Khai quat ve hoat dong sap nhap va mua lai a Viet Nam
TS. TRUOTVG THI NAM THANG*
Sdp nhdp vd mua lgi (M&A) doanh nghiep Id hinh thuc ddu tu het sue quan trgng vd khdng con mdi me tren the gidi. Tinh cho den nay, the gidi dd chung kien 6 ldn song M&A ldn (xem Hinh I). Tuy nhien a Viet Nam, khdi niem M&A mdi chi chinh thuc dugc de cap den tic ndm 1999 sau khi Lugt Doanh nghiep ra ddi vd dugc cii the hda thdnh lugt vdo ndm 2005. Trong khudn kho bdi viet ndy, tdc gid diem lgi cdc giai dogn khac nhau trong hogt ddng M&A a Viet Nam vd dua ra mdt sd nhdn xet ve hogt dgng ndy d nudc ta trong thdi gian qua.
1. M&A theo each hieu cua Viet Nam M&A la mot khai niem tuong d6i mdi d Viet Nam. Hoat dgng M&A duge diiu chinh trong nhieu quy dinh va bg luat khac nhau d nudc ta nhu Luat Diu tu, Luat Doanh nghiep, Luat Canh tranh, Luat Chimg khoan. Theo Diiu 153, Luat Doanh nghiep (2005): sdp nhdp dugc hiiu la viec mot hoac mot so c6ng ty eimg loai (c6ng ty hi sap nhap) co the sap nhap vao mot cong ty khac (c6ng ty nhan sap nhap) bing each chuyin toan bg tai san, quyen, nghia vy va Igi ich hgp phap sang cdng ty sap nhap, ddng thdi chim dut su tin tai ciia c6ng ty bi sap nhap. Cung theo Dieu 153, Luat Doanh nghiep: hgp nhdt la viec hai hoac mot sl cong ty cimg loai (c6ng ty bi hgp nhit) co thi hgp nhit thanh mot e6ng ty mdi (eong ty hgp nhit) bing each chuyin toan bg tai san, quyen, nghia vy va Igi ich hgp phap sang c6ng ty hgp nhit, ding thdi chim dirt sy ton tai ciia cong ty bi hgp nhit.
Dai hoc Kinh tl Qu6c dan
Tuy nhien theo tac gia, khai niem tren co diem khac biet so vdi each hieu ph6 bien tren the gidi, dir ban than thuat ngir M&A ciing dugc hieu theo nhieu each khac nhau qua eae tai lieu qu6e te, song tuu trung deu dugc hieu la co viec mua, ban, hgp nhat mot phan hoac toan bg tai san, e6 phieu cua mot c6ng ty (A) cho mot cong ty (B), hoac mot vai c6ng ty, trong do M&A duge sir dyng hoan vi cho nhau. Su khac biet chinh giira merger (M) va acquisition (A) do la:
merger thudng dugc ap dung doi vdi cac giao dich trong dd hai cdng ty eo quy m6 tuong duong, tien hanh nhap vao thanh mot eong ty mdi, thudng de the hien bing phep tinh A+B=C. Hinh thue sap nhap nay dugc Patrick Gaughan (2002) ggi la hgp nhdt. Con Acquisition lai dien ra trong trudng hgp mot c6ng ty mua lai mot phan hoac toan bg mot c6ng ty khac. C6ng ty bi mua se khdng con tin tai. C6ng ty di mua se ldn hon ve quy mo va nang lyc. Hinh thirc M&A nay dugc thi bien dudi phep tinh A-HB=A. RO rang binh thue sap nhap bai cdng ty ciing quy mo tren thyc tl hiu nhu khong t6n tai. Vi luon co mot c6ng ty cd tilm nang Idn hon hoac dgng ca in ding sau la
64 NhCmg vin di KINH T ^ VA CHINH TR! T H ^ G i a i So 4(168) 2010
iSt^iLgifglyl ^iPgt dong sap nhap va mua lai Tru'O'ng Thj Nam Thang mua Iai, chir khong phai chi dan thuin la sap
nhap. Do cung la kho khan trong viec thyc sy phan biet cac thuong vy la sap nhap hay mua lai va cung giai thich cho viec sir dyng M&A nhu la mot thuat ngir duy nhit. Ben canh sap nhap, mua lai, hgp nhit, mot thuat ngir nira ciing thudng dugc nhic din khi nghien cim vl M&A la thdu torn (takeover). Tuy nhien, thau tom thudng dugc sir dung de de cap den cac giao dich giira eac doi thu canh tranh (hostile takeover), hoac phan biet giira eae giao dich M&A than thien (friendly) hoac kh6ng than thien (unfriendly).
2. Muc dich va each phan loai M&A
- Cong hwdng dirge coi la dgng ca quan trgng nhat khi tham gia M&A ciia cac ben. Co hai loai cong hudng: cong hudng boat dgng va cong hudng tai ehinh.
