NHIN Rn THG GIOI
./*' j i ^ iS _ _ . . £ . ,
KINH NGHIEM CUA MOT SO NOOC VE TRUYEN THONG KH&CN VA Bill HOC CHO VIET NAM
LE TH! T U Y I T HANH tnnj tkr\ N^HSn a j u v^ FhSit t r i ^ n Truydn thfing Kh&CN. B$ KHSCN
HOANG TH! KIM KHANH
€>^i tv?C Thii l ^ j y & i
Kinli nghiem cua cac nirAc cho tha'y, lruy§'n thong khoa hoc va c6ng nghe (KH&CN) ddng val trd quan trong trong viec nSng cao nhSn thi}c cfia xa hoi ve vj tri, vai tro cua KH&CN, tir dd thuc day hoat dgng KH&CN, ddng gdp cho si/ phat tri^n kinh te - xa hpi.
Chinh vl vay, viec hoc tap kinh nghiem truyln thdng KH&CN cua cac nudc trSn the'gidi, ddc bipt la nhiTng nudc da triln khai thanh cdng hoat ddng truyen thdng KH&CN la he't sdc cin thie't dd'i vdi Vidt Nam. Nhi?ng kinh nghiem cua Dai Loan, Han Qud'e va Phap ma bai vie't de cdp hy vgng se gdp phan cung cd'p cho chung ta nhifng y tirdng mdi cd t h i v^n dyng linh boat, hieu qua va phii hdp vdi hoan canh thifc td' ciia mmh, nhim tao ra diTdc nhiTng budc dot pha cho hoat ddng truyln thdng KH&CN, hlnh thanh mpt xa h@i ydu khoa hgc, vl khoa hgc, thuc day phat triln manh me KH&CN, gdp phin vac sir thanh cdng cija su nghiep cdng nghiep hda, hien dai hda da't nirdc.
Kinh nghifm cna mot so ntfAc, viing lanh thd ve liuyjn thong KHSCN
Dai Loan
Bai Loan da tnen khai da an tdng ttie phat trien truyen thong KH&CN til thang 1.2007 va du l<ien l<et ttiiic vao nam 2015 vdi tong dau tU 180 trieu Bai te/nam (tuong duong hon 3.000 ty dong/nam). Du an den nay da dat duoc mpt so thanh cong nhat djnh vdi 80 kenh truyen hlnh va nhieu bao/tap chi co chuyen muc KH&CN duOc xay dung va di vao hoat dong.
He thong bao tang, trien iam KH&CN ia mot trong nhung hinh thiJc truyen thong duoc Bai Loan het siJc chu trpng. Hoat dpng nay dUOc Dai [!oan nhan manh nhu ia ho?t ddng trpng tam d l khoi day mem dam me, yeu thich KH&CN trong ngiidi dan, tfl do giup xa hpi nhan thflc dflOc dung tam quan trpng cua KH&CN dpi vdi phat trien kinh te • xa hpi.
Trung tam Trien iam gidj thieu truyen thpng khpa hpc {B6 Giap duj; Dai Lpan) mdi nam dpn 1,8 trieu iupt hpc sinh, chfl yeu la tieu hpc den tham gia cac heat dSng
Mot gdc Blio ling KHSCN tai Cao Hiing (Dii Loan) giao duo va truyen thong KH&CN. Ra ddi nam 1999, den nay, Trung tam cd quy mo gap 20 lan so vdi ban dau va sir phat trien ay xuft phat tfl chinh nhu cSu ciia hoat dpng giap due va truyen thong KH&CN. Den dSy, hoc sinh se tham gia vao cac chuong trinh giap dgc duoc thie't ke song song vdi npi dung giap due chinh khca tai cac phcng thi nghiem de hieu sau s^c hon ve cac kien
36 TapdiKHOAHQC <;.,„„- , . , , C6NCNCHEVIEINflf^°'°"'""'''
NHlN Rfl THe GlOl
thifc khoa hpc duoc hoc 6 trudng; dUdc tham gia cac tro chdi mang tinh trf tue de kich thifc niem dam me, dUdc tiep can vdi nhQng thanh tUu khoa hpc cCia Dai Loan va the gidi. Kinh phi hoat dong cua Trung tam len den 200 trieu Dai te/nam, l^y tii nguon ngan sach va cac ngudn thu khac. Trung tam cd hdn 250 tinh nguyen vien - nhOng ngudi den vdi cdng viec nay bang tinh yeu KH&CN, bang y thiJc rang: giao due khdi day niem say me cua the he tre dd'i vdi KH&CN cd y nghTa Idn lao dd'i vdi sU phat trien xa hpi.
