The gidi: Van de - Su kien T a p c h i C d n g s d n
SM PHAT TRIEN QUAN HE HOP TAC
• • •
GIUA ASEAN Vbl CAC BEN DOI THOAI
HA MY HUONG
: i ' . ,'j
Ld mot td chuc khu vuc phdt trien ndng ddng, ASEAN tie lau da rdt chu trgng den viec thuc ddy quan he hgp tdc vdi cdc ddi tdc ngodi khu vuc, dgc biet Id vdi cdc nuoc ldn. Tren tinh thdn hgp tdc cung cd lgi, cdc mdi quan he ndy khdng ngirng phdt trien vd dgt duoc mot sd thdnh qua nhdt dinh.
-lEP hdi cac qudc gia Ddng - Nam A (ASEAN), trai qua chang dudng hon _40 nam (1967 - 2008) da phat trien tu ASEAN-5 len ASEAN-10. Day khdng don gian la sy md rdng sd lupng thanh vien, ma cdn la qua trinh hien thyc hda nhu cau va nguyen vpng xich lai gan nhau, hudng tdi sy hai hda lgi Ich cila nhung qudc gia cd che dp chinh trj - xa hdi khac nhau, vdn timg ddi dau vdi nhau trong nhieu thap nien cua cudc "Chien tranh lanh".
Trong nhiing nam dau,"hgp tac cua ASEAN chi bd hep trong khudn khd 5 nudc thanh vien sang lap. Nhung tu nhiing nam 70 - 80 cua the ky XX, ASEAN da chu truong md rdng quan he hgp tac vdi cac nudc ben ngoai hiep hdi. Ngoai quan he song phuong, ASEAN tien tdi thyc hien cac co che hpp tac nhu: ASEAN -i-l (vdi timg ddi tac), ASEAN +10 (vdi 10 ddi tac), ASEAN + 3 (vdi 3 nudc Ddng - Bac A: Trung Qudc, Nhat Ban, Han Qudc). Ben canh dd la cac dien dan da phuong ma ASEAN la hat nhan: Dien dan hgp tac kinh te chau A - Thai Binh Duong (APEC); Dien dan khu vyc ASEAN (ARE); Diin dan hgp tac A - Au (ASEM)...
Trong sd cac ben ddi thoai cua ASEAN, cho iiii nay mdt sd cudng qudc dang dan cd vj tri.
vai trd ndi trdi trong tien trinh hgp tac theo co che ASEAN nhu Nga, My, Trung Qudc, Nhat Ban, An Do...
Quan he ASEAN - My
Mac dii khdng phai la nudc cd quan he vdi ASEAN sdm nhat, song hien My dang la ddi tac ddi thoai rat quan trong cua ASEAN. Hgp tac giua My va cac nude ASEAN da dugc trien khai tren tat ca cac linh vyc: kinh te, chinh trj, an ninh, quan sy, van hda - xa hdi. Ve kinh te, kim ngach thuong mai My - ASEAN sudt tir nam 2001 den nay tang lien tuc, vugt qua ngudng 100 d USD (nam 2005 gin 150 d USD;
nam 2006: 168 d USD; nam 2007: 170 U USD). Nham thuc day quan he kinh te giua hai ben, ngay 25-8-2006, Hiep dinh khung ve thuang mgi vd ddu tu giua My va ASEAN (TIFA) da dugc ky ket. Day dugc coi la sy khdi dau dch eye de hai ben den ttii ky ket Hiep djnh thuang mai ty do day dii (ETA). Ngoai ra. do coi trong cac quan he song phuong. nen My da cd cac hiep djnh kinh te dang thuc khac nhau
* PGS. TS. Hoc vien Chinh tii H6 Chi Minh
Hanh chinh quoc gia
98 So 796 (thiing 2 nam 2009)
The gidi: Vdn d§ - Su kien T a p c h i C d n g s d n
vdi tung nudc ASEAN, chIng ban da ky FTA vdi Xin-ga-po; TIFA vdi mdt sd nudc ASEAN.
