38 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2008
PHËT GI¸O HUÕ TRONG CUéC TæNG TIÕN C¤NG Vμ NæI DËY TÕT MËU TH¢N 1968
r−íc n¨m 1975, HuÕ lμ thñ ®« cña PhËt gi¸o ë MiÒn Nam. Tõ tÝn ng−ìng cña m×nh, PhËt tö HuÕ ®· tiÕn lªn hμnh ®éng c¸ch m¹ng.
Trong cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng nh»m gi¶i phãng MiÒn Nam, thèng nhÊt
®Êt n−íc, PhËt gi¸o HuÕ ®· cã nh÷ng
®ãng gãp hÕt søc to lín. HuÕ lμ n¬i më
®Çu phong trμo PhËt gi¸o MiÒn Nam n¨m 1963 chèng chÕ ®é ®éc tμi gia ®×nh trÞ, gi¸o trÞ Ng« §×nh DiÖm vμ ®· gãp phÇn xøng ®¸ng vμo sù c¸o chung cña chÕ ®é nμy. Nh÷ng n¨m tiÕp theo, cïng víi nh©n d©n MiÒn Nam, t¨ng ni vμ PhËt tö HuÕ tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh kiªn c−êng chèng c¸c chÝnh quyÒn lÖ thuéc ngo¹i bang, tõ NguyÔn Kh¸nh, TrÇn V¨n H−¬ng ®Õn NguyÔn V¨n ThiÖu, NguyÔn Cao Kú nh»m ®ßi hoμ b×nh, ®éc lËp d©n téc, thèng nhÊt ®Êt n−íc.
Khi §Õ quèc Mü tiÕn hμnh cuéc
“chiÕn tranh côc bé”, ®−a qu©n trùc tiÕp can thiÖp vμo MiÒn Nam, PhËt gi¸o HuÕ xem §Õ quèc Mü lμ kÎ x©m l−îc, lμ kÎ thï cña nh©n d©n ViÖt Nam. Gi¶i thÝch cho lËp luËn nμy, Ni s− DiÖu Kh«ng ®·
viÕt:
"HiÖn t¹i MiÒn Nam xem ng−êi Mü nh− kÎ thï v× c¸c lÝ do sau:
Lª Cung(*)
1. Ng−êi Mü kh«ng t«n träng ý kiÕn cña toμn d©n, chØ theo ý kiÕn cña mét vμi ng−êi mμ Mü cho lμ tay sai, dÔ b¶o;
2. Ng−êi Mü dïng toμn lμ nh÷ng ng−êi xu phô danh lîi, lμ ng−êi tiÓu nh©n, lμm cho toμn d©n ch¸n ghÐt, l¹i xem th−êng nh÷ng ng−êi d©n mÕn yªu;
3. ñng hé nh÷ng ng−êi ®μn ¸p t«n gi¸o cña toμn d©n, lμm toμn d©n o¸n ghÐt"(1).
Khi “Sù kiÖn bμn thê PhËt xuèng
®−êng”(2) n¨m 1966 bïng næ, §Õ quèc Mü ®· gióp søc cho chÝnh quyÒn qu©n phiÖt ThiÖu - Kú ®μn ¸p d· man t¨ng ni vμ PhËt tö, nhÊt lμ ë §μ N½ng vμ HuÕ.
Do vËy, ®èi víi PhËt gi¸o HuÕ, sù hiÖn diÖn cña qu©n ®éi §Õ quèc Mü ë MiÒn Nam ®ång nghÜa víi viÖc “chñ quyÒn
*. PGS. TS. Khoa LÞch sö, Tr−êng §¹i häc S−
ph¹m HuÕ.
