ThÕ giíi bªn nµy vµ thÕ giíi bªn kia
«n gi¸o xuÊt hiÖn trong lÞch sö nh©n lo¹i tõ lóc ng−êi ta b¾t
®Çu tin r»ng cã c¸i gäi lμ thÕ giíi bªn kia, nghÜa lμ sau khi chÕt l¹i cã mét cuéc sèng kh¸c. C¸i chÊm hÕt cña thÕ giíi bªn nμy ®ång thêi còng lμ c¸i tiÕp tôc cña thÕ giíi bªn kia.
Kh¶o cæ häc ph¸t hiÖn viÖc ng−êi ta b¾t ®Çu ch«n nh÷ng vËt dông cÇn thiÕt theo ng−êi chÕt sím nhÊt lμ vμo cuèi thêi k× ®å ®¸ cò, c¸ch ®©y kho¶ng 18.000 n¨m(1). NÕu so trÝ tuÖ cña con ng−êi khi cã mÆt trªn tr¸i ®Êt c¸ch
®©y hai triÖu n¨m víi trÝ tuÖ cña con ng−êi t«n gi¸o th× râ rμng t«n gi¸o kh«ng ph¶i lμ b−íc lïi mμ lμ b−íc tiÕn cña nh©n lo¹i.
Con ng−êi b¾t ®Çu muèn nh×n thÊy nh÷ng c¸i kh«ng thÓ nh×n thÊy, b¾t ®Çu muèn tiÕp tôc c¸i chÊm hÕt vμ cuèi cïng lμ muèn ®−îc ®Òn bï, cho dï lμ ë thÕ giíi bªn kia, nh÷ng mÊt m¸t ë thÕ giíi bªn nμy. ThÕ giíi bªn nμy vμ thÕ giíi bªn kia quan hÖ mËt thiÕt ®Õn nçi c©u hái ®−îc ®Æt ra ë thÕ giíi bªn nμy l¹i ®−îc t×m thÊy
®¸p ¸n ë thÕ giíi bªn kia. C©u hái
“§©u lμ ý nghÜa cña cuéc sèng?”
kh«ng biÕt ®−îc ®Æt ra tõ lóc nμo, nh−ng ch¾c nã sÏ cßn tån t¹i chõng
Hμ Thóc Minh(*)
nμo mμ con ng−êi cßn tån t¹i. Cã lÏ v× vËy nªn Carl Rogers thõa nhËn
“chóng lμ c¸c c©u hái x−a cò ®· ®−îc hái vμ ®−îc tr¶ lêi theo tõng thÕ kØ lÞch sö” vμ “nãi chung, kh«ng cã g×
míi ®−îc nãi ®Õn vÒ c¸c c©u hái nμy”(2). John Wisdom, nhμ triÕt häc Anh ®−¬ng ®¹i, luËn chøng cã phÇn dμi dßng h¬n b¾t ®Çu tõ nh÷ng thÝ dô nh−: gi¶ sö cã mét ng−êi ®ang ch¹y xe m¸y, nh×n thÊy tr−íc mÆt mét biÓn b¸o giao th«ng, cã thÓ lμ mét c©y cê ®á, cã thÓ lμ mét c¸i sä vμ hai x−¬ng chÐo nhau. ¤ng hái “c¸i nμy cã ý nghÜa g×?” vμ khi hái thÕ lμ
«ng muèn biÕt dÊu hiÖu ®ã ¸m chØ
®iÒu g×. §Ó tr¶ lêi chóng ta ph¶i ®Ò cËp ®Õn ®iÒu g× ®ã n»m ngoμi dÊu hiÖu trªn, mét gãc ®−êng nguy hiÓm ch¼ng h¹n! B©y giê ®iÒu g× sÏ x¶y ra khi chóng ta hái: “ý nghÜa cña cuéc sèng lμ g×?”.
John Wisdom muèn ®Ò cËp ®Õn
®¸p ¸n n»m ngoμi b¶n th©n cuéc
*. PGS, Ph©n viÖn Tp. Hå ChÝ Minh, Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh.
1. NhiÖm KÕ Dò (chñ biªn). C¬ §èc gi¸o tiÓu tõ
®iÓn. Th−îng H¶i tõ th− xuÊt b¶n x·, 2001, Lêi tùa.
2. Geil M. Tresdey. Truy tÇm triÕt häc. Nxb, V¨n ho¸ th«ng tin, 2001, tr. 644.
T
sèng gièng nh− ý nghÜa cña tÊm biÓn n»m ngoμi b¶n th©n tÊm biÓn vËy. Cho nªn “ý nghÜa cña cuéc sèng hiÖn t¹i nμy, cuéc sèng trªn tr¸i ®Êt, n»m ë cuéc sèng ®êi sau, cuéc sèng trªn Thiªn ®μng”.