Cong huong hogt dgng cho phep tang doanh thu boat dgng, tang trudng. Cong hudng dugc ghi nhan trong viec eae ben duge hudng Igi the nhd quy m6 (giam thieu ehi phi, tang Igi nhuan); tang quyen xac dinh gia tir viec giam canh tranh va tang thi phan; ket hgp sue manh
ciia cac chirc nang khac nhau, vi dy nhu mot ben manh ve san xuat, c6ng ty con Iai manh ve marketing; tang trudng eao trong thi trudng hien tai hoac thi trudng mdi, nhd vao mang ludi phan ph6i hoac thuang hieu manh ciia nhau.
Cong hudng tdi chinh giup tang luong tien mat hoac chi phi von giam xu6ng. Cong hudng tai chinh thudng duge bieu hien dudi eac dang sau: i) sy ket hgp giira mot c6ng ty thira tien mat nhung Iai ban che ve ca hgi vdi mot c6ng ty CO nhieu ca hgi nhung thieu v6n (cong hudng nay thudng xuat hien giii'a thuong vy mot e6ng ty ldn mua lai cdng ty nho hon, hoac mot c6ng ty niem yet mua Iai mot e6ng ty tu nhan); ii) tang nang lye vay v6n; iii) hudng cac lgi ich ve thue.
Ngoai dgng ca ve cong hudng boat dgng va eong hudng tai ehinh, mot s6 dgng ca khac nhu:
viee tham gia M&A eo the giup cho eac ben tham gia co the da dgng hod vao nhieu linh vyc kinh doanh hoac chuyen sau vao mot ITnh vyc kinh doanh; gidm cgnh tranh, th6ng qua viec mua Iai thi phan eiia c6ng ty canh tranh; mua lgi cong ty CO tiem ndng nhung bi dinh gia thap hoac quan ly kem.
Hinh 1: Sau lan song M&A chinh tren the gidi
Sn •A\
Mitj.il I vii:>
hU{:diiet
ikij iiralt
•*''i>-' . ; i . t . i (t J . I.l Mv II)*:'!
Il »i '{U m m T / ) f M t'.'iiH;
I .SLtJ
t i d n h,\if !.ii chinfa
CU-MJ 1.11 Ihi
Hinh thanh cac cong ty io-n CO khuynh hu-o-ng
doc quySn (Conglomerate)
..-^"
So VU cia M.i'c .-i.fen G i a t r i
Ngudn: Boston Consulting Group, Dragon Capital (2009).
Tru'O'ng Thj Nam Thing Khai quat v l hoat dong sap nhap va mu£jgi:
- Mot sd cdch phdn loai M&A. Theo m6i quan he giira hai c6ng ty, co 5 loai sap nhap: i) sdp nhdp dgc: ben mua va ben ban trong eiing mot nganh; ii) sdp nhdp ngang: ben mua d eac budc khac nhau cua ehu6i gia tri; iii) sdp nhdp phdt trien thi tncdng: hai c6ng ty ban cimg mot san pham tren cac thi trudng khac nhau; iv) sdp nhdp phdt trien san phdm: hai cong ty ban san pham khac nhau, nhung lien quan den nhau tren ciing mot thi tnrdng; v) da dgng hod: hai e6ng ty kh6ng eo gi lien quan den nhau ve ITnh vyc kinh doanhTheo nguon tai trg, c6 hai loai: i) sdp nhdp mua lgi:
mot c6ng ty mua c6ng ty dich, viec mua Iai dugc thyc bien thong qua tien mat hoac cac e6ng cy ghi ng khac, c6ng ty di mua thudng ua thich each thirc nay, vi each thire sap nhap nay giiip hg duge mien giam thue; ii) sdp nhdp hgp nhdt: mot c6ng ty mdi dugc ra ddi tir hai e6ng ty sap nhap Iai vdi nhau.
Theo ban chat ciia thuang vy, co hai loai M&A. Mot Id, M&A than thien - e6ng ty dugc
• mua Iai mu6n ban, coi day la ea hgi de phat trien vao ITnh virc mdi, sir dyng ngu6n lyc ciia ben mua. Thuang vu kieu nay thudng xay ra khi mot c6ng ty nho thanh c6ng, mu6n phat trien, md rgng, nhung thieu v6n. Chinh ben e6ng ty dich chii dgng tim kiem d6i tae ldn ban mudn dau tu vao c6ng ty ciia minh. Hai Id, M&A canh tranh - hgi d6ng quan tri eiia cong ty dich phan d6i viee mua Iai, ben mua co tbi thu gom dan c6 phieu eiia c6ng ty dich tryc tilp tii' el- dong hoac thi tardng trao tay den Iiie co duge tieng noi dii manh trong hgi d6ng quan tri.