B^o tang KH&CN tai thanh pho Cao Hung cung la mdt trong nhQng md hinh truyen thdng KH&CN dang hpc tap. DUdc danh gia la mot trong nhQng bao tang KH&CN Idn nhat the gidi, hien Bao tang KH&CN Cao Hung cd hai khu vUc trien lam vdi nhieu hoat dpng pho ckp cung nhU chuyen sau danh cho cac dd'i tUdng ngUdi dan khac nhau. Diem dang chu y la each thQc lien k§'t de tao sa ket noi, sU quan tam cija ngudi dan d^n hoat dpng KH&CN dUdc B^o tang rat chu trpng.
Vdi nhan thQc: khoa hpc vl sQ song, khoa hpc phuc vu con ngudi, tat ca cac hoat ddng cua Bao tang deu rat d l hieu, gan gui vdi ngQdi dan.
Hi§n nay, t^i Dai Loan, ty le cac ndi dung truyen thdng v^ KH&CN tren truyen hinh chi§'m 3,82% {trong 80 kenh truyen hinh), bao giay chiem 6,3% va dai truyen thanh chiem ty le 2,4%. Cac chUdng trinh truyen thdng KH&CN deu cd si^ tham gia tich cue cija cac nha khoa hpc va hoat ddng truyen thdng KH&CN da cd tac dung hd trd tich cUc cho cdng tac nghien cQu. Tap trung vao gidi tre, de cap tdi cac van 66 thiet thUc dd'i vdi ddi song va mang tinh thdi sp, chuyen tCf ngdn ngQ KH&CN thanh ngon ngQ ddi thudng d^ tao nen su hUng thu cho dd'i tUdng can truyen thong la each ma hau he't cd quan truyen thong d Dai Loan dang lam rat chuyen nghiep, d^t hieu qua cao. Khdng nhQng the, san pham truyen thdng ve KH&CN con dem lai ngudn thu khong nhd cho cac ddn vj nay.
Nh$t Ban
Ho9t dpng truyen thdng KH&CN, quang ba cac san pham mdi, cdng nghe mdi ludn dQdc Chinh phij Nhat B^n cung nhu cac to chQc, doanh nghiep danh s^ quan tam Idn. Cac cd quan quan ly KH&CN d Nhat Bkn da xay dQng, cham sdc tUdng doi tdt mdi quan he giQa nha bao vdi nha khoa hpc, tao su gan gui, gan bd giQa hai ddi tQdng nay. Day la ^\k\ phap giup thdng tin KH&CN dUdc chia se va chuyen tk\ nhanh chdng, khong phai qua cac c^u nd'i hoac khau trung gian. Hang thang, Cd quan KH&CN Nh§t Ban (JST) diu td chQc hpp bao de gidi thieu nhOng van de KH&CN ndi bat nhat trong thang vdi phdng vien, mdi cac nha khoa hpc gidi thieu
Hoc Sinh tham gia cac trd choi trUc quan, sinh ddng tqti Bao tang qudc gia vd khoa hoc va s^ng tao tidn tidn (Miraikan) ve nhQng thanh tfch cua hp, tao dieu kien de phdng vien va nha khoa hpc cd the trao doi, thao lu&n..