Tuy nhiªn, John Wisdom còng
®μnh bã tay khi cã ai ®ã cè t×nh truy vÊn ®Õn cïng: “Nh−ng c¸i t«i hái lμ ý nghÜa cña mäi cuéc sèng lμ g×? Cuéc sèng ë ®©y vμ cuéc sèng ë kiÕp sau, cuéc sèng b©y giê vμ cuéc sèng mai sau? §©u lμ ý nghÜa cña mäi vËt n¬i tr¸i ®Êt vμ trªn Thiªn ®μng?”.
C©u hái sÏ kh«ng bao giê cã ®¸p
¸n, bëi v× “kh«ng thÓ cã bÊt k× vËt nμo ngoμi mäi vËt”(3).
N¨ng ®éng nh− “lÝ tÝnh” cña con ng−êi mμ còng ®μnh “c¾n bót” chμo thua, cho nªn Albert Camus ph¶i cÇu cøu ®Õn “phi lÝ tÝnh”. Theo «ng th×
cuéc sèng cã ý nghÜa v× nã lμ… v«
nghÜa! Còng gièng nh− Sisyphus trong thÇn tho¹i Hy L¹p, cø l¨n ®¸ tõ vùc th¼m lªn ®Ønh nói ®Ó råi l¹i r¬i xuèng vùc. H×nh ¶nh cña Sisyphus ë Hy L¹p còng gièng nh− D· Trμng xe c¸t ë ViÖt Nam:
“D· Trμng xe c¸t BiÓn §«ng,
Nhäc lßng mμ ch¼ng nªn c«ng c¸n g×”.
C©u chuyÖn vÒ Sisyphus vμ D·
Trμng tuy kh¸c nhau ë ®iÓm b¾t ®Çu nh−ng l¹i gièng nhau ë ®iÓm kÕt thóc, bëi v× cuèi cïng còng chØ lμ viÖc lμm “v« nghÜa” mμ th«i. Cho dÇu lμ g× ®i n÷a th× ng−êi ta sinh ra lμ cø
ph¶i sèng vμ vÉn muèn sèng. Nh−ng khi ng−êi ta cßn chËt vËt b−¬n ch¶i trong dßng xo¸y cña c¸i ¨n c¸i mÆc, th× kh«ng ai “rçi h¬i” ®Ó trÇm ng©m vÒ vÊn ®Ò “v« nghÜa” hay “h÷u nghÜa”
cña cuéc ®êi. ChÝnh t«n gi¸o ®· ®¸nh thøc c¸i “ý nghÜa v« nghÜa” ®ã trong con ng−êi. Ng−êi ta muèn biÕt t¹i sao cuéc sèng hiÖn t¹i l¹i cã c¶ h¹nh phóc lÉn khæ ®au? T¹i sao kh«ng ph¶i lμ mét trong hai c¸i ®ã? T¹i sao Th−îng §Õ l¹i t¹o ra cuéc sèng
“song trïng” nμy vμ viÔn c¶nh cña nã sÏ lμ tiÕp tôc cña buæi b×nh minh rùc rì hay hoμng h«n ¶m ®¹m? C©u hái vÒ
α
vμ Ω lμ c©u hái vÒ c¸i b¾t®Çu vμ c¸i kÕt thóc, lμ c©u hái vÒ c¸i v« tËn cña hai ®Çu, lμ c©u hái vÒ c¸i tån t¹i kh«ng tån t¹i. Nh− vËy lμ con ng−êi b¾t ®Çu muèn biÕt vÒ c¸i
“kh«ng thÓ biÕt” hay c¸i “kh«ng ®−îc biÕt”. ¤ng Adam vμ bμ Eve v× ¨n “qu¶
cÊm” hiÓu biÕt cña c©y “BiÕt ThiÖn -
¸c” cho nªn ®· “hiÓu biÕt” vÒ nçi khæ, vÒ “ý nghÜa cña v« nghÜa”. Do vËy, h×nh nh− Th−îng §Õ an bμi r»ng khi
¸nh s¸ng hiÓu biÕt loÐ lªn n¬i con ng−êi v« t− lù ë c¶nh Bång Lai Eden th× hiÓu biÕt ®Çu tiªn chÝnh lμ biÕt vÒ nçi khæ vμ còng khæ v× hiÓu biÕt.