Ngoai ra, co mot sl loai M&A dac biet khac nhu: "Private to public ", la mot tnrdng hgp sap nhap ngugc, cho phep mot e6ng ty tu nhan dugc ra niem yet trong thdi gian ngin nhit';
hay ''Public to private", la trudng hgp nguge lai vdi trudng hgp tren^
3. Hoat dong M&A d Viet Nam
Hinh 1 d tren da cho chiing ta thiy phan nao vl nhiing thang trim trong boat ddng M&A eiia the gidi ke tir khi bit diu xuit hien boat dgng nay cho den nay. Diiu nay ciing phan nao cho thay tinh lich su va tam quan trgng ciia M&A d6i vdi nen kinh te the gidi noi chung, nhat la trong b6i canh chu the chinb cua cae boat dgng M&A tam cd quoc te la do cae cong ty xuyen qu6c gia - vat truyen dan chinh ciia qua trinh toan cau boa - tien hanh.
Ci Viet Nam, trong hon 10 nam dau sau doi mdi, boat dgng M&A xuat hien chua nhieu, nhung tir sau 2000 den nay, vdi sy ra ddi ciia Luat Doanh nghiep, eimg vdi sy biing n6 ciia boat dgng dau tu tryc tiep nudc ngoai (FDI), hoat dgng M&A d nudc ta mdi bat dau dinh hinh mot xu budng tuong ddi ro net. Tuy vay, tren thyc te, eo rat it th6ng ke ve cac giao dich M&A d Viet Nam, hoac neu co, cae th6ng ke- eung kh6ng giong nhau, tieu chi xac dinh mot giao dich la M&A theo eae to chuc ciing khac nhau. Price Waterhouse Coopers (PWC) tinh cac giao dich ed viee tham gia v6n giu:a eac doi tae. Trong.khi do Dragon Capital lai cho rang nhirng giao dich theo s6 lieu cua PWC kh6ng phan anh thire chat cac thuang vy M&A, vi chi dan thuan la dau tu tai chinh, kh6ng eo su thay d6i ve sd hiin cua e6ng ty bi mua lai hoac kh6ng cd thay d6i ve ban dieu banh. Ngoai ra, CO rat nhieu giao dich M&A dudi dang ngam kh6ng cong b6, dac biet trong thdi gian dau eiia phat trien thj trudng. Co bai ngu6n dir lieu ve M&A tae gia tiep can dugc la ciia UNCTAD- (1999) va PWC, (2010). Co nghTa la khdng co so lieu thing ke cae nam 1999 den 2002.
Trong truong liop nay, mot cong ty tu- nlian co nhigu tiim nang, san sang mua lai mot cong ty da niem ygt (thong thuong la cong ty dang gap kho khan trong kinh doanh), va ca hai cong ty khi thanh mot la moi cong ry niem yet.
' Trong truong hop nay, mot cong ty dang niem yit, bj mua lai bdi ban giam doc hoac mot nhom nha dSu'tu^
cong ty cham diit niem yet va tra thanh mot cong ty tu nhan.
66 NhCmg vin di KINH it VA CHINH TRj TH^ GIOI S6 4(168) 2010
i5!]gLgHgL^6 boat dgng sap nhap va mua lai. TriFcng Thj Nam T h i n g
Tir nhirng dir lieu hien co, co thi quan sat thay boat dgng M&A d Viet Nam da frai qua hai giai doan.
- Giai doqn 1991 - 1998. Toan bg giao dich M&A trong giai doan nay dugc ghi nhan co gia tri 9.763 trieu USD. Co thi quan sat frong Hmh 2, giao dich cac thuang vu M&A phat trien manh me vao nhiing nam 1993 - 1995, co dinh la nam
1994, vdi 2.894 trieu USD gia tri giao dich, va dan di xu6ng trong 2 nam 1996/97. Chi cd
khoang 2% gia tri giao dich M&A tai Viet Nam trong thdi ky nay cd viec doi tae nude ngoai mua lai tren 50% sd hiru c6ng ty dich tai Viet Nam.
Mot dieu dac biet la Uong nam 1998, khi thi trudng M&A di xu6ng (gia tri giao dich chi bang 3% so vdi nam dinh cao 1994, va bang 10% gia tri giao dich nam trudc 1997), gia tri giao dich M&A vdi sd hiru qua ban chiem den 80% gia tri eac giao dich trong nam nay (bang 46% toan bg cac giao dich CO sd hiru qua ban trong toan bg didi ky).
Hinh 2: Gia tri giao dich M&A d Viet Nam giai doan 1991 - 1998
Dan vi tinh: trieu USD
.3500 3000 2500 2000 1500 1000 50O 0
2894
Y1991 Y1992 Y1993 Y1994 Y1995 Y1996 Y1997 Y1998 iOaso iTong
*Da so: gia tri eae giao dich trong do co viec mua lai tren 50%) v6n sd biin c6ng ty dich.
Nguon: UNCTAD (1999), dya tren so lieu do KPMG Corporate Finance cung cap.
