Nghien cuu Ton giao. Sd7 - 2008 55
; i | i ^ , / .
CIA DINH VA TON GIAO
THEO QUAIN NIEM CUA LEOPOLD MICHEL CADIERE
Qua tac pham Ve van hoa va tin ngtf&ng truyen thong ngudi Viet *^
Stf hide t i e u suf
Leopold Michel C a d i e r e s i n h n g a y 14/2/1869 d gdn Aix-en-Provence, t r o n g mdt gia d i n h t r a i chu, nhflng s a u dd chuyen len sd'ng d t h a n h thi. S a u k h i cha mat, dng xin vao hgc Dai c h u n g vien Aix.
Tiep day, dng c h u y e n s a n g hgc d Dai chiing vien cua Hgi Thfla sai P a n s va dfldc t h u p h o n g linh m u c n g a y 24/9/1892.
Ngay 26/10 n a m dd, dng dfldc dieu den giao k h u Bac N a m Ky, ten ggi hdi dd cua Dia p h a n H u e . Giam muc G a s p a r d , giam quan Dia p h a n H u e dfldng thdi la mgt n h a ngdn ngfl hgc xua't sdc. O n g da n h i n tha'y k h a n a n g cua C a d i e r e va hfldng vi linh muc n a y vao viec n g h i e n cflu ngdn ngfl, lich sd va d a n tdc hgc tdn giao.
Trfldc khi dflde cii den m e t xfl dad, tfl nam 1893 den n d m 1895, Cadiere giang day d Tieu c h u n g vien An Ninh, each Hue 100 km ve phia Bac, rdi trd ve Dai chung vien Hue. Tfl t h a n g 10/1895, dng dfldc dieu den Tam Toa, mgt giao xfl xa xdi d Q u a n g Binh. Giad xfl n a y giap vdi t h a n h Ddng Hdi, ndi cd Luy Thdy ndi tieng xay dflng tfl the ki XVII trong thdi T r i n h - Nguyen phan t r a n h . Cach ndi dng d vai cay so cd mgt ta'm bia Idn ghi lai cudc chien t r a n h Nam - Bdc, da cung ca'p tfl lieu cho mdt de tai nghien cflu ciia dng, dfldc Vien Khca hgc P h a p t a n g thfldng n a m 1903.
LE DUC HANH'"' S a u 14 t h a n g sd'ng d T a m Toa, Cadiere dfldc c h u y e n den Cfl Lac, ben hflu ngan N g u d n Sdn, mdt n h a n h cua sdng Gianh.
S a u n d m d ndi heo l a n h va ngheo n a n nay lai la thdi gian de dng h o a n t h a n h nhieu cdng t r i n h n g h i e n cflu nha't ve van hoa t r u y e n thd'ng dia phfldng. Tfl n a m 1904 den n a m 1910, dng dflgc dieu ve Cd Vu'u, rdi h u y e n li D m h Cat. Day la ndi cd nhieu di tich lich sii. T a i dd, dng da t h u t h a p dfldc n h i e u tfl lieu ve cac d i n h tra'n cua cac c h u a N g u y e n d D a n g Trong. ve sfl du n h a p cua Cdng giao vao Viet Nam va nhflng da'u tich cua Vfldng qud'c C h a m p a . Dd l a m viec q u a sflc, cudi ndm 1910, dng dflgc p h e p ve dfldng b e n h tai P h a p .
Trd lai Viet N a m , dng dfldc cfl lam t u y e n uy cua trfldng ddng Pellerin tai Hue, va d da'y tfl n d m 1913 den n a m 1918. Thdi g i a n nay, dng c u n g cac tri thflc P h a p lap n e n Hgi Dd thdnh hieu cd. Tap s a n cua Hgi dfldc d a n h gia la mgt trong nhflng t a p chi k h o a hgc cd gia tri nha't d Ddng Dfldng thdi dd.