Vl chinh tri, ASEAN va My nhIt tri dua ra Tuyin bd tdm nhin chung vi quan he ddi tdc tdng cudng ASEAN - My (thang 11-2005); theo dd, thdng nhat thdng qua Ki hogch hdnh dgng thuc hien quan hi ddi tdc tdng cudng ASEAN - Wy (thang 7-2006). Nhan djp ky niem 30 nam thilt lap quan he ddi thoai vdi ASEAN, ngay 12-6-2007, Qudc hdi My da phe chuan Nghi quyet de cao 30 nam quan he My - ASEAN;
thang 9-2007 lan dau den hai ben td chuc cudc gap thugng dinh ASEAN - My tai Xin-ga-po.
Tuy nhien, do nhieu nguyen nhan, cho tdi nay My van chua ky Hiep udc Than thien va Hgp tac Ddng - Nam A (TAC)- mdt van kien dugc ASEAN coi la quan trong nhat ddi vdi hda binh va dn djnh cila khu vyc.
Ve an ninh, sau "sy kien ngay 11-9-2001", My dieu chinh chinh sach doi ngoai, dat nhiem vu chdng khiing bd thanh uu tien ddi ngoai hang dau. Trong bdi canh d mdt sd nudc ASEAN cd cac td' chuc khiing bd boat ddng manh, thang 8-2002, My va ASEAN da ky Tuyen bd chung ve hap tdc chong khung bd.
My da thiet lap mang ludi an ninh song phuong vdi Phi-lip-pin, Ma-lai-xi-a, In-dd-ne-xi-a, Thai Lan, Xin-ga-po va Bru-nay; rieng cac nudc Thai Lan, Phi-llp-pin, Xin-ga-po cdn dugc hudng quy che "ddng minh ngoai NATO"
cua My. Trong khudn khd nhiing co che nay, hang nam My thyc hien cac cudc tap tran chung ddng thdi vdi nhiing boat ddng quan sy - an ninh khac.
' Quan he ASEAN - Trung Qudc
Trung Qudc la nudc lang gieng cua cac nudc Ddng - Nam A, do vay, tu lau da cd quan he vdi nhiing nudc nay. Tuy nhien, do nhieu nguyen nhan, tdi nam 1991. Trung Qudc mdi ehinh thuc thiet lap quan he vdi ASEAN; nam 1996 trd thanh ddi tac ddi thoai day dii cua ASEAN. Trong vdng mdt thap nien trd lai day, ciing vdi sy "trdi day manh me" ciia minh, Trung Quoc ngay cang coi trpng va de cao vai
ASEAN dd di den thong nhdt quy dinh rdng, cdc nuoc ngodi khoi muon trd thdnh thdnh vien cua Hoi nghi thugng dinh Dong A (EAS) phdi ddp '- ung 3 dieu kien, dd Id: 1. Ld ddi tdc ddi thogi cua ASEAN; 2. Da ky TAC vdi ASEAN; 3. Cd quan he thuong mgi tich cue vd thuc chdt vdi ASEAN. '
' V
Cho den nay mdi chi cd 6 nudc sau duoc tham gia EAS: An Do, Trung , Quoc, Hdn Qudc, Nhgt Bdn, Niu Di- , ldn vd d-xtrdy-li-a.
trd cua ASEAN nhu la mdt td chiic khu vyc, khang djnh Ipi ich cua minh trong mdi quan he nay. Hien nay, Trung Qudc ed quan he kha chat che vdi ASEAN thdng qua co chi ASEAN +1 va ASEAN +3 cung nhu cac dien dan da phuong cua khu vyc, quan he song phuong vdi timg nudc ASEAN.
Trong linh vyc kinh te - thuong mai, nam 2002, Trung Qudc - ASEAN da ky Hiep dinh khung vi lurp tdc kinh ti todn diin, md dudng cho viec thiet lap Khu vuc mau dich tu do ASEAN - Trung Qudc (ACFTA) vao nam 2010.
