số 5/2022 - Năm thứ mười bảy
NghéLuạt
RANH GIỚI GIỮA QUYEN BẢO VỆ sự TOÀN VẸN CỦA TÁC PHAM VÀ QUYỀN LÀM TẮC PHAM PHÁI SINH
Vương Thanh Thúy'
Tómtắt: Quyền bảo vệsự toànvẹncủa tácphẩm(quyền nhân thân) và quyểnlàmtác phẩmphải sinh(quyên tài sản)thuộcnội dung của quyên tác giả, đượcquy định trong Luật Sởhữu trítuệ năm 2005, sửa đôi, bôsungnăm2009 (LuậtSHTT). Tuyquyên nhân thân vàquyêntài sản là khác nhau nhưng ranh giớigiữa hai loại quyênnày, trongnhiêu trường hợp chưa thực sựrõ ràng, còn tạora nhiều sự giao thoa, chồnglẩn, dẫntới nhiều bấtcập trên thực tế. Trong phạm vi bài viết này, tác giả đưara mộtso nét khái quát, thôngqua các vụviệc cụthe, nhằm nêu lên thực trạng về bất cập vàhướng tới đê nghịcân làm rõ, phân định rạch ròi vê quyền bảo vệ sự toànvẹn cùa tác phẩm và quyên làmtác phámphái sinh trong cácquy địnhphápluật có liênquan.
Từ khoá: Quyển bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, quyển làm tácphẩmphái sinh, tác phẩm phái sinh.
Nhận bài: 20/4/2022; Hoàn thành biên tập: 16/5/2022;Duyệtđăng: 20/5/2022.
Abstract:The rightto protect the integrityof the work (the moral right)and the righttomake a derivative work (right toproperty) belong to copyright regulatedin theLaw on Intellectualproperty in 2005 which is amended and supplemented in 2009 and2019 (The Law onIntellectual property).
Though, moralright and right to property are differentrights, butin many cases,difference between those two typesofrights are notclear, creating lots of interference and overlap, leading topractical shortcomings.In this article, theauthor, through some certain cases, gives a general view to point out situation and shortcomingstomake arequest fora clarification of the right to protect the integrity of thework andthe right to make a derivative workin relevantlegal regulations.
Keywords: The right toprotect the integrity ofthework, the right to make a derivativework, derivativework.
Date ofreceipt: 20/4/2022; Date ofrevision: 16/5/2022; Date ofApproval: 20/5/2022.
1. Thực trạng quy định của pháp luật Theo Luật SHTT; quyêntác giả đôi với tác phẩm bao gồm: quyền nhân thân và quyện tài sản. Quyền nhânthân được quyđịnh tại Điều 19, tác giả có quyên: “Bảovệ sựtoàn vẹn của tác phẩm, không cho ngườikhácsửa chữa, cat xẻn hoặc xuyên tạc tácphàm dưới bátkỳ hình thức nào gây phươnghại đêndanh dự và uy tín của tác giả".Các quyên nhân thânđược quy định tại khoản 1, khoản 2 vàkhoản 4 Điều 19 còn được gọi là cácquyên nhân thântuyệt đôi, chỉ thuộc vê tác giả, được bảohộ vôthời hạn. Quyên làm tác phâm pháisinh thuộcvê nhóm quyên tài sản và được quy định tại điểm a khoản 1 Điều 20 LuậtSHTT.Cácquyêntài sản quy địnhtại khoản 1 Điệu 20và quyển nhân thân quy đinh tại khoản 3Điều 19 thuộc về chủ sở hữu quyểntácgiả, có thê chuyên giao cho chủ thê khác vàđược bảo hộ theo cácthờihạn khác nhau tương ứng với từng loại hình tác phâm.