T h a n g 9/1918, C a d i e r e dfldc dieu ve l a m linh m u c xfl Di L e a n d Cfla Tung, cda sdng Ben H a i . Thdi gian nay, dng dfldc cii l a m Uy vien Vien V i i n Ddng Bac
*. Leopold Cadiere. Ve vdn hod vd tin ngifdng iiiiyen tho'ng ngudi Viet. Nxb Van hoa Thdng tin. Ha Ndi 1997.
**. NCV, Vien Nghien cim Tdn giio
56 Nghien curu Ton giao. Sd 7 - 2008
cd. Nam 1928, do benh tim, dng phai trd ve Phap mgt thdi gian ngan. O dd, dng tham gia Tudn le ddn tgc hgc tdn gido d Luxembourg va trinh bay tham luan xua't sac cua minh ve gia dinh va tdn giao Viet Nam. Ong tiep tuc tim hieu tfl lieu lich s\L d Rdma va Paris, phat hien bflt ki quan trgng ciia Linh muc Gaspard Louis va boat ddng cua cac giao si Ddng Ten d Macao, nhflng cdng ddng Cdng giao dau tien d Viet Nam, tap hdp tfl lieu ve giao si Alexandre de Rhodes, ngfldi hdan thien chfl Qud'c ngfl.
Sau cudc dao chinh Nhat ngay 9/3/1945, dng bi quan thuc tai Hue trong
15 thang. Tiep dd, dng trd lai Ciia Tflng, nhflng cudc chien tranh Viet-Phap bflng nd khien dng'cflng 6 linh muc khac hi ket lai d Vinh. Trong thdi gian nay, Chii tich Hd Chi Minh da viet thfl bay td mdi thdng cam vdi dng. Sau nay, linh muc tam sfl rdng, dng phai cam dn Chfla da chd dng nhflng nam thang thoat khdi mgi cdng viec de chuyen tam cau nguyen.
Ngay 13/6/1953, dng dfldc chinh quyen each mang dfla trd lai Quang Binh, chuyen sang sd'ng d vflng tam chiem eiia quan ddi Phap. Luc nay, d tudi ngoai 80, Giao hdi Cdng giao mud'n dfla dng trd ve Phap, nhflng dng tfl chdi vi mud'n dflgc chet trong long giao dan Viet Nam. Ngay 6/7/1955, Lmh muc Cadiere qua ddi tai H u e v a dflgc an tang tai Nghia trang Phu Xuan thee dung sd nguyen ciia dng.
Hoat dgng khoa hge ciia Lmh muc Cadiere gdm nhieu linh vflc, chflng td mgt sflc lao ddng can cfl va long hang say tim hieu khdng met moi. Dac biet, nhflng tfl lieu dng thu thap khdng ehi la nhflng van ban, ma cdn la rat nhieu ghi chep thflc dia. Van ban ddi vdi dng chi la ehd dfla lam can cfl, chflng phai ludn ludn dfldc ddi chie'u vdi thflc te ma dng ghi nhan trong sud't euge ddi h a n h dao tfl xfl dao nay den xfl dao khac. Cae cdng trinh nghien cflu ciia dng hfldng theo ba true
chinh; ngdn ngfl, lich sii va dan tdc hge.
Trong dd, cdng hien quan trgng nha't eiia dng cd le la cac cdng trinh nghien cflu ve dan tgc hgc tdn giao.
Khi mdi den Viet Nam, gid'ng nhfl nhieu thfla sai khac, dng da dgc ki cac sach ve tin ngfldng cua ngfldi Viet nhfl Phat giao, Dao giao, Nho giao va thd cung td tien. Nhflng khi tiep xuc vdi giae dan trong cae xfl dao, dng n h a n tha'y thflc te khac ban. Ngfldi ndng dan cd mgt tin ngfldng rieng ma sach sii khdng he ghi chep, ca tang ldp nho si tri thflc cflng bd qua thfl tin ngfldng dd. Dd la tin ngfldng thd gd'c cay, nggn ed, thd hdn da, gd da't...
dau dau cung cd hdn cd ma. Tfl dd, dng tim ra triet li va vfl tru luan dan gian cua ngfldi Viet. Cdng trinh Gia dinh vd tdn gido d Viet Nam, mgt bai nghien cflu tdng hdp xua't sac ve dan tgc hge tdn giao ngfldi Viet dd, da dflde gidi thieu tren tap san Dd thdnh hieu cd. Cd the ndi, dng la mgt trong nhflng ngfldi di dau trdng nghien cflu dan tgc hgc d Viet Nam.
