r
V
TI17I0SO3
y v ' '
YKIEN
^
NGHIEN c t r u BAO L l / C GIA DINH d VIET NAM
HOANG BA THINH
\. Gioi thieu
Hghien euu gia dinh la mgt ITnh vuc dugc cae nganh khoa hgc khic nhau quan tam khi nhieu, vdi nhfl'ng each tiep can tu' xa hdi hgc, tam ly hgc, giao due hgc, nhan hgc... Vii nam gan day, nghien ciru bao lire gia dinh dugc cac cap, nganh vi cac nha nghien euu dau tu nhieu thdi gian cdng sire, va da ed nhirng nghien ciru ve bao lire gia dinh d pham vi rdng, vdi quy md Idn tren pham vi qudc gia.
Nhin lai nhfl'ng nghien ciru ve bao lire gia dinh trong khoang mdt thap nien qua, ben canh nhflng thanh cdng va ddng gdp d miic do khic nhau ve khoa hgc va thuc tien, cung edn nhieu dieu can dugc trao ddi. Bai vilt nay de cap den mgt sd van de can luu y khi nghien ciru bao lire gia dinh d Viet Nam.
2. Hieu chua that diing va diy du vl bao luc gia dinh
Trong mdt sd nghien cuu ve bao luc gia dinh d Viet Nam nhflng nam gin day, ehung tdi nhan thay cd su han chl trong viec xac dinh khii niem bao lire gia dinh. Mdt vai bio eio de tai lien quan den bao lire gia dinh lai sir dung khai niem bao lire gidi, hoae bao lire chdng lai phu nfl', xem dd nhu la khii niem cdng cu cho nghien cuu ve bao lire gia dinh. Day la each hieu chua dung vl bao lire
gia dinh trong da sd eae nha nghien euu hien nay. Tren pham vi rdng hon, nhieu ngudi thugc cac tang Idp xa hdi khac nhau, vdi dja vj xa hdi va trinh do hgc van cao, thap khac nhau cung chua hieu dung, chua day du ve bao lire gia dinh va cic hinh thuc cua bao lire gia dinh. Do vay, chiing tdi thay can phii de cap ddi net den khai niem bao luc gia dinh vi phan biet nd vdi mdt sd khii niem khic cd lien quan.
Cd nhung djnh nghia khac nhau vi da dang ve bao lire gia dinh. Sau day la mgt vai vi du: Bao lire gia dinh dugc xa hdi hgc djnh nghTa la "Nguge dai bang tinh cam, the xac hay tinh due mdt thanh vien gia dinh bang mdt thanh vien khac" (Macionis, 2004, tr. 474). Cdn theo quan dilm Luat phap thi "Bao luc gia dinh la hanh vi ed y gay tdn hai hoic cd kha nang gay tdn hai ve the chat, tinh than, kinh te ddi vdi thanh vien khic trong gia dinh" (Dilm 2, Dilu 1, Luat Phdng, chdng bao lire gia dinh, 2007).
Cd the ndi, cich hieu ehung nhat ve bao lire gia dinh la nhung hanh vi bao lire xay ra trong pham vi gia dinh. Dd li sir xam pham va nguge dai ve than the hay tinh thin, tinh cam hay tinh due, kinh tc hay xa hdi gifla cac thanh vien trong gia dinh. Bao lire gia dinh li sir lam dung quyln lire, mdt hanh vi sir dung vfl lire nhim ham doa hoae danh
Tgp chi Ddn ldc hgc sd 4 - 2009 45 dap mdt ngudi than trong gia dinh de dieu
khien hay kiem soat ngudi dd.
Trong hau het cic nghien cu-u d Viet Nam ve bao lire gia dinh thudng trieh dan djnh nghTa ve gidi cua Lien hgp qudc: ""Bat ky hanh ddng bao lire nao dua tren co sd gidi dan den, hoic cd kha ning dan den, nhung tdn that ve than the, tinh due hay tam ly hoic nhung khd dau ciia phu nfl', bao gdm ea sir de doa ed nhung hanh dgng nhu vay, sir eudng birc hay tudc doat mdt each tuy tien su tu do.
du nd xiy ra d noi cdng cdng ha\ trong cudc sdng rieng tu" (Vu Manh Lgi vi cdng su, 1999, tr. 10; Uy ban Dan sd, Gia dinh vi Tre em. 2004, tr. 10), vi bao luc trong gia dinh dugc hieu Ii "hinh vi cua mgt ngudi (thudng li din dng) bing each dung vfl lire hay de doa diing vu luc nham ap dit su kiem soit ddi vdi ngudi ehung sdng (vg hoic ban tinh)"
(VINAFPA vi UNFPA, 2002, tr. 48).
Khi dan ra nhung djnh nghTa tren, cae tie gii nay da dimg nhdt hgo luc gia dinh vdi hcio luc gidi. ma quen mat dieu nay: bao lire gia dinh la mdt khii niem rdng hon bao lire gidi trong gia dinh (hay edn ggi la bao luc gia dinh dira tren co' sd gidi). Das cflng li die thu eua nhung thuat ngu' ve bao lire gia dinh ciia cic td chirc thude Lien hgp qudc, sau dd dugc khing djnh trong tu>en bd ctia Hgi nghj phu nu the gidi Ian thir 4 tai Bie Kinh (1995). Dii la djnh nghTa ve bao lire chdng lai phu nu hay bao lire gidi, thi Lien hgp qudc chi nhdn mgnh hgo lire mot phia md ngn nhdn Id phu nir.
Theo ehung tdi sir nhan manh nhu vay trong djnh nghTa ve bao lire gidi ciia Lien hgp qudc di ham chira sir thien vj gidi. Djnh nghia ve bao lire gidi, se day dii va khoa hgc han neu tha) vi ehi de cap den "nhu'ng tdn
that ve than the. tinh due ha\ tam ly hoae nhung khd dau cua phu nir' bing "nhung tdn that ve than the. tinh due ha> tam ly hoic nhung khd dau cua phu nir hoae nam gidi'.