1. DiÖu Kh«ng. Ph¸p n¹n 66, T¸c gi¶ xuÊt b¶n, HuÕ, 1966, tr. 29.
2. Trong phong trµo ®« thÞ MiÒn Nam n¨m 1966, ë HuÕ ®· xuÊt hiÖn nhiÒu h×nh thøc vµ biÖn ph¸p ®Êu tranh hÕt søc quyÕt liÖt, nh− viÖc thµnh lËp nh÷ng
®éi qu©n b¸n vò trang víi tªn gäi lµ §oµn sinh viªn quyÕt tö hoÆc ChiÕn ®oµn NguyÔn §¹i Thøc, gåm sÜ quan vµ binh lÝnh Sµi Gßn li khai,... Trong nh÷ng ngµy cuèi cïng cña phong trµo, theo lêi kªu gäi cña giíi l·nh ®¹o PhËt gi¸o, nh©n d©n HuÕ ®·
®−a hµng ngh×n bµn thê PhËt ra ®−êng ®Ó chèng tr¶
sù ®µn ¸p d· man cña qu©n ®éi ThiÖu - Kú. Tõ HuÕ, phong trµo ®−a bµn thê PhËt ra ®−êng lan réng ra nhiÒu ®« thÞ kh¸c ë MiÒn Nam, nhÊt lµ Sµi Gßn. V× vËy, mét sè nhµ nghiªn cøu gäi phong trµo nµy lµ Sù kiÖn bµn thê PhËt xuèng ®−êng.
T
Lª Cung. PhËt gi¸o HuÕ trong cuéc tæng tiÕn c«ng… 39
n»m trong bμn tay l«ng l¸ cña nguêi Mü” vμ ®· kh¼ng ®Þnh døt kho¸t th¸i ®é cña m×nh: “Mäi ng−êi ViÖt Nam kÓ c¶
hμng PhËt tö chØ cã c¸ch ®éc nhÊt ®Ó cøu n−íc, cøu nhμ, cøu ®¹o lμ ®oμn kÕt
®Êu tranh mét mÊt mét cßn ®Ó giμnh l¹i chñ quyÒn thiªng liªng ®ã … §Êt n−íc vμ §¹o ph¸p ®ang bÞ bän c−íp n−íc vμ lò b¸n n−íc d×m s©u vμo t×nh tr¹ng bi
®¸t nhÊt … Do ®ã, ®· ®Õn lóc ng−êi PhËt tö yªu quª h−¬ng mÕn §¹o ph¸p ph¶i giμnh quyÒn ®Êu tranh cho chÝnh m×nh; §Êt n−íc vμ §¹o ph¸p lμ tμi s¶n chung, cøu n−íc b¶o vÖ ®¹o lμ nhiÖm vô chung”(3).
Qua mét sè sö liÖu trªn ®©y, chóng ta cã thÓ hiÓu thªm t¹i sao khi cuéc Tæng tiÕn c«ng vμ næi dËy TÕt MËu Th©n n¨m 1968 diÔn ra, t¨ng ni vμ PhËt tö HuÕ ®·
nhËp cuéc, tham gia hÕt søc tÝch cùc.
Th¸ng 10 n¨m 1967, Héi nghÞ Khu ñy TrÞ Thiªn häp vμ ®· ®i ®Õn thèng nhÊt kÕ ho¹ch ®¸nh HuÕ, thêi gian lμ sau TÕt vμ kh«ng cã chñ tr−¬ng gi÷ HuÕ dμi ngμy. Th¸ng 12 n¨m 1967, sau khi tiÕp thu ý kiÕn chØ ®¹o cña Trung −¬ng, Khu ñy TrÞ Thiªn míi biÕt kÕ ho¹ch tæng tiÕn c«ng vμ næi dËy, gi¶i phãng HuÕ, tiÕn tíi lËp chÝnh quyÒn vμ kh«ng rót ra n÷a. KÕ ho¹ch ®¸nh HuÕ vμ gi÷
dμi ngμy víi mét thêi gian chuÈn bÞ hÕt søc gÊp rót, bao nhiªu vÊn ®Ò cÊp b¸ch
®Æt ra, ®ßi hái tõ c¸n bé l·nh ®¹o ®Õn chiÕn sÜ vμ ®ång bμo ph¶i tËp trung gi¶i quyÕt, trong ®ã t¨ng ni vμ PhËt tö HuÕ
®· g¸nh v¸c mét phÇn quan träng. Xin dÉn mét sè sö liÖu ®Ó lμm s¸ng tá lËp luËn nμy.
