QUAN HỆ TRUNG QUÕC EU TRONG NẢM

(1)

QUAN HỆ TRUNG QUÕC - EU TRONG NẢM 2021

NGUYỀNVĂNLỊCH*

* PGS, ** Học viện Ngoại giao

NGUYỄNTHỊQUỲNH ANH**

Tóm tắt: Năm 2021, dịch bệnh Covid-19 vẫn còn phức tạp; tình hình quốc tế cũng có nhiều biến đổi đã tác động đến cả EU và Trung Quốc. Mặt khác, nội bộ EU cũng như Trung Quốc cũng có những biến động, đã ảnh hưởng đến quan hệ hai bên. Cụ thể, quan hệ chính trị, ngoại giao, an ninh, quốc phòng giữa EU-Trung Quốc khá căng thẳng, khi quan điểm của EU đối với Trung Quốc đang trở nên cứng rắn hơn. Thậm chí EU đã có các biện pháp trừng phạt Trung Quốc, còn Trung Quốc cũng trả đũa không kém gay gắt. về kinh tế, quan hệ thương mại song phương vẫn ổn định. Tuy nhiên, Hiệp định đầu tư vẫn chưa được EU phê chuẩn. Các quan hệ khác cũng không được tốt đẹp.

Năm 2022, EU có nhiều sự kiện có thể tác động đến quan hệ EU-Trung Quốc. Dự đoán là quan hệ này khó tốt hơn được so với quá khứ, nhưng quan hệ kinh tế vẫn sẽ ổn định.

Từ khỏa: Trung Quốc, EU, quan hệ Trung Quốc - EU, 2021

1. Bổi cảnh chung

1.1. Bối cảnh quốc tế liên quan đến quan hệ hai bên

Năm 2021, dịch bệnh Covid-19 vẫn tiếp tục diễn ra hết sức phức tạp ở hầu hết các quốc gia, trong khi Liên minh châu Âu (EU) vẫn luôn nghi ngờ về nguồn gốc của dịch bệnh được cho là bắt nguồn từ Trung Quốc. Thậm chí ngày 10/06/2021, Chủ tịch ủy ban châu Âu vẫn yêu cầu điều tra về nguồn gốc của đại dịch, đồng thời chỉ trích cuộc điều tra ban đầu của Tổ chức Y tế thế giới là “không đủ và không thể kết luận”(1).

Việc Taliban lên nắm quyền tại Afghanistan cũng tạo ra nhiều vấn đề phức tạp. Trung Quốc cho biết sẵn sàng xây dựng quan hệ bền chặt với Taliban và chuẩn bị trở thành quốc gia có ảnh hưởng lớn nhất tại xứ sở này. Hon thế nữa, Trung Quốc, Nga, Iran, Pakistan và các nước láng giềng của Afghanistan đã thống nhất trong việc đối mặt với khủng hoảng ở Afghanistan. Trong khi đó, EU lại đưa ra những quan điểm trái ngược, rang Taliban sẽ phải đối mặt với sự cô lập của thế giới nếu lực lượng này trở lại nắm quyền bằng vũ lực.

Ngoài ra, khủng hoảng năng lượng diễn ra đặc biệt nghiêm trọng ở châu Âu, biến đổi khí hậu cũng là vấn đề chưa có hướng đi cụ thể.

36 NGHIÊN CỨU TRUNG QUỐCsố 2 (246) - 2022

(2)

Quanhệ Trung Quốc - EU...

1.2. Bổi cảnh nội bộ

Năm 2021, cả Trung Quốc và EU đều phải đối mặt với những thách thức không hề nhỏ.

về phía Trung Quốc, cơ bản nước này đã kiểm soát được dịch bệnh, kinh te tăng trưởng ổn định, kim ngạch xuất nhập khẩu đạt kỳ vọng vào cuối năm, nhưng vẫn chứa đựng nhiều rủi ro. Việc Trung Quốc đẩy mạnh chính sách “thịnh vượng chung” sau kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng Cộng sản đã khiến nhiều doanh nghiệp công nghệ bị kiểm soát, như các công ty thương mại điện tử, dịch vụ tài chính trực tuyến... Đặc biệt, chính sách này đã ảnh hưởng nặng nề đến Tập đoàn địa ốc Evergrande. Trong những tháng cuối năm, cuộc khủng hoảng nợ của tập đoàn này đã làm rung chuyển kinh tế Trung Quốc và thị trường tài chính toàn cầu, trong đó có nhiều nhà đầu tư EU. Khủng hoảng thiếu điện cũng gây bất ổn cho kinh tế Trung Quốc, đe dọa đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu, hàng hóa xuất khẩu sang EU;

nhiều nhà máy của EU ở Trung Quốc cũng bị ảnh hưởng.