Thdng tin ve nhQng dQ an, thanh tUu va sQ kidn KH&CN ndi bat dQdc chia se tai Cau lac bd bao chi cua Bd Giao dgc. Van hda. The thao, KH&CN Nh|t Ban va dudc xuat ban tren cac an pham bao chi. Mdi nam cd khoang 200 chii de, hang nghin bai bao ve KH&CN dUdc dang tren cac bao, tap chf. Cung vdi dd, mang IQdi website ve KH&CN da dUdc hinh thanh de mpi ngudi du d bat ky dau cung cd the truy cap dQdc cac thdng tin vd KH&CN. Co 2 trang chinh la Kenh khoa hpc, dang cac video (http://sc-smn.ist.go.jp/); Cong thdng tin khoa hpc dang cac bai viet (http://scienceportal.jp/) va 5 trang chuyen de la Trung tam khoa hoc ^o thudc JST (http://jvsc.jst.go.jp/en/), Cd sd dQ lieu khoa hpc cua cac tinh nguyen vien (http://rikasuki.tokyo.jst.go.jp/), Quan ly b^o tang d Nhat Ban (http://museum-dir.jst.
go.jp/), Khoa hpc ve tinh {http://www.kagakunavi.jp/), Lidn ket khoa hoc Nhat Ban (tieng Anh, Trung, Phap:
http://sciencelinks.jp/).
Mpt hinh thQc truyen thdng khac ma Nhat B^n dang thQc hien la hinh thanh he thdng gom hang tram vien bao tang khoa hpc tren khap ca nUdc. Bao tang qudc gia ve khoa hpc va sang tao tien tidn (Miraikan) la mdt vi du dien hinh. Day la ndi md hinh hoa nhQng hien tUdng khoa hpc tQ nhien, to chQc cac cudc trien lam gidi thidu nhQng thanh tuu KH&CN, to chUc cac hoat dpng giao iQu giQa cac nha khoa hpc vdi cdng chiing;
phdi hdp vdl cac trudng dgi hpc de xay dUng nhQng chUdng trinh giup nang cao kien thQc ve khoa hpc cho sinh vien; xay dgng mang ludi gdm cac nha nghien cQu, tinh nguyen vien, khach tham quan, trudng hpc... NhQng su vat, hien tuong tu nhien ddu dQdc the hien bang hinh anh, md hinh true quan rat sinh ddng, nhQ cac md hinh ve hien tQdng dpng dat, sdng than, rd bdt cQu hp...
khidn Miraikan khdng chl la dja chi thu vi de tham quan ma cdn la ndi hoc sinh, sinh vien cd dieu kien thuc hanh nhijfng kien thUc dQdc hpc trong nha trudng.
Tap chi KHOA H(US 37 So 20 nam 2014 CONG NGHE VIET N l W
NHIN RR THG GlOi
Md hinh Trung tam truyen thdng cung la md hinh hoat dpng hieu quk trong ITnh vge nay tai Nhat Ban. Trung tam truyen thdng khoa hpc Nh§t Ban (SMC) trQc thudc JST dUdc thanh lap vdi vai trd la cau ndi giQa nha khoa hoc vdl nha bao thdng qua cac chUdng trinh nghj sg dUdc td ChUc khi cd cac sU kidn, phat trien mdi lien ke't giQa cdng ddng khoa hpc va xa hdi. Mdt trong nhQng hoat ddng ndi bat cua SMC la xii ly cac thdng tin KH&CN cua Nhat Ban, djch sang tieng Anh va chuyen den cac trung tam truyen thdng khoa hpc cua cac nudc. NgUdc lai, vdi nhQng van de khoa hpc mdi ma ngUdi dan chUa hieu, SMC thu thap nhQng thdng tin lien quan den van de dd tQ nQdc ngoai va chuyen sang tieng Nhat de phat hanh trong nQdc. SMC cd mang ludi kd't ndi cac nha bao len tdi 400 ngudi. Khi cd mdt van de khoa hpc ndi com, vdi vai trd kdt ndi, SMC se thu thap thdng tin tQ cac thanh vien trong mang IQdi nay va chuyen tdi cac trung tam truydn thdng cija cac nudc khac de lay y kien danh gia thQ cap.