Nộidungquyềntácgiả, hiện được hướng dẫn tạiNghịđịnhso 22/2018/ND-CP ngày 23/02/2018 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hànhLuật SHTT năm 2005 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điềucủa Luật SHTT năm 2009 về quyêntác giả, quyền liên quan(sauđây viết tắt là Nghị định số22/2018/NĐ-CP).Khoản 3 Điều20 Nghị định số 22/2018/NĐ-CP quỵ định: “Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phàm, không cho người khác sửa chữa, cắt xẻn tác phẩm quy định tại khoản 4 Điêu 19của LuậtSHTT là việc không cho người khác sửa chữa, cắtxén tác phàm hoặc sửa chữa, nâng cấp chương trình máy tính, trừ trường họp có thoả thuận của tác gia".
Như vậy, theo pháp luật SHTTViệt Nam, quyền tác giả đốivới tác phẩm bao gồm: (i) Các quyền gắn liềnvớitác giả, không thể chuyển giao cho chủ thể khác,cóthời hạn bảo hộ vĩnh viễn;
(ii)Các quyên khai thác, sử dụng, thu lợi nhuận 1 Tiến sỹ, Trường Đại học Luật Hà Nội.
o
HỌC VIỆN Tư PHÁP
từ viêc khai thác, sử dụng tác phẩm, có thể chuyên giaovàcóthời hạn bảo hộ cụ thê.
Theo khoản 8 Điều 4 Luật SHTT, “8. Tác phẩm phải sinh làtác phẩmdịch từ ngôn ngữ này
sang ngôn ngữ khác, tác phâm phỏng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyến chọrì'. Có thểhiểu, tác phẩm pháisinh là sự sáng tạo, phát triển, thay đổi trên nền của tác phẩm gốc nhưng vẫn đảm bảo dấuấn sáng tạo củatác giả đối với tác phẩmphái sinh. Tác phẩmphái sinh được xác đỊnh là tác phẩmđộclậpvàquyền tác giả đôivới tác phâm phái sinh hoàn toàn được ghi nhận theo Điều 19 và Điều 20 của Luật SHTT. Quyênlàm tác phâmphái sinh là quyên tài sản thuộc về chủ sởhữu quyền tác giả hoặc khi chủ thekhác muốn thực hiện, phải được sự chophépcủa chủsởhữu. Trong khi đó, nhưtrên đã phân tích,, quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phàm làquyền nhân thân, thuộc về tác giả, không thể có bất kì chủ thể nào khác được thực hiện quyềnnày.
Tuy nhiên, trênthực tế, việcxác địnhsự thay đổi tác phẩm gốc như thế nàolà không bảovệ sự toàn vẹncủa tác phẩm và nhưthế nàọ làfrởthành tác phẩmphái sinh gặpphải rất nhiều khó khăn ưênthực tevàdướiđâylà mộtsố vídụ điển hình:
Vụ việc thứ nhât. Câu hỏi đặt ra là từ một tác phẩmgốc,chủ thể khác sử dụng nguyên vẹn ý tưởng,chỉthay đổi về hình thứcdiễn đạt nhưng hình thức diên đạt lạichưa được liệt kê trongcác loại hình chuyênthê của tácphâm phái sinhthì đâylà quyềnlàm tác phẩm phái sinhcủachủ thể khác hay là sự xâm phạm đến quyền bảo vệ sự toànvẹn tác phâm của tácgiả?
Bối cảnh vụ việc có thểtómlượcởnhững nội dung sau: Ong Phùng Trường Giang là tác giả của tác phẩmkịch “Ngựỡng đời” có nội dungvề tệ nạnma tuý,được viết từ tháng 4đến tháng 8 năm 2001. Sau khi gửi kịch bản đi nhiêu nơi nhưng chưa được sừ dụng, tháng 08/2007, ông Giang đã đưa kịch bản cho ông Triệu Công Thanh để đọcvà giới thiệukịchbản đến cácđoàn nghệthuật.Ong Thanh nói với ông Giang là cân lược trích kịch bàn “Ngưỡng đời” thành câu chuyện truyên thanh mang tên “Lời sám hôi muọn màng” thì sẽ dễ sử dụng và phù hợp với việc truyềnthanh. Ông Giangđồng ý với điều kiệnphải nêurõ trong phân tác giả của tác phâm là: “Triệu Thanh- lược trích từ kịch bản sân khấu “Ngưỡng đời” của tác giả PhùngTrường
©
Giang” và ông Thanh khôngphản đổi gì.