Trong khi đó, dưới những tác động mạnh mẽ của đại dịch Covid-19, EU đã phải đối mặt với những thách thức, dẫn tới nhiều hệ lụy, tác động đa chiều đến nhiều lĩnh vực. Đồng thời, khủng hoảng năng lượng cũng diễn ra mạnh mẽ ở EU khi giá khí đốt ở châu Âu liên tục phá kỷ lục, đã tăng gần 800% so với đầu năm 2021, kéo theo đó là giá điện tăng gấp 5 lần, cho thấy cuộc khủng hoảng năng lượng đang diễn biến hết sức phức tạp(2). Điều này đã có ảnh hưởng đến lạm phát trong Eurozone, ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả, sản lượng tiêu dùng, lượng hàng hóa xuất nhập khấu,...

2. Quan hệ Trung Quốc - EU trong năm 2021

2.1. Quan hệ chính trị - ngoại giao, an ninh - quốc phòng

về chính trị - ngoại giao, năm 2021, quan hệ Trung Quốc - EU trở nên căng thẳng qua hàng loạt sự kiện, khi quan điểm của EU đối với Trung Quốc đang trở nên cứng rắn hơn.

Tháng 3/2021, lần đầu tiên từ sự kiện Thiên An Môn, EU đã đưa ra biện pháp trừng phạt Trung Quốc. Cụ thể, EU ra lệnh cấm đi lại và đóng băng tài sản đối với 4 quan chức và 1 công ty tại Tân Cương, vì đã vi phạm nhân quyền đối với người Hồi giáo. Thực chất, lệnh trừng phạt này chỉ mang tính biểu tượng, nhưng để trả đũa, Trung Quốc lại nhằm vào các nhà ngoại giao, nghị sĩ và các nhà nghiên cứu của EU. Cụ thể, 10 cá nhân và 4 tổ chức của EU đã bị cấm đi lại và làm ăn với Trung Quốc đại lục, Hồng Kông, Macao. Thậm chí, Đại sứ EU tại Trung Quốc còn bị Bộ Ngoại giao Trung Quốc triệu tập đến để trao một công hàm phản đối, với những lời lẽ gay gắt giống như giáo huấn(3). Ngay lập tức, EU đã phản ứng rất dữ dội với Trung Quốc. Pháp, Đức, Bỉ, Đan Mạch, Hà Lan... còn triệu tập Đại sứ Trung Quốc tại các nước này đến để thông báo không chấp nhận các biện pháp của Trung Quốc; yêu cầu phải hủy bỏ ngay lập tức các biện pháp trên. Đồng thời, nhóm lập pháp lớn

NGHIÊN CỨUTRƯNGQUÓC số2(246) - 2022--- 37

(3)

NGUYỄN VĂN LỊCH - NGUYỀNTHỊ QUỲNHANH

thứ hai trong Nghị viện châu Âu là Socialists and Democrats (S&D) đã tuyên bố sẽ không tham gia bất kỳ cuộc đàm phán nào, cho tới khi các biện pháp trừng phạt được dỡ bỏ(4).

Ngày 16/9/2021, EU đã khởi động chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhằm tăng cường sự hiện diện ở khu vực trên và chống lại sự trồi dậy của Trung Quốc. EU còn thông qua nghị quyết tẩy chay Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh năm 2022(5). Hơn thế nữa.

nghị quyết còn kêu gọi áp đặt thêm trừng phạt; cấp thị thực khẩn cấp cho các nhà báo Hồng Kông; hỗ trợ người Hồng Kông đến châu Âu. EU cho rằng, Luật an ninh quốc gia mà Trung Quốc áp đặt với Hồng Kông sẽ lấy đi những quyền cơ bản của người dân đặc khu. Ngày 20/12/2021, EU và G7 tiếp tục tố cáo tình trạng dân chủ bị “xói mòn” tại Hồng Kông. Tuy nhiên, Hồng Kông cho rằng, họ “không thể sao chép và cắt dán hệ thống hoặc cái gọi là quy tắc dân chủ của phương Tây”(6).

Đối với Đài Loan, dù vẫn ủng hộ lập trường “Một Trung Quốc”, song, EU đã tăng cường quan hệ với hòn đảo này, thậm chí có nước đã vượt qua giới hạn đỏ của Trung Quốc. Cụ thể, Litva đã thông qua nghị quyết bảo vệ người Hồi Giáo Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương và nhân quyền ở Hồng Kông; cấm sừ dụng công nghệ của Trung Quốc vì rủi ro(7\ Ngày 11/8/2021, Litva đã cho phép Đài Loan mở văn phòng đại diện, dần đến việc Trung Quốc giáng cấp quan hệ ngoại giao với Litva, từ đại sứ quán thành văn phòng. Hơn thế nữa, Trung Quốc còn ép Đức ngừng sử dụng các linh kiện được chế tạo từ Litva; đe dọa sẽ phối hợp với Nga và Belarus để trừng phạt Litva.

Những động thái này đà gây căng thẳng với EU, vì ngay cà Hungary vốn thân thiết với Trung Quốc cũng bênh vực Litva. Đáng chú ý là Phó Chủ tịch EC đã ủng hộ lập trường của Litva(8\ Thậm chí, ngày 21/10/2021, EU đã thông qua nghị quyết tăng cường quan hệ với Đài Loan, đánh giá đây là một đối tác chiến lược, vì có các giá trị dân chủ và dám kháng cự lại Trung Quốc, cũng như có trình độ cao trong an ninh mạng. Đầu tháng 11/2021, Nghị viện châu Âu còn cử một đoàn đại biểu chính thức đầu tiên đến thăm Đài Bắc(9). EU không thích chính sách “Nước Mỹ trên hết”, nhưng cũng rất ghét sự cưỡng ép của Trung Quốc, đặc biệt khi nó đe dọa tính toàn vẹn cùa EU. Việc Trung Quốc xóa bỏ một sứ quán sẽ không dễ dàng bị EU lãng quên.

