J. S w a n e p o e l D e p a r t e m e n t L a t y n
DIE A A R D EN PROBLEMATIEK V A N V ER TA LIN G *
1. In leid in g
1.1 G eorge S te in e r (1 9 7 5 ) se o n lan g se w erk o o r v e rta lin g d ra die tr e ffe n d e tite l: A f t e r Babel. D it is m e t h ie rd ie d ile m m a w a t d ie m e n s in sy na-babelse b e s ta a n in sy stre w e n a sinvolle k o m m u n ik a s ie te k a m p e h e t: d ie b e sta a n v an ’n m ag d o m van ta le w a t g een in d iv id u , h o e b e g a a fd o o k a l, eers k an d ro o m om te b e h e e rs nie. V a n d a a r die stre w e n a d ie to ts ta n d b re n g in g van ’n e e n v o u d ig e en u n iv ersele w ê re ld ta a l, E s p e ra n to , o f — m e e r alg em een — d ie b e h o e fte aan vertalin g . M aar v e rta lin g is nie n e t ’n d ile m m a n ie, d it is o o k ’n u itd a g in g . D it is insiggew end o m d a a ro p te le t d a t d ie w o o rd e v an C h ristu s w a t se lf A ram ees g e p ra a t h e t, in die o o rs p ro n k lik e te k s van d ie N u w e T e sta m e n t in G riek s, d it wil sê o n d e r in sp irasie v e rta a ld , a a n d ie leser o o rg e d ra is.
1.2 D ie b e la n g rik h e id van v e rta lin g w o rd v an d ag alg em een e rk e n . L ucas (in S avory 1 9 6 8 , p . 166) stel d it o n o m w o n d e : ,,G o o d tra n s la tio n s a re o n e o f th e v ital n ecessities o f o u r tim e ” . D ie h e m u d e b e la n g ste llin g in v e rta lin g en die b e s e f van die n o o d s a a k lik h e id d a arv an b ly k o n d e r m e e r u it die g ro o t h o e v e e lh e id lite r a tu u r w a t die a fg elo p e d e k a d e o o r h ie rd ie o n d e rw e rp ver- sk y n h e t en k a n in S u id -A frik a o o k gesien w o rd in d ie o n lan g se in stellin g v an n ag raad se d ip lo m a k u rsu sse in v e rta lin g aan v ersk eie S u id -A frik aan se uni- v e rsite ite .
1.3 Die b e la n g rik h e id van v e rta lin g as o n ts lu itin g sm id d e l vir w e te n sk a p lik e s tu d ie is v o o r-d ie-h an d -lig g en d en h e t geen v erd ere b e to o g n o d ig n ie.
2.1 D it is te e n h ie rd ie a g tc rg ro n d d a t e k sek ere sak e ra k e n d e die card e n p r o b le m a tie k van v e rta lin g van n a d e rb y wil b e k y k . W at h ie r volg, is slegs b e d o e l as ’n k u rso rie se v e rk e n n in g v an d ie t t T ein en allerm in s as ’n p oging
♦ Referaat gclewer voor die Vereniging vir Taal- en Lctterkunde van die PU vir CHO (Maart 1980). Hierdie referaat is bedoel as 'n inleiding to t die res van die referate wat in die 1980-jaarprogram aangebied word en is dus globaal en oorsigtelik van aard.
v an m y k a n t om sek ere o n fe ilb a re vertalingsbeginsels aan d ie h a n d te d o en . D it is goed om in h ierd ie v e rb a n d in gedagte te h o u d a t goeie v ertalers dik- w els d ia m e tra a l v ersk illen d e stam dpunte o o r die so g en aam d e beginsels en p ra k ty k e v an v e rta lin g aan d ie h a n d d o en . O m m e t S avory (1 9 6 8 , p. 4 9 ) te p ra a t: „ T h e tr u th is th a t th e re are n o univ ersally a c c e p te d p rin cip les o f tr a n s la tio n ...”
2 .2 H ierdie afw esig h eid van universeel aan v a a rd e v ertalingsbeginsels kan in
’n g ro o t m a te to e g e s k ry f w o rd aan die v ersk illen d e o o g m erk e van elke be- so n d e re vertalin g . N ida (1 9 7 6 , p. 4 7 ) s k ry f in d ie v e rb a n d ; ,,T h e p u rp o s e s o f tra n s la tio n are so diverse, th e te x ts so d if fe re n t, a n d th e re c e p to rs so v aried th a t o n e can read ily u n d e rs ta n d h o w a n d w hy m an y d is tin c t fo rm u la tio n s o f p rin c ip le s a n d p ra c tic e s o f tra n s la tio n have b e e n p ro p o s e d ” . M aar h ie ro o r la te r m eer.
3. D ie beg rip v ertalin g
L aat o n s e g ter eers die b eg rip ,.v ertalin g ” n a d e r presiseer. W anneer d a a r g e k y k w o rd n a w o o rd e b o e k d e fin isie s van w a t v e rta lin g b eh els, ko m m ens o n d e r d ie b ed rie g lik e in d ru k d a t v ertalin g ’n re la tie f een v o u d ig e h a n d e lin g is.
D ie S h o rte r O x fo rd D ic tio n a ry V ol. II (1 9 7 5 , p. 2 3 4 7 ) stel d it so : ,,T o tu r n fro m o n e language to a n o th e r ; ‘to ch an g e in to a n o th e r language re ta in in g th e se n se ’ 0 ) ; to re n d e r, also to p a ra p h ra s e ” .
O o k d ie C oncise O x fo rd D ic tio n a ry (1 9 7 6 , p . 12 3 3 ) lê klem o p o o reen - k om s in b e te k e n is. V olgens h ie rd ie w erk b eh els v ertalin g : „ E x p re ss th e sense o f (w o rd , s e n te n c e , speech, b o o k , p o e m , etc. o r abs.) in o r in to a n o th e r lan g u ag e” .