John Wisdom so s¸nh con ng−êi sèng trong thÕ giíi bªn nμy ch¼ng kh¸c g× kh¸n gi¶ vμo r¹p xem kÞch nh−ng l¹i ®Õn trÔ vμ ph¶i ra vÒ sím khi vë kÞch ch−a tíi håi h¹ mμn. Râ rμng kh«ng hiÓu ®o¹n ®Çu còng nh−
3. S®d, tr. 638.
®o¹n cuèi th× e r»ng còng khã lßng hiÓu ®−îc ®Çy ®ñ néi dung cña vë kÞch. C¸i b¾t ®Çu vμ c¸i kÕt thóc ®−îc Kit« gi¸o mÖnh danh lμ “s¸ng thÕ”
vμ “tËn thÕ”. “S¸ng thÕ” quan träng nh− vËy nªn ®−îc ng−êi Hebrew ®Æt ngay ë phÇn ®Çu cña Kinh Cùu −íc vμ gäi lμ “Bereshith” (b¾t ®Çu). Khi
®−îc dÞch sang tiÕng Hy L¹p, nã kh«ng cßn lμ “mét phÇn ®Çu” n÷a mμ trë thμnh mét bé kinh gäi lμ Kinh S¸ng thÕ (GÐnÐsis) gåm 50 ch−¬ng.
Ng−êi g©y “téi lçi” ®Çu tiªn lμ bμ Eve. Eve tiÕng Hebrew cã nghÜa lμ
“thuéc vÒ MÑ” hay lμ “nguån gèc cña sù sèng”. Nh− vËy, sù sèng cÇn ®Õn hiÓu biÕt vμ hiÓu biÕt gióp cho con ng−êi tån t¹i trong tù nhiªn. Ng−êi ph¹m “téi lçi” tiÕp sau ®ã lμ Adam.
Sau khi ¨n qu¶ cÊm, Th−îng §Õ ®uæi Adam vμ Eve ra khái v−ên Eden, b¾t Adam ph¶i b¸m lÊy ®Êt mμ sèng (Adam, tiÕng Hebrew: Adhμm, nguyªn nghÜa lμ “tõ bïn ®Êt mμ ra”,
“®−îc t¹o ra”, “con ng−êi”. Sù sèng- hiÓu biÕt-nhu cÇu-t¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn tù nhiªn (canh t¸c ®Êt ®ai) lμ mét thÓ thèng nhÊt. ChÝnh “téi tæ t«ng” (Original Sin) kh«ng thÓ tr¸nh khái nμy míi lμm cho lÞch sö trë thμnh lÞch sö cña con ng−êi, ®ång thêi trë thμnh lÞch sö cña c¶ c¸i ThiÖn lÉn c¸i ¸c. LÞch sö con ng−êi
®−îc b¾t ®Çu tõ “hiÓu biÕt”, nh−ng
“hiÓu biÕt” l¹i muèn biÕt vÒ c¸i b¾t
®Çu cña b¾t ®Çu-Th−îng §Õ. B¾t ®Çu còng tõ Th−îng §Õ vμ kÕt thóc-tËn
thÕ, ®−¬ng nhiªn còng do Th−îng §Õ.
S¸ng thÕ quan träng bao nhiªu th×
tËn thÕ còng quan träng bÊy nhiªu.
Bëi v× cã kÕt thóc th× míi cã b¾t ®Çu.
Ngμy tËn thÕ lμ ngμy kÕt thóc, Chóa Giªsu sÏ “t¸i xuÊt hiÖn” vμ “ph¸n xÐt cuèi cïng”. Ai thiÖn hoÆc ¸c ë thÕ giíi bªn nμy th× sÏ hoÆc lªn Thiªn
®μng hoÆc xuèng §Þa ngôc ë thÕ giíi bªn kia. KÎ ¸c nμo ch−a ®Õn nçi xuèng §Þa ngôc th× n¸n l¹i phßng chê “luyÖn ngôc” ®Ó tÈy röa s¹ch téi lçi míi ®−îc lªn Thiªn ®μng. Nh−
vËy lμ kÕt thóc ë thÕ giíi bªn nμy
®ång thêi còng lμ b¾t ®Çu cña thÕ giíi bªn kia. Còng nh− hoμng h«n ë ch©n trêi bªn nμy sÏ lμ b×nh minh ë ch©n trêi bªn kia. C¸i ThiÖn vμ c¸i
¸c ë thÕ giíi bªn nμy sÏ ®−îc ®Òn bï hoÆc trõng ph¹t ë thÕ giíi bªn kia, thÕ giíi vÜnh cöu. Cho dï ch−a ai biÕt thÕ giíi vÜnh cöu bªn kia lμ g×, nh−ng dÉu sao ®ã cã lÏ còng lμ n¬i mμ kh«ng cßn ThiÖn - ¸c nh− thÕ giíi bªn nμy, thÕ giíi ch¼ng bao giê lo¹i trõ ®−îc c¸i ¸c. Mét khi trÇn tôc kh«ng cøu v·n ®−îc c¸i trÇn tôc, thÕ giíi bªn nμy kh«ng thÓ cøu v·n næi thÕ giíi bªn nμy, th× thÕ giíi bªn kia cho dï lμ ¶o t−ëng ®i n÷a còng Ýt ra lμ n¬i cã thÓ lμm v¬i ®i “tiÕng thë dμi” cña thÕ giíi bªn nμy.