Gia d i n h va t o n g i a o t h e o quan n i e m c u a Cadiere
Treng nhflng nghien cflu eua minh, Cadiere n h a n manh den viec ngfldi An Nam thd cflng Quy Thdn. Quy Thdn d day, theo dng, phai hieu la vong linh tien td ma mdi gia dinh deu thd cung; la vong hdn eiia nhflng n h a n vat xa xfla, it nhieu cd that, ndi tieng dfldi nhieu danh nghia, ma eac hoang de hay tin ngfldng binh dan da dat len ban thd, va thd cflng rieng tfl hoac cdng khai va ehinh thflc; la nhflng vong h n h ma hoan canh kho'n khd sau khi thoat xac da khien cho hg trd nen dec dfl, trd t h a n h "yeu", "ma" va nay can phai xoa diu, de hg khdi tac hai cho nhflng ngfldi dang sd'ng; la cae than linh, tflc nhflng manh lflc thien nhien cd khi thi dfldc nhan each hoa mgt each rd ret, cd khi lai it nhieu dfldc tiem an ma thdi. Tdn giao nay dfldc bieu hien qua nhflng cdng trinh va da'u an d khap mgi ndi: trong
Le Due Hanh. Gia dinh vd ton gido... 57
nha. ngoai dfldng, tan chd'n tham sdn cflng cd'c, va mgi lflc, ca dem l i n ngay.
Ngfldi An Nam cd tinh than tdn giao mgt each sau dam. Hg lien ket tdn giao vao mgi hanh vi ciia cudc sd'ng ban than va tham tin rang cac hflu the sieu nhien ludn hien dien ben canh hg cung nhfl chi phdi hg, va rang hanh phflc ciia hg tuy thudc vao cac hflu the ay can thiep vao cac chuyen d cdi the nay. Ngoai ra, vi gia dinh la mgt trong nhflng dinh che dfldc thiet lap vflng chai nha't ciia nen vdn mmh An Nam, nen tfl nhien la ten giad, dfldi cac bieu hien khac nhau cua nd, da dfldc lien ket chat che vdi cudc sd'ng gia dinh.
De hieu rd anh hfldng cua tdn giao ddi vdi gia dinh d xfl An Nam, Cadiere dfla ra dinh nghia ve gia dinh theo quan niem cua dng, trong dd nha'n manh vai trd ciia ton giao ddi vdi viec lap gia dinh (viec hdn nhan), cflng nhfl ddi vdi cac thanh phan
khac nhau trong gia dinh. ,[
1. Gia d i n h An N a m
Trong ngdn ngfl An Nam, theo Cadiere, cd hai tieng dien ta y niem gia dinh, mdt theo nghia hep, mgt theo nghia rdng.
Tieng "nha", ndi cho dung, chi "ngdi nha", xet nhfl mdt cdng trinh xay cat; "xay nha", "ldp nha", "nha chay"... Tfl kep "nha cfla", nguyen tfl: "ngdi nha va canh eiia", dung la chi cai nghia nguyen thiiy nay.
Hieu rdng ra, nd chi nhflng ai d trong nha, nghia la "gia dinh" vay. Chfl "nha", trong ngon ngfl An Nam, vdi nghia hep, chi nhflng ke d dfldi mai nha, nghia la gia dinh theo nghia hep: cha me, con cai.
Gia dinh theo nghia rdng dfldc ngdn ngfl binh dan ggi bdng chfl "hg" la chfl tfl ban dau chi mgi cudc hdi hgp, mgi tap hdp con ngfldi, nhflng d day dfldc chuyen mon hoa de thu hep nghia vao tap hdp nhflng ngfldi cflng chung met td tien.