As laaste v o o rb e e ld v an *n sim plistiese d efin isie n o em o n s die van die W eb ster’s U niversal U n ab rid g ed D ic tio n a ry V ol. II (1 9 4 3 , p . 1 8 2 1 ): ‘T o in te r p re t, to re n d e r in to a n o th e r language; to ex p ress th e sense o f in w o rd s o f a d if fe re n t la n g u a g e ” .
In al h ie rd ie m in o f m e e r p o p u le re d efinisies w o rd d ie klem gelê o p kor- re sp o n d e n sie in in h o u d e lik e b e te k e n is. Selfs w a n n e e r v a k m a n n e o o r die te rm sk ry f, is die defin isies eenvoudig. V erg ely k die d efin isie v an Brislin (1 9 7 6 , p. 1): „ T ra n s la tio n is th e g eneral te rm re fe rrin g to th e tra n sfe r o f th o u g h ts a n d ideas fro m o n e language (so u rce) to a n o th e r (ta rg e t);...” .
B ev red ig en d er as d ie vorige d efm isies, o m d a t d it o o k m e t este tie se w aar- des re k e n in g h o u , is d ie v an P opovic (1 9 7 0 , p . 7 8 ): ,,T h e aim o f tra n s la tio n is to tra n s fe r c e rta in in te lle c tu a l an d a e sth e tic values fro m o n e language to a n o th e r ” .
W an n eer h ierd ie g lash eld er d efinisies gew eeg w o rd te e n d ie b e k e n d e uit-
sp ra a k van R ic h a rd s (1 9 5 3 , p . 2 5 0 in Brislin 1 9 7 6 , p. 1) d a t v e rta lin g w aar- sk y n lik ,,th e m o s t c o m p le x ty p e o f e v e n t y e t p r o d u c e d in th e e v o lu tio n o f th e c o sm o s” is, w o rd d it d u id e h k d a t v e rta lin g — d ie h ip e rb o lie se stelw y se te n s p y t — g een e e n v o u d ig e ta a k is nie.
4. Die m o o n tiik h e id van v e rta lin g
In d ie v erled e is d a a r b aie aan d a g g esk en k aan die te o re tie se vraag o f v er
ta lin g enigsins m o o n tlik is, m e t b a ie w e te n sk a p lik e s w at d ie m o o n tiik h e id v an v e rta lin g o n tk e n . Soos N id a (1 9 7 6 , p . 6 3 ) o p m e rk is d ie m o o n tiik h e id van v e rta lin g in die v e rled e te d ik w els in a b so lu tistie se sin b e sk o u . H y w ys d a a ro p d a t selfs in eietaalse k o m m u n ik a s ie d ie v erlo reg aan van in lig tin g na- tu u r lik is. H y sê v e rd e r d a t id e n tite it in se m a n tie se s t r u k tu r e (B ed e u tu n g ) nie b e re ik k a n v^’o rd n ie, m a a r d a t d ie w el k a n p laasv in d o p d ie v lak van re-
■ferensiële fu n k sie (B ezeich n u n g ) (N id a 1 9 7 6 , p. 6 4 ). V o n W ilamovjfitz Mo- le n d o r f n o e m v e rta lin g ,,T ra v e stie ” : d ie liggaam b ly d ieselfd e , m a a r die kle- d in g v e ra n d e r. T e n sp y te van al d ie te o re tie s e b e re d e n e rin g b e re ik ’n g ro o t a a n ta l v ertalin g s ja a rlik s d ie b o e k e m a rk en is die b e sin n in g v an — in d ie sleg- te sin v an die w o o rd — ,,a k a d e m ie se ” b ela n g (k y k K riel 1 9 6 1 , p. 3).
5. Die a a rd v an v e rta lin g 5 .1 D ie m e d iu m : taal
O m h ie rd ic vraag te b e a n tw o o rd , is d it allereers n o d ig o m te k y k n a w a t d ie v ertalin g sp ro se s b eh els. O m d it te k a n d o e n , m o e t re k e n in g g e h o u w o rd m e t die m e d iu m w aarv an v e rta lin g h o m s e lf b e d ie n , n a a m lik taal en m o e t d a a r a a n d a g g e sk e n k w o rd a a n ta a l as ’n b e la n g rik e fa s e t van in te rm e n slik e k o m m u n ik a s ie .
5 .2 T ersa a klike fa s e tt e van taal
O o r d ie k o m p le k se v ra a g stu k w a t ta a l is, w il e k slegs d ie v o lg en d e te rs a a k lik e o p m e rk in g s - h o e s k e tsm a tig o o k a l - m a a k in so v erre d it v an to ep as- sing is o p d ie p ro b le m a tie k v an vertalin g .
In d ie e e rste p le k m o e t d a a ro p gew ys w o rd d a t ta a l ’n b e h e e rsin g sm id d e l van d ie m en s is w a a rd e u r h y d ie w e rk lik h e id b e h e e rs en u itd ru k k in g gee aan sy k e n n is van en gedagtes o o r d a a rd ie w e rk lik h e id .