ThÕ giíi bªn nμy vμ c¶ thÕ giíi bªn kia ®Òu do Th−îng §Õ t¹o dùng, cho nªn ng−êi l¾ng nghe tiÕng thë dμi cuèi cïng kh«ng ai kh¸c ngoμi Th−îng §Õ. Th−îng §Õ lμ “v« h¹n”,
lμ b¾t ®Çu cña c¸i b¾t ®Çu, kÕt thóc cña c¸i kÕt thóc. NghÞch lÝ nμy kh«ng thÓ dïng lÝ trÝ th«ng t−êng, nghÜa lμ dïng c¸i “hiÓu biÕt” do ¨n qu¶ cÊm cã ®−îc ®ã ®Ó lÝ gi¶i. Cã nghÜa lμ ph¶i b»ng “tin”, “yªu”, “hi väng” may ra míi lÜnh héi ®−îc.
Nh−ng lÜnh héi nhiÒu l¾m còng chØ lμ biÕt ®−îc Th−îng §Õ kh«ng ph¶i lμ… chø kh«ng ph¶i biÕt ®−îc Th−îng §Õ lμ… Nãi tãm l¹i, Th−îng
§Õ lμ c¸i “kh«ng thÓ biÕt hÕt” ®−îc.
Nh−ng chÝnh Th−îng §Õ, l¹i dùa vμo m« h×nh cña m×nh ®Ó t¹o ra con ng−êi vμ ban cho hä linh hån (Th¸nh linh). Nh−ng tõ “Th¸nh linh ®Õn
“Th¸nh Phô” (Th¸nh Cha) qu¸ xa, cho nªn ph¶i cã mét kh©u trung gian ®ã lμ “Th¸nh Tö” (Th¸nh Con), tøc lμ Chóa Giªsu. Cã nghÜa lμ c¸i “kh«ng thÓ biÕt” béc lé thμnh c¸i “cã thÓ biÕt”. Tuy nhiªn c¸i “cã thÓ biÕt”nμy, còng lμ “biÕt vËy” chø thùc ra kh«ng ph¶i “lμ vËy”. Chóa Giªsu võa lμ
“ng−êi” võa lμ “thÇn th¸nh”, cho nªn
®−îc xem nh− lμ mét “¶o ¶nh”
(nguyªn tiÕng Hy L¹p lμ Dokein) võa cã võa kh«ng(4).
Con ng−êi lu«n kh¸t väng muèn biÕt c¸i “kh«ng thÓ biÕt” trong khi Chóa Giªsu th× l¹i kh«ng biÕt “c¸i ®·
biÕt”. Vμo thÕ kØ VI, Themistius thuéc ph¸i “nhÊt tÝnh” (Monophystism), c¨n cø vμo tiÕt 32, ch−¬ng 13 Phóc ©m cña Mathew cho r»ng Chóa Giªsu còng kh«ng biÕt ngμy tËn thÕ sÏ xÈy
ra vμo lóc nμo, bëi v× “c¸c thiªn thÇn còng kh«ng biÕt vμ c¶ ta còng kh«ng biÕt”. Thùc ra ®ã lμ c¸ch nãi Èn dô ®Ó nãi lªn r»ng kh«ng biÕt vÒ “c¸i ®· biÕt”
cßn cao h¬n nhiÒu so víi c¸i muèn biÕt vÒ c¸i “kh«ng thÓ biÕt”. Bëi v× chõng nμo ý thøc biÕn thμnh v« thøc th× lóc
®ã míi gäi lμ “biÕt” thËt sù.
HiÓu biÕt, tri thøc lμ anh em sinh
®«i víi khoa häc, c«ng nghÖ. HiÓu biÕt lμ nguyªn nh©n cña “téi lçi”, cho nªn khoa häc, c«ng nghÖ ph¸t triÓn
®Õn ®©u th× kÐo theo “téi lçi” ®Õn ®Êy.
