■_l DU LỊCH
vm TRÒ cùn Yin IIÓR DU UCH TRONG PHẮT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI NINH BÌNH
LÊ THỊ HIỆU* - TRẰNTHỊTHU**
1. Vai trò của vă 1 hóa du lịch trong phát triển du lịch bềnvững
Nói tới vănhóadi
là nói tới văn hóatronị: một lĩnh vực cụ thể thuộc đời SC ng xã hội của con người. Nó pliải mang
1Ị của văn chất ấy
?hạmvi, lịch,tức
những phẩm chất chun hóa và những phẩm được biểu hiện trong
lĩnhvực cụ thể đó là 1ĨI h vực du lịch. Nếunhư du lịch văn hóa là loại hình du lịch được ] >háttriển trên cơ sở khai thác g á hóa, góp phầnbảo tor) hùy giá trị truyền th vinh giá trị văn hóa nhân loại (2), thì văn he a lại mang nộihàm rộng Văn hóa du lịchlà sự nội dung vănhóatrong du lịch,đượctích lũy VI lịch thông quaquanhệ
tài nguyêndu lịch tại nơi diễn ra hoạt độngdulịch.
Các thành tố cơbản tạ) baogồm văn hóa trong
doanh, văn hóatrongứrgxửcủa khách du lịch,cộng đồng địaphương và sự
trongviệckhai thác các 1 các sản phẩm, dịch vụ ( vai trò quan trọng trong được thểhiện qua một
Tạo những giả trị rié ngbiệt cho sảnphấm du lịch và thểhiệnbản sắcvăn
TheoLuật Du lịch n im 2017, “Sản phấm du lịch làtập hợpcác dịch vụ
nguyên du lịch để thỏa lịch” (3). Các sản phẩm I
con người khai thác cá: dịch vụvà tài nguyên du lịch. Do đó, những giá ti ịriêng biệt của sản phâm du
lịch phụ thuộcvào đặc điểm văn hóa du lịch và tài nguyên của từng vùng, từng khu vực. Văn hóa du lịch cóvaitrò quan trọng khi tham gia vào việc phân biệt sản phẩm, dịch vụgiữacác khu vực, vùng, miền, đemtớichodu khách những cảm xúc khác nhau ở cácđiểm du lịch. Những sản phẩm du lịch mang giá trị văn hóa đặc trưng, những hành viứngxử, thái độ vănminh của cộng đồng địa phương, doanh nghiệp du lịch, cơquan quản lý dulịch sẽ để lại dấu ấn khó phai trong lòng du khách. Đây là nhân tố góp phần làm nên thành công củađiểm dulịch.Ví dụ, du khách đếnViệt Namdễdàng ghi nhớhìnhảnh của những nụ cười thân thiện, những bộ áo dài Phát triển du lịch bén vũng là định
hiróng phát triềndu lịch mang tính chiến lược của nhiều địa phuong, quốc gia và khu vục. Phát triển du lịch cần dáp úng dồngthói các yêu cầu vé kinh tế, xã hội, mói truúng; bão đàm hài hòalọi ích của các chủ thể tham gia hoạt dộng du lịch;
không làm tổn hại đến khả năng đáp úng nhu cáu vé du lịch trong tuong lai (1).
Trongnhũng nămqua, du lịch Ninh Binh túng buóc phát triền và đạt đuọc nhũng kết quả đáng ghi nhặn. Tuy nhiên, bẽn cạnh đó vấn còn nhũng tồntại trong ván hóa quàn lý, kinh doanh và úng xù du lịch. Do đó, cắn cónhũng nhận thúcdùng đắn về vai trò của văn hóadu lịch trong phát triển du lịch bén vũng, tù dó có nhũng định huóng và giải pháp cụ thề trong phát triển du lịch tình NinhBinh.
truyền thống, những món ăn đặcbiệt nhưphở, nem cuốn..., nhữngtour khám phá HạLong, TràngAn, hay những tourtrải nghiệm“làm nông dân”tại Hội An, Vân Long (NinhBình)... Cũng như vậy, khi du khách đến Nhật Bản, họ lại ghi nhớ hình ảnh của những bộ kimono, món ăn sushi, những cử chỉ lịch sự, những cáicúi đầu chào nhauđểthểhiện sự tôn trọng, những tour khám phá thiênnhiên Nhật Bản, như ngắmhoa anhđào, nghỉ dưỡng tắmsuối nóng...