Cpng hda Phdp
Hoat ddng truyen thdng KH&CN d Phap dac bidt chu trong gan khoa hpc vdi vkn hda. Vdi quan diem, chi khi nao xa hdi nhan thQc khoa hpc la mpt phan cija van hda, nd den tg nhidn nhU nhQng hogt ddng xa hdi hang ngay thi khi do, khoa hpc mdi thuc sU di vao cudc sdng. Chinh vi vay, rat de nhan thay md hinh trao ddi giQa cac nha khoa hpc han lam vdi gidi tre, cdng chung thdng qua hoat ddng hpi thao, gap gd, giao IUu...
Tai Phap, Tuan l l KH&CN dQdc td chQc deu dan vao thang 10 hang nkm. Tai l l hdi khoa hoc nay, cac hoat ddng gap gd, giao luu, hdi thao, trinh dien cdng nghe..
d i l n ra sdi ndi tren pham vl toan qudc. Theo dd, mdi ddn vj nghien cUu, dao tao ve KH&CN cd nhQng chij dd, hoat ddng dac trQng cua minh. Vf du: Vien Han lam Khoa hoc Phap td chQc cho cac em hpc sin ti 16-18 tudi dam me khoa hpc gap gd vdi cac vien sy han lam ndi tieng ci!ia Phap. De tham gia cudc gap gd, cac em hoc sinh ph^i dang ky va dQdc tuyen chpn tQ cap dja phQdng, sau dd qua vdng tuyen chpn cap qudc gia de lua chpri khoang 100 em. Qua cudc gap gd nay, cac em dQpc cac nha kiioa hpc danh tieng lang nghe tam tu, nguyen vpng, truyen iCfa dam me khoa hpc cung nhu nhQng khat vong, hoai bao tren con dudng nghien cUu trong tQdng lai... Vien Han lam Cdng nghe Phap lai td chQc D i l n dan KH&CN vdi muc dich gidi thieu cac ket qua nghien cQu mdi nhat cua cac nha khoa hoc; td chQc gap qd tai nana
treKH&CN... ^ Cung gid'ng nhU cac qudc gia phat trien, vdi nhiem
vu long ghep KH&CN vao cudc sd'ng, Chfnh phu Phap da dau tQ xay dQng Thanh phd khoa hoc nh&m dUa khoa
hpc g^n gui vdi cdng chung, dac biet la gidi tre thdng qua cac trien lam, chUdng trinh chuyen de, hdi thko, mfl hinh tri;cquan.„
Truyen thdng KH&CN tai Phap nhin chung cung co nhQng dac diem chung cua hoat ddng truydn thdng ndi chung va hoat ddng truyen thdng KH&CN ndi rieng. Dd la cac ddn vi tU qu^n ly den nghien cQu deu cd website rieng de quang ba, tuyen truyen ve hoat ddng cua minh; ra cac an pham lien quan; san xuat hoac phdi hdp san xuat cac chQdng trinh phat thanh, truyen hinh ve KH&CN; lien ket vdl cac ddn vj truyen thdng, cd quan bao chi de dang tk\
thdng tin KH&CN, tao sU lan toa trong cdng ddng... Tat c^
cac hoat ddng truyen thdng KH&CN deu dQdc Chinh phu tai trd va la hoat ddng phi Idi nhuan.
Mot sd an pham phuc vu truyen thong KHSCN d Phap Ben canh do, hoat ddng truyen thdng KH&CN Phap cung cd sQ phan chia dd'i tQdng truyen thdng rat ro rang, 6a.c biet la ddi tQdng nha quan ly - ngQdi cd anh hadng trUc tidp den viec ra nhQng quydt sach lien quan den hoat dong KH&CN. Njiieu ddn vi lidn quan ddn hogt ddng KH&CN co cac kn pham va kenh phat hanh rieng danh cho cac nha quan ly, Cac an p h i m nay cap nhat tinh hinh hogt dong KH&CN cua ddn vj cung nhQ nhQng khd khan, vUdng mac ma ddn vi can giai quyet. Khdng nhQng v§y, cac ddn vi nay cdn thadng xuyen djnh ky td chQc cac cupc gap gfl, trao ddi cung nhQ nhQng chuydn lam viec, kh^o sat giiJa cac nha qukn ly, nha khoa hpc va doanh nghiep. Thdng qua hoat dpng nay, cac ben hieu rd hdn ve cdng viec ciia nhau, tQ dd giup nhQng djnh hudng, chfnh sach ve KH&CN bam sat hdn vdi thuc t i l n cudc sdng.