Ngoài những vấn đề trên, bất đồng về 5G, Huawei, nguồn gốc Covid-19 cũng ảnh hưởng rất lớn đến quan hệ hai bên. EU thấy bất ổn trước việc Trung Quốc ngày càng xâm nhập sâu hơn vào khu vực này. Tháng 9/2021, Pháp đã công bố báo cáo về chiến dịch gây ảnh hưởng của Trung Quốc trên thế giới, đề cập đến việc Trung Quốc bóp méo thông tin nhằm vào Thụy Điển, để xâm nhập và làm EU mất ổn định(10). Ngược lại, Trung Quốc đã kêu gọi EU sửa chữa sai lầm, tạo điều kiện cho quan hệ Trung Quổc-EU phát triển.

Bên cạnh đó, quan hệ Trung Quốc và Pháp cũng khá căng thang khi phái đoàn thượng nghị sĩ Pháp thăm Đài Loan, hội đàm với bà Thái Anh Văn, bất chấp cảnh báo của Trung

38 _NGHIÊN_CỨU_{TRUNG QUỐC}_số₂_{(246) -}₂₀₂₂

(4)

Quan hệTrungQuốc — EU...

Quốc. Bộ Ngoại giao Pháp đã bác bỏ cảnh báo của Trung Quốc, cho rằng các thượng nghị sĩ có quyền của họ(11).

Nhìn chung, EU muốn đạt được những mục tiêu về kinh tế, nhưng vẫn không quên chỉ trích Trung Quốc về nhân quyền; muốn duy trì thưcmg mại với Trung Quốc, nhưng lại coi đây là đối thủ có hệ thống. Việc cân bằng những mục tiêu này là một khó khăn không nhỏ với EU.

về an ninh - quốc phòng, sau loạt công hàm gửi Liên hiệp quốc phản đối yêu sách biển của Trung Quốc, nhiều nước EU đã và đang đưa tàu chiến tới Biển Đông. Đầu tháng 2/2021, Pháp đã đưa tàu ngầm tấn công chạy bằng năng lượng hạt nhân đến Biển Đông. Tháng 7/2021, Hà Lan đã cử tàu chiến cùng một số máy bay tham gia đội tàu sân bay của Anh tới Singapore. Ngày 20/12/2021, chiến hạm Bayem của Đức đã đến Singapore. Đây là lần đầu tiên từ gần 20 năm nay, một chiến hạm của Đức tham gia bảo vệ tự do hàng hải ở Biển Đông. Đồng thời, từ ngày 19-22/12/2021, Tham mưu trưởng Hải quân Đức đã thăm Singapore và tuyên bố việc chiến hạm Bayem đến Biển Đông là một “tín hiệu” gửi đến Trung Quốc(12). Ngoài ra, EU đã “phản đối mạnh mẽ”, sau khi tàu hải cảnh của Trung Quốc

“ngăn chặn và phun vòi rồng” vào tàu Philippines ở Biển Đông. EU cũng ủng hộ ASEAN xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) “một cách hiệu quả, thực chất, ràng buộc về mặt pháp lý và không gây phương hại đến lợi ích của các bên thứ ba”(13).

Để ngăn chặn sự bành trướng của Trung Quốc, ngày 19/7/2021, EU là bên đầu tiên cáo buộc Trung Quốc đã tài trợ một vụ tấn công lớn máy chủ của Microsoft Exchange(14). Trung Quốc đã phản đối và cho rằng cáo buộc trên là “vô căn cứ”. Quan hệ hai bên một lần nữa gặp trắc trở.

về kiểm soát dịch Covid-19, nhiều người EU phàn nàn Trung Quốc đã gây khó dễ cho họ. Ví dụ công dân Pháp muốn vào Trung Quốc phải có thư mời của chính quyền, phải xét nghiệm PCR và kháng thể tại một trung tâm do Trung Quốc chỉ định ở Paris; chỉ được vào Trung Quốc một mình... Dù đã tiêm phòng, người Pháp làm việc tại Trung Quốc vẫn bị nghi ngờ từ cả hai phía, vì vaccine của hai nước không giống nhau. Ai không tiêm Sinopharm hay Sinovac sẽ gặp rất nhiều khó khăn tại Trung Quốc. Trong khi đó, nhiều người Tây Ban Nha và Đức bị cưỡng bức nhập viện, phải cách ly ba ngày mà không có hành lý. Mỗi ngày bị lấy máu hai lần, xét nghiệm họng và mũi bốn lần, phải tự chịu chi phí... Những điều này đã làm EU bực tức và cho rằng, việc dựng lên “Vạn lý trường thành dịch tễ” là thủ đoạn để EU không thể đưa người sang làm việc, qua đó Trung Quốc sẽ “Hán hóa” cán bộ quản lý, đồng thời đánh cắp bí mật công nghiệp* 15).