Nhirng quan niem ve bao lire gia dinh nhu tren la khdng da\ du. Dau ring, trong thuc te phan Idn bao lire gia dinh la hgo luc gidi. dieu ni} cd nghTa li bao lire do nam gidi thuc hien ddi vdi phu nu (hoic cic em gai). Nhu nhan dinh cua Td chirc Y te The gidi: "Phan Idn bao lire chdng lai phu nfl xay ra trong gia dinh vi ngudi ga\ ra bao lire gan nhu ludn ludn la nam gidi. thudng la ngudi chdng/ngudi tinh. hoic chdng cfl/ngudi tinh cu. hay nhung ngudi dan dng quen biet cua phu nu" (WHO. 1998. tr. 5. dan theo Vu Manh Lgi va cdng sir. 1999. tr. I). Phu nu thudng la nan nhan bdi vi hg cd dja vj thap hon vi it ed qujen lire trong xa hdi so vdi nam gidi. Tuy nhien, bao luc gia dinh cflng cd the .xiy ra ddi vdi bat cir ai ed dja vj thap hoae cd it qu\en lire, vi nhu tre em (bao gdm ci tre em trai). ngirdi cao tudi v.v.
Trong ddi sdng gia dinh, eae mdi quan he gidi trong gia dinh lai cd nhung die thu (mdi quan he vg - chdng khic mdi quan he giua cac anh chi em, giua cha vdi con gii, me vdi con trai v.v.); dd la chua ndi den su tuong ddng vi khac biet trong quan he vg - chdng vdi mdi quan he gidi ndi ehung. Chiing tdi nhan thay cd mdt sd khai niem lien quan den bao lire gia dinh, dd la: bao luc vdi phu nu (cdn ggi la bao lire chdng lai phu nfl); bao luc gidi; bao luc gidi trong gia dinh; bao lire gia dinh. De de hinh dung ra su tuong ddng va khic biet giua cic khai niem nay, va giup cho sir phan biet de cac nhi nghien ciru ve bao luc gia dinh ndi rieng va bao lire ndi ehung khdng cdn nham lan khi sir dung khai niem, ehung tdi lap bang so sanh nhu sau:
Bing I: Sir tuong ddng vi khac biet giua cac khai niem lien quan den bao lire gia dinh Khai niem
1. Bao luc chdng lai phu nu
2. Bao lire gidi
3. Bao luc gidi trong gia dinh
4. Bao luc gia dinh
Cac moi quan he
Nam gidi vdi Phu nu (bao lire mdt chieu: mgt phia)
Nam gidi va Phu nu' (bao lire hai chieu; hai phia)
Cic thinh vien nam va nu trong gia dinh (Hau het nghien cuu bao lire gia dinh d Viet Nam chi nghien euu bao lire eiia chdng ddi vdi vg) Cic thinh vien trong gia dinh
Pham vi dien ra Gia dinh, cdng ddng, qudc gia, qudc te
Gia dinh, cdng-ddng, qudc gia, qudc te
Chu yeu dien ra trong pham vi gia dinh
Chu yeu dien ra trong pham vi gia dinh
Bing tren cho thay: hai khii niem bao lire chdng lai phu nir va bao lire gidi gidng nhau d mdi quan he va pham vi dien ra, chi cd dieu bao lire chdng lai phu nu nhan manh bcio luc mgi chieu cua nam gidi ddi vdi phu nfl'. cdn bao luc gidi thi cd quan he hai chieu (bao lire cua nam gidi vdi phu nu va bao luc cua phu nu ddi \'di nam gidi). Bao lire ddi vdi phu nu khdng gidi han d bat ky nln vin hoa. dan tdc, tdn giio hoic nhdm phu nu' die biet nao. Tu\ vay. nhflng bieu hien khic nhau ve bao lire ddi vdi phu nu dugc hinh thanh bdi nhieu yeu td, bao gdm tinh trang kinh te, dan tgc, lira tudi, qudc tjch, vin hoi, tdn giio. Nghien ciru da xac djnh cae yeu td ed nguy ca dan den bao lire vdi phu nu ed the dien ra d cap do ca nhan, gia dinh, cdng ddng va nha nirdc.
Trong khi dd, su gidng nhau gifla hai khai niem bao lire gidi va bao lire gidi trong gia dinh deu dl cap din cac mdi quan he bao lire gifla nam gidi va phu nu. Nhung dilm khac nhau cua hai khai niem nay la bao lire
gidi trong gia dinh cd pham vi hep hon bao lire gidi. Ndi each khae, bao lire gidi trong gia dinh ham y chi nhung hanh vi bao lire gifla nam gidi va phu nu chu yeu xay ra trong pham vi gia dinh ma thdi. Cdn bao lire gidi cd pham vi rdng hon, dd la nhflng bao lire gifla hai gidi xay ra trong cac ITnh vuc hoat dgng xa hgi khac nhau (noi lam viec, cdng cdng, trong xung dot vfl trang, xung dot sic tdc, tdn giao; bao lij'c vdi nu' lao ddng nhap cir, budn ban phu nu va tre em gii, cac phong tue tap quan gay hai eho sire khoe eua phu nu' va em gii, pham tdi chdng lai phu nu vi nhung ly do lien quan din
"dand du" v.v.).
Tuy nhien, mac dit bao lire ddi vdi phij nu trong gia dinh cd pham vi hep (dien ra trong gia dinh) nhirng cac dang bao lire ddi vdi phu nu rat da dang va cd the dien ra trong gia dinh trong sudt cudc ddi tu' liic trudc khi dugc sinh ra den liic tudi da gia, bao gdm bao lire tinh due. bao lire liC-n quan den ciia hdi mdn. giet tie em gai khi cdn so'
Tgp chi Ddn lgc hoc sd 4 - 2009 47
sinh. lam dung tinh due cic em gii trong gia dinh. cat bd phan sinh due cua phu nu va cic hu tue xam hai den phu nu, tao hdn, hdn nhan bj ep budc v.v.