Th−îng §Õ ®· cho con ng−êi sèng hoμn toμn tù do ë v−ên Eden, ngo¹i trõ kh«ng ®−îc ¨n qu¶ cÊm cña c©y tri thøc. Nh−ng còng bëi v× ¨n qu¶
c©y tri thøc cho nªn con ng−êi míi hiÓu biÕt vμ trë thμnh n¨ng ®éng.
Con ng−êi vèn do Th−îng §Õ t¹o ra, cho nªn Th−îng §Õ lμ chñ thÓ, con ng−êi lμ kh¸ch thÓ cña Th−îng §Õ.
Trong quan hÖ nμy, con ng−êi chØ lμ thô ®éng, nh−ng víi sù hiÓu biÕt cña m×nh, con ng−êi l¹i trë thμnh n¨ng
®éng vμ lμ chñ thÓ ®èi víi tù nhiªn.
Ph¸n xÐt cuèi cïng chÝnh lμ ph¸n xÐt vÒ tÝnh n¨ng ®éng ®ã. TÝnh n¨ng
®éng ®ã võa lμ b¶n tÝnh cña con ng−êi võa lμ “téi tæ t«ng”, cho nªn kh«ng ph¶i chØ ng−êi lín mμ ngay em bÐ võa míi lät lßng ®· ph¶i “thõa h−ëng” c¸i gäi lμ “téi tr¹ng ®ã”. VËy ph¶i ch¨ng «ng Adam vμ bμ Eve ¨n 4. ChÝnh gi¸o (Orthodoxia) kh«ng t¸n thµnh thuyÕt
¶o ¶nh (Docetism).
qu¶ cÊm lμ hoμn toμn n»m ngoμi dù liÖu cña Th−îng §Õ? Cã thÓ ®ã còng chØ lμ trß ch¬i cña Th−îng §Õ, cho nªn ®Õn ngμy ph¸n xÐt cuèi cïng kh«ng ph¶i cã kÎ xuèng §Þa ngôc, cã ng−êi lªn Thiªn ®μng mμ hÕt th¶y mäi ng−êi ai còng ®−îc h−ëng phóc lªn Thiªn ®μng.
H¬n n÷a, ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghÖ lμ xu h−íng tÊt yÕu cña thÕ giíi bªn nμy, nã kh«ng thÌm nghe ph¸n xÐt bÊt cø cña ai kÓ c¶
nh÷ng nhμ “triÕt häc thÇn phï”
(Philosophia patristica) lõng danh nh− Origenes (kho¶ng 185-254), Athanasius (kho¶ng 293-373), Augustine (kho¶ng 354-450), v.v…
ChÝnh xu thÕ tÊt yÕu cña thÕ giíi trÇn tôc ®· lμm cho th¸nh Thomas Aquinas (kho¶ng 1225-1274) buéc ph¶i “gi¶ng hoμ” gi÷a thÕ giíi bªn nμy vμ thÕ giíi bªn kia. Vμ cμng vÒ sau, c¸c trμo l−u hiÖn ®¹i ho¸ cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX nh− “Chñ nghÜa hiÖn ®¹i”
(Modernism), “ThÇn häc tù do”
(Liberal Theology), “ThÇn häc tiÕn ho¸” (Evolutionary Theology), “ThÇn häc biÖn chøng” (Dialectical Theology), “ThÇn häc hiÖn sinh”
(Exitstential Theology), v.v… cμng tiÕp tôc con ®−êng ®ã. ThÕ giíi bªn kia cμng ngμy cμng ®−îc kÐo l¹i gÇn víi thÕ giíi bªn nμy. §ã lμ xu h−íng tÊt yÕu cña c¸c tæ chøc t«n gi¸o mäc ra nhan nh¶n hiÖn nay trªn thÕ giíi(5).