2.2. Quan hệ kinh tế

Nhìn chung, năm 2021, quan hệ kinh tế giữa hai bên vẫn ổn định, đồng thời, hai bên đã mở rộng một số chương trình thương mại tự do. EU hiện tại là đối tác thương mại lớn thứ

NGHIÊN CỨU TRUNG QUÓCsố 2 (246) - 2022--- 39

(5)

NGUYÊN VẤN LỊCH - NGUYỄN THỊ QUỲNHANH

hai của Trung Quốc (sau ASEAN), với tổng kim ngạch song phương đạt gần 828 tỷ USD trong năm 2021, trong đó, Trung Quốc nhập khẩu từ EU 310 tỷ USD, xuất sang thị trường này 518 tỷ USD. Ba nước giao thương nhiều nhất với Trung Quốc là Đức, Hà Lan và Pháp(16). Ngoài ra, nhờ lợi thế chi phí và thời gian so với vận tải biển, năm 2021 vận chuyển hàng hóa bằng đường sắt giữa Trung Quốc - EU đã tăng đột biến, với mức kỷ lục là 15.000 chuyến; 1,46 triệu container, tăng 82% so với số lượng trước đại dịch(l7). Vì thế, Trung Quốc cho rằng, tuyến đường sắt này đã giúp họ khai thác được Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) một cách hiệu quả(18). Tuy nhiên, EU cho rằng, BRI là một “bẫy nợ”. Đe đối phó với BRI, ngày 01/12/2021, EU đã công bố chiến lược “Global Gateway” giá trị 300 tỷ Euro(19) là “sự thay thế đích thực” cho BRI(20). Global Gateway sẽ chuyển giao công nghệ và chuyên môn của EU cho các nước đang phát triển. Ngoài ra, EU có thể hợp lực với dự án của các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc và đặc biệt là với kế hoạch 3BW (Build Back Better World) của Mỹ. Như vậy, khả năng EU đối trọng với Trung Quốc sẽ cao hom. Tuy nhiên, “Global Gateway” có quy mô tài chính thấp hơn BRI (khoảng 1,3 nghìn tỷ USD vào năm 2027)<21).

Ngoài ra, đến nay BRI đã thu hút được nhiều các nước tham gia. Như vậy, có thể EU sẽ gặp nhiều khó khăn khi cạnh tranh với BRI.

về đầu tư, từ tháng 1 đến tháng 9/2021, FDI của Trung Quốc vào EU là 49,9 tỷ USD, tăng 54%(22). Những nước nhận được nhiều vốn nhất là Luxembourg, Đức, Pháp, nhưng dòng vốn vào các nước nhỏ như Estonia, Latvia, Litva,... gần như bằng 0. Ở chiều ngược lại, dòng FDI từ EU vào Trung Quốc trong nửa đầu năm 2021 chỉ tăng 10,3% so với cùng kỳ năm 2020(23).

Từ tháng 12/2020, hai bên đã hoàn thành Hiệp định Đầu tư toàn diện Trung Quốc - EU (CAI), nhưng ngày 21/5/2021, Nghị viện châu Âu đã tạm ngừng phê chuẩn sau cuộc bỏ phiếu với kết quả 599 phiếu ủng hộ, 30 phiếu chống và 58 phiếu trắng, ngay sau khi hai bên áp đặt các biện pháp trừng phạt lẫn nhau vì vấn đề Tân Cương(24). Điều này như một đòn giáng vào Trung Quốc, bởi trước đó họ tin chấc rằng CAI đã nằm trong tay, sẽ hỗ trợ tham vọng mở rộng ảnh hưởng sang Đại Tây Dương. Tuy nhiên, Trung Quốc cho biết sẵn sàng chấp nhận thiệt hại.

Đáng chú ý là EU còn họp tác với Mỳ để đối phó với Trung Quốc về kinh tế. Ngày 29/9/2021, Hội đồng Thương mại & Công nghệ Mỹ-EU, một nền tảng hợp tác mới giữa hai bên, đã tổ chức cuộc họp đầu tiên, nhằm tăng cường họp tác, chống lại thương mại không công bằng của “các nước có nền kinh tế phi thị trường”, để “tôn trọng nhân quyền phổ biến và dân chủ”(25). Hai bên đã trao đổi về lao động cưỡng bức, trí tuệ nhân tạo, bảo vệ nhân quyền, nhất trí giám sát đầu tư nước ngoài, kiểm soát xuất khấu các sản phấm nhạy cảm.

Mỹ coi cuộc gặp này là cơ hội để thúc đẩy hợp tác giữa hai bên, nhằm chống lại các hành vi ép buộc và thương mại không công bằng của Trung Quốc.

40 NGHIÊN CỨU TRUNGQUÔC số 2 (246) - 2022

(6)

Quan hệ Trung Quốc — EU...

