖp (chÝnh sau ®¹i suy tho¸i 1929 - 1933

®· xuÊt hiÖn häc thuyÕt kinh tÕ Gi«n Kªn (J. Keynes) chñ tr­¬ng nhÊn m¹nh vai trß ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc), ®Òu ph¶i kÝch cÇu vµ b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc.

Tuy nhiªn, bèi c¶nh næ ra khñng ho¶ng cã phÇn kh¸c nhau. Kh¸c víi nh÷ng n¨m 20 - 30 thÕ kû tr­íc, ngµy nay d­íi t¸c ®éng cña xu thÕ toµn cÇu hãa vµ c«ng nghÖ th«ng tin, ®ång tiÒn ®­îc dÞch chuyÓn tù do trªn m¹ng víi gi¸ trÞ gÊp hµng tr¨m lÇn gi¸ trÞ hµng hãa, nãi c¸ch kh¸c, tiÒn t¸ch khái hµng, h×nh thµnh ®ång tiÒn

¶o chuyÓn dÞch trªn m¹ng toµn cÇu kh«ng ai kiÓm so¸t næi. MÆt kh¸c, còng d­íi t¸c ®éng cña toµn cÇu hãa, tÝnh tïy thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia t¨ng m¹nh mÏ, tr­íc nguy c¬ chung c¸c n­íc ph¶i t×m c¸ch phèi hîp xö lý th«ng qua nhiÒu c¬ chÕ toµn cÇu, ®iÒu mµ nh÷ng n¨m 20, 30 thÕ kû tr­íc kh«ng cã ®­îc.

Cã thÓ v× vËy, mµ cho tíi nay møc ®é khñng ho¶ng còng ch­a trÇm träng nh­ ®¹i suy tho¸i 1929 - 1933. NÕu nh­ trong cuéc khñng ho¶ng lÇn tr­íc s¶n xuÊt ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn tôt xuèng møc ©m 15% - 20%, th× lÇn nµy míi ë møc ©m 5% - 7 %; nÕu nh­ lÇn tr­íc ë Mü 11.000/25.000 ng©n hµng

®æ vì, th× cho tíi nay sè l­îng ng©n hµng sôp ®æ ch­a lín nh­ vËy, cho dï trong sè ®ã cã nh÷ng ng©n hµng khæng lå; lÇn tr­íc ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn tû lÖ thÊt nghiÖp lªn tíi 25% - 30% , lÇn nµy míi ë møc kho¶ng 10%

(ë Mü n¨m 2008 lµ 6,8%, n¨m 2009 cã thÓ lµ 11%, EU lµ 8% vµ 9,3%).

LÇn tr­íc ®¹i suy tho¸i kÐo dµi 4 n¨m cßn lÇn nµy kÐo dµi bao l©u th× ch­a ai cã thÓ dù b¸o chÝnh x¸c ®­îc. Tuy c¶ hai lÇn ®Òu dÉn ®Õn nh÷ng x¸o ®éng chÝnh trÞ - x· héi nh­ng lÇn nµy ch­a thËt nghiªm träng: nÕu nh­ d­íi t¸c ®éng cña cuéc ®¹i suy tho¸i 1929 - 1933, chÝnh phñ c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nh­

Mü, Anh, Ph¸p, §øc, NhËt B¶n... ®Òu bÞ ®æ, ®Æc biÖt bän ph¸t-xÝt §øc, bän qu©n phiÖt NhËt lªn n¾m quyÒn, ®Èy thÕ giíi vµo cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, th× nay míi thÊy chÝnh phñ vµi n­íc nhá nh­ Ai-x¬-len, LÝt-va, SÐc.. bÞ ®æ;

kh«ng cã nguy c¬ næ ra xung ®ét toµn cÇu, h¬n thÕ n÷a cßn xuÊt hiÖn mét sè tÝn hiÖu cho thÊy xu h­íng c¶i thiÖn quan hÖ, thóc ®Èy hîp t¸c gi÷a c¸c n­íc lín.