Can luu y ring, ve pham vi thi bao lire gia dinh dua tren co' sd gidi la mdt khai niem hep hon khai niem bao lire chdng lai phu nu v i bao luc gidi. Theo djnh nghTa dugc neu trong Tuyen ngdn ve loai tru' nan bao luc chdng lai phu nu do Dai hdi ddng Lien hgp qudc thdng qua n i m 1993, bao lue chdng lai phu nu la "bat ky hinh dgng bao lire nao dua tren ca sd gidi dan den, hoic cd kha ning dan den, nhflng tdn that ve than the, tinh due hay tam ly hoic nhung dau khd cua phu nfl', bao gdm ca su de doa cd nhung hinh ddng nhu vay, sir cudng bire hay tudc doat mdt cich tuy tien su tu do, du nd xay ra d noi cdng cdng hay trong cude sdng rieng tu" (United Nations, 1995, tr. 73; UNIFEM. 1998). Djnh nghTa ctia Lien hop qudc neu tren ed pham vi rdng bao gdm cac hanh vi bao luc chdng lai phu nu' trong cudc sdng rieng tu (trong gia dinh) lan cae hanh vi bao lire chdng lai phu nu d noi cdng cdng (ngoii gia dinh). Theo quan diem ciia Lien Hgp qudc, bao lire chdng lai phu nu cd the phan loai thinh sau ITnh vuc nhu sau: 1) Bao lire trong gia dinh; 2) Bao luc ve gidi; 3) Nhflng tap tue hu lau ddi vdi phu nfl'; 4) Te nan budn ban tre em gai v i phu nu; 5) HIV/AIDS v i bao lire; v i 6) Nhung tdi i c chdng lai phu nu trong chien tranh v i trong c i c cude xung dot vfl trang.
Chinh vi quan niem chua that dimg v i day du ve bao lire gia dinh, nen da sd nhung nghien ciru ve bao lire gia dinh d nude ta thdi gian qua chu _\cti chi de cap den bao lire
giua vg va chdng ma thdi va lai du nip trung vd nhdn mgnh den hgo luc cua chdng ddi vdi va. Dieu nay dan den viec phan tich cic hinh thirc bao lire gia dinh da bd qua cic hinh vi bao lire giua cac thinh vien ed mdi quan he rudt thjt, miu mu hay con nudi. Do vay, khi nghien ciru bao lire gia dinh can chu y din hai cich phan chia "kenh" cua bao lire gia dinh sau:
o Theo mdi quan be giira cdc thdnh vien trong gia dinh: ed hai loai bao lire chu yeu la bao lire ddi vdi vg chdng va bao lire ddi vdi con cii. Ben canh dd cflng cd bao lire giua anh/chj em, v i cac thanh vien khic trong gia dinh (tuy thugc vao loai hinh vi quy md eua gia dinh).
o Theo tinh chdt cita hgo luc: ed nhung hinh thire khic nhau, nhung ed hai loai thudng dugc nhic den nhieu hon c i li bao luc than the (bao lire the chat) v i bao lire tinh than (tinh cam. tam ly) (Nguyen Tir Khiem v i Nguyen Kim Thuy, 2005).
Gan day, nhung nghien cuu ve bao lire gia dinh d Viet Nam thudng quan tam den bao lire the chat, bao luc tinh than, bao luc kinh te, bao luc tinh due, bao lire xa hdi (cd lap, each ly). la nhung hinh thue bao lue gia dinh CO ban nhat. Theo ehimg tdi, cich phan chia cic loai hinh bao lire nhu vay chi nhim mue dich de nhan thire, cdn trong thue te khd phan djnh dugc rach rdi cae loai bao lire nhu vay. Cd nhfl'ng hanh vi bao luc thude ve mdt loai hinh bao luc nhung cflng cd hanh ddng bao lire thudng ket hgp tir hai hay nhieu hinh thirc bao lire. Vi du: danh dap (bao lire the chat) thudng di kem vdi su chiri ming, nhiee mdc (bao lire tinh than) hay nhu tnrdng hgp bao lire tinh due thudng ket hgp
ca hai hinh thirc bao lire the chat (cudng biic) va bao lire tinh than, tinh cam (cim giic chan chudng ctia ngudi vg "dinh thdi phd mac mdt vii trdng eanh"), hay sir tui hd, nhuc nha cua nan nhan.
3. Mot vai luu y khi nghien ciiu ve bao luc gia dinh 6' Viet Nam
Trong vai nim trd lai day. bao luc gia dinh - mdt van de cd tinh toin eau - dugc xem li de tii thu hut gidi nghien ciai trong linh vuc khoa hoc xa hdi va nhan vin. Cd the ghi nhan nhflng ddng gdp cua cac nghien cii'u do trong viee cung cap thdng tin. kien giii ve bao lire gia dinh d nude ta, nhim giup cac nha quan ly, cac nha lap phip trong viee quin ly xa hgi ve gia dinh, phdng chdng bao lire trong gia dinh ed hieu qua hon. Tu\
nhien. tir nhflng nghien euu dugc cdng bd gan day trong cac an pham, cac hdi thio khoa hgc vi tren cac phuong tien truyen thdng dai ehung, ehung tdi thay cd may van de can trao ddi khi nghien ciru ve bao luc gia dinh d Viet Nam hien nay.