Dang chii y la qua trinh phat trien eiia M&A tai Viet Nam giai doan nay kha tuong d6ng vdi dong von FDI vao Viet Nam. Nam 1991, t6ng von FDI d Viet Nam liic nay mdi chi dat 213 trieu USD. Tuy nhien, eon s6 nay da tang manh tir nam 1992 va dat dinh vao nam 1996 vdi t6ng von dang ky dat dugc la 8,7 ty USD. Sy gia tang nhanh chong ciia dong FDI vao Viet Nam va keo theo no la sir soi dgng bon eiia boat dgng M&A trong giai doan nay la do: i) cac nha dau
tu nude ngoai bi thu hiit bdi tiem nang ciia mot nen kinh te dang chuyen d6i vdi mot thi trudng phan Idn chua duge khai thac; ii) eac yeu t6 tich cyc bap dan khac nhu lyc lugng lao dgng d6i dao, gia nhan e6ng re va ty le biet chir cao; iii) ddng v6n chay don vao cac thi trudng mdi n6i, trong do Ddng Nam A la mot diem nhan FDI chinb; iv) cac nude manh trong khu vyc nhu Malaysia, Singapore, Thai Lan bat dau xuat khau von.
Tru'O'ng Thj Nam Thing Khai quat v§ hoat dong sap nhap va mua lai...
Hinh 3: Gia trj giao djch M&A so vdi FDI vao Viet Nam giai doan 1991 - 1998 Dan vi tinh: trieu USD
i r v l S i A F D I a a n g k y
• • •
iOiV 2 8 9 4
2.20S 2329 __ 197S
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998
Ngudn: Kit hgp sS lieu cua UNCTAD (1999) vd Mot diiu kha thu vi khi quan sat Hinh 3 (gia tri giao dich M&A va FDI vao Viet Nam giai doan 1991 - 1998), la co mot sy tang trudng manh me ve M&A trong t6ng FDI vao Viet Nam trong eac nam tir 1992 den 1997. Nam 1992, M&A chilm khoang 10% FDI dang ky d Viet Nam. Den nam 1993, ty le nay dat eon sd cao nhat 77%, nam 1994 giam xu6ng doi chiit eon 69%, va giam xu6ng con 16%o vao nam 1996. Ty le M&A trong FDI ciia Viet Nam giai doan nay kha gan vdi thdng le qudc te chung (M&A c6 mirc co gian tir 40% din 80%) trong t6ng FDI toan eau tuy timg thdi ky).
- Giai doqn 2003 - 2009. Theo con s6 c6ng b6 bdi PriceWaterbouseCoopers Viet Nam (PWC, 2010), sl vy giao dich M&A d Viet
Tong cue Thdng ke (2010).
Nam trong giai doan 2003 - 2009 dat 694 vu, vdi tdng gia tri giao dich len den 4.486 trieu USD. Theo nhu the hien cua Hinh 4 dudi day, s6 lugng cac giao dich va gia tri giao dich M&A d Vi8t Nam tang len eimg thdi gian, dac biet la sy biing n6 cua sd lugng eac vy giao dich tir nam 2006 din nam 2007. Tang trudng trong nam 2007 so vdi nam 2006 la 184% vl sl lugng va 475% ve gia tri giao dich. S6 lugng giao dich tiep tyc tang len trong nam 2008 la 55%) (so vdi nam 2007), tuy nhien gia tri giao dich lai giam 35%) so vdi nam 2007. Sd lugng giao dich nam 2009 tang gan gap doi so vdi nam 2008, mac du cac giao dich chu yeu tap trung vao cu6i nam. Gia tri giao dich M&A nam 2009 chi tang cd 2% so vdi nam 2008.
Hinh 4: So lu'ong va gia trj giao dich M&A d Viet Nam giai doan 2003 - 2009 Dam vi tinh: trieu USD
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Ngudn: Thomson Reuters & PriceWaterHouseCoopers (2010).
2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 4 0 0 200 0 .
B ^ ^ G i a o djch
—•— Gia trj M$
68 NhCmg vin di KINH it VA CHINH TRj TH^ Giai S6 4(168) 2010
-!5!2gLgugt^vd hoat dgng sap nhap va mua lai...
So lugng va gia tri giao dich M&A co xu hudng tang len trong thdi gian nay la do: i) sy quan tam ngay cang tang cua cac nha dau tu trong va ngoai nude dii vdi M&A nhu la mot hinh thuc dau tu mdi, dac biet tir sau kbi Viet Nam gia nhap WTO nam 2006; ii), chinh sy quan tam ciia thi trudng ciing nhu cae ea quan quan ly nha nudc, din den cac su ep cong b6 thong tin d6i vdi cac ben tham gia giao dich, thong tin trd nen minh bach hon, cac giao djch dugc ghi nhan de dang han.