Xem nh­ vËy th× khñng ho¶ng kinh tÕ lÆp ®i lÆp l¹i nh­ mét quy luËt kh¸ch quan, vËn hµnh theo mét c¬ chÕ ®¹i thÓ nh­ nhau víi mét sè kh¸c biÖt tïy theo bèi c¶nh tõng n­íc vµ tõng thêi kú. C¸i kh¸c c¨n b¶n lµ ngµy nay, d­íi t¸c

®éng cña xu thÕ toµn cÇu hãa, tÝnh tïy thuéc gi÷a c¸c quèc gia qu¸ chÆt chÏ,

®øng tr­íc hiÓm häa chung c¸c n­íc ®Òu ph¶i côm l¹i ®èi phã. Do ®ã, khñng ho¶ng ®ì nghiªm träng h¬n vµ kh«ng ®­a tíi chiÕn tranh thÕ giíi.

2 - VÒ t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng ®èi víi thÕ giíi.

Theo tÝnh to¸n cña Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ (ADB), cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy ®· lµm tiªu tan tíi 50.000 tØ USD, ®óng nh­ C.M¸c ®· tõng nhËn ®Þnh:

Mçi cuéc khñng ho¶ng kh«ng nh÷ng ph¸ ho¹i mét sè lín s¶n phÈm ®· ®­îc t¹o ra, mµ c¶ mét phÇn lín chÝnh ngay c¶ nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt ®· cã n÷a... Gi¶ dô kinh tÕ thÕ giíi cã ®­îc phôc håi trong 1 - 2 n¨m tíi th× còng cßn l©u míi cã thÓ kh¾c phôc hoµn toµn ®­îc hËu qu¶. Cã ng­êi cho r»ng diÔn biÕn khñng ho¶ng sÏ

kh«ng theo h×nh ch÷ V, còng kh«ng theo h×nh ch÷ L mµ nhiÒu kh¶ n¨ng sÏ theo h×nh ch÷ U. V¶ l¹i sau cuéc khñng ho¶ng nµy, nhiÒu n­íc, nÕu kh«ng nãi lµ tÊt c¶, sÏ ph¶i ®èi phã víi t×nh tr¹ng th©m hôt ng©n s¸ch cao, nguy c¬ bïng ph¸t l¹m ph¸t lµ rÊt lín v× ®· tung ra mét l­îng tiÒn khæng lå ®Ó cøu nguy cho hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c doanh nghiÖp, kÝch cÇu ®Çu t­ vµ tiªu dïng.

Cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy ®· lµm tiªu tan häc thuyÕt kinh tÕ "tù do hãa, t­

nh©n hãa, phi ®iÒu tiÕt hãa" thêi M.Th¸t-ch¬, R.Ri-g©n vµ ®­îc t¸n d­¬ng d­íi thêi G.Bu-s¬. Nay ch­a râ cã xuÊt hiÖn mét häc thuyÕt kinh tÕ míi nµo kh«ng, song râ rµng tinh thÇn cña häc thuyÕt Kªn ®ang ®­îc phôc håi, trong ®ã cã ý t­ëng vÒ viÖc nhµ n­íc cÇn cã sù can thiÖp, ®iÒu tiÕt nhÊt ®Þnh.

Sau cuéc khñng ho¶ng 1929 - 1933, xu h­íng b¶o hé mËu dÞch gia t¨ng m¹nh mÏ. §Ó ®èi phã víi cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy, nhiÒu n­íc ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc, lµm dÊy lªn nçi lo ng¹i vÒ sù trë l¹i cña chñ nghÜa b¶o hé vµ sù bïng næ cña cuéc chiÕn th­¬ng m¹i. Mèi lo ng¹i nµy kh«ng ph¶i kh«ng cã c¬ së, song ch¾c sÏ khã xuÊt hiÖn trµo l­u ®ãng cöa v× nÒn kinh tÕ c¸c n­íc ®· tïy thuéc nhau qu¸ nhiÒu, khã cã n­íc nµo cã thÓ ph¸t triÓn nÕu co vÒ chñ nghÜa b¶o hé qu¸ møc. ChÝ Ýt th× tÊt c¶ c¸c n­íc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ chñ yÕu, kÓ c¶ G 20 t¹i Héi nghÞ th­îng ®Ønh võa qua ®Òu cam kÕt chèng l¹i chñ nghÜa b¶o hé, tiÕp tôc thóc ®Èy vßng ®µm ph¸n §«-ha.