3.1. Khong nen "tuyet doi hod bgo lite gidi mat chieu"
Dieu nay ed nghTa la chi thay bao lire cua nam gidi ddi vdi phu nu. Cd mdt thuc tl la, bao luc gidi ndi ehung va bao lire gidi trong gia dinh ndi rieng phan Idn la do nam gidi gay ra vdi phu nu. Nhung cflng ein nhan thay ring, cflng cdn cd bao lire eua phu nu ddi vdi nam gidi. Nghien ciru eua ehung tdi cho tha\. cd khoang 9 - 10% trudng hgp nan nhan eiia bao lire gia dinh la nam gidi vi thu pham chinh la nhung ba vg (Hoang Ba Thjnh, 2000. tr. 60; 2006b). Nhilu cdng trinh nghien cuu xa hdi hgc tren thi gidi cung cho thay: ddi khi, ty le bao lire gidi
trong gia dinh la gan ngang nhau gifla nam va nfl'. Theo nghien ciru cua cic nha xa hdi hgc tren the gidi, khdng it nam gidi la nan nhan cua bao lire gia dinh "Hau het nan nhan deu la nfl', nhung khdng phai luc nio cflng the, mdi nam cd khoang 300.000 dng chdng cung bj vg dinh dap" (O" Reilly, 1983 - dan theo Macionis, 2004, tr. 475).
Bao lire vg chdng lien quan den chdng danh vg cflng nhu vg danh chdng. Sd lieu dieu tra nim 1985 d My eho thay cd 44 dng chdng danh vg so vdi 31 vg danh chdng.
Mgt nghien ciru nam 2000 cho thay, khdng cd sir khac biet gidi trong bao luc va nhung anh hudng cua bao lire ddi vdi nan nhan nam hay nu deu gidng nhau (Lauer va Lauer, 2002, tr. 445-446). Mdt nghien cu'u tren toan nirdc My chi ra: ed hon 55% nam gidi tirng bj dam da, trong khi dd phu nu cd ty le thap hon: 23%o (Jones va cdng sir, 2002, tr. 187). Vdi 2.947 phu nu tu' mdt nghien ciru nam 1985, Strauss va Gelles thay rang, nam gidi la nhung ngirdi cd kha ning bj nguge dai bdi ban ddi cua hg hon. Hg cung chi ra rang, so sanh vdi nam 1975 va nam 1985, thi ty le nan bao hanh trong gia dinh eua nam gidi vdi phu nfl' giam di, trong khi bao hanh eua phu nu ddi vdi dan dng tang len (Jones va cdng su, 2002, tr. 188).
Theo con sd cua Bd tu phap My, "moi nam khoang 1.300 phu nu bj chdng, ban trai giet chet. C> chieu nguge lai, mdi nam ed 500 nam gidi bj vg hoae ban gai kit liiu cudc ddi. Con sd nay chua tinh sd nam gidi bj phu nu gilt trong cae tinh thi ngirdi phu nu phai tu bao ve. Neu cdng lai, sd dan dng chit vi tay phu nu do ket qua ciia hanh dgng bao lire trong gia dinh khdng thua kem gi so vdi con sd 1.300 ndi tren". Khi phan tich vl sir khac
Tgp chi Ddn tgc hgc sd 4 - 2009 49
biet gidi trong bao lire, eic chuyen gia hinh su nhan thay thu pham li phu nu thudng su dung cic hinh thirc tinh vi han nam gidi.
nhu dau dde tu tir. khien cho cac bac sT phap y de nham lan vdi nhfl'ng cin benh khac nhu benh tim: hoic sir dung ngudi khac (tinh nhan, thue ke giet ngudi ehuyen nghiep).
Mdt thdng ke ciia Bd tu phap My cho thay trong 10.000 vu giet ngudi cd 40% neu truy den eung se la mdt phu nu ehju traeh nhiem.
Tu' may y tren day, ed the thay dudng nhu ed van de trong cich tiep can nghien ciru bao luc gia dinh. Ndi theo quan diem gidi. thi cd su thien vi gidi trong nghien euu bao luc gia dinh. Ma sir thien vj gidi d day la ehi thay bao lire gidi mdt chieu eiia chdng ddi vdi vg, m i khdng thay rang bcio lire gidi trong gia dinh Id hgo luc co tinh chdt hai chieu. Cflng khdng nen quen ring, phu nu khdng chi la nan nhan ctia bao lire gia dinh mi cdn la thu pham ciia bao lire gia dinh:
ngay c i khi hg bj chdng sir dung bao luc.
Nam gidi bj bao lire tir phu nfl. ngudi vci thudng khdng dim len tieng bdi Id hg vdn dugc xa hgi quan niem la phii manh. them nua nhan thirc ve bao lire gia dinh ehi nhu la mgt van de eua phu nfl' da khien cho nam gidi rat khd ndi len nhflng tnrdng hgp hg bj liini dung, nguge dai v i bao lire vdi nhung mirc del khae nhau.
Sir thien vj gidi trong nghien ciru bao luc gia dinh nhu tren eung la mdt trong nhung ly do khien cho mdt sd ngudi nghien ciru khi lay yeu td "gia trudng" ciia nam gidi. tham chi cdn khii quit thinh "xa hdi gia trudng" hoic "xa hdi nam trj" v i coi day la yeu td quan trgng nhat de giii thich cho hiln lugng bao lire gia dinh. Neu vay, se giai
thich nhu the nio vdi nhung trudng hgp nam gidi li nan nhan cua bao lire gia dinh? Vi the. rat can cd cii nhin toin dien. khich quan hon trong nghien ciru hoic cdng bd ve nhirng thdng tin lien quan den bao lire gidi trong gia dinh.
3.2. Khong nen chi gidi han bao luc gia dinh trong moi quan he vp" chong
Ndi den bao lire trong gia dinh. da sd nghien cim chi de cap den bgo luc giira vg chdng vdi nhau. ma thudng it ndi den hoic bd qua hanh vi bao lire giu:a cac thinh vien khic trong gia dinh. Dd la bao lire cita ngudi Idn vdi tre em (cha me bao lire con cii. dng ba bao liJc chiu). bao lire giua cic thanh vien Idn tudi (anh chi em, me chdng nang dau, em chdng ehj dau...) ha_\ bao lire ngirgc (con cii bao luc cha me. chau nguge dai dng ba). Sir khiem khuyet nay trong nghien ciru khdng chi lim ngheo di ndi dung ciia nghien ciru bao lire gia dinh m i cdn khien eho cdng ddng. x i hdi nhan thirc sai leeh, khdng day dii ve bao lire gia dinh.