A fgesien v an b e h e e rsin g sm id d e l is ta a l o o k ’n k o m m u n ik a s ie m id d e l en in w e rk lik h e id d ie b e la n g rik ste m e d iu m v an in te rm e n slik e k o m m u n ik a s ie . T aal
is in w ese ’n se m io tiese sisteem , w a t van sek ere so siaal-g esta n d ard iseerd e te- k ens (= w o o rd e ) g e b ru ik m aak om ’n sekere b e te k e n is o o r te dra. Savory (1 9 6 8 , p. 19) stel d it soos volg: ..w o rd s... are sy m b o ls to w h ich a signifi
can ce has b e e n a tta c h e d a rb itra rily , o r b y a rra n g e m e n t, o r p e rh a p s b y tra d i
ti o n ” . V ir sinvolle ta a lk o m m u n ik a s ie is d it d u s n o o d sa a k lik d a t sow el die sen d er as d ie o n tv a n g e r in die ta a lk o m m u n ik a s ie p ro s e s d ieselfd e b e te k e n is aan ’n sp esifiek e ta a lte k e n heg.
D it v e ro n d e rste l ’n g em ee n sk ap lik e v o o rk e n n is aan g aan d e d ie w erk lik h eid b y die s e n d e r (sk ry w e r/sp re k e r) en o n tv a n g e r (le se r/h o o rd e r). en alh o ew el h ierd ie v o o rk e n n is n ie n o o d w e n d ig b y die se n d e r en o n tv a n g e r id e n tie s h o e f te w ees n ie , is ’n g ro o t m a te van o o rv leu elin g van d ie b e te k e n is w a t aan ’n sp esifiek e ta a lte k e n geheg w o rd o n o n tb e e r lik vir sinvolle ta a lk o m m u n ik a s ie (k y k V an D ijk 1 9 7 1 , p. 38 in v crb an d m e t die k o m m u n ik a sie van ’n literêre w erk ). H ierdie stellin g is reed s van to ep assin g w a n n e e r p e rso n e in d ieselfd e taal k o m m u n ik e e r, m a a r w a n n e e r d a a r van v ertalin g sp rak e is w o rd d ie pro- bleem k o m p lek ser.
5 .3 D ie k o m m u n ik a s ie p r o s e s b y vertaling
5.3.1 L a a t o n s die k o m m u n ik a sie p ro se s w at b y v ertalin g te r sake is skem a- ties v o o rste l:
Eerste fast;
sender boodskap ontvanger
spesifieke tyd.
---
> deur medium <--- ^ spesifieke tyd.niimtc. kultuur van taal;
fonologicsc
ruimte, kultuur
Twecdc fase;
leksikak semanticse sintaktiese c.a.
komponcnte
-rzr.r^-szzz:-
vertaler 2de sender
Z3L
boodskap vertaalde tcks deur medium van teikentaal:
fonologicsc Icksikalc temantieie sintaktiese c.a.
komponcnte
Ontvanger spesifieke (gcwoonlik andcr) tyd. ruimte, kultuur
O m ’n b u ite ly n s k e ts vir d ie d a a rs te llin g van ’n ra a m w e rk vir d ie analise en ev alu e rin g van v e rsk illen d e te o rie e o o r v e rta lin g te k ry , m o e t d a a r aan d ag ge- sk e n k viford aan elk van h ie rd ie k o m p o n e n te en d ie o n d e rlin g e v e rh o u d in g w a t d a a r tu s se n h u lle b e sta a n . (K y k N ida 1 9 7 6 , p . 47 e.v.). L aat o n s in m eer b e s o n d e rh e d e d a a rn a k y k .
5 .3 .2 S en d er
D ie o o rs p ro n k lik e se n d e r d ra ’n sp esifiek e b o o d s k a p d e u r m e d iu m van ta a l aan ’n o n tv a n g e r o o r. H ierdie k o m m u n ik a s ie p ro s e s v in d plaas in ’n sp e
sifiek e ty d r u im te lik e m ilieu en is g em ik o p o n tv a n g e rs vyrat d ie se lfd e ta a l ge- b ru ik o f w a t d it k a n v e rsta a n . In d ie n d ie se n d e r sy b o o d s k a p h e ld e r gefor- m u le e r h e t en d a a r d ie n o d ig e g e m e e n sk a p lik e v o o rk e n n is tu sse n s e n d e r en o n tv a n g e r w as sal die k o m m u n ik a s ie suksesvol w ees. Die m o o n tU k h e id van geslaagde k o m m u n ik a s ie is b aie g o ed w a n n e e r die se n d e r en o n tv a n g e r in d ie se lfd e ty d , ru im te en k u ltu re le m ilieu ieef.
Die ro l van die tw e e d e s e n d e r m o e t v olgens N id a (1 9 7 6 , p . 4 7 -4 8 ) gesien w o rd in te rm e van „ a c o m b in a tio n o f th e in te n ts o f th e p rim a ry so u rc e , th e a u th o r , a n d th e s e c o n d a ry so u rc e , th e tr a n s la to r h im se lf” . H ierd ie stelling m o e t w a a rsk y n lik g ek w alifiseer w o rd d e u r d ie v o lg en d e oorw eg in g s: (1) die so g e n a a m d e b e d o e lin g van die se n d e r m o e t to e r e ik e n d in d ie o o rs p ro n k lik e te k s t o t g estalte g eb rin g w o rd , en (2) d ie tw e e d e se n d e r m o e t in sy v e rta ling v an die b o o d s k a p gelei w o rd d e u r sy in te rp re ta s ie v an d ie stre k k in g van d a a rd ie o o rs p ro n k lik e b o o d s k a p . M et a n d e r w o o rd e : d ie so g e n a a m d e „in- t e n t ” v an die tw e e d e se n d e r is o n d e rg e s k ik a a n d ie van die e e rs te s e n d e r in so v erre d ie e e rste s e n d e r se b e d o e lin g in die te k s self g e sta lte aan g en eem h e t.
H ierm ee o n tk e n ek allerm in s d a t d ie v e rta le r as in te r p r e te e r d e r o p tr e e , m a a r wil e k slegs die a a n d a g d a a ro p vestig d a t in die so g en aam d e ,.c o m b in a tio n o f in t e n ts ” d ie van die e e rste se n d e r p rim e r is.