2.3. Các quan hệ khác

về giáo dục, Paris đã phải báo động đỏ việc Trung Quốc xâm nhập vào các trường đại học Pháp. Một khảo sát của Pháp cho thấy, Trung Quốc đang đi đầu trong việc hiện diện ngày càng nhiều tại các trường đại học và phòng thí nghiệm của Pháp, nhằm gây ảnh hưởng địa chính trị, mà không tôn trọng khoa học, ngang nhiên tấn công cả giới học thuật Pháp(26).

Ngày 05/06/2021, hơn 10.000 người Budapest đã xuống đường phản đối việc Trung Quốc xây dựng một khu đại học tại Hungary; coi đây là “con ngựa thành Troie” để xâm nhập EU;

nghi ngờ Trung Quốc đang tung tiền mua chuộc Hungary(27).

về biến đổi khí hậu: Đây có lẽ là mảng sáng nhất trong quan hệ hai bên trong năm 2021.

Ngày 16/04/2021, Chủ tịch Tập Cận Bình đã điện đàm ba bên với Thủ tướng Pháp và Đức.

Trung Quốc đã nhắc lại các cam kết với cuộc chiến khí hậu, rằng “chống biến đổi khí hậu là sự nghiệp chung của nhân loại, không thể sử dụng để mặc cả, để tấn công quốc gia khác, hoặc dựng nên các rào cản thương mại”; về khí hậu và môi trường, quan hệ của Trung Quốc với EU là “mạnh mẽ hơn và quan trọng hơn với Mỹ”(28).

Tóm lại, việc EU có những thay đổi trong quan hệ với Trung Quốc trong năm 2021 không phải là bất ngờ, mà là kết quả của một quá trình, kể từ năm 2019, khi ủy ban châu Âu công bố một tài liệu coi Trung Quốc là “đối thủ toàn diện”. Giờ đây, EU đã dần tìm ra cách tiếp cận với một đối thủ, nhưng vẫn muốn hợp tác trên một số lĩnh vực, nhất là về kinh tế.

3. Dự báo quan hệ hai bên

Trong chiến lược đối với Trung Quốc, EU đã công khai coi Trung Quốc là vừa đối tác chiến lược, vừa là đối thủ mang tính hệ thống. Nhưng gần đây EU ngày càng lo lắng hon, khi Trung Quốc vừa thúc đẩy hợp tác, vừa tìm cách phân hóa nội bộ EU, mở rộng phạm vi ảnh hưởng chính trị cũng như kiểm soát kinh tế EU.

Dự đoán quan hệ Trung Quốc - EU sẽ trở nên bấp bênh khi Thủ tướng Merkel kết thúc nhiệm kỳ, bởi bà là “người gắn kết” quan hệ hai bên. Thủ tướng mới của Đức là ông Olaf Scholz. Trước mắt, có thể ông sẽ không theo đuổi chính sách đối đầu với Trung Quốc, cũng như đứng về phía Mỳ trong cuộc chiến với Trung Quốc. Tuy nhiên, khi Trung Quốc cứng rắn hơn trong chính sách đối ngoại, khi công nghiệp của Đức không còn bị phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc thì chính sách của Đức sẽ thay đổi. Đáng chú ý là lãnh đạo Bộ Ngoại giao hứa sẽ cứng rắn với Bắc Kinh về vấn đề dân chủ. Ba đối tác liên minh trong chính phủ mới của Đức cũng bảo vệ quan điểm mở rộng quan hệ với Đài Loan. Tháng 9/2021 đã diễn ra bầu cử ở Đức. Các đảng tham gia bầu cử đã xây dựng lập trường riêng, thậm chí dành hẳn một mục riêng trong chương trình nghị sự với những ngôn từ mạnh nhất từ trước đến nay để nói về Trung Quốc, nhưng Trung Quốc vẫn không nằm trong các ưu tiên về đối

NGHIÊN CỨU TRUNG QUÓCsố 2 (246) - 2022--- 41

(7)

NGUYỄN VẤNLỊCH - NGUYỄN THỊ QUỲNHANH

ngoại của các đảng. Điều này cho thấy đã có sự thay đổi trong cách tiếp cận của Đức đối với Trung Quốc(29). Quan hệ với EU, Mỹ và NATO vẫn có tầm quan trọng hon so với Trung Quốc. Thậm chí, nhiều đảng còn coi ảnh hưởng toàn cầu ngày càng tăng của Trung Quốc là một thách thức, nên phải cứng rắn với Trung Quốc.

Trên thực tế, quan điểm của Đức về Trung Quốc đã thay đổi đáng kể trong hai năm qua.

Họ hiểu rằng Bắc Kinh đang tìm cách dẫn đầu thế giới về công nghệ tiên tiến, biến quan hệ kinh tế Trung-Đức thành cạnh tranh, thậm chí đối đầu. vấn đề nhân quyền cũng là một cản trở trong quan hệ giữa Berlin và Bắc Kinh. Việc đối xử với người Duy Ngô Nhĩ và đàn áp các phong trào biểu tình ở Hồng Kông làm dấy lên sự phẫn nộ ở Đức cũng như các nước EU khác, làm cho hình ảnh của Trung Quốc đang ở mức xấu nhất. Mặt khác, tháng 4/2021 Luật an ninh mạng mới của Đức được thông qua đã hạn chế đáng kể Huawei xâm nhập thị trường Đức(30). Như vậy, rất có thể Đức sẽ thay đổi chính sách, quan hệ EU - Trung Quốc sẽ trở nên căng thẳng hon.