Ch¾c ch¾n r»ng sau cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy sÏ diÔn ra qu¸ tr×nh c¬ cÊu l¹i mét c¸ch s©u s¾c nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc vµ toµn cÇu. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - tµi chÝnh lÇn nµy lµ nã diÔn ra ®ång thêi víi cuéc khñng ho¶ng n¨ng l­îng, khñng ho¶ng khÝ hËu vµ m«i tr­êng, do ®ã kinh tÕ thÕ giíi sÏ h­íng m¹nh vµo c«ng nghÖ tiÕt kiÖm n¨ng l­îng, th©n thiÖn víi m«i tr­êng. C¸c nÒn kinh tÕ tïy thuéc qu¸ nhiÒu vµo xuÊt khÈu sÏ ph¶i ®iÒu chØnh theo h­íng chó träng h¬n tíi thÞ tr­êng néi ®Þa. HÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng cã thÓ sÏ ®­îc c¬ cÊu l¹i. C¸c ngµnh nghÒ, c¸c doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶, kh«ng bÒn v÷ng sÏ bÞ ®µo th¶i...

Cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy võa thÓ hiÖn võa thóc ®Èy qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn vÞ thÕ cña c¸c nÒn kinh tÕ. Râ rµng uy tÝn vµ vÞ thÕ hµng ®Çu cña kinh tÕ Mü bÞ th¸ch thøc, ngµy nay Mü ®· trë thµnh con nî lín nhÊt cña thÕ giíi víi kho¶n nî nhµ n­íc lªn tíi 9,13 ngh×n tØ USD, chiÕm 65% GDP, trong ®ã Trung Quèc lµ chñ nî lín nhÊt víi 585 tØ (tíi th¸ng 9-2008). §iÒu nµy kh¸c víi nh÷ng n¨m 20, 30 thÕ kû tr­íc, khi ®ã Mü lµ chñ nî lín nhÊt. Vai trß vµ vÞ trÝ cña kinh tÕ Trung Quèc hiÖn

®­îc coi träng, mÆc dÇu n­íc nµy còng chÞu t¸c ®éng nghiªm träng cña cuéc khñng ho¶ng toµn cÇu. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh ®i xuèng cña kinh tÕ Mü sÏ l©u dµi.

Trong nh÷ng thËp kû tíi, kinh tÕ Mü vÉn chiÕm vÞ trÝ quan träng hµng ®Çu, vÞ trÝ Trung Quèc gia t¨ng ®¸ng kÓ song còng ch­a trë thµnh chñ ®¹o.

Võa qua c¸c thÓ chÕ tµi chÝnh - kinh tÕ toµn cÇu nh­ IMF, WB, WTO hÇu nh­ kh«ng ®ãng vai trß g× trong viÖc c¶nh b¸o vµ ®èi phã víi khñng ho¶ng, thËm chÝ cßn m¾c sai lÇm nh­ IMF ®· ph¶i tù chØ trÝch. Ngµy nay ë kh¾p n¬i ng­êi ta b¾t ®Çu bµn tíi viÖc c¶i tæ hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ thÕ giíi, tuy r»ng ph­¬ng ¸n c¶i tæ cßn rÊt kh¸c nhau, thËm chÝ ®èi lËp nhau vµ ®©y sÏ lµ ®Ò tµi mÆc c¶, ®Êu tranh dai d¼ng. Héi nghÞ cÊp cao G 20 võa qua cho thÊy, ng­êi ta vÉn tiÕp tôc sö dông IMF lµm c«ng cô ®iÒu phèi chung ®èi víi sù h×nh thµnh mét lo¹i thÓ chÕ gi¸m s¸t toµn cÇu nµo ®ã.

Cã mét vÊn ®Ò ®¸ng ®­îc quan t©m lµ sau ®¹i suy tho¸i 1929 - 1933, chÕ ®é b¶n vÞ vµng ®· mÊt ®i. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, hÖ thèng BrÐt-t¬n ót (Bretton Woods) ra ®êi víi vÞ trÝ næi tréi cña ®ång ®«-la Mü. Ngµy nay ch­a râ hÖ thèng tiÒn tÖ sÏ biÕn ®éng nh­ thÕ nµo, song tr­íc m¾t ®ång ®«-la Mü vÉn gi÷ vai trß

®ång tiÒn ngù trÞ trªn thÕ giíi. ý t­ëng cña Nga vµ Trung Quèc vÒ viÖc h×nh thµnh mét ®ång tiÒn quèc tÕ ®Ó thay thÕ cho ®ång ®«-la Mü ch­a trë thµnh hiÖn thùc.