Su phat trien nang ddng va manh me giua ASEAN va Trung Qudc da dua den ket qua la nam 2003, hai ben da ky Tuyen bd chung ve quan hi ddi tdc chien luge vi hda binh vd thinh vuong; va ciing ngay trong nam dd, Trung Qudc da ky TAC vdi ASEAN.
Trung Qudc cung la mdt trong nhung ddi tac thuong mai hang dau cHa ASEAN, vdi kim ngach thuong mai hai chieu nam 2006 la 160,8 ti USD, nam 2007 gin 170 d USD"^. Tuy nhien, theo mdt sd nha phan tich, mac dii nhiing chien luge va chinh sach ddi vdi ASEAN ciia Trung Qudc ngay cang dugc tang
(1) Bp Khoa hpc va Cong nghe, Trung tam Thong tin khoa hpc va Cong nghe quoc gia: ASEAN - 40 ndm phdt trien khoa hoc cong nghe. Ha Npi, 2007. tr 132
Sd 796 (thiing 2 nam 2009) 9 9
The gidi: Van de - Su kien T p p c h i C d n g s d n
cudng, dap ung lgi Ich trudc mat cua ASEAN va lgi Ich lau dai cua Trung Qudc, song day la mdi quan he mang tinh chat phi ddi xung giiia mdt nudc khdng Id vdi "nhiing ngudi ban nhd"
Ddng - Nam PS'^\
Quan he ASEAN - Nhat Ban
Nhat Ban la qudc gia cd quan he tu rat sdm vdi ASEAN. Cd thi ndi, Nhat Ban la mdt uong sd khdng nhieu cac ddi tac ldn cd quan he dch eye va thyc chat vdi ASEAN. Sy phat triin cua ASEAN trong nhieu thap nien gan bd kha chat che vdi Nhat Ban, dac biet la cac quan he kinh te - thuong mai.
Hien nay, quan he hai ben ngay cang phat trien tich eye. Nhat Ban tham gia tat ca cac co che, dien dan da phuong cua ASEAN; dch eye trien khai cac boat ddng lien ket nhu: chuyen giao cdng nghe tien den, kinh nghiem quan ly hien dai, giao due - dao tao nhan lye, xay dyng ket cau ha tang ky thuat, phdng chdng djch benh, hd trg khac phuc thien tai, giao luu van hda... Ngay tu nam 2003, nhan djp ky niem 30 nam quan he Nhat Ban - ASEAN, Hdi nghj thugng dinh ASEAN - Nhat Ban da dugc td chuc tai Td-ky-d. Day la lan dau den ASEAN td chuc hdi nghj thugng dinh ngoai khu vyc, va cung tai day, hai ben da ky nhiing van kien quan trpng, trong dd cd Tuyen bd Td-ky-d vi quan hi doi tdc ndng dgng vd ben vung ASEAN - Nhgt Bdn trong thi ky XXL Nhung van kien dugc ky ket nay khdng chi neu ra nhiing dinh hudng ldn cho tuong lai, ma cdn de ra nhiing bien phap toan dien va cu the nham dua quan he hgp tac hai ben dn dinh va ben vung hon. Thang 4-2008, hai ben da ky Hiep djnh ddi tdc kinh ti todn dien ASEAN - Nhgt Bdn (AJCEP) - mdt van kien phap ly quan trong, tao co sd xuc tien quan he kinh te giua hai ben sau rdng hon, hieu qua hon, danh dau mdc quan trpng nang tam quan he hgp tac toan dien cung cd lgi. Nhiing nam gan day, kim ngach thuong mai hai chieu ASEAN - Nhat Ban cung dat muc cao (khoang 150 i\ USD mdi nam).
Quan he ASEAN - Nga
Lien bang Nga la mdt trong nhiing ddi tac hang dau ma cac nudc ASEAN mudn thiet lap quan he hgp tac hihi nghi va hgp tac tren mpi binh dien. Vdi tu each la mdt cudng qudc the gidi, Nga nam trong tay nhieu ngudn lye quan trong, cd nhieu lgi the so sanh ve dat dai, tai nguyen, sue manh quan sy, tiem lye khoa hpc, vj the dja - chinh trj. Trong quan he vdi ASEAN, hai ben khdng cd xung dot quan sy, bien gidi, khdng cd tranh chap hai dao hay dat lien. Nga cung khdng tao ra nhiing cang thang ve cac van de dan chu, nhan quyen, khdng co nhiing mau thuan ve tdn giao vdi cac nudc ASEAN. Xet mdt each tdng the, Nga thyc sy cd nhieu loi the hon so vdi cac ddi tac khac cua ASEAN.