3.3. Cdn trdnh nhimg sai sdt ve phiivng phdp nghien ciru, dieu tru vii biio
lire gia dinh
Nhung nam gan day, d nudc ta phuang phip dieu tra xa hgi hgc phd bien den muc khdng it ngirdi quan niem "phi .xa hgi hgc bat thanh... nghien ciru khoa hgc" (!). Tuy nhien, dieu nay dudng nhu dan den su lam dung phuang phap dieu tra xa hdi hgc, nhat li vdi nhung nghien cim do nhung ngudi nghien ciru thieu kinh nghiem, chua nim vung cic phirong phip dieu tra. nghien ciru trong khoa hgc xa hdi. hoae vi nhung ly do khac nhau (quan diem nghien ciru; sir han
hep ve thdi gian va cic ngudn lire...) ma dan den nhfl'ng thieu sdt ve phuong phap trong nghien ciru ve bao lire gia dinh, nhu mdt vai dan chirng sau day:
Mpt Id, chi nghien cim nhom dgc thit md khdi qudt ehung cho tdt cd. Day la mgt dieu nen tranh. Da cd mdt vai nghien ciiu dugc cdng bd tren cac phuang tien truyen thdng dai ehung, trong cic hdi thao cho thay ty le cao ngat trdi ve phu nu la nan nhan cua bao lire tfl' chdng minh. Vi du: Bio Lao Ddng sd 226 ngay 17 thing 8 nim 2006 cd dua tin vdi tieu de khi giat minh ""91% sd phu nic bi bgo hdnh". Dgc tin nay, dde gia trong nudc va die biet li ngudi nudc ngoii se cho ring, cir 100 phu nu Viet Nam thi cd 91 ngirdi bj chdng bao hanh. Tren thue te, dd la ty le rut ra tu sd lieu thdng ke trong vdng 3 nim vdi 1.226 lugt phu nu din Trung tam tu van chain sdc sire khoe thugc du an "Cii thien cham sdc sue khoe eho nan nhan bj bao hinh gidi". Dieu niy cd nghia la, chi cd nhflng phu nu la nan nhan cua bao lire gia dinh den mirc khdng the chiu dung ndi thi mdi den Trung tam tu van niy. Ndi each khac, 91% dd chi la trong sd nhiing phu nic dd bi bgo luc gia dinh. chu khdng phai 91% phu nu Viet Nam bj bao luc gia dinh.
Do chi nghien cuu cac nhdm die thu, nhung khi cdng bd ket qua thi khdng rd vi thieu hieu biet hay do chu y ma nhflng ngudi thuc hien nhung nghien ciru nhu vay lai khdng ndi rd ddi tugng ma hg nghien ciru la ai. tao nen su sai sdt dang tile.
Mdt nghien cu'u khac d Thai Binh, cflng chi nghien ciru nhicng ngn nhdn ciia bgo luc gia dinh, rdi khi cdng bd kit qui khdng he ndi den ddi tugng dirge dilu tra tap trung vao nhdm phu nu bj bao luc. Vdi
nhfl'ng ngudi khdng biet den nghien euu nay thi ngudi ta se tin vao nhung thdng tin dugc cdng bd. Nhung ngudi trong cudc thi hg khdng ddng y, nen mdi cd chuyen khi ngudi chii tri nghien ctiu nay trinh bay ket qua nghien ciin trong mdt Hdi nghj tai Thinh phd Thai Binh (2006), Chu tjch Hgi phu niJ tinh Thai Binh da cd y kien de nghj phai ndi rd do la ""nghien cim chi tap trung vao nhimg cap vp' chong co danh nhau, xung dot md thoi". Vi the, vdi nhflng nghien ctiu dae thu nhu vay, khi cdng bd can ndi rd phuong phap nghien ciru, each tiep can khach the nghien euu, tranh trudng hgp "lap Id" gay nen su hieu sai ve thdng tin.
Hai la, nghien euu bao luc gia dinh nhung chi tap trung nghien cim ngn nhdn (phu nu' bj bao luc) hay chi nghien ciiu phu nu' chinh la mdt bieu hien cua sir thien vi gidi trong nghien ciiu. Hien tugng nay khdng chi ed d mgt vii nghien cuu trong thdi gian gan day, ma chuc nam trirdc eung da cd quan niem nhu vay: "Nhdm nghien CU'U da quyet djnh ehi phdng van phu nfl' cd chdng vi cac nha nghien euu cho ring y kiln CLia phu nu se cd nhieu thdng tin quy bau hon y kien eua nam gidi" (Vfl Manh Lgi va cdng su, 1999, tr. 8). Trong nghien euu gidi, mgi ngudi deu biet rang nam gidi va phu nu cd nhan thu'c, quan diem, thai do va nhu ciu khae nhau. Trong hoan canh "ed vin dl"
nhu bao lire gia dinh - vdn dugc coi la ITnh vuc nhay cam - thi ngirdi phu nu la nan nhan se cd nhieu bt^rc xiic, vi thi khd trinh khdi su thien lech ve thdng tin. Dd la chua tinh den thieu ving sir tham gia cua nam gidi trong nghien cu'u, thi ehi mdi tilp can dugc mgt nua su that mi thdi; cdn vdi nhung du an can thiep se khdng dat dugc muc tieu vi
Tgp chi Ddn tdc hgc sd 4 - 2009 51 khdng cd sir tham gia cua nam gidi. Xuat
phit diem cua nghien ciru ndi tren, bing quan niem "cdc nhd nghien cim cho rdng y kii'n cua phu nic se co nhieu thong tin quy hdu hon y kien ciia nam gidi" nen nhdm tic gia quyet djnh "ehi phdng van phu nu cd chdng" eho thay su thien vj gidi ngay tu' khi thiet ke nghien euu, va tat nhien, thdng tin chi cd tu "mdt nua the gidi" vi khdng trinh khdi su thien vj gidi.