Trªn ®©y lµ mét sè hÖ lôy n¶y sinh qua cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy. Tuy nhiªn, mäi viÖc cßn ®ang diÔn biÕn, vÒ nhiÒu mÆt rÊt khã l­êng, cÇn theo dâi sÝt sao thªm.

II. T¸c ®éng tíi nÒn kinh tÕ n­íc ta vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m

1. Tr­íc hÕt, cã hai ®iÒu cÇn lµm râ:

Mét lµ, võa qua cã hai luång ý kiÕn vÒ t¸c ®éng cña khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi ®Õn kinh tÕ n­íc ta. Mét luång cho r»ng, t¸c ®éng ®ã sÏ cã ®é trÔ vµ kh«ng lín do n­íc ta héi nhËp ch­a s©u; luång ý kiÕn thø hai cho r»ng, t¸c ®éng ®ã rÊt nhanh vµ kh¸ s©u. Cã lÏ, c¸ch ®Ò cËp thø hai chuÈn x¸c h¬n, vµ thùc tÕ võa qua ®· chøng minh nh­ vËy. Thùc tÕ lµ, ngµy nay kh«ng cã bÊt kú nÒn kinh tÕ nµo cã thÓ t¸ch biÖt hoµn toµn víi kinh tÕ thÕ giíi, v¶ l¹i n­íc ta l¹i tïy thuéc qu¸ nhiÒu vµo kinh tÕ thÕ giíi c¶ ë ®Çu vµo (vèn, m¸y mãc, thiÕt bÞ, nguyªn - nhiªn - vËt liÖu nhËp khÈu) lÉn ®Çu ra (xuÊt khÈu); nay l¹i héi nhËp ®Çy ®ñ víi kinh tÕ thÕ giíi. §iÒu nµy kh¸c h¼n thêi kú næ ra cuéc khñng ho¶ng khu vùc cuèi nh÷ng n¨m 90 thÕ kû tr­íc.

Hai lµ, mét sè ng­êi cho r»ng, nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ n­íc ta ®Òu do qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi g©y ra. §óng nh­ ta ®· l­êng tr­íc, mét khi héi nhËp hoµn toµn vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi th× tÊt yÕu ta sÏ chÞu t¸c ®éng cña nã, c¶ vÒ chiÒu thuËn lÉn chiÒu nghÞch. L¹m ph¸t cao mét phÇn do ®iÒu nµy, kinh tÕ suy gi¶m mét phÇn còng do t¸c ®éng cña khñng ho¶ng toµn cÇu.

Nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ mäi chuyÖn ®Òu do héi nhËp, mµ mét phÇn kh«ng nhá cßn do sù yÕu kÐm vèn cã cña nÒn kinh tÕ, cïng nh÷ng bÊt cËp trong

®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng l¹i héi nhËp ®Çy ®ñ víi kinh tÕ thÕ giíi.

Cßn vÒ t¸c ®éng cô thÓ th× võa qua ®· ®­îc ®Ò cËp rÊt nhiÒu, vµ trªn thùc tÕ n­íc ta ®ang ph¶i ®èi phã.

2 - Nãi ®Õn t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu, cÇn ®Ò cËp trªn c¶ hai b×nh diÖn, lý luËn vµ thùc tiÔn, tr­íc m¾t vµ l©u dµi.

VÒ lý luËn cã mÊy vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m:

Thø nhÊt, nh­ trªn ®· nãi, khñng ho¶ng chu kú lµ c¬ cÊu ®ång hµnh víi chñ nghÜa t­ b¶n vµ ®©y lµ quy luËt bÊt biÕn. Cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã, nã ®¸nh dÊu sù thÊt b¹i cña lý thuyÕt chñ nghÜa tù do míi tuyÖt ®èi hãa søc m¹nh v¹n n¨ng cña thÞ tr­êng, song ch¾c r»ng ch­a ph¶i lµ sù c¸o chung cña chñ nghÜa t­ b¶n nãi chung vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng nãi riªng.