Những cảm nhận khác nhau về sản phẩm du lịchmột phần chínhlàdovănhóa du lịch quy định, qua đó giúp du khách có nhữngtrải nghiệm về bản sắc văn hóariêng của mỗi vùng miền quốc gia.
Xây dựng thương hiệu điêm đến và nâng cao năng lựccạnh tranh du lịch
Cùngvớiquá trình hội nhập, toàn cầu hóa, du lịch ngàycàng phát triển mạnh mẽ và mang lại nguồn thu lớncho các quốc gia. Mồi điểm du lịch muốn có sức thu hútlớn đối vớidu khách, cần đếnnhiềugiảipháp trị văn
và phát mg, tôn mới của
du lịch lớn hơn.
thể hiện ĩnh vực
sángtạo trong hoạt động du biện chứng giữa chủ thể và
nên giá trị vănhóa du lịch quản lý, vănhóa trong kinh I lángtạomanggiá trị văn hóa tàinguyên du lịch, xây dựng du lịch. Văn hóa du lịch có
phát triển dulịch bền vừng,
! 0 bìnhdiệnsau:
hóa riêng của vùng miên ti ên cơ sở khaithác giátrị tài
mãn nhu cầu của khách du iulịch được tạora theo cách
, ** Ths, Trường Đại học Hoa Lư, Ninh Bình Số 506|fl-|
Tháng 8-20221E1
trong đó có giải pháp về xây dựng và nâng cao thươnghiệuđiểmđến. Thương hiệu điểm đến được hiểu là tập hợp những cảm nhận của du khách dựa trên sựtrải nệhiệm thực tế, nghe kể lại, hoặc tiềm thức của họ về những giátrị đích thực của một điếm đến du lịch.Nó tácđộng tớitháiđộ và cảmxúc của du khách. Nhưvậy, hình ảnh điểm đến có tốt đẹpđối với khách hay không phần lớnphụ thuộc vào những giá trị văn hóadu lịch mà dukhách cảm nhận hoặc nghekể lại thông qua giá trị củacác sản phẩm du lịch, văn hóa trong quản lý, văn hóa trong kinh doanh du lịch, đặc biệt là cách ứngxử của cộng đồng địa phương, lao động trong du lịch. Thương hiệu điểm đến du lịch càng mạnh thì khảnăng cạnh tranh và sức thu hút kháchdulịch càng lớn và bền vững.
Làcông cụ quảnlý mềm trong hoạt động du lịch Quản lý nhà nước nói chung vàquản lý trong lĩnh vực du lịch nói riêng cần dùng đến pháp luật, các quy định và chế tài. Tuy nhiên, có một cách thức quản lýkhác mềm mỏng hơn nhưng vẫn mang lại những kết quả tốtđó chínhlàquảnlý bằng vãn hóa.
Trong lĩnh vực du lịch, việc quản lý được cụ thể thông quanhững quy chuẩn vănhóatrongcáchquản lý, khai thác và ứng xửtrong du lịch. Do vậy, mồi điểm, khu du lịchcần xây dựng những giá trị, quy chuân văn hóa cụ thêphùhọpvới đặc diêmvănhóa của địa phương, luôn đề cao những giátrị văn hóa tốt đẹp(thái độ thân thiện, nhiệttình, sẵn sàng giúp đỡ khách du lịch; sản phẩm hàng hóa, dịch vụ có chất lượng tốt, niêmyết công khaigiá...) vàlênán mạnh mẽ nhữnghành vi sai trái (khai thác khách du lịch theo kiểu chộpgiật; ép giá khách vào mùa cao điếm, chèokéo, trộm cưóp; thiếu ý thức bảo vệ tài nguyên, môi trường, buôn bán các động, thực vật quýhiêm, thiếu sự tôn trong cộng đồng và vănhóa địa phương...). Nhữnggiá trị văn hóadu lịch được cho là tốt đẹp sẽ được lưu giữ và ngầm trở thành những quy chuẩn cho mọihành động. Do đó, xây dựng văn hóa du lịch mạnhmẽ chính là một côngcụ quản lý mềm trong hoạt độngdulịch.
Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủthể dulịch, xây dựng môi trườngdu lịch vàn minh, đảm bảo du lịch phát triểnbền vững
Các chủthểchính tham giavàohoạt động du lịch bao gồm: chính quyền, doanh nghiệp, cộng đồng địa phương và khách du lịch. Thực tếhiện nay, không phải tô chức,cá nhân nào cũngđều nhận thức đúng đắn vấnđề phát triển theo hướng bền vững. Vì lợi ích kinhtế trước mắt, một sốtổchức, cá nhânđã có những hành vi gây tổn thương cho môi trường, tài nguyên vàvăn hóabản địa. Không hiếm gặp tình trạng xây dựng công trình trái phép; cơ sở kinh
doanh lưu trú, ăn uống, xả thải trực tiếp ra môi trườngkhông quaquytrình xử lý rác; khách du lịch thiếu ý thức, gây lãng phí tài nguyên năng lượng;
cộngđồng tham gia dulịch thiếukỹ năng phục vụ du khách, cung cấp hàng hóa, dịch vụ kém chất lượng; sự cạnh tranh thiếu lànhmạnh giữa các doanh nghiệp... Muốn thay đổihành vi,trước hết cần thay đổi nhận thức của nhữngngườitham gia hoạt động du lịch. Việc xây dựng, pháthuy các giátrịvăn hóa trong du lịch sẽgópphần nâng cao nhậnthức và tư duy,đểmỗichủthểnhậnthấynhữnggiátrị tích cực cần pháthuy vànhữngyếu tố tiêu cực cần loại bỏ;
từ đó, có hành động thiết thực xây dựngmôi trường du lịch văn minhphát triển bền vững.
2. Thựctrạng văn hóadu lịch tại Ninh Bình Trong nhữngnămqua, du lịch Ninh Bìnhphát triển mạnh mẽ vàđạt được nhiều thành tựu đáng kể. về tốc độ tăng trưởng (giai đoạn 2009-2019, trước đại dịch COVID-19), khách du lịch đạt 13,11%/ năm, doanh thudu lịch đạt 30,78%/năm.
Năm 2019, NinhBinh đón 7,65 triệu lượt đạttrên 3.671 tỷ đồng (vượt mục tiêu Nghịquyết 15 đềra).
Tính hết năm 2020, du lịch Ninh Bình đãtạo việc làm và thu nhập cho 14.500người (gồm 4.500 lao động trực tiếp và 10.000 lao động gián tiếp) (4).
Ngoài ra, Ninh Bình dần được coilà một điểm sáng du lịch trên bảnđồ Việt Nam vàlọt vào danh sách bình chọn của nhiều chuyên trang du lịch quốctế:
Chuyên trang du lịch This is insider của Mỹ bình chọn Ninh Bìnhđứng đầu trong 50 địa điểm hấp dẫnmà bạn phải đến trongnăm2018;tờ Telegraph nước Anh bầuchọn Ninh Bình là 1/15 điểm đến tuyệt đẹp nhưng chưa được nhiều người biết tới trên the giới; Tạp chí BusinessInsider bình chọn cánhđồng Tam Cốc là 1/5 cánh đồng lúa đẹp nhất Việt Nam; Butterfield &RobinsoncủaCanada bình chọn Ninh Bình là 1/7 địa danh có cảnh quan đẹp nhất Đông Nam Á. Cảnh đẹp Ninh Bìnhlà phim trường của nhiều bộ phim Hollywood nổi tiếng như:Pan và vùng đất Neverland, Người Mỹ trầm lặng, Kong: Skull Island... Năm 2020, theo Hostelworld- trang web chuyênđặtphòng dorm, giường tầng,dạng ký túc xá trực tuyến lớnnhấtthế giới, Ninh Bình xếp vị trí thứ 10 trong top20 địa điểm, du lịch bụi tốt nhất thếgiớinăm2020... Nãm 2021, tờ nhật báo lâuđờinhất tại Pháp-Le Figaro liệt kê nhữngtrải nghiệm tuyệt vời nhất; trong đó, Ninh Bình đứng vị trí đầu tiên trong top 7 trải nghiệm không thê bỏ qua khi tớiViệt Nam. Cũng trong năm này, Vườn quốc gia Cúc Phương được tổ chức WorldTravel Awards trao tặng danh hiệu vườn quốc gia hàngđầu châu Á.
Số 506 Tháng 8-2022
76
Tuy nhiên, bêncạnh những kết quả nổi bật, du lịch NinhBình vẫn con hạn chế nhấtđịnh trong văn hóa quản lý,kinh doaịnh và ứngxử du lịch:
Văn hóa quản lý du lịch Ninh Bình thểhiện được tính linh hoạt, hiệu quả, nhưng vẫncần những giải pháp quyếtliệt và cụ thểhơn trong công tác chỉ đạo vệsinhmôitrường, amninh, an toàn du khách,xửlý xâydựng trái phép trong khu di sản. Công tác nghiên cứu, phân tích, thốngkê, dự báo xu hướngdu lịch cần được thựchiện thường xuyên và hiệu quả, chú trọng trongviệc hoàn thiệncơ chế, chính sách thu hút các nhàđầutư du Inch lớn trong lĩnh vực vui chơi giải trí,mua sắm và chăm sóc sức khỏe.