5 .3 .3 B o o d sk a p
Sover d it die b o o d s k a p in d ie ta a lk o m m u n ik a s ie p ro s e s aan g aan , m e rk Ni
d a (1 9 7 6 , p . 4 8 ) te re g o p d a t die ro l van die b o o d s k a p in te rm e van sow el vorm as in h o u d gesien m o e t w o rd . Hy w ys d a a ro p d a t die k lem in d ie ver- le d e veral o p in h o u d e lik e k o rre sp o n d e n sie /e k w iv a le n sie geval h e t en d a t v o rm lik e e le m e n te d ik w els te n o n re g te afg esk eep is.
Die v e rta lin g van d ie b o o d s k a p lew er sow el in h o u d e lik e as v o rm lik e pro- b le m e op.
5 .3 .3 .1 P ro b le m e ra k e n d e in h o u d
0 n s n eem eersten s die p r o b le m e ra ken d e in h o u d . In h ie rd ie v e rb an d w ys N ida (1 9 7 6 , p. 4 9 ) d a a ro p d a t d a a r ’n o n d e rs k e id g e tre f m o e t w o rd tussen d ie „ d is k o e rs ” /b o o d s k a p self en die ty d ru im te lik e plasin g daarvan. Elk lew er sy e ieso o rtig e p ro b le m e . Soos d ie p o p u lê re definisies van v e rta lin g w a t hier- b o aan g eh aal is a a n to o n , is ’n b elan g rik e — h o ew el seer sek erlik nie die enig- ste — o o g in e rk b y v ertalin g die o o rd ra g van ’n sekere in h o u d e lik e b e te k e n is v a n u it d ie o o rs p ro n k lik e te k s ta a l n a d ie so g en aam d e „ te ik e n ta a l” . M aar ’n ta a lb o o d s k a p w o rd in ’n sek ere ty d ru im te lik e en k u ltu re le m ilieu geplaas.
W anneer d ie ty d ru im te lik e en k u ltu re le o m sta n d ig h e d e w aarin die o o r
s p ro n k lik e te k s g e situ e e r w as en die ty d ru im te lik e en k u ltu re le o m s ta n d ig h ed e w aarin d ie v e rta a ld e te k s v ersk y n g ro o tlik s verskil, stel d it die v ertaler v o o r 'n b esliste keuse. H y k an o f soveel as m o o n tlik van d ie m ilieu van die o o rs p ro n k lik e te k s in sy v e rta lin g p ro b e e r b e h o u en d ie risiko lo o p d a t sy v ertalin g n ie h e e lte m a l d u id e lik vir die k o n te m p o rê r e leser is nie, o f h y kan d ie m ilieu van die o o rs p ro n k lik e tek s b y d e rw e ts p ro b e e r m aak s o d a t d it m eer v e rs ta a n b a a r is vir die k o n te m p o rê re leser en in die p ro ses d ie gevaar lo o p om ’n h e e lte m a l a n a c h ro n isite se v ertalin g te gee.
Die m e to d e w at hy kies sal n o o d w e n d ig m o e t saam h an g m e t sy o o g m e rk , m aar h ie ro o r la te r m eer.
5 .3 .3 .2 V o rm lik e p r o b le m e
H oew el p ro b le m e ra k e n d e die in h o u d van die b o o d s k a p vir die v e rta le r e m s tig e p ro b le m e k an o p le w e r in sy strew e om die a k k u ra a ts m o o n tlik e ver
talin g van die o o rs p ro n k lik e te k s te gee, is so d an ig e p ro b le m e re la tie f een- v o u d ig e r o m o p te los as p ro b le m e ra k e n d e v o rm lik e k e n m e rk e van die taal w at in d ie b o o d sk a p g eb ru ik is. W eer volg ek o p die s p o o r w at d ie k n a p uit- e e n se ttin g van N ida (1 9 7 6 , p. 51-5 8 ) in h ierd ie v erb an d . H y m erk o p d a t d it veel m a k lik e r is om die k o g n itiew e ekw ivalensie van in h o u d te re p ro d u s e e r as die v o rm lik e ekw ivalensies van taal. O n d e r laasg en o em d e slu it h y nie al- leen re to rie se e le m e n te van sty l in nie, m aar o o k die k o m p le k se r s tru k tu r e van p ara g ra a f, ep iso d e, h o o fs tu k en so v o o rts.
In v e rb a n d m e t b e te k e n is (m eaning) m aak hy d ie v o lgende b elan g rik e op- m erk in g : ,,If th e term m e a n in g is to b e u n d e rs to o d in its b ro a d e r sense o f a n y c o n c e p tu a l c o m p o n e n ts c o m m u n ic a te d b y a te x t, th e fo rm al fe a tu re s o f a m essage m u st c e rta in ly b e reg ard ed as having m e a n in g ” (N id a 1 9 7 6 , p.
5 2). M et a n d e r w o o rd e : vo rm sp reek m ee b y b e te k e n is en h o e k o m p le k se r die v o rm lik e eie n sk a p p e van ’n te k s is, h o e m o e ilik e r is d it om d it te v ertaal.
’n B elangrike faset van v o rm lik e p ro b le m e is d ie van genre. L aat o n s d it illu s tre e r: D ie A eneis v an V ergilius is ’n h eld e-ep o s, g e sk ry f in ’n sp esifiek e v e rsm a a t: d ie d a k tilie se h e k s a m e te r; ’n v e rs m a a t w at - soos A risto te le s reed s o p g e m e rk h e t - d ie k o ir e k te v e rs m a a t vir ’n epos is v an w ee die statig- h e id d aarv an . W at sta a n d ie v e rta le r te d o e n : m o e t h y die A eneis o o k in die d a k tilie se h e k s a m e te r v e rta a l? E n gestel h y so u h ie rd ie sik lo p iese ta a k m e t sukses kan v o lv o er, h e t die g en re van d ag n o g vir die k o n te m p o rê r e leser die- selfd e fu n k sie as vir d ie d e sty d se leser?