Ngày 25/3/2008, câu chuyện truyên thanh
“Lời sám hôi muộn màng”đãđượcthuthanh, tác giả của câu chuyện là Triệu Công Thanh. Đôi chiêu hai tác phâmthìcâu chuyệntruyênthanh
“Lời sám hôi muộn màng” đượcxác định là sao chép kịch bản “Ngưỡng đòi” của ông Giang.
Ngày 23/4/2008, ôngGiang nộp đơn khởi kiện yêu câu Toậ án tuyên câu chuyện truyên thanh
“Led sám hôi muộn màng” của ông Thanh là tác phẩmphái sinh từ tác phẩm“Ngưỡng đời” của ôngGiang. Với quan diêm chorăng ông Thanh đãlàm tác phâm phái sinhmột cách tráiphép nên ôngGiang yêu cầu ông Thanhphải bồi thường thiệt hại từviệc xâm phạmquyên tác giả vàxin lồi công khai về việc này.
Toà sơ thẩm vàToàphúc thẩm đềuxácđịnh:
tác phẩm câu chuyệntruyềnthanh “Lời sám hối muộn màng” làcủa tác giả Triệu ThanhvàPhùng Trường Giang. Đây là tácphâm phái sinhtừ tác phẩm kịch bản sân khấu “Ngưỡng đời” của tác giả Phùng TrườngGiang. Ngoài ra,yêu câu ông Triệu Công Thanh phải bôi thường thiệt hại đôi với xâm phạm quyên tác giả cho ông Phùng Trường Giang.
Cóthể thay, quavụviệc này, việc phân định giữa quyên bảovệ sự toànvẹncủa tác phâmvà quyên làm tác phâm phái sinhcũng được làmrõ.
Bên cạnh đó, quan trọng hơncả,một loạt vấn đề được đặtra đôi với việc áp dụng quy định của pháp luật SHTT liên quan đên tác phâm phái sinh,quyênlàm tác phâm phái sinh đã đượcđặt ra. Theo khoản 8Điều4Luật SHTT,ííTácphẩm phái sinh là tácphám dịch từ ngônngữnày sang ngôn ngữ khác, tác phâm phóng tác, cải biên, chuyên thê, biên soạn, chủ giải, tuyên chọn”.
Tương ứng vụ việcnêu ưên, việc lượcngắn tác phẩm kịch bản và đọc trên sóng truyền thanh chưa rõ là được xêp vàọ nhóm tác phâm phái sinhnàotheokhoản 8 Điều4,haychỉ là việcsao chépmột phầntác phẩm để truyềnđạt tới công chúng. Theo khoản 2 Điều 14 Luật SHTT, “2.
Tác phâm phái sinh chỉ đươcbảo hộ theo quy định tại khoản1Điêu này nêu khônggâyphương hại đên quyên tác già đôi với tác phám được dùng dể làm tác phàm phải sinh”.Ápdụngvào vụ việc nêu trên, việc không tuânthủ điêu kiện tác giảđã yêụ câu, có thê xem xét là gây phương hại đên quyêntác giả hay không, đặc biệt khi điều kiện đó được xác định làđiêu kiện để tác
số 5/2022 - Năm thứ mười bảy
NgheLuqt
giả cho phép làm “tác phẩm phái sinh” (theo nhận định của Toà ángiải quyết vụviệc).
Vụ việc thứ hai: Câu hỏi đặt ra là hai tác phẩm giống nhau đén hơn 80% theođánh giá của giới chuyên môn, được hội đồng thẩm định chuyên môn xác định là tácphâm phái sinhthì có đương nhiên làtác phẩm phái sinh hay không?
Ngày 16/11/2015, Công ty cổ phần Tuan Châu Hà Nội (Công ty Tuân Chậu) thuộc Tập đoàn TuầnChâuvàCông ty cổ phàn Đầutưtổng hợp truyền thông (Công tý DS) dođạodiễn Việt Tú làm Giám đôc đãkýHọp đôngnguyên tăcsô 0111 với tổng giậtrị hợp đồng gân 7,4 tỉ đồng.