Tu' mdt sd dan ehung tren day, cd the thay dudng nhu "cd van de" trong tiep can nghien euu ve bao lire gia dinh d Viet Nam.
Ndi theo quan diem gidi, dd la su thien vi gidi trong nghien euu gidi va bao lue gia dinh. Cu the li, su thien vj gidi d day vd tinh hay ehu y chi thay bao lire mdt chieu cua chdng ddi vdi vg ma khdng nhan ra bcio luc gidi trong gia dinh co linh chdt hai chieu.
Cflng khdng nen quen ring, phu nu (hay nam gidi) khdng ehi la nan nhan ctia bao luc gia dinh mi cdn la "tic nhan" cua bao lue gia dinh. Vi nhu, nam gidi bj bao lue tu' phu nu, nhung hg khdng dam len tieng bdi le theo quan niem cua xi hgi thi nam gidi dugc xem li phai manh, cdng them nhan thirc xa hdi ve bao lire gia dinh chi li van de cua phu nu, khien cho nam gidi rat khd ndi len nhflng trudng hop hg bj lam dung, bj nguge dai va bj bao lire vdi mire do khic nhau. Cdn ddi vdi phu nu, da sd phu nu bj bao lire cho ring hg li ngudi cd ldi.
Nghien ciru cua Tdng cue Thdng ke va Quy Nhi ddng Lien hop qudc cho thay: ed tdi 63,8% phu nu trong do tudi 1 5 - 4 9 tin rang
"ngudi chdng cd ly do chinh dang khi dinh vg" neu,ngudi vg ed mcit trong nhung iy do sau day: vg di choi ma khdng ndi cho chdng biet; bd be con eai;'vg cai Jai chdng; vg tu
chdi quan he tinh due vdi chdng; vg niu thu'c an bj chay (Tdng cue thdng ke vi Quy Nhi ddng LHQ. 2006. tr. 238). Nghien cu'u cua ehung tdi tu du in Ndng cao kien thicc ve gidi vd cdc vdn de lien quan den sice khoe sinh sdn vd sire khoe tinh due cho cdc gia dinh ndng thdn Viet Nam. do Trung tam Nghien cuu Gidi, Gia dinh va Mdi tnrdng trong Phat trien thuc hien tai 4 tinh Bac Giang. Nam Djnh. Phu Yen va Thinh phd Hd Chi Minh eho thay: nhieu gia dinh cd ngudi chdng yeu thuong vg con, ehi thu lam in trong khi ngudi vg lai tieu xii qua mire, khdng phu hgp vdi nghe nghiep, thu nhap va hoan cinh. Cd nhflng ngudi vg thude dien de tu' luu linh va mau me de ddm, cd bac. ludi lam nhung ham choi (Hoing Bi Thinh, 2008).
Sir thien vj gidi niy chinh li ly do khien cho mdt sd ngudi nghien ciru lay yeu td "gia trudng" gin cho nam gidi vi tham chi khii quit thanh ".xa hdi gia tnrdng" hoae
"xa hgi nam trj" vi coi day li yeu td quan trgng nhat de giai thich cho hien tugng bao lire gia dinh. Neu vay, ehung ta se giii thich nhu the nao ve nhflng trudng hgp nam gidi li nan nhan cua phu nu', cua vg?
Ba Id, ehi gidi hgn nghien cim bgo luc gia dinh trong moi quan he va chdng. Hau het nghien ciru bao lire gia dinh d nude ta chi dc cap den bao lire giua vg chdng vdi nhau, ll . thudng it ndi den hoae bd qua hinh vi bao lire gifla cac thanh vien khae trong gia dinh. Dd li bao lire gifla ngudi Idn vdi tre em (cha me vdi con cii; dng ba bao lire chiu); gifla cac thanh vien trong gia dinh (anh ehj em; em chdng ehj dau, ehi dau em chdng...) hay hanh vi bao lire ngircie chieu (eon eai bao luc cha me; chau bao lire dng
ba). Mdt nghien cu'u gan day cho thay, d Viet Nam cd den 93.3% tre em do tudi 2-14 da bj me. ngudi chim sdc hoae cic thinh vien gia dinh xir phat ve tam ly (quit ming.
cam doin. bat bude). Dang chu y cd 9.4% tre em bj XU' phat ning bang roi vgt, vi gan mdt nira (45,8%) ba me, ngudi chim sdc chinh tin ring can phai dung roi vgt ddi vdi tre em (Tdng cue Thdng ke va Quy Nghi ddng LHQ. 2006. tr. 104). Sir khilm khuylt nay trong nghien cuu khdng chi lim ngheo di ndi dung eua nghien ciru bao lire gia dinh ma edn khien eho cdng ddng. xa hgi nhan thue sai lech, khdng day du ve bao luc gia dinh.
Bdn Id, chpn mdu nghien cim thieu tinh dgi dien: gan day. danh gia eua mdt td chirc phi chinh phii vdi chii de "Phdng. chdng bao lire gia dinh - Thuc trang. nhu cau va uu tien eho eae hoat ddng can thiep tai hai tinh Phu Thg va Ben Tre". Dja ban nghien ciru bao gdm 16 xa thude 2 huNen Doan Hung (Phu Thg) va Binh Dai (Ben Tre). nhirng don vj thuc hien dinh gii nay chi phdng van 44 ngudi (trong dd 21 ngudi la cin bd, cdng chiic. ban nganh cap xa. huyen) vi 12 thao luan nhdm (trong dd ehi ed 4 thao luan nhdm ngudi dan). Nhu vay, binh quan mdi xa phdng van chua dugc 3 ngudi, va mdi xa binh quan ehi cd 0,7 thao luan nhdm ma thdi. Cflng can luu y them, trong 12 thao luan nhdm dugc thuc hien d 16 xa eua hai huNen ndi tren. nhdm nghien cu'u khdng td chu'c tach biet theo gidi. Them nua. ngudi tham gia thao luan nhdm qui ddng, vi du nhdm ein bg y te d Phu Thg la 18 ngudi. d Ben Tre la 15 ngudi; hay nhdm can bd ehinh qu\'en d Phii Thg vdi 13 ngudi, edn d Ben Tre la 29 ngii'di/2 nhdm (Quy dan sd LHQ.