Bai hoc doi vdi Viet Nam
Dang va Nha nudc ta da xac djnh: KH&CN la qudc sach hang dau, la dpng luc then chdt de phat then nhanh va ben vQng dat nudc. Day la iuc truyen thdng KH&CN phai phat huy tdt vai trd cua minh trong viec tuyen truyen
38 TcFpcH KHOAHQS
CONG NGHE VIET NiUtr So 20 nam 2014
NHIN Rn THG G O
va ket ndi tat ca chu the va khach the lien quan den hoat dpng KH&CN: nha khoa hpc, nha qu^n ly, doanh nghiep va ngadi dan.
Thuc te, trong 5 nam gan day, Bd KH&CN da phdi hdp chat che vdi cac cd quan bao chi day manh hoat ddng truydn thdng KH&CN. Da cd nhidu chQdng trinh, chuyen trang KH&CN ra ddi vdi sQ hdp tac Bd KH&CN vdi cac cd quan thdng tan, bao chf nhu: Dai Truyen hinh Viet Nam, Dal Tieng ndi Viet Nam, Thong tan xa Viet Nam, Bao Nhan dan, Bao Kinh te Viet Nam, Bao Lao ddng... Bp KH&CN cung da thanh lap Trung t&m Nghien cQu va Phat trien Truydn thdng KH&CN, kien toan va dly mgnh hoat ddng cija cac cd quan bao chf, xuat ban thudc Bd, cac website ciia Bd va cCia cac ddn vj trac thudc de phuc vy hogt ddng truyen thdng KH&CN. Cung vdi dd, cac bd, nganh, dja phUdng, trQdng dai hpc, vien nghien cQu cung xay dung nhieu chuyen trang hoac chuyen muc ve KH&CN tren cac phQdng tien thdng tin. Cac hdi thao, hdi nghi, tap huS'n, pho bien kidn thQc KH&CN, trien lam gidi thieu cdng nghe, thiet bi... cung thudng xuyen dQdc to chQc. Dac biet, nam 2014 danh dau mdt sU khdi sSc mdi trong hoat ddng truyen thdng KH&CN, dd la lan dau tien chung ta cdng bd va to chQc thanh cdng Ngay KH&CN Viet Nam (18.5). Tuy nhien, hoat ddng truyen thdng KH&CN d nUdc ta vin cdn khdng it hgn che. TQ nhOng kinh nghiem cua mdt sd nUdc, vung lanh tho neu tren, chung ta cd the rut ra mdt sd bai hpc:
Can cd chien lupc truyin thong KH&CN Kinh nghidm cCia Dai Loan, Nh§t B^n, Cong hda Phap cho tha'y, cdn co mdt chien iQdc truyen thdng KH&CN bai ban cho tQng giai doan. Day la "xQdng sdng" de cac ke hoach, hoat ddng truyen thdng KH&CN dUa vao dd ma trie'n khai. Theo dd, chidn lUdc truyen thdng KH&CN can da dang, bao phu mpi hoat ddng cua nganh KH&CN.
Trong chien IQdc truyen thdng KH&CN, chiing ta can iQu y mdt sdvan de;
- ChT rd ddi tQdng truyen thdng KH&CN, tQ dd cd nhQng thdng diep truydn thdng mang tfnh dac thu ddi vdi tQng ddi tQdng: cac nha hoach dinh chinh sach ve KH&CN; cac ca nhan, to chQc hoat ddng trong ITnh vUc KH&CN (vien nghien cQu, trUdng dgi hoc, nha khoa hpc, nhQng ngUdi yeu thich khoa hpc, say me sang tao); cac doanh nghiep; gidi tre, hpc sinh, sinh vien; dai chung.