Kh«ng ph¶i chØ cã ®¹o Kit« mμ hÇu hÕt t«n gi¸o trªn thÕ giíi ®Òu
quan t©m gi¶i quyÕt quan hÖ gi÷a thÕ giíi bªn nμy vμ thÕ giíi bªn kia d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. §¹o Islam, t«n gi¸o lín thø hai trªn thÕ giíi, víi nh÷ng kiÕn tróc Th¸nh
®−êng m¸i vßm mäc lªn tõ m¶nh ®Êt cña truyÖn cæ tÝch Ngh×n mét ®ªm lÎ mμ kh«ng ai trªn thÕ giíi nμy l¹i kh«ng biÕt ®Õn, nh−ng l¹i cã hä hμng huyÕt thèng víi ng−êi anh em lμ ®¹o Kit« mμ tho¹t nh×n còng dÔ dμng nhËn thÊy. Ngay tõ ®Çu, Muhammad, ng−êi s¸ng lËp ra ®¹o Islam, ®· mÆc nhiªn c«ng nhËn ®¹o Islam, ®¹o Kit« vμ ®¹o Do Th¸i cïng chung nguån gèc. Kinh Coran còng kh«ng phñ nhËn ®iÒu nμy (Xem Kinh Coran, 10: 37; 46: 30). Kinh Coran cña
®¹o Islam bao giê còng ®Æt mét dÊu ngang ch¾n gi÷a thÕ giíi bªn nμy vμ thÕ giíi bªn kia. Nh÷ng kÎ bÊt l−¬ng, v« ®¹o ®øc, cho vay nÆng l·i, øc hiÕp d©n nghÌo, chØ biÕt t×m l¹c thó ë ®ång tiÒn mμ kh«ng tin ë ®¹o lÝ cña Th¸nh Allah, nh÷ng kÎ mμ Kinh Coran gäi lμ Kμfir, lμ “®å vong
©n ®¸ng chÕt” (Kinh Coran, 80:17).
Nh÷ng kÎ ®ã ®Õn ngμy ph¸n xÐt cuèi cïng nhÊt ®Þnh sÏ ph¶i r¬i xuèng chÝn tÇng §Þa ngôc.
5. Theo B¸ch khoa §¹i tõ ®iÓn cña Anh thèng kª n¨m 1991, tÝn ®å t«n gi¸o chiÕm 4/5 d©n sè thÕ giíi.
ë Ch©u Phi trªn 8000 tæ chøc t«n gi¸o, c¸c n−íc Ch©u Mü Latinh trªn 3000 tæ chøc, Nam ¸, §«ng ¸, Ch©u óc trªn 1000 tæ chøc, riªng NhËt B¶n thuéc
§«ng B¾c ¸ ®· cã 700 tæ chøc (Xem: PhËt gi¸o tiÓu tõ ®iÓn. Th−îng H¶i tõ th− xuÊt b¶n x·, Th−îng H¶i, 2001, Lêi tùa).
Muhammad kh«ng nh÷ng ®Æt g¹ch nèi gi÷a thÕ giíi bªn nμy vμ thÕ giíi bªn kia mμ cßn kÐo c¶ thÕ giíi bªn kia vÒ víi thÕ giíi bªn nμy.
T«n gi¸o - ®¹o ®øc - chÝnh trÞ hoμ lÉn víi nhau, lμm cho Kinh Coran kh«ng nh÷ng chØ lμ kinh ®iÓn duy nhÊt, tèi cao cña t«n gi¸o - ®¹o ®øc mμ cßn lμ bé luËt nghiªm minh cña Nhμ n−íc, lμ thÓ chÕ chÆt chÏ trong ®êi sèng h»ng ngμy cña x· héi. C¸i ThiÖn vμ c¸i ¸c ®−¬ng nhiªn sÏ ®−îc ®Òn ®¸p hoÆc trõng ph¹t ë thÕ giíi bªn kia, nh−ng kh«ng ph¶i v× vËy mμ nã l¹i bÞ lμm ng¬ ë thÕ giíi bªn nμy. NiÒm tin
®−îc ®Æt c¶ ë thÕ giíi bªn kia lÉn thÕ giíi bªn nμy. Nh−ng cuèi cïng, quan träng nhÊt vÉn lμ ®Æt niÒm tin vμo Allah, §Êng Cøu thÕ ®iÒu khiÓn c¶ thÕ giíi bªn nμy lÉn thÕ giíi bªn kia.
§¹o PhËt, t«n gi¸o lín thø ba trªn thÕ giíi, nh−ng l¹i lμ t«n gi¸o cã tÝn
®å nhiÒu nhÊt ë n−íc ta. PhËt gi¸o
®−¬ng nhiªn kh«ng h−íng niÒm tin cña con ng−êi vμo thÕ giíi bªn nμy.
ThÕ giíi mμ PhËt gi¸o gäi ®ã lμ
“Tam giíi” (Trilokya). “Dôc giíi”,
“s¾c giíi” lμ thÕ giíi bªn nμy trμn
®Çy nh÷ng ham muèn vËt chÊt ®·
®μnh, nh−ng kÓ c¶ “v« s¾c giíi” lμ n¬i v« h×nh v« t−íng, kh«ng cßn ham muèn vËt chÊt n÷a còng kh«ng ph¶i lμ n¬i dõng ch©n cuèi cïng.