Hai bênthống nhất Côngty DS sẽ tư vấn, thiết kế mỹ thuật,dàn dựng chương trìnhcho Dự án diễn thựccảnhcủaTuân Châu.Căn cứ trên họpđông này, đạo diễn Việt Tú đãxây dựng kịch bận vở thực cảnh “Ngày xưa” (còn gọi là “Thuở ây xứ Đoài”) để trình diễn với tổng chi phí mà Tuần Châu đầu tư khoảng 13 tỷđồng.
Tuy nhiên, sau khi tác phâm ra đời, giữa đạo diễn Việt Túvà TuầnChâu xảy ratranh chấp về bản quyền vở diễn. Trong Đơn khởi kiện,Công ty TuanChâu cho rằng đạo diễnViệt TúvàCông ty DS cố ý trìhoãn, không thực hiện hợp đồng, tự ý công bố vở diễnkhi chưa được sự đồng ý của chủ đầutư, gây ảnh hưởng đến quyền tài sản củaCôngty Tuan Châu. Trongkhi đó, đạo diễn Viêt Tú cho rằng mìnhlà tác gia vở diễn,Côngty Tuân Châu tự ý đăngký bản quyên cho một đạo diễn khác là vi phạm quyền SHTT. Cụ thể là Công ty Tuân Châu đã thuê đơnvị khác dàn dựng mộtvơdiễn tương tự có tên gọi là Tinh hoa Bắc Bộ trên cơ sở sử dụng lại tqàn bộhạ tâng kiên trúc vàmỹ thuật đượcthiểt kế cho vởdiễn “Ngày xưa” là “đạo” tác phẩm của ông2. Đểcócăn cư xét xử, Toà án sơ thẩm đã trưngcầu kết luậncủa Hội đồngthẩm định của Hội Nghệ sĩsân khấu VỊêt Nam. Theo văn bảncủa đơn vị này, hai vở diễn được xác định là có nhiều điểm chung: ý tưởng,chấtliệu, địa điểm,nhận lực, đạocụ... và kêt luậnvởdiên“Tinh hoa Băc Bộ”làphái sinh của “Ngày xưa”. Căncứ vào đó, Toà sơthâm kêt luận: vở diễn “Tinh hoa Bắc Bộ” là tác phẩm phái sinh của vở diễn “Ngày xưa”. Vụ việctiếp tục đượcđưa ra giải quyễt tại cấp phúc thẩm3.
2 https://vietnammoi.vn/toa-tuyen-tinh-hoa-bac-bo-la-tac-pham-phai-sinh-cua-ngay-xua-tac-pham-phai-sinh-la-gi- 20190320163632848.htm.
3 https://vnexpress.net/dung-xet-xu-vu-kien-vo-dien-ngay-xua-4013812.html.
Tuy nhiên, vấnđềpháplý đặt ra ởđây là việc sử dụng ýkiên của đơnvị chuyên môn, nhận định là tác phẩmphái sinh theonghĩa chuyên môn, để xác định là tác phâmphái sinh theo nghĩa pháp lý có phùhọphay không?
Ngày 17/01/2020, vụ tranh chấp quyền sở hữutrí tuệ giữa Công ty Tuân Châu vàCông ty DSđãđượcHội đôngxétxử rabản án công nhận sự hòa giải thành của các bên. Tuy nhiên, một thực tế vẫn còn tồn tại đó là làmthế nào, cơsở nào, chủ thê nào cóthâmquyên xác định được tácphâm phái sinh một cáchthỏa đáng, thuyêt phục, phân định đượcsăc nét ranh giới giữaviệc làm tác phâm phái sinh và bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm dường như vẫn còn là những vấn đề còn bỏ ngỏ.
Vụ việc này, có nhiều nét tương đồng với thực trạng sáng táclạilời bài hát trên nên nhạc gốc, hiệnnay diễn ra khá phổbiến.Không kể đển những trườnghợp gây ảnh hưởng đên việc khai thác bình thường của tác phẩm hoặc viphạm đạo đức, những tác phâmnàysẽ được xêp vào: làm tác phâm phái sinh không xin phép hay xâm phạm quyên bảo ỵệ sự toàn vẹn của tác phẩm?