ChuÈn bÞ cho TÕt MËu Th©n 1968, chÞ Hoμng ThÞ Tr©m, mét huynh tr−ëng
Gia ®×nh PhËt tö vμ lμ mét ®−êng d©y néi thμnh ®· nhËn nhiÖm vô nu«i giÊu, che chë vμ gi÷ bÝ mËt cho c¸n bé ta tr−íc lóc giê næ sóng. Kh«ng may, ®Þch Ëp vμo nhμ b¾t Hoμng ThÞ Tr©m, tra tÊn hÕt søc d· man hßng khai th¸c t×m b¾t c¸n bé ta. Nh−ng víi tinh thÇn “Bi, TrÝ, Dòng” cña gi¸o lÝ nhμ PhËt, chÞ ®· kiªn tr× chÞu ®ùng, kh«ng mét lêi khai b¸o. An toμn cña c¸n bé ta nhê ®ã ®−îc ®¶m b¶o tuyÖt ®èi. Mét c¸n bé tham gia chØ ®¹o cuéc Tæng tiÕn c«ng vμ næi dËy ë HuÕ trong TÕt MËu Th©n 1968 ë HuÕ ®· kÓ l¹i: “Mét lÇn bän ®Þch Ëp vμo nhμ b¾t c«
vμ tra tÊn hÕt søc d· man ngay d−íi m¸i nhμ cña c«, mét mÆt chóng lôc so¸t kh¸m xÐt nhμ hßng t×m ra c¸i mμ chóng cÇn t×m. Chóng ®æ xμ phßng, n−íc ít vμo mòi miÖng cña c«, võa ®¸nh ®Ëp võa tra hái, nh−ng Tr©m mét mùc kh«ng khai b¸o - mét lßng kiªn quyÕt b¶o vÖ bÝ mËt cña c¸ch m¹ng, b¶o vÖ c¸n bé ®Õn cïng … Trong giê phót ®ã chç ë cña mét sè ®ång chÝ ngay trong nhμ, … ®−îc Tr©m vμ gia
®×nh b¶o mËt “niªm phong”(4).
Trong cuéc Tæng tiÕn c«ng vμ næi dËy TÕt MËu Th©n 1968, nhiÒu ng«i chïa ë HuÕ ®· trë thμnh ®iÓm tùa cña lùc l−îng c¸ch m¹ng. Chïa T¨ng Quang (Theravada) ë Gia Héi do §¹i ®øc ThÝch Giíi Hü lμm tró tr×, lμ ®Þa ®iÓm ®ãn c¸n bé QuËn uû QuËn II tËp kÕt tr−íc giê xuÊt qu©n(5). Chïa T−êng V©n cã thêi
®iÓm lμ n¬i ®ãng Së chØ huy c¸nh Nam,
3. Lª Nam Hµ. PhËt tö tr−íc thêi cuéc, trong: Cøu lÊy quª h−¬ng, TiÕng nãi cña nh÷ng ng−êi yªu quª h−¬ng mÕn §¹o ph¸p HuÕ vµ Thõa Thiªn, sè 3, 1967, tr. 8-9.
4. Phan Nam. Nhí vÒ nh÷ng con ng−êi vµ sù viÖc, trong: HuÕ - Xu©n 68 (T¸i b¶n lÇn thø nhÊt), Thµnh ñy HuÕ, 2002, tr. tr. 178-179.
5. Xem thªm: Phan Nam. S®d., tr. 180.
39
40
Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 5 - 2008
c¸c s− t¨ng ë ®©y ®· hÕt lßng víi c¸ch m¹ng. NhiÒu chïa kh¸c ®Òu lμ tr¹m ch¨m nu«i th−¬ng binh; c¸c ni c«, n÷
PhËt tö ®Òu tù m×nh ch¨m sãc nu«i d−ìng, tù lo lÊy hÕt mäi viÖc hËu cÇn cho nhiÖm vô nμy. N÷ PhËt tö T«n N÷
ThÞ S¾c ë chïa DiÖu §Õ còng ®· dμnh g¹o cho qu©n gi¶i phãng.