PhËt gi¸o cho r»ng “Tam giíi” chØ lμ
“mª giíi” (n¬i lÇm lçi, mª muéi) kh«ng h¬n kh«ng kÐm. Tuy sèng trong thÕ giíi bªn nμy “mª muéi” ®ã
nh−ng l¹i kh«ng ®−îc ®Ó nã lung l¹c m×nh. Lμm thÕ nμo ®Ó thùc hiÖn ®iÒu
®ã? Lôc tæ HuÖ N¨ng khi nghe Ngò tæ Ho»ng NhÉn thuyÕt gi¶ng Kinh Kim c−¬ng, ®Õn c©u “−ng v« së trô nhi sinh k× t©m”(6) (®õng ®Ó t©m cña m×nh v−íng vμo bÊt cø c¸i g×) th× ®¹i gi¸c ngé. Toμn bé gi¸o lÝ PhËt gi¸o ThiÒn t«ng cã lÏ còng tõ ®©y mμ ra.
Cho nªn Lôc tæ HuÖ N¨ng ®· tãm
®−îc ThiÒn t«ng vμo 4 ch÷ c¬ b¶n:
“V« trô lμ gèc” (V« trô vi b¶n, §μn kinh). “V« trô” cã ®−îc lμ nhê “v«
niÖm” vμ “v« t−íng”. HuÖ N¨ng gi¶i thÝch nh− sau: “Tr−íc hÕt ph¶i x¸c
®Þnh v« niÖm lμ t«ng chØ, v« t−íng lμ b¶n thÓ, v« trô lμ gèc. V« t−íng nghÜa lμ khi tiÕp xóc víi sù vËt tuy cã h×nh hμi t−íng m¹o nh−ng l¹i tho¸t li khái nh÷ng thø ®ã. V« niÖm lμ tuy cã nh÷ng t−ëng niÖm nh−ng l¹i kh«ng bÞ rμng buéc bëi nh÷ng t−ëng niÖm ®ã. V« niÖm lμ b¶n tÝnh cña con ng−êi. §èi víi nh÷ng c¸i gäi lμ ThiÖn, ¸c, Tèt, XÊu, cho ®Õn nh÷ng viÖc nh− ©n, o¸n, c·i v·, tranh chÊp
®Òu kh«ng bËn t©m, kh«ng hÒ cã ý tr¶ thï”(7). Bëi v× ë thÕ giíi bªn nμy
“mäi sù viÖc lu«n biÕn ®æi kh«ng cã
6. “−ng v« së trô nhi sinh k× t©m” (tiÕng H¸n) c©u nµy xuÊt xø trong §µn kinh, nguyªn v¨n trong Kinh Kim c−¬ng lµ: “−ng sinh v« së trô t©m” (tiÕng H¸n), ý còng t−¬ng tù nh− trªn nh−ng l¹i theo c¸ch kh¼ng ®Þnh:
nghÜa lµ cÇn cã c¸i t©m ®õng b¸m vÝu vµo ®©u c¶.
7. §µn kinh: “Tiªn lËp v« niÖm vi t«ng, v« t−íng vi thÓ, v« trô vi b¶n, v« t−íng gi¶, − t−íng nhi li t−íng, v« niÖm gi¶, − niÖm nhi v« niÖm, v« trô gi¶ nh©n chi b¶n tÝnh. − thÕ gian thiÖn ¸c, h¶o söu, n·i chÝ o¸n chi dö th©n, ng«n ng÷ xóc thÝch khi tranh chi thêi, tÝnh t−¬ng vi kh«ng bÊt t− thï h¹i”.
g× lμ vÜnh viÔn; mäi hiÖn t−îng ®Òu do nh©n duyªn hßa hîp, kh«ng cã thùc thÓ nμo tån t¹i ®éc lËp; NiÕt bμn lμ c¶nh giíi kh«ng cßn sèng chÕt, kh«ng cßn lu©n håi” (Tam ph¸p Ên: 1 Ch− hμnh v« th−êng; 2. Ch− ph¸p v«
ng·; 3. NiÕt bμn tÞch tÜnh)(8).