Kinh nghiÖm cho thÊy, cø sau mçi cuéc khñng ho¶ng nh÷ng nh©n tè, doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ l¹i bÞ lo¹i trõ; chñ nghÜa t­ b¶n l¹i ®æi míi c¬ cÊu vµ c¬

chÕ, lÊy l¹i søc bËt míi. §ång thêi, sau mçi cuéc khñng ho¶ng luËn thuyÕt kinh

tÕ cò ®­îc ®iÒu chØnh hoÆc ®­îc thay b»ng luËn thuyÕt míi. LÇn nµy ng­êi ta nãi nhiÒu ®Õn vai trß ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc vµ trªn thùc tÕ ë kh¾p mäi n¬i nhµ n­íc ®Òu ph¶i ra tay. Thùc ra kh«ng ph¶i ngµy nay mµ tõ tr­íc tíi nay d­íi chÕ

®é t­ b¶n chñ nghÜa, dï tù do hay ®éc quyÒn, nhµ n­íc vÉn ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t

®éng s¶n xuÊt - kinh doanh b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, thËm chÝ cã khi, cã n¬i doanh nghiÖp quèc doanh chiÕm vÞ trÝ kh¸ quan träng, do ®ã kh«ng nªn coi sù can thiÖp cña nhµ n­íc chØ lµ ®Æc tr­ng cña kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. VÊn ®Ò chØ lµ giai cÊp nµo lµ giai cÊp thèng trÞ nhµ n­íc nµy hay nhµ n­íc kh¸c.

Thø hai, liªn quan tíi vÊn ®Ò trªn, mét ®Ò tµi mang tÝnh thêi sù n÷a lµ: x¸c

®Þnh râ chøc n¨ng cña thÞ tr­êng vµ cña Nhµ n­íc trong ®iÒu kiÖn n­íc ta ®·

chuyÓn sang thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng vµ héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi; ph­¬ng c¸ch mµ nhµ n­íc ®iÒu tiÕt nªn nh­ thÕ nµo trong hoµn c¶nh ®ã? Dï sao ®i n÷a th× còng kh«ng thÓ phã mÆc hoµn toµn cho "bµn tay v« h×nh" cña thÞ tr­êng, mÆt kh¸c thËt lµ sai lÇm lín nÕu trë l¹i c¬ chÕ hµnh chÝnh mÖnh lÖnh, bao cÊp, xin - cho, kh«ng ®Õm xØa tíi c¸c quy luËt kh¸ch quan cña thÞ tr­êng.

Thø ba, khñng ho¶ng ®ång hµnh víi chñ nghÜa t­ b¶n hay lµ quy luËt cña s¶n xuÊt hµng hãa? C¸c n­íc x· héi chñ nghÜa d­íi thêi kÕ ho¹ch hãa tËp trung cã tr¸nh ®­îc khñng ho¶ng kh«ng? C¸c n­íc chñ tr­¬ng c¶i c¸ch vµ më cöa theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã bÞ khñng ho¶ng kh«ng?

NgÉm l¹i, thÊy kinh tÕ Liªn X«, §«ng ¢u, Trung Quèc còng ®· tõng r¬i vµo khñng ho¶ng. ë ®©y cã nh÷ng nh©n tè chÝnh trÞ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i (vÝ dô "®¹i nh¶y vät", "c¸ch m¹ng v¨n hãa" ë Trung Quèc)

§©y cã lÏ kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò lý luËn mµ cßn cã ý nghÜa thùc tiÔn ®¸ng quan t©m.

VÒ mÆt thùc tiÔn, cÇn tÝnh ®Õn c¸c t¸c ®éng ng¾n h¹n còng nh­ t¸c ®éng trung vµ dµi h¹n. VÒ t¸c ®éng ng¾n h¹n ®· ®­îc bµn th¶o nhiÒu vµ ®ang ®­îc xö lý.

Nh÷ng t¸c ®éng dµi h¹n lµ ®iÒu ®¸ng ®­îc bµn nhiÒu h¬n c¶ vÒ mÆt lý luËn lÉn thùc tiÔn.