Đối với Italia, mặc dù là thành viên đầu tiên của G7 đã chính thức tham gia BRI, nhưng sau khi ông Mario Draghi trở thành Thủ tướng vào tháng 2/2021, Italia đã có bước thay đổi mang tính quyết định, tách khỏi Trung Quốc, trở lại khuôn khố Đại Tây Dưong và châu Âu. Italia ngày càng hoài nghi Trung Quốc. Cụ thể là vào tháng 3/2021, lần đầu tiên Italia đã phủ quyết việc Trung Quốc tiếp quản LPE - một công ty bán dẫn của Italia. Trước đó, Italia cũng đã ngăn Trung Quốc tham gia mạng 5G tại nước này(31). Như vậy, lại thêm một nhân tố bất lợi nữa cho Trung Quốc trong quan hệ với EU trong tương lai.

Một dự đoán khác là Tổng thống Pháp Macron có thể sẽ giúp cân bằng quan hệ Trung Quốc-EU, sau đó tái đắc cử trong năm 2022. Nhưng cũng có thể ứng viên Marine Le Pen hay Xavier Bertrand sẽ vượt qua Macron, trong khi quan điểm của các vị này sẽ cứng rắn hơn với Trung Quốc, có nghĩa là quan hệ EU-Trung Quốc sẽ trở nên thiếu chắc chắn(32\

Hiện nay, Pháp đang đẩy nhanh việc thông qua luật chống cưỡng bức về thương mại và kinh tế. Điều này sẽ cho phép EU trả đũa các biện pháp o ép thương mại của Trung Quốc hoặc bất kỳ quốc gia nào khác, với một loạt biện pháp như cấm đầu tư và đánh thuế. Điều đó có nghĩa là những người bạn của Trung Quốc trong EU - đặc biệt là Hungary và Hy Lạp - sẽ không thể ngăn cản được việc thông qua hoặc triển khai luật chống cưỡng chế.

Liên quan đến bầu cử, tháng 10/2021, phe bảo thủ ở Cộng hòa Séc đã giành được đa số.

Chính phủ nước này có thể sẽ noi theo Litva. Trong khi đó, ở kỳ bầu cử năm 2022 tới, cử tri Hungary có thể sẽ bỏ rơi Viktor Orban, người bạn lớn của Tập Cận Bình.

Đối với Trung và Đông Âu (CEE), năm 2021, Trung Quốc đã thực hiện chính sách ngoại giao “chiến lang” với khu vực này, bắt nạt những nước không ủng hộ Trung Quốc. Vì vậy, quan hệ giữa Trung Quốc và các nước ở đây trở nên căng thẳng, thậm chí là thụt lùi, thất

42 NGHIÊN CỨU TRUNGQUÓCsố 2 (246) - 2022

(8)

Quan hệ Trung Quốc -EU...

bại. Vai trò của Trung Quốc cũng đang giảm dần. Thực tế này đã gia tăng đáng kể trong năm 2021 và sẽ tiếp tục trong năm 2022. Mặt khác, năm 2022, Trung Quốc sẽ tổ chức Đại hội Đảng. Vì thế, ông Tập Cận Bình cần phải thể hiện sự quyết đoán để cho người dân thấy rằng, Trung Quốc sẽ không chùn bước trước áp lực từ bên ngoài... Điều này có nghĩa là chính sách ngoại giao của Trung Quốc có thể sẽ tiếp tục cứng rắn, đồng nghĩa với việc CEE sẽ ngày càng xa rời Trung Quốc, về phía EU, sự “thất bại” của Trung Quốc ở CEE sẽ là một cơ sở để khối này gắn kết và quyết đoán hơn trong quan hệ với Trung Quốc. Những “di sản”

ngoại giao của Trung Quốc nám 2021, đặc biệt là với CEE, có thể đẩy nhanh tiến độ áp dụng các công cụ chống cưỡng chế, cơ chế thẩm định trong thương mại, cùng các biện pháp khác.

Do đó, nếu không có những đột biến, quan hệ giữa Trung Quốc - EU trong năm 2022 sẽ trở nên khó khăn hơn.

Cũng cần chú ý rằng, quan hệ Trung Quốc-EU còn do ảnh hưởng của Mỹ, mà với những xu hướng như hiện nay, thì khả năng quan hệ Mỹ-Trung Quốc chưa thể tốt lên trong tương lai gần.

về quan hệ kinh tế, tương lai CAI vẫn còn là một dấu hỏi lớn cho hai bên, nhất là khi bà Merkel đã lui vào hậu trường. Trong khi đó, cạnh tranh về xuất khẩu giữa Trung Quốc - EU tại các thị trường thứ ba, như Nga và Mỹ- Latinh sẽ ngày càng phức tạp hơn, do Trung Quốc đã áp dụng nhiều công nghệ cao. Trung Quốc đã và đang từng bước cạnh tranh trực tiếp với những lợi thế so sánh của EU. Đây là một thách thức đối với EU cả trước mắt và lâu dài.