Trongmôitrường văn hóa kinhdoanhdu lịchtại Ninh Bìnhvẫn có những cơ sở kinh doanh cạnh tranh thiếu lành mạnh. Mộtsodoanh nghiệp chưa chú trọng xây dựng văn hóa doanh nghiệp, số lượng và chất lượng lao động qua đạo tạo cònhạn chế, ảnh hưởng đến quy trình và hiệu quả phục vụ khách du lịch.
Không ít cơ sởkinhdọtanh, doanh nghiệp du lịch chú trọngtới lợiíchkinhtế, thiếu sự quan tâm và thể hiện trách nhiệmtới môi trựờng,xã hội, cộng đồng và sự phát triển du lịch bềnvững. Sự sáng tạo trong việc khaithác và xâydựng các sảnphẩm du lịch Ninh Bình vẫn chưa phát huy hết (tiềm năng. Các sảnphẩmcòn mang tính trùng lặp, đơn điệu, chủ yếu là hoạt động tham quan, ngắm cảnh, thiếu các dịch vụbổ sung như mua săm, vuichơi giải trí, chăm sóc sức khỏe.
Đối với văn hóa ịrng xử của cộng đồng địa phương trong hoạt đổng du lịch, dựa trên những đánh giá bình luận cùỊa du khách trên các chuyên trang du lịch như tripadvisor.com, booking.com...
có thể nhận thấy cộng đồng địa phương vần còn nhậnđược đánh giá chưa cao, họ cònthiếu kiến thức, kỹ năng tronghoạt động du lịch, yếuvề ngoại ngừ và kỳ năng giao tiếp vơi khách có phần hạn chế, đôi khi có thái độthiếu thân thiện, cởi mở.Một số cộng đồng địaphương tham giavào hoạt động bán hàng, chèo đò, xe ôm, tròng giữxe có những hành vi vụ lợi và thiếutrung thực.
Khách du lịch tới Ninh Bình cũng là một trong nhữngchủthểtạo nên phừnggiátrị văn hóa du lịch.
Tuy nhiên, một bộ phận du kháchvẫncó những hành viứng xửchưaphùhợp như:xả rácbừa bãi,gây ồn ào,phát ngôn thiếu lịch sự, trang phụcchưa phù hợp tại các điểm du lịch, đặ<r biệt là các điểm du lịch văn hóa. Một số chưa có ý tmứctiết kiệm năng lượng đặc biệt khi sử dụng các dỊch vụ tại cơ sở phục vụ ăn uống và lưu trú.
3. Một số giải pháp phát huy giátrịvăn hóa du lịch tỉnh Ninh Bình
Nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả du lịch,
a DU LỊCH tỉnh Ninh Bình cần chú trọng đến việc phát huy các giátrị văn hóa quản lý, kinhdoanh và ứng xửtrong hoạtđộng du lịch,từ đó xâydựngmôi trường du lịch văn minhvà phát triểntương xứng với tiềmnăng tỉnh NinhBình.
Tăng cườngcông tác tuyêntruyền, nâng cao nhận thứcvai trò và tráchnhiệm của các chủ thể trong hoạtđộng du lịch và vaitrò của văn hóa du lịch trong việc xâydựnghình ảnh điểm đếnvàpháttriểndu lịchtheohướng bền vững.
Nângcao chấtlượng nguồn lựcdu lịch,baogồm người làm công tác quản lý, chủ doanh nghiệp, cơ sởkinh doanh, lao động trong du lịch. Xây dựng các tiêu chuẩn, chuẩnmực đốivớitừngcôngviệc, lĩnh vựctrong du lịch, trởthành thước đođánh giá chất lượng hoạt độngdu lịch NinhBình.
Thực hiệnnhững giải pháp cụ thểtrong việcphát huy các giátrị văn hóa dulịch dựa trên vaitrò, chức năng, trách nhiệmcủa mỗi chủ thể.
về công tác quản lý du lịch, căn cứ trên thực tiễn du lịch để cónhững chính sách chỉ đạo kịp thời và hiệu quả trong từng giai đoạn, thời kỳ.Xây dựng cơ chế ưu đãi phù hợp nhằm tạo điều kiện thu hút các nhà đầu tư lớnđặc biệt là về lĩnh vực vui chơi ẹiải trí, chăm sóc sức khỏevà bước đầu thu hút đầu tư du lịch biển cồn Thoi (Kim Sơn).