Hgp tac giiia Nga va ASEAN tren Unh vuc chinh tri - an ninh dugc hinh thanh kha sdm.
Ngay tu Hdi nghj ARE lan thu nhat (thang 7- 1994), Nga da tham gia vdi tu each thanh vien chinh thuc cua dien dan, dua ra sang kien xay dyng Cgng dong an ninh; voi Hdi nghj ARE lan thu2 (thang 7-1995), dy thao ve Nguyen tdc an ninh vd dn dinh a khu vuc chdu A - Thdi Binh Duang cung da dugc Nga de xuat. Dac biet tu sau khi Nga trd thanh mdt ben ddi tac, ddi thoai dly du cua ASEAN (thang 7-1996), quan he Nga - ASEAN budc sang mdt giai doan mdi, tao tien de cho nhiing thay ddi ve chat trong quan he hgp tac giua hai ben. Cung tu dd, CO cau ddi thoai ASEAN - Nga dugc dinh hinh, bao gdm 4 thiet che: Uy ban hgp tac hdn hgp ASEAN - Nga; Uy ban quan ly hdn hgp ASEAN - Nga ciia Quy hgp tac ASEAN - Nga; Hdi ddng kinh doanh ASEAN - Nga; va Uy ban ASEAN tai Mat-xco-va. Tren co sd nhung thiet che nay, ASEAN va Nga dch eye td chuc cac cudc gap gd tham van, trao ddi de di den thda thuan va ky ket cac van kien hgp tac. ,
(2) GS, TS. Nguyin ThiSt Som - "Tai sao Uen bang Nga cdn md rong quan he vdi ASEAN?", trong sach: Hudng ldi quan he hap tdc todn dien Nga - ASEAN trong nhiing thap nien ddu the'Icy XXI. Nxb Chinh tri quoc gia. Ha Npi. 2007, tr 123
1 0 0 Sft 796 (thang 2 nam 2009)
Th§ gidi: Van dd - Su kien T a p c h i C d n g s d n
Nam 2003, Nga va ASEAN da ky Tuyen bd chung giiia cac bd trudng ngoai giao ve quan he ddi tac vi hda binh, an ninh, thjnh vugng va phat trien; nam 2004 ky Tuyen bd chung ASEAN - Nga ve phdng chdng tdi pham qudc te, ddng thdi ky TAC. Dac biet, Hdi nghi thugng dinh ASEAN - Nga lan dau den dugc td chuc tai Ma-lai-xi-a (thang 12-2005) da chung td mdt budc den quan trong trong quan he giiia hai ben. Tai Hdi nghj nay, Nga va ASEAN da ky ket mdt sd van kien quan trpng: Tuyen bd chung ve quan he ddi tdc todn diin vd tien bg;
Hiip dinh hap tdc kinh ti vd phdt trien Lien bang Nga - ASEAN 2005 - 2015. Nhiing van kien nay dl cap kha chi del ve nhiing phuong hudng, ndi dung hgp tac trpng yeu trong vdng 10 nam tren blu bet cac linh vyc, nham dua quan he nay di vao thyc chat, hieu qua, cd lgi cho ca ddi ben.
Mdt trong nhiing diim nhan quan trpng trong hop tac ASEAN - Nga la linh vyc quan su - qudc phdng. Nga vdn la nudc cd the manh v6 quan sy - qudc phdng, gia ca trao ddi lai phai chang, do vay, ASEAN la khach hang kha ldn cua Nga vl cac trang thilt bj ky thuat quan su.