4. M&A d Viet Nam: hai thdi ky - mot lan song?
Neu tien hanh cong don thuan s6 lieu eiia UNCTAD vl M&A d Viet Nam giai doan
1991 - 1998 va s l lieu eiia PWC giai doan 2003 - 200, gia tri giao dich M&A tai Viet Nam trong vong 19 nam (1991-2009) dat dugc tren 14 ty USD. Mot nguon du lieu khac dugc cung cap bdi nhom nghien cuu cua Vuang Hoang Quan va nhdm nghien ciru (2009), da ghi nhan eo 252 giao dich M&A giai doan 1995 - 2009, vdi gia tri giao dich
T r i F c n g Thj Nam T h a n g
udc tinh khoang 4.003 trieu USD. Theo udc tinh cua nhdm nay, t6ng gia tri giao dich M&A cua Viet Nam giai doan 1990 - 2009 la khoang 10 ty USD. Cau hoi dat ra d day la Viet Nam da trai qua mot bay hai Ian song M&A?.
Neu quan sat Hinh 5, dudng nhu Viet Nam da trai qua hai Ian song. Lan song thir nhat kso dai 5 nam la giai doan 1991-1998 dudi hinh thire FDI. Lan song thir hai bat dau tir nam 2003, vdi dinh la nam 2007. Tuy nhien, theo quan diem eiia tac gia, Viet Nam mdi thyc sy co trai nghiem cua lan song M&A dau tien, bat dau nam 2005. Giai doan 1991 - 1998 chua dugc ggi la lan song M&A, bdi hau nhu kh6ng co sy nhan thirc nao ve khai niem nay d Viet Nam Iiic bay gid, d6ng thdi eac sd lieu thieu day dii de co the xae dinh ban chat eiia cac thuang vy M&A trong giai doan nay. Chinh vi the, lan sdng M&A dau tien ciia Viet Nam dugc tac gia dat ten la
"bong bong tai chinh", vdi dae diem chinh la sy biing n6 eiia "bong bong" tbi trudng chimg khoan Viet Nam.
Hinh 5: Cac lan song FDI va M&A d Viet Nam
Dan vi tinh: trieu USD
70000 60000
51 92 fii W 5? % 'il 93 99 Ou 0 1 01 09 04 0? 05 07 OS 09 91 n 95 94 95 96 97 93 99 OO 01 02 Oi 04 05 06 07 03 03
iFDI 1 M&A
Ngudn: Kit hgp so lieu cua UNCTAD (1999), PWC (2010) vd Tong cue Thdng ke (2010).
NhCmg vin di KINH T ^ VA CHJNH TRj THE GIO"! S6 4(168) 2010- 69
Tru'O'ng Thj Nam Thang Khai quat vd boat dong sap nhap va jnuajgi^
5. Mot vai nhan xet ve hoat dong M&A d Viet Nam thdi gian qua
Hoat dgng M&A d Viet Nam trong thdi gian vira qua co mot s6 diem dang chu y sau:
i) Sy bimg n l ciia thi trudng M&A trong cae nam tir 2005 din 2007, gSn liin vdi thdi ky phat triln "bong bdng" ldn nhSt ciia thi trudng chimg khoan Viet Nam. Co rk nhieu eae giao dich duge tiln hanh mang tinh chat danh bong hinh anh dl day gia c l phieu, d6ng thdi eung co nhilu ngg nhan ciia eac ben tham gia giao dich.
ii) Nam 2008, "bong bdng" thi trudng chimg khoan Iiic nay n l tung, thi trudng di vao khiing hoang ca ve niem tin Ian gia tri. Nhieu giao dich M&A lien quan den cae cong ty chimg khoan trong nudc. Cac c6ng ty chimg khoan gap kho khan ve tai ehinh, cae tap doan, cdng ty Idn trudc day dau tu vao cdng ty chimg khoan la cong ty con eiing phai xem xet Iai boat dgng dau tu nay. Cac nha dau tu trong nude bat dau nit khoi linh vyc nay bang each giai the hoac ban cho doi thii canh tranh hoac tim d6i tae dau tu chien luge.
iii) Khiing hoang tai ehinh Ian rgng tren toan cau tir cuoi nam 2008 da anh hudng kh6ng nho den boat dgng M&A d Viet Nam. Cuoi nam 2008 va nira bam dau 2009, s6 lugng va gia tri giao dich M&A d Viet Nam giam dang kl. Tuy nhien, eiing phai ghi nhan M&A ciia Viet Nam giai doan nay van la tang trudng duong, trong khi do cac giao dich M&A d My nam 2009 giam 22%, va Dong Nam A giam 38%).
iv) Cac giao dich M&A ehii ylu la sap nhap dgc hoac vdi muc tieu phat triln thanh cac tap doan da linh vyc (conglomerate). Cae e6ng ty Idn mua Iai cac c6ng ty nho hon trong cimg nganh hoac md rgng boat dgng b4ng viee mua lai cae c6ng ty khac. Diiu nay eung mang tinh canh bao cho ca quan quan ly thi trudng bdi kha nang hinh thanh cac cong ty ldn dgc quyin hoac tinh thieu hieu qua ciia cae tap doan nha nudc da dang boa boat dgng.