VÒ lý luËn, nh­ trªn ®· nãi, cÇn lµm râ "c¬ chÕ vËn hµnh" cña t×nh tr¹ng suy gi¶m, suy tho¸i, thËm chÝ khñng ho¶ng kinh tÕ d­íi chÕ ®é x· héi chñ nghÜa;

mèi quan hÖ gi÷a sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng vµ nhµ n­íc trong ®iÒu kiÖn thÓ chÕ thÞ tr­êng vµ héi nhËp. Bªn c¹nh ®ã, t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy

®Æt ra vÊn ®Ò vÒ sù cÇn thiÕt xö lý tháa ®¸ng c¸c mèi quan hÖ sau:

- Mèi quan hÖ gi÷a tèc ®é víi chÊt l­îng, hiÖu qu¶; gi÷a ph¸t triÓn theo chiÒu réng víi ph¸t triÓn theo chiÒu s©u. §øng tr­íc nguy c¬ bÞ tôt hËu ngµy cµng xa vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, v× môc tiªu "d©n giµu, n­íc m¹nh", ®­¬ng nhiªn n­íc ta cÇn ph¸t triÓn nhanh. VÊn ®Ò chØ lµ b»ng gi¸ nµo vµ nªn xö lý thÕ nµo mèi t­¬ng quan gi÷a yªu cÇu

"nhanh"vµ yªu cÇu "bÒn v÷ng"? Kinh nghiÖm thÕ giíi vµ b¶n th©n n­íc ta cho thÊy, chÊt l­îng, hiÖu qu¶ t¨ng tr­ëng míi cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh vµ l©u bÒn. B¶n th©n kh¸i niÖm

"kinh tÕ" (economy) ®· cã nghÜa lµ s¶n xuÊt ra nhiÒu cña c¶i nhÊt víi chi phÝ Ýt nhÊt.

Tõ nhËn thøc nh­ vËy, sÏ n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò vÒ c¬ cÊu ®Çu t­, c¬ së s¶n xuÊt, c¬ chÕ thÞ tr­êng... §Ó b¶o ®¶m chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ t¨ng tr­ëng th× hÖ sè sö dông ®ång vèn míi quan träng chø kh«ng chØ lµ hÖ sè ®Çu t­ so víi GDP.

Võa qua, kinh tÕ n­íc ta ph¸t triÓn chñ yÕu theo chiÒu réng, thËm chÝ cã thÓ coi lµ mét nÒn kinh tÕ tiªu hao. Nh©n tè vèn chiÕm tíi 57,5% t¨ng tr­ëng, nh©n

tè lao ®éng chiÕm 20%, trong khi ë c¸c n­íc trong khu vùc tû lÖ ®ã lµ 35% - 40%. Tû lÖ vèn ®Çu t­ so víi GDP qu¸ cao, trong nhiÒu n¨m trªn 40%, n¨m 2007 lªn tíi 45,6%. Trong khi ®ã, chØ sè ICOR l¹i kÐm dÇn: 2001 - 2005 lµ 4,89; 2006 lµ 5; 2007 lµ 5,4; 2008 lµ 6,8 vµ dù kiÕn kÕ ho¹ch n¨m nay lµ 6,1.

Trong khi c¸c n­íc ®ang h­íng tíi viÖc chuyÓn ®æi m¹nh mÏ c¬ cÊu s¶n xuÊt sao cho hiÖu qu¶ h¬n, tiÕt kiÖm h¬n, nhÊt lµ tiÕt kiÖm n¨ng l­îng, nÕu ta kh«ng thay ®æi m¹nh mÏ th× sù tôt hËu vÒ chÊt l­îng t¨ng tr­ëng ngµy cµng xa h¬n.

- Mèi quan hÖ gi÷a nh©n tè bªn trong víi nh©n tè bªn ngoµi, gi÷a néi lùc víi ngo¹i lùc. Tõ l©u ta ®· nhÊn m¹nh "néi lùc lµ quyÕt ®Þnh, ngo¹i lùc lµ quan träng", song nh­ trªn ®· nãi, cho tíi nay nÒn kinh tÕ n­íc ta vÉn phô thuéc qu¸

nÆng vµo bªn ngoµi ë c¶ ®Çu vµo lÉn ®Çu ra. Vèn n­íc ngoµi hiÖn nay chiÕm trªn 30% tæng sè vèn x· héi; kim ng¹ch nhËp khÈu lªn tíi 90,2% GDP vµo n¨m 2007.