O n d e r fo rm e lc fa s e tte klassifiseer N ida 9 1 9 7 6 , p . 5 5 ) o o k n og k e n m e rk e w a t „ ro l-v e rw a n t” („ ro le re la te d ” ) en sfeer-v erw an t („ to p ic re la te d ” ) (p.
5 7 ) is. H ierdie k e n m e rk e is n ie b lo o t stilisties nie.
O n d e r ro l v e rw a n te fa s e tte b rin g h y dinge so o s d ia le k te en argaism es n a v o re. H o e v e rta a l ’n m en s ’n sek ere d ia le k v an ’n o o rs p ro n k lik e te k s in die
te ik e n ta a l?
V e rd e r k a n v o rm lik e fa s e tte v an ta a l vir jo u iets a a n d u i in v e rb a n d m e t to o n van d ie te k s : w a tte r d ista n sie d a a r tu sse n d ie te k s e n d ie o n tv a n g e r is, v erg e ly k b y v o o rb e e ld d ie verskil tu sse n fo rm e le , in fo rm e le , in tie m e e n an- d e re v la k k e van ta a lk o m m u n ik a s ie .
O n d e r sfeer-v erw an te v o rm lik e fa s e tte verw ys N ida (1 9 7 6 , p. 5 8 -5 9 ) n a d ie verskil w at d a a r d ik w els tu ssen k e rk ta a l, g ew o n e s p re e k ta a l, a k ad em iese, ju ris tie s e e n a n d e re ta a lu itin g e is. E n h ie rd ie fa s e tte sp re e k m ee in die to ta le stre k k in g van d ie b o o d s k a p .
5 .3 .4 O n tv a n g e rjO n tslu ite r
D ie ro l van d ie o n tv a n g e r is van k a rd in a le b ela n g in d ie k o m m u n ik a sie - p ro ses aangesien h y d ie u ite in d e lik e d e k o d e e rd e r van d ie v e rta a ld e b o o d skap is. E k h aal w eer eens vir N id a (1 9 7 6 , p . 5 9 ) m e t in s te m m in g aan:
„ T h e fa c t th a t so m e p e rs o n s h ave o fte n s p o k e n o f th e re c e p to rs as th e
“ ta r g e t” o f tra n s la tin g in d ic a te h o w o b liv io u s th e se p erso n s are to th e role o f th o s e w h o are e x p e c te d to receive a n d d e c o d e th e c o m m u n ic a tio n ” . Die o n tv a n g v an ’n b o o d s k a p m o e t d u s n ie as ’n passiew e h a n d e lin g gesien w o rd n ie , m aar as ’n a k tie w e o n ts lu itin g van d ie ta a lb o o d s k a p d e u r d ie o n tv an g er.
Die te rm „ o n ts lu ite r ” is m y n s insiens ’n b e te r te rm as ,,o n tv a n g e r” , aan g e
sien d it die aan d a g vestig o p d ie a k tie w e b e tr o k k e n h e id van die p e rs o o n op w ie die b o o d s k a p gerig is in d ie o n ts lu itin g d aarv an . D ie ro l van die o n t
v an g er m o e t u it te n m in s te tw e e h o e k e gesien w o rd : (1) d ie re a k sie w a t ’n b e s o n d e re v e rta lin g b y d ie o n tv a n g e rs o p w e k en (2) die v erw ag tin g w a t die o n tv a n g e r h e t in v e rb a n d m e t w a t g o eie/g eld ig e v e rta lin g is (N ida 1 9 7 6 ).
H ierd ie o n tv a n g e rsv e rw a g tin g is b aie b e la n g rik en d it is insig g ew en d om
d a a ro p te le t d a t h ierd ie v erw agting v e ra n d e r in o o re e n s te m m in g m e t die sm aak en v o o rk e u re van lesers in spesifieke ty d p e rk e . K yk in die verb an d N ida (1 9 7 6 , p. 6 0 ) se o p m e rk in g in v erb an d m e t die v ersk illen d e h o u d in g s te e n o o r le tte rlik e en v ry e v ertalin g van die B ybel in die lo o p van v ersk illen d e eeue in W es-Europa.
6. V ersk illen d e o o g m e rk e en funksies van v ertalin g
V o o rd a t o n s die aan d ag vestig op die p ro b le m e van v e rta lin g en d ie ver
sk illen d e b e n a d e rin g s d a a rto e wil ek cers ’n p u n t w a t v ro e e r in die verby- gaan g en o em is b re e d v o e rig e r b e sp re e k . D it h a n d e l n aam lik o o r d ie v ersk il
le n d e o o g m e rk e en funksies van vertaling.
V e rta lin g is so o s S avory (1 9 6 8 , p. 19) o p m e rk geen u n ifo rm e p ro ses nie.
E w eneens is d a a r nie ’n u n ifo rm e stel k rite ria vir d ie b e o o rd e lin g van v e rta ling in die algem een nie. L aat ek die stclling v ollediger toelig.
D it w at o n s een v o u d ig d ie (taal-) b o o d sk a p n o e m , kan ’n g ro o t hoeveel- h eid v ersk y n in g sv o rm e a an n eem m e t ’n w isselen d e m a te van k o m p le k site it.