Thdng diep (ndi dung) truyen^ thdng KH&CN phai rd rang, da dang, ddn gian, de hieu va ludn ckp nhkt.
Ndi dung truyen thdng can lam sao cho dd'i tQdng dQdc truyen thdng, dac biet la gidi trd (tQ cap tieu hpc ddn sinh vien) thay dQdc KH&CN cd y nghTa, hap dan va ddy dam me. Ndi dung truydn thdng can dUdc khai thac d nhieu gdc dd nhU: cd chd chfnh sach phat trien KH&CN;
cac thanh tuu ndi hkt, tdn vinh dien hinh tidn tidn trong nghien cUu, Qng dung KH&CN; tuyen truyen phd bien va ket ndi ket qua nghien cQu Qng dgng KH&CN giQa cac cdng ddng xa hdi nham phat trien IQc IQdng san xuat, ddi mdi md hinh tang trudng, nang cao nang luc canh tranh cua nen kinh te, day nhanh qua trinh cdng nghiep hda, hien dgi hda dat nudc; phan anh da dang cac hogt dpng cua nganh (chat IQdng san pham, sd hQu trf tue, thj trQdng cdng nghe, nang IQdng nguyen tLf...)...
- Kenh (phQdng tien) truyen thdng KH&CN phai da dang. Kinh nghiem cua Dai Loan, Nhat Ban va Ptiap deu cho thay, hp da phat tnen da dang kenh truyen thdng KH&CN. Ngoai nhQng kenh mang tinh truyen thd'ng la cac phUdng tien truyen thdng dai chung nhQ truyen hinh, phat thanh, bao/tap chf giay, bao mang (internet) thi logi hinh truyen thdng true quan, thu hut dQdc nhieu doi tUdng la hko tang KH&CN rat dUdc eoi trpng. Tgi cae qudc gia va vung lanh tho, bao tang KH&CN dQdc xay dgng tgi hau hdt eac thanh phd. Hoat ddng bao tang eung rat da dang, tQ pho cap, tuyen truyen cac thanh tuu KH&CN ddn eac ndi dung ehuyen sau nhQ edng nghd thdng tin, sinh hoc, dia chat.
Theo cae con sd thdng ke chfnh thQc, hidn nay d Vidt Nam cd khoang 115 bao tang, nhQng chu yeu la ndi IQu giQ cae di san van hoa, cac hien vat Ijch sQ, cdn hko tang khoa hpc chuyen nganh thi khdng nhieu. Dac bidt la chaa thay cd mot bao tang khoa hpc dUde to chQc theo md hinh vQa tham quan hpc tap, vQa vui choi giai tri, ddng thdi la ndi trao doi kien thUc, tnen khai cac y tQdng sang tao khoa hpe... Trong didu kien thuc te cua Viet Nam hien nay, can xay dung bao tang KH&CN khdng eh?
la ndi trung bay hien vat ma cdn cd nhQng mo hinh cu the, giup khach tham quan cd the ta v^n hanh, tim hieu va kham pha khoa hpc...
Can hinh thanh mpt mang ludi truySn thdng KH&CN va cd sp dau td thoa dang
Kinh nghiem cua Dai Loan, Nhat Ban va Phap cho thdy, de hoat dpng truydn thdng KH&CN phat huy hidu qua, can hinh thanh mang ludi truyen thdng KH&CN vdi bd may du mgnh, cd dpi ngu can bd du vd sd lUdng, trinh dp ehinh trj va nang lgc chuyen mdn, nghiep vu cao. Ben canh dd la mdt cd s6 ha tang, ngudn iQc tai chinh dam bao cho viec triln khai cac hoat ddng truyen thdng KH&CN mdt each hieu qua. Kinh nghiem cua cac nQde eung cho thay, kinh phi cho hogt ddng truyen thdng KH&CN phai dUde Nha nUdc quan tam va dau tU, ddng thdi can huy ddng tdi da ngudn IUc tQ xa hdi cho cdng tac nay ^
Tap ch KHOA HOe Sd 20 nam 2014 CONG NCHE VIET N M T 39