TÀI LIỆU TRÍCHDẲN

(1) Francesco Guarascio, 2021, EU leaders urge unfettered probe into origins of COVID-19, 10/06,

, truy cập ngày 09/01/2022.

https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/eus-von-der-leyen-urges-unfettered- investigation-into-origins-covid-19-2021-06-10/

(2) Vũ Hoàng, 2021, Châu Âu vật lộn với khủng hoảng năng lượng, 25/12, , truy cập ngày 09/01/2022.

https://vnexpress.net/chau-au-vat-lon-voi-khung-hoang-nang-luong-4407457.html

(3) Quang Dũng, 2021, Trung Quốc - EU: Nói chuyện bằng sức mạnh, 25/03,

https://vov.vn/the- gioi/quan-sat/trung-quoc-eu-noi-chuyen-bang-suc-manh-845568.vov

(4) Thanh Tâm, 2021, Quan hệ EU - Trung Quốc bên bờ đố vỡ, VNExpress, 25/03, , truy cập ngày 17/08/2021.

https://vnexpress.net/quan-he-eu-trung-quoc-ben-bo-do-vo-4253226.htm

(5) Quang Dũng, 2021, Nghị viện châu Ấu kêu gọi tẩy chay ngoại giao Olympic Bắc Kinh 2022, 09/07,

https://vov.vn/the-gioi/nghi-vien-chau-au-keu-goi-tay-chay-ngoai-giao-olympic-bac-kinh-2022- 872608.vov

NGHIÊN CỨU TRUNG QUỐC số 2 (246) - 2022--- 43

(9)

NGUYÊN VĂNLỊCH - NGUYỄN THỊ QUỲNHANH

(6) Trọng Nghĩa, 2ữ2\, Bầu cử Nghị Viện Hồng Kông: G7 và EU tổ cáo tinh chất phi dân chù, 21/12, -bầu-cử-nghị-viện-hồng-kông-g7-và-eu-tố- cáo-tính-chất-phi-dân-chù, truy cập ngày 22/12/2021.

https://www.rfi.fr/vi/ch%C3%A2u-%C3%A1/20211221

(7) Thu Hằng, 2021, Litva : Nước duy nhất trong nhóm Trung và Đông Âu quay lưng với Trung Quốc, 13/8, https://www.rfi.fr/vi/ph%C3%A2n-t%C3%ADch/20210813-litva-n%C6%B0%El%

BB%9Bc-duy-nh%E 1 %BA%A5t-trong-nh%C3%B3m-trung-v%C3%A0-%C4%91 %C3%B4ng-

%C3%A2u-quay-l%C6%B0ng-v%El%BB%9Bi-trung-qu%El%BB%91c, truy cập ngày 20/8/2021.

(8) Finbarr Bermingham, 2021, EU reiterates support for Lithuania in row with China over Taiwan, 20/10,

wan, truy cập ngày 28/11/2021.

https://www.scmp.com/news/china/article/3152943/brussels-reiterates-support-lithuania-row- over-tai

(9) Anh Vũ, 2021, Chinh sách hung hăng của Trung Quốc đây châu Âu về phía Đài Loan, 13/12,

https://www.rfi.fr/vi/châu-á/20211213-chính-sách-hung-hăng-của-trung-quốc-đẩy-châu-âu-về-phía- đài-loan

(10) Anh Vũ, 2021, tlđd.

(11) Anh Vũ, 2021, tlđd

(12) Thu Hang, 2021, Đức dự kiến đẩy mạnh triển khai chiến hạm đền châu A, 22/12.

https://www.rfi.fr/vi/quốc-tế/20211222-đức-dự-kiến-đay-mạnh-triên-khai-chiến-hạm-đen-châu-á

(13) Hồng Anh, 2021, EU lên tiếng vụ tàu hải cảnh Tiling Quốc phun vòi rồng vào tàu Philippines ở Biển Đông, 22/11,

https://vov.vn/the-gioi/eu-len-tieng-vu-tau-hai-canh-trung-quoc-phun-voi-rong- vao-tau-philippines-o-bien-dong-906629.vov

(14) Robert Delaney, 2021, US, Britain and EU blame China for Microsoft Exchange email server

hack, South China Morning Post, 3141726/us-

britain-and-eu-blame-china-microsoft-exchange-email-server, truy cập ngày 17/08/2021.

https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/

(15) Thụy My, 2021, Biến the Delta cắt đôi hai mien Nam Bắc Việt Nam, 31/07,

/vi/điểm-báo/20210731-biến-thể-delta-cắt-đôi-hai-miền-nam-bắc-việt-nam , truy cập ngày 4/8/2021.

https://www.rfi.fr

(16) , 2022. China's Total Export & Import Values by Country/Region, December 2021 (in USD), 14/1,

English.customs.gov.cn

http://english.customs.gov.cn/Statics/46bdb268-260d-46al-adde- e3cebcaf6817.html

(17) tuoitre.vn, 2022, Sự trở lại của đường sắt trên thị trường vận tải Trung Quốc - châu Âu, 10/1,

0110131711488.htm, truy cập ngày 12/01/2022.

https://tuoitre.vn/su-tro-lai-cua-duong-sat-tren-thi-truong-van-tai-trung-quoc-chau-au-2022

(18) Du Haitao, 2021, China sees continuous growth in imports and exports during first three quarters of2021, 20/10, http://en.qstheory.cn/2021-10/20/c_669515.htm, truy cập ngày 08/12/2021.