ChÝnh NiÕt bμn míi lμ c¶nh giíi cao nhÊt. NÕu “thÕ gian” (Laukika) lμ thÕ giíi bªn nμy th× “xuÊt thÕ gian”
(Lokottara) lμ thÕ giíi bªn kia, thÕ giíi NiÕt bμn tÞch tÜnh. PhËt gi¸o TiÓu thõa cμng ®Èy “xuÊt thÕ gian”
ra xa “ThÕ gian” bao nhiªu th× PhËt gi¸o §¹i thõa l¹i kÐo “xuÊt thÕ gian”
l¹i gÇn “ThÕ gian”bÊy nhiªu, thËm chÝ cßn cho r»ng “lÝ t−ëng cña xuÊt thÕ gian cÇn ph¶i ®−îc thùc hiÖn ë ngay t¹i thÕ gian”(9). C©u kÖ cña HuÖ N¨ng ch¼ng ph¶i ®· nãi rÊt râ rμng
®iÒu ®ã hay sao:
“Gi¸o lÝ cña ®¹o PhËt ë t¹i thÕ gian,
Kh«ng thÓ xa rêi thÕ gian ®Ó trë thμnh PhËt,
NÕu nh− xa rêi thÕ gian ®Ó thμnh PhËt,
Ch¼ng kh¸c g× ®i t×m sõng cña con thá”
(PhËt ph¸p t¹i thÕ gian, BÊt li thÕ gian gi¸c, Li thÕ mÞch bå ®Ò
Kh¸p nh− cÇu thá gi¸c) (§μn kinh)
Xu h−íng hiÖn nay cña t«n gi¸o trªn thÕ giíi lμ kÐo thÕ giíi bªn kia vÒ víi thÕ giíi bªn nμy vμ ®Èy thÕ giíi bªn nμy vÒ víi thÕ giíi bªn kia.
Tuy nhiªn, xu h−íng nμy thay ®æi tuú theo ®Æc ®iÓm cña mçi quèc gia, d©n téc. MËt gi¸o, giai ®o¹n cuèi cïng cña PhËt gi¸o ë Ên §é ®· tù ®Æt dÊu chÊm hÕt cho m×nh ë thÕ kØ XIII lμ v× ®· tuyÖt ®èi ho¸ thÕ giíi bªn kia, ®ång thêi còng tuyÖt ®èi ho¸ c¶
thÕ giíi bªn nμy. T«n gi¸o ë ViÖt Nam gi¶i quyÕt quan hÖ cña thÕ giíi bªn nμy vμ thÕ giíi bªn kia theo ®Æc
®iÓm cña d©n téc ViÖt Nam. “Tèt ®¹o”
còng lμ “®Ñp ®êi” vμ “®Ñp ®êi” còng lμ
“tèt ®¹o”. ThÕ gian lμ ë ®©y vμ xuÊt thÕ gian còng lμ ë ®©y, trªn quª h−¬ng ®Êt tæ víi truyÒn thèng hoμ hîp d©n téc l©u ®êi, trμn ®Çy lßng nh©n ¸i vμ tinh thÇn bao dung cao c¶!
8. T¹p A hµm, q. 10,: “nhÊt thiÕt hµnh v« th−êng; nhÊt thiÕt ph¸p v« ng·; NiÕt bµn tÞch diÖt”, NghÜa còng nh−
c©u trªn. §¹i TrÝ ®é luËn, q. 22: “PhËt ph¸p Ên h÷u tam chñng: nhÊt gi¶ nhÊt thiÕt h÷u vi ph¸p, niÖm niÖm sinh diÖt giai v« th−êng; nhÞ gi¶ nhÊt thiÕt ph¸p v« ng·; tam gi¶ tÞch diÖt NiÕt bµn”. NghÜa lµ: Ph¸p Ên cña ®¹o PhËt cã ba lo¹i: mét lµ hÕt thÈy hiÖn t−îng h÷u vi, ý niÖm sinh ra råi mÊt ®i, tÊt c¶ ®Òu kh«ng tån t¹i vÜnh viÔn; hai lµ mäi hiÖn t−îng ®Òu do nh©n duyªn hoµ hîp, kh«ng cã thùc thÓ nµo tån t¹i ®éc lËp; ba lµ NiÕt bµn lµ c¶nh giíi kh«ng cßn sèng chÕt, kh«ng cßn lu©n håi”. Thªm mét ph¸p Ên n÷a thµnh “Tø ph¸p Ên”: “NhÊt thiÕt ch−
hµnh khæ” (hÕt th¶y mäi sù viÖc trªn ®êi lµ khæ) (T¨ng nhÊt A hµm, q. 18) (Xem PhËt gi¸o tiÓu tõ ®iÓn. NhiÖm KÕ Dò (chñ biªn), Th−îng H¶i tõ th− xuÊt b¶n x·, 2001, tr. 351).
9. PhËt gi¸o ®¹i tõ ®iÓn. Th−¬ng vô Ên th− qu¸n quèc tÕ h÷u h¹n c«ng ti xuÊt b¶n, B¾c Kinh, 1994, tr. 193.