Phối hợp chặt chẽ với các cấpban ngànhvàdoanh nghiệp trong việc thực hiện nghiêm túc, hiệu quả chính sáchquản lýmôi trường, an ninhan toàntại điểmđến, thanh tra, kiểmtravàxửlýchặt chẽ các vi phạm. Xemxét tăngcường ngânsách cho hoạt độngxây dựng thương hiệu Ninh Bình gắn với văn hóa du lịch, ngân sách đào tạo lao động du lịch.
Đầu tưcác phần mềm du lịchthôngminh, sử dụng quét mã QR thông tin các điểm đến, xây dựng các ứng dụng hỗ trợ du khách (hỗ trợ thông tin đặtdịch vụ, lên chương trình du lịch, thông tin các điểm đến, nhà cung cấp dịch vụ, đường dây nóng...), ứng dụng côngnghệ thông tintrong pháttriên du lịch. Chú trọng trong công tác nghiên cứu, thống kê, dự báo xu hướngđể luôncó những chínhsách kịp thời phù hợp với thực tiễn. Nâng cao sự phối hợp và hiệu quảtrong công tác quảnlý, phối hợp giữa các cấp chính quyền với giữa chính quyền và doanh nghiệp.
Trong hoạt độngkinhdoanh dulịch, các doanh nghiệp cần chú trọng xây dựng văn hóa doanh nghiệp,xácđịnhgiá trị cốtlõi của doanhnghiệp,xây dựng quytrìnhphục vụ, nộiquy làm việc, quy cách ứng xử, trang phục... Nângcaovaitrò trách nhiệm của doanh nghiệp đốivới xã hội, môi trường và sự pháttriểnbền vững, hằngnămxây dựng cam kêt nỗ
Số 506 Tháng 8-2022
77
lực đóng góp cho xã hội, môi trường vàsựphát triển. Khuyến khích các cơ sởkinh doanh đặc biệt là cơ sở lưu trú và ăn uống sửdụngcác thiếtbị tiết kiệm năng lượng, sừ dụng năng lượng sạch, đãng ký nhãn bông sen xanh, thực hiện quy chế về xử lý rác thải, đặc biệtlà nước thải và rác thải rắn...
Ngoài ra, nhằm nâng cao số lượng và chất lượng lao động du lịch, doanh nghiệp, các cơsở đào tạo du lịch trong vàngoài tỉnhphối hợptham gia cùng đào tạotheo nhu cầu xã hội, tạo môi trường học tập chuyênnghiệp, sát thực tế vàcó định hướng cam kết đầura cho người học. Thườngxuyên kiểm tra, tập huấn nâng cao trình độ kỹ năng cho lao động trong doanh nghiệp (kỹ năng giao tiếp,kỹ năng bán hàng, kỹ năng phục vụ, kỹ năng ngoại ngữ, tin học...).Doanh nghiệp, cơ sởkinh doanh xây dựng môi trường làm việc văn minh, cơ hội thăng tiến, chếđộ đãi ngộ phùhợpnhằm thuhút và giữ chân người laođộng. Trong môitrường kinh doanhgiữa các doanh nghiệp, cần xây dựng một cộng đồng kinh doanh dulịch Ninh Bìnhlành mạnh. Nângcao vai tròcủa Hiệp hội Du lịchNinh Bìnhvà các cấp quản lý trong việc liên kết doanh nghiệp,xây dựng các quy chếkinh doanhchung (cam kếtchấtlượng, chống phá giá, hỗ trợ kinh doanh...). Nâng cao nhận thứcdoanhnghiệptrong vấnđề đoànkết vàhồ trợ trong kinhdoanh, cạnhtranh lànhmạnh.Đồng thời, mỗi doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh cần tự nâng cao năng lực cạnh tranhdựa trên thương hiệu về chất lượng và sự uytín.