Hiệnnay,chính vân đê này cũng chưa được thực sự xác địnhrõ ràng khi áp dụng các quy định hiện hành của pháp luậtSHTT.
Nhưvậy, vụ việc liên quan đên câu chuyện truyên thanh “Lời sám hôi muộn màng”đặt ra sự chứaminh thị giữa vấnđề quyềnlàmtác phẩm pháisinh vàvân đê quyênbảo vệ sự toàn vẹn của tác phâm, đưạ ra câu hỏi có làtác phàmphái sinh hay không đối với những tình huống tác phẩm
“mới” không thuộc cáctrường hợp được liệtkê vê hình thức của tác phâmphái sinhvànhưthê nàođượcxác định là “gây phương hại đến quyền tácgiả”. Vụ việc liên quan đên hai vở thực cảnh
“Tinh hoa Băc Bộ” và “Ngày xưa” dây lên hôi chuông cảnh báo về nhân thức và áp dụng pháp luật không chỉ có vân đêvớinhữngngườikhông lậm nghê luật,mà thậm chílàvới chính cơ quan tố tụng. Ngoài ra, vấn đề tuỳ ýthay lời vào cácca khúc đang có hoặc đang nôi tiêng sẽ được xác định làvi phạm quyên bảo vệ sự toànvẹncủa tác phẩm(quyền nhân thân) hay là vấn đề làm tác phâm phái sinh chưa được phép (quyên tài sản).
©
HỌC VIỆN Tư PHÁP
Những trường hợp này đang có những sựgiao thoa, chồng chéo và khó giảiquyết trênthực tế.
Yêu câu làm rõ vê mặt khoa học pháp lý là rât cần thiết, đểhạnchếnhữngbấtcậpđã,đang và có thê sẽ tiêp tụcxảy ra.
2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật
Đối vói vanđềchưa rõ ràng về quyềnbảo vệ sựtọàn vẹn của tác phẩm, cũngnhư sự bất cập với quyền làm tác phẩm phái sinh,phápluật SHTTcần đưa ra nhữnggiải pháp giải quyết cụ thể.
Thứ nhát, để giải quyết những bất cậpnày, càn phân định rõ ranh giới, tính chất của tác phâm và tác phâmphái sinh, đặc biệtlà sự tôn trọng tínhnguyên gôc, độclậpcủa cả hailoại tác phẩm này. Tác phẩm phái sinh là sự thayđổi về hình thức biểu đạt, sự định hình tácphẩm, có thể thay đôi, phát triên vê ý tưởng,nội dung vàcũng có thêkhôngthay đôi (vìbản chât quyên tác giả không bảohộvềnộidung)’. Do đó, khôngnên cố định, hạn chê trong liệt kê các loại hình thức, định hình(như quy định tại khoản 8 Điêu4 Luật SHTT)và nên để mởvề cáchình thức biểuđạt để mở rộng sự sáng tạo cũng nhưphù hợp với sự phát triên không ngừng của khoahọc kỹ thuật.
Như vậy, tác phâmphái sinh, ở mộtgócđộ nhìn, cụnglà sự “thay đôi”, “tác động”đên tác phâm gốc nhưngkếtquả ra đời là một tác phẩm mới, có dấu ấn sáng tạo vàcónhucầu ghi nhân của chính tácgiả và của xãhội đối với tácphẩm mới đó.
Đó cũngchính là bảnchấtđể tác phẩm phái sinh, tác giảcủa tácphâm phái sinh được bảo vệ quyên tác giả băng quyđịnhcủa pháp luật (sựđên đáp của cộng đông với đóng góp sáng tạo) và bản chât đê tác giả của tác phâm phái sinh phải xin phép chủ sở hữu tác phẩm (đeđược sử dụng tác phâm gôclàm chât liệu sángtạo).