v) s l lugng va gia tri giao dich ldn eiia M&A d Viet Nam chii ylu tap trung vao eac nganh tai chinh. Day eung la xu hudng chung.
eiia boat dgng M&A tren thi gidi nhiing nam gan day. Ly do sy quan tam cua eae nha dau tu nude ngoai vao ITnh vyc nay dugc giai thich bdi vi kha nang tham nhap vao dich vy ngan hang hien dai d Viet Nam van eon d mire thap, co mdt s6 lugng ldn eac dinh che tai chinh nho cua Viet Nam mong mu6n dugc nhan v6n dau tu mdi, ciing nhu chuyen giao e6ng nghe va ky nang quan ly cua cac c6 d6ng chien luge nudc ngoai. Theo thong ke eiia Vuong Quan Hoang va nhom nghien cuu (2009), cac giao dich M&A Idn nhat d Viet Nam tap trung chii yeu vao dich vy tai ehinh, phat trien bat dgng san, nang lugng va vien th6ng. Trong s6 23 giao dich M&A cd gia trj giao dich tren 50 trieu USD thi CO 12 giao dich eiia nganh ngan hang, dugc thyc hien trong nam 2007 va 2008. 9 nganh thu hut dugc nhieu giao dich M&A trong giai doan biing n l M&A (2005 - 2008) gIm co:
dich vy ngan hang; dich vy tai ehinh phi ngan hang (bao gdm ca chimg khoan, bao hiem); dau tu tai chinh; bat dgng san va kinh doanh khach san; xay dung va vat lieu; thep; khai thac than va che bien khoang san; thiet bi gia dinh; va luong thyc.
vi) Nam 2009 ghi nhan ed thay d6i ve uu tien dau tu M&A. Nganh e6ng nghiep chiem VA toan bg eac giao dich, tang 15%o so vdi nam 2008. Nganh nang lugng tang tir 7%o nam 2008 len den I7%o nam 2009. Giao dich trong nganh tai chinh giam tir 22%) xu6ng eon 12%. Giao dich tang len cua nganh nang lugng chu yeu lien quan den Tap doan Petro Viet Nam, ciing nhu eac nganh c6ng nghiep khac do xu hudng eac tap doan da nganh tai ea cau, mua lai/sap nhap vdi cac ddi thu canh tranh nhd hon hoac da dang boa sang cac nganh khac. Sy suy giam vl s l lugng cac thuong vy M&A trong nganh tai chinb cbii yeu do anh budng tir khimg hoang tai chinh toan cau.
70 NhCrng vin di KINH i t VA CHINH TRj TH^ Giai S6 4(168) 2010
Kha '^i-H^gj^^lbogt dgng sap nhap va mua lai. Tru'O'ng Thj Nam T h i n g
VII) Quy mo cae vy M&A d Viet Nam van d muc do trung binh so vdi thong le quIc tl (thudng tir 5 trieu din 250 trieu USD). Theo kit qua nghien cim ciia Vuang Quan Hoang va nhdm nghien cuu (2009), trong s l 160 thuang vu ma nhom nghien cuu cd s l lieu chinh xac vl gia tri giao dich, cd din 19% s l thuang vu co gia tri nho ban 1 trieu USD. Gia tri trung binh cua tat ca cac giao dich la khoang 10 trieu USD.
Sl lugng giao dich cd gia tri tir 10 trieu din 50 trieu la ldn nhk (1/3 tdng giao dich). Cae giao dich CO quy m6 trung binh diu dien ra trong giai doan 2004 - 2009. 5% cac giao dich c6 gia tri tren 100 triey USD dien ra trong thdi gian dinh ciia dgt song M&A nay tai Viet Nam 2005 - - 2008. Nam 2009 danh diu hoat dgng M&A chii yeu vdi cae dy an nhd, gia tri giao dich tmng binh cua mot thuang vu nam 2009 chi khoang 3,9 trieu USD, bang V2 so vdi gia trj thuong vy trung binh trong nam 2008 va V4 gia tri thuang vu nam 2007.
Hinh 6: So lirong cac giao djch M&A d Viet Nam (theo quy md giao dich)
Dan vi tinh: trieu USD
5 0 V 1 0 0 100 5
5 V 10, 9%
Nguon: Vuong Qudn Hodng vd nhom nghien cim (2009).
* Chu thich: V- gid ti-i giao dich cita thuong vu M&A.