Trong văn hóa ứng xử du lịch, xác định cộng đồng địa phươnglà một trong những chủ thể quan trọng trong việc xây dựngvà tạo nên hình ảnh của điếm đến du lịch.Nhằm phát huycácgiátrị văn hóa ứngxừ của cộngđồngđịa phương tronghoạt động du lịch, trước hết cầnnâng cao nhận thứcvãn hóa du lịch đối với cộng đồng địa phương thông qua nhiêu hình thức khác nhau như: Tuyên truyền trên đài, loaphát thanh và các biển báonội quy quyđịnh về văn hóa, vănminhtrong du lịch;tổ chức các buổi tậphuấnnângcaonhậnthức về vaitrò củadu lịch, vănhóa du lịch,vaitrò của người làm du lịch, những hành động nên và khôngnên... Nâng cao vaitrò và tráchnhiệm của cộngđồngđốivới sự phát triển du lịch của địa phương thông qua việc lấyý kiến, ra quyết định, thu hút cộng đồng địaphươngtham gia vàohoạt động du lịch. Chú trọngnângcaokiến thức và kỳ năng cho cộng đồng tham gia vào hoạt động du lịch: tổ chức các lớp tập huấn ngắn hạn vềkiến thức, kỹ năng, ngoại ngữ, văn hóa ứng xử du lịch;
xây dựng các nội quy về văn hóa văn minh trong phục vụ khách du lịch (dành cho cộng đồng thamgia
trực tiếpphụcvụ khách du lịch); có những biệnpháp nhắc nhởvà xử phạt đối với những cộng đồng vi phạm một cáchphùhợp, nghiêm minh.
Đối với văn hóa ứng xử của khách du lịch, cần xây dựng cácnội quy quy định về những điều nên và không nên dành cho khách du lịch tại các điểm du lịch, cơ sở kinh doanh du lịch (các nội quy,quy định:ngắngọn,súc tích, dễ hiểu,bấtmắt,được đặt ở vị trí dễ quan sát, thường xuyên thay mới với những bảng nội quy đã cũ).Trước khi đón khách vào tham quan,cần có những nhắc nhở cụ thể về những hành vi nên hay ko nên (nhânviênkhu du lịch nhắc trực tiếphoặc bởi hệthống loaphátthanh tự động).
Bên cạnh đó, với nhữngvi phạm của khách, cần được xửphạt nghiêm túc tùy theo mức độ nghiêm trọng củavấn đề. Xây dựng môi trường dulịch, an toàn, thânthiện góp phần hạn chế nhữngxung đột giữa khách và cộng đồng địa phương trong hoạt độngdulịch.
Bên cạnh các sản phẩm du lịch văn hóa, sinh thái đangđược khai tháchiện nay, du lịch Ninh Bình cần đa dạng hơn nữa các sản phẩm du lịch mang tínhtrải nghiệm mới. Đấy mạnh xây dựng hệ thống các tour, nhằm khai thác thế mạnh sự đa dạng tài nguyêndu lịch như các tour teambuilding, tourtrải nghiệm văn hóa làng nghề, nghệ thuật biểu diễn, ẩm thực...;
Nâng cao chất lượng các tour cộng đồng, du lịch homestay, tạo ra sự mới lạ, khác biệt. Nghiên cứu khai thác và xây dựng du lịch mạo hiểm gắn liền với hệ thống núi đá, hang độngvàhệ thống rừngnguyên sinh,khu bảo tồntại Ninh Binh. Đầu tư vàđadạng hơnnữacác tour nghỉ dưỡng, chămsóc sứckhỏe, vui chơi giảitrí,mua sấmvà thểthao. Đẩy mạnh các hoạt động khai thác kinh tế dulịch vềđêm. Đối với nhữngđiểm đến có tài nguyên du lịch vàdịch vụ ngồi thuyền tương đối giống nhau như Tràng An, Vân Long,Tam Cốc, Thung Nham, Thiên Hà, Thung Nắng, Linh Cốc cần xây dựng nhận diện điểm đến khácnhau thông qua sự sáng tạo trong cácsản phẩm dịch vụvà quy trình phục vụtại mồi điểmđến■
L.T.H-T.T.T 1,2,3. Luật Du lịch, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, 2017, fr.2.
4. Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh Ninh Bình, về phát triển du lịch tính Ninh Bình đến năm 2020 định hướng đến năm 2030.
Báo cáo tồng kết thực hiện nghị quyết so 15NQ/TU ngày 13-7-2009.
Tài liệu tham khảo
1. Trần Thúy Anh, Giáo trình du lịch văn hóa những vấn đề lý luận và nghiệp vụ, Nxb Giáo dục Việt Nam, 2014.
2. Nguyễn Đình Hòe, Du lịch bền vững, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001.