D ie to e re ik e n d h e id o f m a te van geslaagdheid v an ’n v ertalin g h a n g t o t ’n g ro o t m a te saam m e t die so o rt b o o d sk a p en die s o o r t leser w aaro p d it gem ik is.
W an n eer ’n m en s jo u afvra w at 'n goeie v ertalin g is, m o e t jy jo u afvra;
G o ed vir w ie? M et a n d e r w o o rd e : die vraag k an slegs b e a n tw o o rd w o rd m e t in ag n em in g van d ie on tv jm g er vir w ie d it b e d o e l is. V o o rd a t ’n v e rta le r dus
’n v e rta lin g a a n p a k m o e t h y h o m s e lf deeglik vergew is van d ie v raag stu k op w ie die v e rta lin g gem ik is. Savory (1 9 6 8 , p. 59) p ra a t in d ie v e rb a n d van die k o n sep van ,.re a d e r an aly sis” . Savory (1 9 6 8 , p . 59) m erk in d ie v e rb a n d te- reg o p d a t v ersk illen d e o o g m e rk e m e t ’n v e rta lin g v ersk illen d e m e to d e s n o o d sa a k .
7. V ersk illen d e fu n k sies van d ie ta a lb o o d sk a p
O ns h e t h ie rb o g en o em d a t ,,d ie b o o d s k a p ” in die ta a lk o m m u n ik a s ie p ro - ses verskeie fu n k sies k an he. L aat o n s h ie rd ie g ro o t v ersk e id e n h e id — in so- verre d it v e rta lin g aan g aan — p ro b e e r indeel in ’n p a a r k a te g o rië aan die h a n d van Savory (1 9 6 8 , p. 18).
7.1 S ekere ta a lu itin g e is in h o o fs a a k d a a ro p gem ik o m sek ere in fo rm a sie aan ’n o n tv a n g e r o o r te dra. D it gaan fe itlik u its lu itlik om die ,,w a t " van die b o o d s k a p ; d ie „ h o e " is h e e lte m a l o n b e la n g rik . Brislin (1 9 7 6 , p. 2) v erw ys na die v ertalin g van su lk e ta a lu itin g e as ,,p ra g m a tie se v e rta lin g ” . H ierdie so o rt v e rta lin g is n ie g em o eid m e t a n d e r fa s e tte van d ie o o rs p ro n k llk e taal as n e t
d ie se m a n tie se n ie. In h ie rd ie gevalle is v o lm a a k te v c rta lin g m o o n tlik . M ens d in k in die v e rb a n d aan kennisgew ings o p lu g h aw en s, b y v o o rb e e ld „Baga- sie” , „B aggage” ; o f „ In lig tin g ” , ..I n f o r m a tio n ” e n so v o o rts. Die m e d ed e lin g is d ire k en o n e m o s io n e e l. H ie ra ie e gee o n s nie te k e n n e d a t alle v e rta lin g op p ra g m a tie se vlak so een v o u d ig is as die in o n s v o o rb e e ld is nie.
7.2 N ou v e rw a n t h ie ra a n is d ie v e rta lin g van ta a lu itin g e w a a r d ie in h o u d be- la n g rik e r is as d ie v o rm . m a a r w aar la a sg en o em d e n ie so o s in p ra g m a tie se v ertalin g h e e lte m a l o n te rs a k e is nie. O ns d in k b y v o o rb e e ld h ier aan die ver
talin g van p o p u lê re ro m a n s w aar d ie o n tv a n g e r m in k e n n is van e n belang- stellin g vir die ta a l w aarin d ie o o rs p ro n k lik e te k s g e sk ry f is h e t. W anneer die leser b lo o t „ d ie s to rie ” w il h e , is so ’n v ertalin g to e re ik e n d . Die v e rta le r be- n a d e r in su lk e gevalle sy w erk m e t ’n g ro o t m a te van v ry h e id en ’n g ro o t h o ev eeih eid van su lk e m in o f m eer p o p u lê re v ertalin g s b e re ik ja a rlik s die b o e k e m a rk .
7.3 D erd en s k ry ’n m en s die v e rta lin g van ta a lu itin g e w a a r ..m a n n e r” te n m in ste n e t so b e la n g rik as ..m a t te r ” is. O ns d in k h ie r a a n v e rta lin g v an lite- rere w e rk e van h o e g e h a lte . B rislin n o em h ie rd ie s o o r t v e rta lin g ..esteties- p o e tie s e ” vertalin g . D ie v e rta le r w o rd in h ie rd ie geval v o o r veel g ro te r u itd a- gings as b y gevalle een en tw ee gestel, en v ertalers gaan h ie r veel d ie p g a a n d e r en e m s tig e r m e t die o o rs p ro n k lik e te k s o m .
7.4 In a a n slu itin g b y een e n tw e e m a a r to g o n d e rs k e ie d a a rv a n w eens die k o m p le k site it van d ie gegew e w at v ertaal m o e t w o rd en die e k sa k th e id w at d a a rb y n o d ig is. k an o o k n og v e rta lin g van w e te n sk a p lik e en teg n iese w erk e g en o em w o rd . H ierd ie w e rk e w o rd v ertaal w eens d ie in trin sie k e w a a rd e d a a r
v an; d it h e t n u t vir die p r a k ty k o f d ie w e te n sk a p s b e o e fe n in g e n verg b y die v e rta le r ’n d eeg lik e k en n is o o r die o n d e rw e rp w a t in die o o rs p ro n k lik e te k s a an d ie o rd e gestel w o rd . D ie v ertalin g van teg n iese te r m e is h ie r b e lan g rik . O m ’n v o o rb e e ld u it C alvyn te n o e m ; d ie b eg rip ..p ra e d e s tin a tio ” . H ierdie te rm h e t in d ie K lassieke ’n a n tro p o s e n trie s e s tre k k in g van m en slik e voor- a fb e p ia n n in g g eh ad , m aar b y C alvyn 'n te o s e n trie se b e te k e n is. Slegs ’n ver
ta le r m e t die n o d ig e a g te rg ro n d sal ’n to e re ik e n d e v e rta lin g h ierv an kan gee.