Phan Ion cae thuang vy M&A d Viet Nam deu CO ylu t l nudc ngoai. Co mot s l vy eac cdng ty trong nude tien hanh mua Iai hoac sap nhap, nhu Ngan bang ACB va Dai A, Kinh Do - Tribeco, Gach D6ng Tam - G6m Thien Thanh. Cdn Iai cac giao dich khac bao gIm it
nhat mot ben co v6n dau tu nudc ngoai. Cac thuang vy tieu bieu c6ng ty nude ngoai mua c6ng ty trong nude nhu: Bao hilm Daichi - Bao Minh DMG; ANZ diu tu vao Saeombank va SSI; HSBC va Techcombank; Dragon Capital vao Vinamilk va REE Corp,... Co mot trudng hgp hiem gap ban la e6ng ty trong nudc mua lai c6ng ty nude ngoai nhu Kinh D6 mua Kem Wall, Vinabico - Kotobukia Vietnam, va vu sap nhap ciia hai e6ng ty nude ngoai nhu Savills- Chesterton Vietnam.
viii) Cac giao dich M&A d Viet Nam vl ca ban kha "than thien". Cho din nay d Viet Nam chua thay ghi nhan mdt vy thau tom dii thii canh tranh, cae giao djch diu la thoa thuan va dam phan than thien giira cac ben tham gia.
ix) Phuong phap M&A d Viet Nam trong giai doan bimg nd chii ylu dudi dang mua Iai (acquisition) ban la sap nhap (merger). Mua lai d day phan ldn la mua quyin sd hiin mot phin c6 phan cua cong ty dich thong qua thi trudng chimg khoan, giao dich thoa thuan hoac thong qua IPO (chao ban chung khoan iin dau).
x) Trong khi ty le that bai cua M&A tren thi gidi la khoang tren 60%, thi cd ve nhu ty le nay d Viet Nam la thap hon nhilu. Theo kit qua nghien cim cua Vuang Quan Hoang va nhom nghien cim (2009), ty le thanh cdng cua cac thuang vy M&A trong giai doan 1999 - 2009 la rit cao (80%)). Ty le thanh cdng la cao nhit d cae thuang vu eong ty Viet Nam mua lai mot phan eong ty nude ngoai (91%o), tilp theo la hai e6ng ty Viet Nam tiln hanh mua lai hoac sap nhap vdi nhau (83%)), bay mot c6ng ty nudc ngoai mua lai mot phln/toan bd e6ng ty Viet Nam (ty le thanh c6ng la 82%). Xet vl nganh, ty le thanh e6ng trong nganh dich vy tai chinh thu biit nhieu giao dich va giao dich thanh cong nhit ciing len din 91%o (Vuong Quan Hoang va nhom nghien ciru 2009).
xi) Cac rao can chinb cho boat dgng M&A d Viet Nam dugc ghi nhan nhilu nhit lien quan
Tru'O'ng Thj Nam Thing
den rao can chinh sach, rao can den tir cac ben tham gia giao dich va rao can lien quan den ben thir ba. D6i vdi chinh sach, hien nay chiing ta chua CO mot van ban phap ly day dii dieu chinh boat dgng M&A, phan Idn cae nude trong khu vyc nhu Thai Lan, Han Quoc, Malaysia deu eo luat dieu chinh boat dgng M&A. Luat Doanh nghiep (2005) dua ra khai niem thau tdm va sap nhap, Luat Canh tranh dua ra eae khai niem va bien phap chong dgc quyen, ciing nhu nghia vy c6ng bo th6ng tin. Trong trudng hgp eo tham gia yeu t6 nudc ngoai, Luat Dau tu (2005) eiing duge dua vao de tham chieu. Ngoai ra, eo mot so rao can ve ngudng sd biin d6i vdi nha dau tu nude ngoai (30% d6i vdi nganh ngan hang tai chinb va 49% d6i vdi cac nganh nghe khac).
Khai quat v4 boat dgng sap nhap va mua iai.
Cae thach thirc chinh trong boat dgng M&A d Viet Nam dugc nhdm nghien cim To Thi Thu
& Schmitt (2009) xac dinh bao gdm su thilu minh bach thdng tin ca vT md eung nhu ke toan - tai chinh cua cae doanh nghiep. Cae van de ve mdi trudng kinh doanh nhu chinh sach, thu tuc hanh chinh, van hoa kinh doanh ciing nhu han che eae ITnh vyc dugc quyin dau tu nudc ngoai va ngudng sd hiin cua nha dau tu nudc ngoai trong eae doanh nghiep d Viet Nam ciing la nhirng rao can khdng nhd ddi vdi boat dgng M&A d Viet Nam. Hinh 7 eung cap danh sach nhirng rao can ddi vdi boat dgng M&A do cac nha dau tu va chuyen gia tai chinh danh gia vdi thang diem tdi da la 5.