Theo nghia dac thfl nay, chfl "hg" fldng flng vdi tfl Han Viet "tec", va ca hai
thfldng dflde ghep ddi vdi nhau de lam thanh mdt tieng kep.
"Hg", gia dinh theo nghia rdng, bao gdm het nhflng ngfldi phat xua't tfl mgt td chung, nam cung nhfl nfl. Rieng nhflng ngfldi nfl, vi mdi day hdn nhan va dflng tren phfldng dien phung tfl cflng nhfl trong mdt vai hoan canh thi chuyen sang hg nha chdng, nhflng cho den khi chet.
tham chi sau khi chet, hg van gifl ten hg gdc.
Gia dinh theo nghia rdng khdng chi bao gdm ngfldi sd'ng ma ca nhflng ngfldi chet. Dieu nay cd tam quan trgng dac biet, xet tren phfldng dien dang de cap.
That the, do chinh cau tao cua minh,
"hg", gia dinh theo nghia rdng, chu yeu cd tinh cha't tdn giao, vi gdm mgt so' thanh phan sieu nhien. Gia dinh nhfl la mgt den thd Idn. Can lflu tam den sfl khac biet vdn cd gifla "hg", gia dinh theo nghia rdng, va "nha" gia dinh theo nghia hep.
Gia dinh theo nghia rdng ludn ludn bao gdm td tien dfldc thd cung hcac trong
"nha thd hg", ndi dat cac bai vi td tien tfl the he thfl ndm trd len, hoac tren cac ban thd td tien ciia nhflng trUdng chi khac nhau trong hg, ndi gifl eac bai vi td tien dfldi the he thfl nam. Cac ban thd td tien eua eac chi hg thfldng dfldc dat d gian gifla, ddi khi d gian ben trai trong ngdi nha cua trfldng chi.
Tai An Nam, mgi gia dinh theo nghia hep, khdng trfl ai, deu thd cung td tien, nhflng mdt so' thi cii hanh cac nghi thflc ngay trong nha, dd la gia dinh cac con trfldng hay trfldng chi; sd'khac nhieu hdn, thi phai tdi nha trfldng chi de chu toan cac bdn phan ddi vdi tien td. Nhfl vay,
"nha" tflc gia dinh theo nghia hep, xet nhfl mdt tap hdp gia dinh ddn gian, chi thd cung td tien mgt each ba't toan. De viee thd cung dflgc thflc sfl ddy du, vdi ban thd, bai vi, cua le, thi nhdm than thudc phai cd them mgt tinh each nfla, va trfldng gia dinh thee nghia hep phai ddng
58 Nghien curu Ton giao. Sd7 - 2008
thdi la trfldng mdt chi cua gia dinh theo nghia rdng. Ndi each khac, ve viee thd cflng td tien, gia dinh nghia hep, mac dau la te bad dau h e t cua thi tec, ehi cd mgt tam quan trgng thfl yeu. Chinh "hg". gia dinh thee nghia rdng mdi la cd ca'u quan trgng. bdi le nd mdi la toan bg. Sfl khac biet tren phfldng dien thd tfl. gifla gia dinh theo nghia hep va gia dinh theo nghia rdng nhfl the. cd mgt tam quan trgng cd ban.