By die v ertalin g van teg n iese d a ta k o m so sio lin g u istiek e en e tn o g ra fie se oor- w egings d ik w els te r sp ra k e (vergelyk Brislin 1 9 7 6 . p. 2 e.v.).
O ns wil nie m e t h ie rd ie in d elin g te k e n n e gee d a t d ie o n d e rs k e ie g ro ep e w atcrd ig van m e k a a r geskei is n ie, w a n t o o rv le u e lin g kan in d e rd a a d v o o rk o m .
M et in ag n em in g van d ie a ard van die b o o d s k a p w a t v ertaal m o e t w o rd en d ie o n tv a n g e r o p w ie d it gerig is kan v ertalin g dikw els — veral b y die m in d e r k o m p le k se te k s te - to t ’n g ro o t m a te slaag.
8.1 O o r v e rta lin g sm e to d ie k wil e k h ier slegs 'n baie k o rt o p m e rk in g m aak aan die h a n d van S avory (1 9 6 8 , p. 26) se m o d el:
Die v e rta le r m o e t h o m s e lf die volgende vrae afvra:
1. „W at sê die o u te u r ? ” 2. ,,W at b e d o e l die o u te u r ? ” 3. „H o e sê h y d it ? ”
Die v ierde en b e lan g rik ste vraag w at S avory — w aarsk y n lik w eens die oog- lo p e n d h e id d aarv an — nie vra nie, is n a tu u rlik :
4. „H o e sê ek d it in m y eie ta a l? ”
Die v e rta le r m o e t h ie rd ie vrae beantvjioord m e t in ag n em in g van d ie tek s self en die o o g m e rk e van sy vertalin g , m e t sp esifiek e verw ysing na d ie o nt- vanger o p w ie d it gerig is.
8 .2 V e rd e r k an o o k vervk'ys w o rd n a die h e rle id in g van ta a lu itin g e t o t d iep te- s tru k tu r e , iets w a t in beginsel reed s in 1955 d e u r N ida u ite e n g e sit en aange- w en d is n og v o o r d ie v ersk y n in g van N oam C h o m sk y se b e la n g rik e w erk h ie ro o r (vgl. N ida 1 9 7 6 , p. 71).
8.3 N ida (1 9 6 4 ) en N ida en T a b e r (1 9 6 9 ) h e t ’n te o rie van v ertalin g opge- stel w aarin d rie fases o n d e rsk e i w o rd , n aam lik : 1. analise, 2. o o rd rag , 3. h e rs tru k tu re rin g . M aar m e t h ierd ie o p m e rk in g is e k b y d ie grens van die ta a k w a t m y o p g e d ra is: ’n globsde u ite e n s e ttin g van die a ard en p ro b lem a- tie k van v ertalin g , en nie ’n d etailan alise van sp esifiek e v e rta lin g sp ra k ty k e 8. V e rta lin g sm e to d ie k
9. B enaderings t o t v e rta lin g sp ra k ty k 9.1 V erskillen d e m o o n tlik h e d e
Sovcr d it d ie v ersk illen d e b en ad erin g s t o t v e rta lin g sp ra k ty k aan g aan , b e p e rk ek m y hier to t die ou s try d p u n t o o r die w en slik h cid van le tte rlik e en vrye vertalin g , te rw y l ek b ew u s is d aarv an d a t fy n e r o n d e rsk e id in g e ge- tr e f kan w o rd , soos N ida (1 9 7 6 , p. 67-6 9 ) in sy o n d e rs k e id in g van filologie- se, linguisticse en so sio lin g u istiese b en ad erin g s t o t vertalin g . M aar die ruim - te to t m y b e sk ik k in g la a t m y nie h ierd ie w y erc v erk e n n in g to e nie.
9 .2 L e tte r lik e vertaling
D w arsd eu r d ie eeue w as d aar ’n te n d e n s in v e rta lin g s p ra k ty k w a t d a a ro p n c e rk o m d a t d it w en slik is om die o o rs p ro n k lik e tek s so le tte r lik as m o o n t-
lik te v e rta a l:
O ns vin d tw e e v a ria n te van h ie rd ie b e n a d e rin g : (1) D ie v e rta lin g w at o p b y n a a b so lu te fo rm e le g e ly k h e id gem ik is, en (2) v e rta lin g w^at so le tte rlik as m o o n tlik wil w ees (d it wil sê so n a as m o o n tlik fo rm e le g e ly k h e id w il be- re ik , m aar s o n d e r o m die so g en aam d e „ te ik e n ta a l” gew eld aan te d o e n ).
H ier h e t o n s die le e rs tu k d a t ’n v e rta lin g so le tte r lik as m o o n tlik e n so vry as w a t n o d ig is m o e t w ees. Die d o e lste llin g is d u s — o m sover d it enigsins m o o n tlik is — fo r m e le g e ly k h e id tu ssen d ie o o rs p ro n k lik e en v e rta a ld e tek s te p ro b e e r b ew erk stellig .