Hinh 7: Cac rao can cho boat dong M&A d Viet Nam
Thieu minh bach trong ke toan tai chinh M ThlSuthong tin fliioc cong b6 rong rai i l Cac cong ty Ion Qa dang hoa hoat dong qua nhi§u H
Van hoa kinh doanh so tai • Danh gia kem cong ty dich S Dau tu qua nhiiu vao chiing khoan va bk dong san M
Han ch4 g:a nhap thi truong ddi vol mot s6 linh vuc • Yeu cau nghiem ngat v§ dmh gia c6 phin hoa SOE p
Cacthu tuc hanh chinh a Thi§u ro rang v4 han che so hiiu nuoc ngoai H Chua quen voi hoat dong di§u tra chi ti§t • Vin de ngoai te H
0 0.5 1 L5 2 2.5 3.5 4.5
Ngudn: To Thi Thu & Schmitt (2009).
6. Ket luan
Tir quan sat eiia tac gia, giai doan 2003 - 2009 thyc sy duge ggi la "Ian sdng M&A ciia Viet Nam". Giai doan nay dat dinh cung vdi sy bimg n6 eiia thi trudng chimg khoan Viet Nam.
Dac diem ciia lan song M&A nay la: i) phin ldn cac giao dich co yeu t6 nudc ngoai; ii) cac giao dich chii yeu la sap nhap dgc hoac da ITnh vyc;
iii) tap trung chu yeu vao dich vu tai chinh - ngan hang; iv) giao dich d quy m6 trung binh va nho; v) giao dich cbii yeu la than thien; vi) dudi hinh thuc mua lai nhieu hon la sap nhap; vii) ty le thanh cong rat cao so vdi qu6c te.
Cae rao can va riii ro khi tham gia M&A d Viet Nam dugc thdng ke nhu: i) chinh sach chua ro rang, thii tyc hanh ehinh va han chl
12 NhCrng vin di KINH it VA CHINH TRj IHt GIQI S6 4(168) 2010
— ^ ! - 5 ! j g l ^ '^ogt dgng sap nhap va mua lai...
^°'^^"^^nu'd'c ngoai; ii) chuln quan tri cong ty thap dan den thilu minh bach trong thdng rin, gay kho khan cho viec dinh gia doanh nghiep ciing nhu tim bilu thong tin; iii) thilu bilu biet va^ chuyen nghiep cua cac doi tac trong nudc dan den nhirng khd khan trong dam phan va hau sap nhap.
Tuy nhien, cung phai khang dinh rang tdc do tang trudng kinh tl, FDI va boat dgng M&A d Viet Nam la kha tich eye so vdi the gidi va cae nen kinh te trong khu vyc trong nam 2009 vira
Tru'O'ng Thj Nam Thang
qua. Cac thuang vu M&A trong tat ca cac nganh nghi, trong do cd cac thuong vu giira cac cong ty trong nudc se van tiep tuc tang trong nam 2010, do cac cong ty Viet Nam dang tang trudng tim kiem eac cdng ty myc tieu de dau tu tiln nhan rdi va thuc day tang trudng cao ban.
Vdi thong bao eiia Chinh phii dau nam 2010 ve ke hoach khdi dgng lai tien trinh c6 phan boa cac doanh nghiep Nha nudc trong nam 2010 co the hira hen mot sd thuong vy co quy m6 Idn trong nam nay*
Tai lieu tham khao:
1. Andrew. J. Sherman & Miledge A. Hart (2006): Mergers and Acquisitions from A to Z, Amacom Publishing.
2. Dragon Capital (2009): M&A tren the gidi vd Viet Nam dudi gdc do qudn tri, Hdi thao ve M&A tai Viet Nam, thang 6.
3. Michael E. S. Frankel (2009): Mua lgi vd sdp nhdp Cdn bdn: Cdc budc quan trgng trong qud trinh mua bdn doanh nghiep vd Ddu tu, Wiley, NXB. Tri Thirc.
4. Patrick A. Gaughan (2002): Mergers, Acquisitions, and Corporate Restructurings, 3'^
Edition, John Wiley & Sons, Inc.
5. Pham Manh Diing (2009): Tong quan ve hogt dgng M&A tai Viet Nam vd mot so quan diem trong qudn ly Nhd nudc ve M &A, Hgi thao ve M&A tai Viet Nam, thang 6.
6. PricewaterhouseCoopers Viet Nam (2010): Nhin lgi hogt dgng M&A tgi Viet Nam trong ndm 2009, www.pwe.eom
7. T6 Thi Thu & Andre SCHMITT (2009): Key Success Factors and Obstacles of M&A In Vietnam, CFVG Intemational Vision Review, Issue 14, NXB. Thdng ke.
8. \J^CTAD{\999): World Investment Report 1999, \Nv^\N.uvLC\.&dorg
9. Vuong Quan Hoang, Trin Tri Diing, Nguyen Thi Chau Ha (2009): Mergers and Acquisitions in Vietnam's Emerging Market Economy, 1990 - 2009, Solvay BrusselsSchool.
10. Website eiia Tdng cue Tb6ng ke, http://www.gso.gov.vn
11. Website eiia Cyc D I U tu nudc ngoai, Bg Ke hoach va Dau tu, http://www.fia.mpi.gov.vn