2. Hon n h a n
Gia dinh xua't phat tfl tdn giao. Vay tdn giao da ddng vai trd gi trong ngudn gdc cac gia dinh An N a m . : . ,..;,,,. j,...^ ..Y.J
Trong hdn nhan thdng thfldng. tdn giao ddng mdt vai trd quan trgng. va d mdt mflc do nao dd. nd thanh hien mdi day lien ke't ngfldi nam va ngfldi nfl mud'n thiet lap mgt gia dinh. Trong hdn le, ta tha'y td tien dflgc kinh cao vao lflc cd gai sap xa mai gia dinh gd'c cua minh. de hdi nhap vao gia dinh hdn phu. Va khi mgi nghi le ket thuc. khi hdn nhan da ket fldc vinh vien, chu gia dinh mdi ciia cd dau long trgng gidi thieu nang cho td tien nha chdng ma gid day da trd thanh td tien ciia cd, cung vdi nhflng viec thd tfl ma cd se gan bd nhfl ngfldi phu trd va siia soan cac cua le, cdng tac vdi chdng minh,
Nhfl vay, tdn giao theo dung nghia tflc la viec thd cung td tien, ddng mdt vai trd quan trgng trong hdn nhan, trong hanh vi tao lap gia dinh. Hdn nhan, viee ke't hdp chang trai va cd gai, la mgt bg phan cua tdn giao. Day la mgt trong nhflng hanh vi chinh yeu cua \-iec thd tfl trdng gia dinh. Quan mem ve hen nhan nhfl thanh phan cua dad giao gia dinh nhu the qua la phfl hdp vdi nhflng gi dfldc ghi nhan. Gia dinh. khi thdng qua mgt so' thanh vien dflde ne trgng, tdn kinh nha't, dd la td tien, thi han da thudc vao binh dien sieu nhien, va nhfl the, ngay tfl dau, hdn nhan tfl nd da mang mgt mau sdc mdi dam tinh chat tdn giao rd ret. Trong
hdn nhan. sfl ddng t h u a n dfldc thflc hien va lam nen hdn nhan, se dflde loan bao eho nhflng ai can dflde thdng bao. Gia dinh khdng chi gdm nhflng ke cdn sd'ng nhflng trfldc het gdm nhflng ngfldi da khua't. tflc td tien dng ba. Bdi the. le nghi dien tien tdi dau, ngfldi ta kinh cae dng ba den da'y. Ong ba td tien dflde xem nhfl la nhflng n h a n vat hien van thudc gia dinh, y nhfl cae t h a n h vien cdn sdng va dfldi mdt phfldng dien nan dd. cae vi cung dflde ddng hoa vdi gidi chflc lang xa. Dac biet chflng mmh rang tdn giao ddng mgt vai trd to Idn trong viec cfl h a n h hdn le, trong \dec thiet lap gia dinh.
Tdm lai. dfldi nhan quan nghien cflu cua Linh mue Cadiere. gia dinh va tdn giao cdn cd nhung mdi day lien ke't chat che trong \dec thd cung td tien qua vai trd ciia ngfldi tgc trfldng. chi trfldng. qua vai trd ciia ngfldi cha. ngfldi me va ngfldi cen trdng gia dinh ve phfldng dien tdn giao.
Gia dinh theo quan niem eua Cadiere khdng ddn thudn chi la "met nhdm gdm mgt cap vd chdng chung sd'ng vdi ldp ke can true tiep cua hg". cflng khdng chi "la mdt nhdm thudc loai dac biet vi nd bieu hien mgt ca'u trflc vai trd nha't dinh (bd/me/con gai/eon trai/ehau/em...). vdi nd thi sfl tach biet ve gidi tinh va the he la tieu chi ciia cd ca'u gia dinh (= mgt hay da the he; nam/nfl) va qua nd se chuyen hoa mgt quan he hdp tac va doan ket rat dac biet ma d ta't ea cac xa hgi deu td chflc theo nghi l l sfl t h a n h lap ciia no"'". Gia dinh trong quan niem eua Cadiere chinh la ddng hg. la quan he gifla dng ba td tien.
nhflng ngfldi da khua't. vdi con chau trong mgt mdi day huyet thd'ng khdng gidi ban ve sd Ifldng ddi trong hg tgc. Vdi quan niem nhfl vay. tdn giao cd mgt vai trd dac biet quan trgng trong ddi sd'ng gia dinh truyen thd'ng va hien tai cua ngfldi Viet./.
1. G.Endrweit \'a G. Trommsdorff. Tit dien .xd hdi hoc. Nxb TTid gidi. Muc 'Xa hdi hoc gia dinh. Tr 640 -641.