Khi qu©n ta chiÕm lÜnh thμnh phè, cê PhËt gi¸o ®−îc treo rîp ë kh¾p c¸c phè, c¸c chïa vμ c¸c t− gia, trong ®ã cã c¶ cê
®¹i ®u«i nheo th−êng dïng trong c¸c buæi lÔ ë ®×nh chïa. §«ng ®¶o thanh niªn, sinh viªn PhËt tö ®· tham gia
“MÆt trËn thanh niªn HuÕ” lμm nhiÖm vô b¶o vÖ thμnh phè hoÆc xung phong lμm nhiÖm thu tin tøc, ®¸nh m¸y, in r«- nª-« c¸c tμi liÖu, ®−a ®i ph©n ph¸t cho nh©n d©n, hoÆc theo c¸c ®éi c«ng t¸c ®i d¸n tμi liÖu tuyªn truyÒn. NhiÒu th¬ ca
®· biÕn thμnh khÈu hiÖu chiÕn ®Êu,
®−îc thanh niªn, sinh viªn vμ häc sinh viÕt lªn t−êng cña c¸c c«ng së hoÆc tr−êng häc:
“TÝnh m¹ng quý h¬n vμng, T×nh yªu lμ v« gi¸.
V× gi¶i phãng miÒn Nam, Thμ hy sinh tÊt c¶” (6).
NhiÒu nhμ s− bμy tá sù phÊn chÊn vμ lËp tr−êng cña m×nh tr−íc nh÷ng ho¹t
®éng cña lùc l−îng c¸ch m¹ng. Khi xem
®éi V¨n c«ng Qu©n gi¶i phãng biÓu diÔn, mét nhμ s− ®· tá bμy t©m sù cña m×nh: “MÊy chôc n¨m t«i kh«ng ®i xem v¨n nghÖ cña chóng nã, toμn lμ lo· thÓ, d©m «, bÈn con m¾t. V¨n nghÖ nμy míi lμ v¨n nghÖ cña ta, míi lμ v¨n hãa d©n téc”(7).
Trong c«ng t¸c binh vËn, rót kinh nghiÖm tõ “Sù kiÖn bμn thê PhËt xuèng
®−êng” 1966, trong nh÷ng ngμy th¸ng næi dËy TÕt MËu Th©n (1968), sè thanh niªn, sinh viªn PhËt tö HuÕ(8) tho¸t li ra vïng gi¶i phãng, nay trë vÒ cïng víi ®¹i qu©n tham gia gi¶i phãng HuÕ, ®· kh¸
thμnh c«ng trong viÖc kªu gäi sÜ quan, binh lÝnh vμ nh©n viªn ngôy quyÒn Sμi Gßn trë vÒ víi nh©n d©n, gióp hä thμnh lËp mét sè tæ chøc nh− “§oμn nghÜa binh c¶nh s¸t”, “Héi binh sÜ yªu n−íc li khai”. C¸c tæ chøc nμy cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c khu phè, kªu gäi sÜ quan, binh lÝnh Sμi Gßn bá hμng ngò ®Þch trë vÒ víi c¸ch m¹ng; hä lμm nhiÖm vô tiÕp nhËn sÜ quan, binh sÜ ®Õn ghi tªn, nép vò khÝ vμ lμm giÊy cam ®oan kh«ng trë l¹i víi
®Þch. Khi ®Þch ph¶n kÝch, nhiÒu sÜ quan vμ binh lÝnh Sμi Gßn ®· gi¸c ngé chiÕn
®Êu bªn c¹nh Qu©n gi¶i phãng.