Cßn kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2007 chiÕm tíi 76,8% GDP; nÕu céng c¶ xuÊt lÉn nhËp khÈu th× b»ng 167%. §ã lµ ch­a kÓ c¬ cÊu rÊt kh«ng hîp lý: nhãm n«ng - l©m - thñy s¶n chiÕm tíi 20,57%, dÇu th« chiÕm 16,52% vµ than chiÕm 2,21%. S¶n phÈm chÕ biÕn tuy chiÕm 37,6% song chñ yÕu lµ gia c«ng, l¾p r¸p. S¶n phÈm ®iÖn tö, vi tÝnh chØ chiÕm 4,21% mµ còng chØ lµ l¾p r¸p, gia c«ng.

Cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy cho thÊy, n­íc nµo tïy thuéc qu¸ nhiÒu vµo xuÊt khÈu cµng bÞ t¸c ®éng nhiÒu. Tuy trong giai ®o¹n hiÖn nay n­íc ta vÉn ph¶i dµnh ­u tiªn cao cho xuÊt khÈu, cßn ph¶i nhËp khÈu nhiÒu, song chiÕn l­îc trung vµ dµi h¹n cÇn c¬ cÊu l¹i theo h­íng: gi¶m tû träng xuÊt - nhËp khÈu trong GDP vµ phÊn ®Êu x©y dùng mét c¬ cÊu tiÕn bé; nÕu kh«ng kinh tÕ n­íc ta sÏ lu«n lu«n kÐm hiÖu qu¶, sÏ tôt hËu l©u dµi, ®ång thêi khã bÒ trô v÷ng tr­íc nh÷ng sãng giã trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Bªn c¹nh ®ã, thÞ tr­êng trong n­íc kh«ng nhá, ch¼ng bao l©u sau sÏ lªn tíi 100 triÖu d©n víi thu nhËp ngµy cµng cao, kh«ng thÓ kh«ng t¨ng c­êng vµ chÊp nhËn c¹nh tranh ngay trªn s©n nhµ.

Bªn c¹nh ®ã, h¬n bao giê hÕt cÇn ®a d¹ng hãa thÞ tr­êng, ®a d¹ng hãa ph­¬ng tiÖn thanh to¸n vµ dù tr÷ ngo¹i tÖ ®Ó duy tr× thÕ c¬ ®éng linh ho¹t.

VÒ mÆt chÝnh trÞ cã mÊy vÊn ®Ò ®¸ng l­u ý:

- Trong hoµn c¶nh ngµy nay Ýt cã kh¶ n¨ng khñng ho¶ng ®­a tíi chiÕn tranh ®Ó ph©n chia l¹i thÞ tr­êng, xu h­íng chñ yÕu sÏ lµ t×m c¸ch dµn xÕp m©u thuÉn, dung hßa lîi Ých ®Ó tr¸nh sù sôp ®æ toµn hÖ thèng. §iÒu ®ã cµng cñng cè nhËn ®Þnh cña

§¶ng ta r»ng, nguy c¬ chiÕn tranh thÕ giíi bÞ ®Èy lïi, trong vµi thËp kû tíi Ýt cã kh¶

n¨ng næ ra chiÕn tranh thÕ giíi; hßa b×nh vµ hîp t¸c vµ ph¸t triÓn lµ xu thÕ lín.

MÆt kh¸c, khi n­íc ta ®· héi nhËp quèc tÕ vµ cã vÞ thÕ quèc tÕ kh¸ cao th×

cÇn chñ ®éng tham gia vµo qu¸ tr×nh dµn xÕp, hîp t¸c quèc tÕ ®Ó h×nh thµnh trËt tù kinh tÕ quèc tÕ míi c«ng b»ng vµ d©n chñ.

- Cuéc khñng ho¶ng lÇn nµy cho thÊy cã sù chuyÓn dÞch "quyÒn lùc toµn cÇu". Chóng ta cÇn theo dâi chÆt chÏ, nghiªn cøu thÊu ®¸o ®Ó cã quyÕt s¸ch thÝch hîp cã lîi nhÊt cho ®Êt n­íc c¶ vÒ chÝnh trÞ lÉn kinh tÕ(**).

____________________

Chó thÝch

** Bµi ®· ®¨ng trªn T¹p chÝ Céng s¶n, sè 799/2009.