2007.tr. 15).
Vdi dung lugng mau qua it tren nhieu diem nghien ciru nhu v i ) . thdng tin khdng the dai dien dugc cho cae cdng ddng nghien ciru. Dd la chua ndi den gan mdt nira sd ngudi dugc phdng van sau vi 2/3 trong sd ngudi thao luan nhdm lai li can bd cic ban nganh, doan the - nhflng ngudi dugc xem la
"gidi tinh hoa" d cac cdng ddng ndng thdn - hg cd hieu biet, quan niem va nhu eau khac xa vdi ngudi ndng dan ma da sd hgc van thap, nhat la nhflng ngudi ngheo. Dang chii y la. nghien ciru naj' dugc thuc hien vdi viee sir dung cac cdng eu PRA (dinh gia ndng thdn cd sir tham gia), ma ban chat cua PRA dugc thiet ke vdi mue dieh tao dieu kien cho mgi ngudi dan trong cdng ddng tham gia, die biet ca nhung ngirdi thugc nhdm "yeu the" ngheo ddi, khdng biet chfl'. Ngirdi dan khdng chi ddng vai trd la ngudi cung cap thdng tin ma cdn ddng vai trd nhu li chu the, mdt ddi tie trong viec thu thap va phan tich thdng tin. Nhung nhdm nghien cu'u da thuc hien sai lech vdi ban chat ciia PRA. Trong phan xie djnh nhu cau va cac uu tien cua dja phuong trong phdng chdng bao lire gia dinh (Muc 6.5, tir trang 40 din 47) cd tn'ch dan 21 y kien thi ehi cd 7/21 y kien cua ngudi dan (3 y kien eiia nam gidi la ngudi gay bao luc, 3 y kien cua phu nu la nan nhan bao lire; va 1 y kien ciia nam gidi) edn lai 14/21 y kien eua nhfl'ng cin bd chii chdt cap xa, huyen.
Vdi ket qua nay, chuong trinh can thiep se khdng dat hieu qua nhu mong dgi: phdng chdng bao lire gia dinh trong eae cdng ddng ndng thdn, vi tieng ndi cua ngudi dan bj lan at, chim di dudi nhu'ng nhan djnh ciia ting Id'p "tinh hoa" d dja phirong. The nhung. nha tai trg va ca quan thue hien nghien ciru van cd k>' vgng cao "De ehuan bi xay dung mo hinh phdng. chdng bao lire gia dinh tai hai
Tgp chi Ddn t()c hgc sd 4 - 2009 53 tmh Phu Thg va Ben Tre. vdi su hd trg eua
UNFPA, Trung tam Nghien ciru gidi. gia dinh. phu nu v i vj thanh nien (CSAGA) da tien hinh nghien ciru danh gii thuc trang. nhu cau vi uu tien cua dja phuong ve cac hoat dgng can thiep phdng chdng bao lire gia dinh.
Kit qua nghien euu nay se cung cap eho dja phirong ngudn thdng tin ca ban lam cin cu' cho viec thire hien md hinh thir nghiem trong chuong trinh qudc gia 7 ciia UNFPA" (Quy dan sd LHQ, 2007. tr. 12-13).
Trong gidi nghien ciru, ehung tdi xem dd li nhung "sai lam chet ngudi", dieu m i ngirdi nghien ciru chuyen nghiep khdng dugc phep vi pham nhflng sai sdt so' ding khdng ding cd nhu the. vi hau qui that khd ludng het (Hoang B i Thjnh. 2006b).
Nhiing hgn che ndi tren trong nghien cim ve hcio luc gia dinh ir Viet Nam khi cdng hd tren cdc phuang tien truyen thdng dgi chiing .se dim di'ii nhimg hieu lam ddng tii'c.
Ching han, trong mdt nghien ciru gan day tai 8 tinh. thanh phd trong ca nudc do Vu cic van de xa hdi (Uy ban eae van de xa hdi ciia Qudc hdi) phdi hgp vdi Trung tam Nghien ciru Gidi. Gia dinh v i Mdi trudng trong Phat trien (CGFED) nghien ciru tai 6 tinh. thinh phd (Hi Ndi. Nam Djnh. Thanh Hoa. Quing Ngii. Ddng Thip. Tri Vinh: vdi 900 bing hdi vi 110 phong van sau. 54 thio luan nhdm) (Hoing Ba Thinh. 2006a) va Vien nghien ciru ngudi cao tudi nghien ciru tai 2 tinh (Liio Cai. Son La: vdi 400 dai dien hd gia dinh, 22 thio luan nhdm va 15 phdng van sau). Do eung cap thdng tin tir mgt quan chire nhu the nao dd nen mdt sd bio ehi cdng bd khdng dimg khi ndi ve dieu tra ni) vdi ""2000 pill) nu duac phong vdn" (Bao Phu nu Thanh phd Hd Chi Minh, Sd 66 ngi) 29/8/2006). Vice cdng bd thdng tin nhu vay.
dan den sir hieu lam ve qu\ md nghien ciru v i gidi tinh eua ngudi dugc nghien cuu. ma chi ngudi thue hien nghien ciru ni) mdi nhin thi)' sir sai lech thdng tin dang tide n i ) .