Hiện nay, dự thảo Luật SHTT sửa đôi, bô sung dựkiên quyđịnh vêtác phàm phái sinhtại khoản 8,Điêu 4 nhưsau:“Tớcphãm phải sinh là tác phâmđược sángtạo ra trêncơ sở một hoặc nhiêu tác phâm đã có thông qua việc dịch từ ngôn ngữ này sangngôn ngữ khác, phóngtác, cải biên, chuyên thê, biên soạn, chủ giải, tuyên chọn và các chuyên thê khác". So với quy định hiện tại? nội dung dựthảo này đã thê hiện một bước tiên quan trọng của các nhà làm luật, thê hiện sự tiêp thu tích cực hơithởđời sông vàocác quy định của pháp luật. Khi ápdụng quy định này tạiDựthảo,những lập luận vềviệc loại hình phái sinhchưa được liệt kê nên không được coi
là tác phẩmphái sinh,sẽdễdàng bịloại bỏ. Tuy nhiên, vấn đề cốt yếutạora bất cậptronghầuhết các trường hợp năm giữa ranh giới phân định giữaquyênlàm tác phâmphái sinhvà quyên bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, lạikhông phụ thuộc nhiêu vậo giới hạn của sự liệt kê loạihình phái sinh.Vân đê cân xem xét ởđâylà “sự sáng tạo”
“trên cơ sở” tác phẩm (nhiềutác phẩm) đã co như thê nào sẽ thuộc quyên tàisản(làm tác phẩn)phái sinh) và nhưthê nào sẽ thuộc quyên nhân thân (bảo vệ sựtoànvẹncủa tác phẩm). Nội dung này vân tiêp tục còn ân chứa khảnănggây ra những bất cập,tranh chấp trên thựctể.
Thứhai, việc bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩmcan đặt ra với thực tếtác phẩmđã bị sửa chữa,cắt xén,xuyên tạc hoặcbất kì sự tác động nào khiên cho tácphâm không còn nguyênvẹn như tại thời điểm tác giả sáng tạc. Nói cách khác, không có sự ra đời của tác phẩm mới và tác giả mới,tác phâm gôc khôngcòn giữ nguyên được nội dung, hình thức, thậm chí là ý tưởng, tính chấtnhưban đầu. Những trườnghợpnàycần áp dụngquy địnhvê quyênbảo vệ sựtoàn vẹn của tácphâm đê giải quyêt vụviệc.
Tuynhiên, ở đây, cân xemxétthêm bavân đề: Một' là, đối với trường họp dựa theo tác phẩmgốc, cácchủ thể khác tạo ra mộttác phẩm xuyên tạc hoàn toàn, nhưng đôc giả, khán giả vân cóthể nhân ra được “tác phẩm nền”, ví dụ như các tác phẩm nhạc chế,hình ảnh photoshop. Đối với trường hợp này, dù trên hình thức, có “tác phẩm mới” xuất hiện nhưng khôngthể ápdụng quy định vềtác phẩmpháisinh vì điềukiện đe bảo hộ tác phẩm không đảm bảo (trái đạo đức, đi ngượclại thuân phongmỹtục, tạo ảnh hưởng xấu cho xã hội, cộng đong). Hai là, vẫn trong trường họpnêu trên, nôi dungđược tự ý thay đôi nhưng không có yêu tô phân cảm (khôngtạora hình ảnhxấu, trái đạo đức...) thì cần xác định nghiêm túc đầyđủ các yếu tổ: đã được sự cho phép hay chưa?Việc tự ýthay nội dung củatác phẩm có làm ảnh hưởng đến tác phẩm gốc không? Cótạora sựthiệt hạihoặccậc hệ quảbất lợi cho việc khai thác tác phàm gôc hoặc hình ảnh, uy tín của tác giả, củachủ sởhữu quyên tác giả không. Chỉ khi toànbộ các yếu tố này đảm bảo, yếu tố sáng tạo, yêu cầu bảọ hộ đối với tác phẩm mới được đặt ra. Neu cácyếu tố này không đảm bảo, cânxácđịnh rõràngđây là hành vi vi
(Xemtiêp trang57)