(19) European Commission, 2021, Global Gateway: up to €300 billion for the European Union's strategy’ to boost sustainable links around the world, 01/12,

presscomer/detail/en/ip_21_6433, truy cập ngày 09/12/2021.

https://ec.europa.eu/commission/

44 _NGHIÊN_CỨU_TRUNG_QUÓC_số_{2 (246) -}₂₀₂₂

(10)

Quan hệTrung Quốc - EU...

(20) Ánh Ngọc, 2021, EU tung đòn cứng rắn với Trung Quốc, 11/12, , truy cập ngày 01/12/2021.

https://vnexpress.net/eu-tung- don-cung-ran-voi-trung-quoc-4400580.htm

(21) Hồng Anh, 2021, Công bố kể hoạch cạnh tranh Sáng kiến Vành đai - Con đường, châu Âu muốn

"chơi lớn "?, 02/12,

https://vov.vn/the-gioi/quan-sat/cong-bo-ke-hoach-canh-tranh-sang-kien-vanh-dai- con-duong-chau-au-muon-choi-lon-908938.vov

(22) Li Guo Hui, 2022, n, 2021/2022, 17/01,

https://www-financialnews-com-n.translate.goog/gc/gz/202201/t20220117 237609. html?_x_tr_sl

=zh-CN&_x_tr_tl=vi&_x_tr_hl=vi&_x_tr_pto=sc, truy cập ngày 12/2/2022.

(23) Huaxia, 2021, China's FDI inflow up 28.7 pct in Hl, Xinhuanet, 14/07, , truy cập ngày 28/11/2021.

http://www.xinhuanet.com/english/2021-07/14/c_1310060438.htm

(24) Linh Đan, 2021, VìsaoEP “đóng băng” hiệp định CAI đàm phán 7 năm với Trung Quốc, 21 / 05,

https://cand.com.vn/Binh-luan-quoc-te/Vi-sao-EP-dong-bang-hiep-dinh-CAI-dam-phan-7-nam-voi- Trung-Quoc-Í606304/

(25) Nguyễn Ngọc Tú, 2021, Dẹp xung đột sang một bên, Mỹ và Châu Ầu cùng nhằm vào Bắc Kinh, 30/09,

https://ngkt.mofa.gov.vn/dep-xung-dot-sang-mot-ben-my-va-chau-au-cung-nham-vao-bac- kinh/

(26) Minh Anh, 2021, Học ở Pháp, nhưng Bắc Kinh hướng dẫn luận án, 27/07, i%E 1 %BB%83m-b%C3%Al o/20210727-phap-dai-hoc-bac-kinh-luan- an, truy cập ngày 23/7/2021.

https://www.rfi.fr/vi/%C4%91

(27) Thanh Hà, 2021, Hungary: Người dân rầm rộ phản đối dự án Trung Quốc xây ký túc xá tại Budapest, 06/06, 1 %BB%91 c-t%E 1 %BA%BF/20210606-hungary-trung- quoc-du-an-phan-doi, truy cập ngày 8/6/2021.

https://www.rfi.fr/vi/qu%E

(28) Trọng Thành, 2021, Điện đàm với lãnh đạo Pháp, Đức, chủ tịch Trung Quốc hứa thực thi cam kết khi hậu, 17/04,

https://www.rfi.fr/vi/quốc-tế/20210417-chủ-tịch-trung-quốc-hứa-thực-thi-cam-kết- khí-hậu-trong-điện-đàm-với-lãnh-đạo-châu-âu

(29) Meteo Szlapek-Sewillo, 2021, Europe is finally getting serious about China, Lowy Institute,

09/12, , truy

cập ngày 15/02/2022.

https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/europe-finally-getting-serious-about-china

(30) TTXVN, 2021, Thế kẹt của chính sách đối ngoại Đức. Tin tham khảo đặc biệt ngày 23/09/2021.

(31) TTXVN, 2022, Sự đồi hướng của Italy - Quay về với Mỹ, Tin tham khảo đặc biệt ngày 22- 24/1/2022.

(32) Vũ Hoàng, 2021, Titơng lai quan hệ EU - Trung Quốc hậu Merkel, VNExpress, 14/08 , truy cập ngày 08/12/2021.

https://vnexpress.net/tuong-lai-quan-he-eu-trung-quoc-hau-merkel-4338485.html

4. Vũ Anh, 2021, Nghị sĩ Pháp thăm Đài loan bất chấp Trung Quốc phản đối, 06/10, , truy cập ngày 28/11/2021.

https://vnexpress.net/nghi-si-phap-tham-dai-loan-bat-chap-trung-quoc-phan-doi-4367964.html

NGHIÊN CỨU TRUNG QUỐCsố 2(246) - 2022 --- --- --- 45