T¨ng ni vμ PhËt tö HuÕ còng cã mÆt trong bé m¸y chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, tiªu biÓu nh− Hoμ th−îng ThÝch §«n HËu (chïa Thiªn Mô) vμ n÷ c− sÜ NguyÔn §×nh Chi. Hoμ th−îng ThÝch
§«n HËu, lóc ®ã lμ Ch¸nh §¹i diÖn miÒn V¹n H¹nh, khi cuéc tiÕn c«ng vμ næi dËy TÕt MËu Th©n 1968 diÔn ra, Hoμ th−îng gi÷ chøc vô Phã Chñ tÞch Liªn minh c¸c lùc l−îng d©n téc d©n chñ vμ hoμ b×nh thμnh phè HuÕ. Sù tham gia kh¸ng chiÕn cña Hoμ th−îng ThÝch
6. Lª Ch−ëng. Trªn nh÷ng chÆng ®−êng chiÕn ®Êu (Håi ký), Nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2004, tr. 643.
7. Lª Ch−ëng. §Êt n−íc vµo xu©n, Nxb. Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi, 1979, tr. 429.
8. Ch¨ng h¹n nh−: NguyÔn §¾c Xu©n (sinh viªn
§¹i häc S− ph¹m HuÕ), Hoµng Phñ Ngäc Phan (sinh viªn §¹i häc Y khoa HuÕ), …
40
Lª Cung. PhËt gi¸o HuÕ trong cuéc tæng tiÕn c«ng… 41
§«n HËu(9) cã mét ý nghÜa chÝnh trÞ s©u s¾c, t¸c ®éng ®Õn t©m t−, t×nh c¶m cña biÕt bao t¨ng ni vμ PhËt tö HuÕ. Theo
®ång chÝ Lª Minh, ChØ huy tr−ëng chiÕn dÞch, viÖc: “Hoμ th−îng ThÝch §«n HËu ra ®i th× mang theo kh¸ng chiÕn t×nh c¶m cña hμng v¹n PhËt tö HuÕ. Nhê ®ã mμ sau mét thêi gian kh«ng l©u, ta ®·
æn ®Þnh ®−îc t×nh h×nh vÒ phÝa ta trong thμnh phè. Mçi t×nh c¶m riªng ®ã trong hoμn c¶nh ®Êt n−íc chiÕn ®Êu ®Òu trë thμnh mét t×nh c¶m c¸ch m¹ng”(10).
N÷ c− sÜ NguyÔn §×nh Chi, mét phô n÷ trÝ thøc tiªu biÓu cña HuÕ trong c¶
hai cuéc kh¸ng chiÕn(11), dï cho tuæi ®·
lín vμ tr−íc c¶nh hiÓm nguy “trªn bom, d−íi ®¹n”, tr−íc yªu cÇu cña c¸ch m¹ng,
®· b¨ng rõng, léi suèi ra chiÕn khu nh»m hoμn thμnh nhiÖm vô ®−îc giao.
Víi bμ, ®−îc tham gia c¸ch m¹ng lμ mét h¹nh phóc lín lao trong cuéc ®êi. Trªn
®−êng ra c¨n cø, bμ ®· nãi víi ®ång chÝ,
®ång ®éi cña m×nh: “Non s«ng m×nh hïng vÜ, cá hoa gÊm vãc. §−îc chÝnh m¾t tr«ng thÊy, tËn h−ëng vÎ ®Ñp ®· lμ h¹nh phóc råi, huèng chi cßn ®−îc vinh dù cã mÆt trong c¸i giai ®o¹n oanh liÖt nhÊt cña bèn ngμn n¨m lÞch sö n−íc nhμ nμy. Mét ®êi ng−êi kh«ng dÔ g× cã may m¾n ®ã”(12). Vμo thêi ®iÓm ®ã, n÷
c− sÜ NguyÔn §×nh Chi võa gi÷ chøc vô Phã Chñ tÞch Liªn minh c¸c lùc l−îng d©n téc d©n chñ vμ hoμ b×nh Thμnh phè HuÕ, võa lμ Phã Chñ tÞch ñy ban Nh©n d©n c¸ch m¹ng Thõa Thiªn - HuÕ.