Khac vdi nhihig tiin triin tich eye tren linh vyc chinh trj - an ninh, quan he kinh te - thuong mai Nga - ASEAN chua thuc sy ngang tim, cdn thua kem so vdi quan he cua ASEAN vdi cac ddi tac ldn khac. Mac dii nhung nam gan day, tdc dp tang trudng thuong mai Nga - ASEAN cao, song kim ngach thuong mai hai chiiu hing nam chi dimg d muc 6 d - 7 ti USD.
chiim 0,4% tdng thuong mai cua ASEAN; cdn ASEAN chi chiem 1,2% tdng kim ngach ngoai thuong cua Nga, yong khi cac nudc Ddng - Bac A chiem 10,7%, EU - 25 chiim 52,1%(^1 Dau tu cua Nga vao cac nudc ASEAN va ngugc lai khdng dang kl. Hon niia, nhimg uu tien mang tinh chiin luge cua Nga vdi khu vyc nay chua that rd rang, niu cd thi cung chua thi hien sdng ddng tren thyc tl. Nga chua phat huy dugc nhung lgi thi, thuan lgi vdn cd trong quan he vdi ASEAN. Cung vi vay, nam 2005, trong khi Nga mudn tham gia Hdi nghj thugng dinh Ddng A (EAS), mdt sd nudc ASEAN da khdng nhIt tri vi cho ring quan he kinh te ciia Nga vdi ASEAN chua tich eye va thyc chat. Cho den
nay, Nga vin chua phai la thanh vien tham dy cua ca ASEM lan EAS.
Quan he ASEAN - An Do
An Dp la nudc cd quan he ddi thoai timg linh vyc vdi ASEAN kha sdm (dr nam 1980), trd thanh ddi tac dly du cua ASEAN nam
1995, ky TAC vdi ASEAN vao nam 2003.
Ciing vdi din trinh phat trien kha nhanh va
"chinh sach hudng Ddng" eua An Dp dugc triin khai dch eye trong nhung nam qua, quan he An Dp - ASEAN,ngay cang dugc cai thien.
Tu nhilu nam nay, An Dp va ASEAN to chirc thudng xuyen cac cudc gap thugng dinh, ddi thoai, lam viec vdi cac nhdm cdng tac, cac quan chuc chinh phd... eua hai ben. An Dp dac biet quan tam den viec tham gia cac dy an thupe tieu vung sdng Me Cdng nhu: Du an ndi sdng Hang vdi sdng Me Cdng. Sang kien vinh Ben-gan vl hgp tac trong linh vyc_,kinh te va cdng nghiep. Thang 11-20(14, An^.Dp va ASEAN da ky van kien Ddi tdc An Do - ASEAN vi hda hinh, tiin bg, cimg chia se thinh
vugng.
Kim ngach thuong mai cua An Dp vdi ASEAN chiim khoang 30% long ngoai thuong cua An Dp. Thang 8-2008, An Dp va ASEAN da hoan tit damphan vl Hiep dinh timmg mgi tu do ASEAN - An Do. Nhin chung, day la mdi quan he ciing cd lgi, khdng mang tinh ap dat kilu nudc ldn vdi cae nudc nhd. Cung vi cd quan he tich cue va thyc chit vgi ASEAN, dap ung diiu kien tham gia EAS, An Dp da dugc mdi tham dy Hdi nghj d p cao Ddng A ngay tu lln thu nhIt (nam 2005).
Nhu vay, niu khdpg dnh EU thi My. Trung Qudc, Nhat Ban va An Do dang la nhung ddi tac ldn va quan trpng ddi vdi ASEAN xet tren nhilu binh dien. Co chi hgp tac cua ASEAN vdi cac ben ddi tac, ddi thoai khdng nhimg mang lai nhilu lgi ich d cac muc dp khac nhau cho ca ASEAN va timg ben ddi tac, ma con gdp phin khdng nhd cho hda binh, dn dinh cua khu vyc chau A - Thai Binh Duong cung nhu tren the gidi. •
(3) Th6ng ke cua ASEAN, wwwaseansec.ore. ngay 15-3-2007
So 796 (thiing 2 mini 2(M»9) 1 0 1