Chung tdi cdn nhd. m i ) nim trirdc.
cflng cd mdt vai td bio dang tin ve ket qui nghien ciru bao lire gia dinh d Viet Nam. rdi cd hang thdng tan nudc ngoii dua tin lai.
khien cho mgt td chirc qudc te d Viet Nam phii len tieng bie bd luan dieu hoan toan sai su that trong bii "Phan Idn phu nu Viet Nam bj nguge dai" khi ndi ring ""Hdu het nam gidi vd phu nic Viet Nam cho rdng ddn dng nguge ddi vg Id co the chdp nhdn dugc"
(Bio Nhin Dan. ngay 25/10/2002).
Ket luan
Nghien ciru ve bao luc gia dinh li rat can thiet, v i nhung ket qui dugc cdng bd rdng rai se gdp phan giiip cho viee nang cao nhan thirc eua x i hgi ve bao luc gia dinh vi nhung hau qua eiia nd. Ddng thdi, cflng giup cho eic td chire xa hcii. cae ban nganh lim tdt hon viec phdng, chdng bao lire gia dinh va dua Luat phdng, chdng bao lire gia dinh vio cudc sdng. Nhung, can trinh roi vao quan niem mdt chieu, cich tiep can thieu khoa hgc v i nhit li nhflng khiem khuyet ve phuong phap nghien cuu. Dae biet khdng nen sao chep mdt cich rap khudn, mi)' mdc quan niem v i kinh nghiem ve phdng, chdng bao lire gia dinh cua nude ngoii. nhu mgt sd ngirdi hju anh hudng cua quan niem "nu quyln c ic doan" gan di)'. Neu khdng trinh dugc nhung thieu sdt nay. ha)' ndi cich khic.
khdng cd nhflng nghien ciru ve bao lire gia dinh vdi quan diem va phuong phap nghien ciru khoa hgc, tinh thin lam viec nghiem tue v i su trung thue ciia ngudi nghien ciru. thi rat cd the se dan den nhung tic ddng trii chieu.
nhung hau qua xa hgi ngoai mong dgi.
Tai lieu tham khao
1. Bao Lao Ddng, Sd 226, ngay 17/8/2006.
2. Bao Nhan Dan, ngay 25/10/2002.
3. Bao Phu nu Thanh phd Hd Chi Minh. Sd 66. ngay 29/8/2006.
4. Benokraitis N. V. (1996), Marriages and Families - Changes, Choices and Constraints, 2"'' edition. Prentice Hall.
5. Jones, C. L. va cdng sir (2002), Tucmg lai cita gia dinh, Nxb Dai hgc qudc gia. Ha Ndi.
6. Nguyen Tu Khiem, Nguyen Kim Thuy (2005), "Bao lire gia dinh - Hinh thirc, nguyen nhan vi hau qua", trong sich: Bgo luc gia dinh d Viet Nam vd vai tro truyen thong dgi chiing trong su nghiep phdt trien phu nic. (Hoang Bi Thjnh, chu bien) Nxb
The gidi. Ha Ndi.
7. Lauer, Robert H.; Lauer, Jeannette C. (2002), Social Problems and the Quality of Life. 8"' edition, McGraw Hill.
8. Vu Manh Lgi va cdng su (1999), BcH) luc Iren ca sa gidi: Truong hap Viet Nam, Hi Ngi.
9. Luat phdng, chdng bao lire gia dinh (2007), Nxb Chinh tri qudc gia, Hi Ndi.
10. Macionis. John J. (2004), Xd hpi hgc. Nxb Thdng ke. Ha Ndi.
11. Quy Dan sd Lien hgp qudc (2007), Phong, chdng bgo luc gia dinh - thuc trgng, nhu cdu vd tm tien cho cdc hogt dpng can thiep tgi heu tinh Phii Thp vd Bin Tre.
12. Hoang Bi Thjnh (2000), "Anh hirdng eua mdi trudng sdng, lao ddng din sire khoe phu nu d ndng thdn", trong: Phu nic. Sice khoe. moi Iricang, Trung tam Nghien ciru Gidi. Gia dinh va Mdi trudng
trong Phit triln (CGFED), N.xb Chinh trj qudc gia. Ha Ndi.
13. Hoang Ba Thjnh (2006a), Bgo luc gia dinh - Nhdn thicc. Mice dp, Nguyen nhdn vd Gidi phdp phong chong, Bao eao nghien CU'U bao lire gia dinh tai 6 tinh, thanh phd lim CO' sd khoa hgc cho Uy ban cac van de xa hdi ciia Qudc hgi (khoa XI) xay dung Luat phdng, chdng bao luc gia dinh.
14. Hoang Ba Thjnh (2006b), "Nghien CU'U bao lire gia dinh d Viet Nam", Bdo Tudi tre cuoi tudn, Sd 47, ngay 26/11/2006.
15. Hoang Bi Thjnh (2008), "Bao luc gia dinh, ldi khdng ehi nam gidi", Bdo Phu nic, Sd 54, ngiy 15/7/2008.
16. Tdng cue Thdng ke - Quy Nhi ddng Lien hgp qudc (2006), Dieu tra danh gid cdc muc tieu tre em vd phu nic, Nxb Thdng ke, Ha Ngi.
17. United Nations (1995), Platform for Action and the Beijing Declaration;
Fourth World Conference on Women;
Beijing China 4-15 September.
18. UNIFEM (1998), A Life Free of Violence, Its our Right; Unifem Asia - Pacific Campain on Elimination of Violence Against Women; UNIFEM Bangkok.
19. Uy ban Dan sd, Gia dinh va Tre em (2004), Bdo cdo ket qud khdo sdt thuc trgng hgo luc gia dinh tgi mien dong Nam bp, Tii lieu chua xuat bin.
20. VINAFPA, UNFPA (2002), Binh ddng gidi trong chdm .soc .sire khoe sinh sdn vd chong bcio luc gia dinh, Hdi kl hoaeh hoa gia dinh Viet Nam.
21. WHO (2005), Mulli-coutiy Study on Women' Health and Domestic Violence against Women. Summary report.