Xu©n 1968, c¶ MiÒn Nam bõng lªn víi khÝ thÕ tiÕn c«ng c¸ch m¹ng, HuÕ
®−îc xem nh− lμ n¬i ®ä søc quyÕt liÖt nhÊt gi÷a ta vμ ®Þch. Qua 25 ngμy ®ªm
cña TÕt MËu Th©n lÞch sö 1968, t¨ng ni vμ PhËt tö HuÕ bÊt chÊp nh÷ng khã kh¨n gian khæ, ®· s¸t c¸nh cïng nh©n d©n thμnh phè, tù nguyÖn g¸nh v¸c mäi nhiÖm vô do c¸ch m¹ng ph©n c«ng, víi mét −íc m¬ cao nhÊt lμ “§¹o ph¸p tr−êng tån, ®Êt n−íc thèng nhÊt”. PhËt gi¸o HuÕ trong TÕt MËu Th©n 1968 ®·
xøng ®¸ng truyÒn thèng PhËt gi¸o ViÖt Nam thêi Lý - TrÇn, tiÕp nèi ®−îc khÝ thÕ hμo hïng cña phong trμo PhËt gi¸o 1963, 1966, ... H¬n thÕ n÷a, tõ thùc tÕ
®ã gióp chóng ta kh¼ng ®Þnh: “Hai ngμn n¨m PhËt gi¸o ViÖt Nam lμ hai ngμn n¨m PhËt gi¸o nhËp th©n víi d©n téc”(13). §iÒu nμy còng minh ho¹ cho nhËn xÐt cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh:
“PhËt gi¸o ViÖt Nam víi d©n téc nh−
h×nh víi bãng, tuy hai mμ mét”(14)./.
9. Theo ®ång chÝ Lª Minh, ChØ huy tr−ëng chiÕn dÞch: “Cïng víi Hoµ th−îng ThÝch §«n HËu, ®¸ng lÏ c¶ Ngµi T¨ng thèng Hoµ th−îng ThÝch TÞnh KhiÕt vµ Th−îng to¹ ThÝch ThiÖn Siªu ®Òu ra tham gia kh¸ng chiÕn; c¸c vÞ ®· hoan hØ nhËn lêi mêi cña MÆt trËn tõ tr−íc. §ång chÝ NguyÔn V¹n ®−îc uû nhiÖm ®ãn hai nhµ l·nh ®¹o ra chiÕn khu, tiÕc thay v× lÝ do bÊt ngê, anh V¹n ®· kh«ng liªn l¹c
®−îc víi hai vÞ vµo lóc ®ã. Hoµ th−îng ThÝch TÞnh KhiÕt vÉn gi÷ liªn l¹c víi c¸ch m¹ng tõ kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ®Õn nay (tøc 1968” trong “HuÕ - Xu©n 68 (t¸i b¶n lÇn thø nhÊt), Thµnh ñy HuÕ, 2002, tr. 74.
10. Lª Minh. HuÕ Xu©n 68, trong: HuÕ - Xu©n 68 (t¸i b¶n lÇn thø nhÊt), Thµnh ñy HuÕ, 2002, tr. 76- 77.
11. Bµ NguyÔn §×nh Chi ®· tõng tham gia phong trµo häc sinh trong cuéc b·i khãa n¨m 1927.
12. NguyÔn §inh Chi. Tho¸t li, trong: HuÕ - Xu©n 68 (t¸i b¶n lÇn thø nhÊt), Thµnh ñy HuÕ, 2002, tr.
240.
13. Hµ V¨n TÊn. PhËt gi¸o víi c¸ch m¹ng, Nghiªn cøu PhËt häc, sè 1, Ph©n viÖn nghiªn cøu PhËt häc, Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam, Hµ Néi, 1991, tr. 23.
14. Lª Cung. Phong trµo PhËt gi¸o MiÒn Nam ViÖt Nam n¨m 1963 (in lÇn thø ba), Nxb. ThuËn Ho¸, HuÕ, 2005, tr. 32.
41