L e tte rlik e v e rta lin g m o e t d u id e lik o n d e rs k e i w o rd van so g e n a a m d e p se u d o v e rta lin g ; iets w a t R o b e rt B ridges (in S avory 1 9 6 8 , p. 1 51) d ie stek elrig e vraag la a t stel h e t; „ I f y o u really th o u g h t th e original w as lik e th a t , w h a t can y o u have seen in it to m ak e y o u th in k it w as w o rth tra n s la tin g ? ”
H ier h e t o n s te d o e n m e t d ie te re g g e d is k re d ite e rd e ,,G ram m ar-T ran sla- tio n M e th o d ” (k y k C a tfo rd 1 9 6 5 , p . viii). D it is ’n e k stre m e v o rm v an let- te rlik e vertalin g .
D ie a rg u m e n t te n g u n ste van ’n sover m o o n tlik le tte r lik e v e rta lin g , so be- w eer v o o rs ta n d e rs d a a rv a n , is d a t d it die tw e e d e o n tv a n g e r b e te r te ru g le i n a die m ilieu (ty d ru im te lik en k u ltu re e l) as v ry e v ertalin g . D ie o o g m e rk is d u s o m d ie leser n a d ie te k s te bring. In h e re n te p ro b le m e w a a rm e e so ’n b e n a d e rin g te k a m p e h e t is d a t die tw e e d e o n tv a n g e r d ik w els nie v o ld o e n d e o o r die g e m e e n sk a p lik e v o o rk e n n is (ty d ru im te lik en k u ltu re e l) b e sk ik o m d ie k om - m u n ik a sie p ro se s w e rk lik sinvol te m a a k n ie. D ie p ro b le e m k an n a tu u r lik o o rb ru g w o rd d e u r van v e rk la re n d e a a n te k e n in g e b y w y se v an v o e tn o te ge- b ru ik te m a a k . H ierd ie v e rta lin g sm e to d e h e t sek ere v o o rd e le sow el as sek ere n a d e le ; d ie geslaag d h eid d a a rv a n sal a fh a n g van die g e h o o r w a a ro p d it gem ik is. D it is m y n s in sien s nie o p sig self g o ed o f sleg n ie (b y v o o rb e e ld v e rta lin g in L a ty n S pesiaal en o p d erd ejaarsv lak ).
9.3 V rye verta lin g
In die tw e e d e p le k : vry e o f n ie -le tte rlik e vertaling. H ier k a n o n d e rs k e i w o rd tu s se n ’n v e rta lin g w a t so g en aam d e „ d in a m ie s e g e ly k h e id ” o p d ie oo g h e t, en die e k stre m e vo rm van v ry e v e rta lin g , n a am lik p a ra fra se . Laasge- n o e m d e , as u m y d ie o p m e rk in g sal v e rs k o o n , w o rd m eestal b e o e fe n d e u r m en se w at nie ’n to e re ik e n d e k en n is van d ie o o rs p ro n k lik e ta a l h e t o m d it g o ed te v ertaal nie. L aat o n s d u s o n s aan d a g rig o p so g en aam d e v ry e v e rta ling w aarvan d ie o o g m e rk ,,d in am iese g e ly k h e id ” is. W aar d ie o o g m e rk b y le tte r lik e v e rta lin g is om die o n tv a n g e r na die te k s te b rin g , is d ie o o g m e rk b y v ry e v e rta lin g o m die te k s n a d ie o n tv a n g e r te b rin g . Die g ed ag te h ier is
d a t die v e rta le r horn n ie so g e b o n d e m o e t voel aan die o o rs p ro n k lik e teks d a t sy v ertalin g vir die ‘te k e n ta a lle se rs’ stram en stilisties v reem d klin k nie.
Die v ertalin g m o e t lees soos ’n o o rs p ro n k lik e w erk. Mag ek d it so stel! Waar le tte rlik e v e rta lin g horn in die eerste p le k to e s p its o p vv'at die tek s sê en h o e d it gese viiord (S avory se eerste en d e rd e s ta p ), is d ie klem h ier h o o fsaak lik o p w at die s tre k k in g van die tek s is (Savory se tw e e d e stap : ,,w a t b ed o el die skry'w er?” ) en h o e ek d it op die n a tu u rlik s te w yse in m y eie taal se. Hier gaan d it ste rk e r as b y le tte rlik e v ertalin g o m die o o rb ru g g in g van ty d ru im - te lik e en k u ltu re le verskille tu ssen die o o rs p ro n k lik e en die v e rta a ld e tek s m e t sy g erig th eid o p d ie e ie ty d se leser.
F.en laaste o p m e rk in g w at ek in v e rb an d m e t v ry e v ertalin g wil m aak , is d a t v ry e v ertalin g nie s o n d e r m eer b e sk o u m o e t w o rd as ’n gier van die vcrta- ler nie. O m ’n sim plistiese v o o rb e e ld te noem-. ’n w o o rd in d ie o o rs p ro n k lik e taal h e t dikw els nie presies d ieselfd e leksikale ek w iv ale n t in die ,,te ik e n ta a l”
nie. D in k b y v o o rb e e ld aan d ie L aty n se w o o rd „ p ie ta s ” . O f k o m p lek ser;
sek ere sin s tru k tu re , b y v o o rb e e ld h o o fsin p lu s ’n v e rsk eid en h eid new ege- sk ik te b y sin n e m ag in een taal h e e lte m a l n a tu u r lik k lin k , m aar nie in d ie taal w aarin d it o o rv e rta a l w o rd nie. M et in ag n em in g van sy o o g m e rk kan die ver
ta le r d it w enslik ag om h ierd ie sin so rd e om te stel o m n a tu u r lik e r in die tei- k e n ta a l te klink.
T erw y l d aar verskeie oorw egings te n g u n ste van d in am iese g ely k h eid is, m o e t ck eg ter d a a ro p w y s d a t dié p oging om die ty d ru im te lik e en k u ltu re le gaping te o o rb ru g dikw els te ver gevoer w o rd , so o s in d ie e k stre m e o o rset- tin g van die Evangelie d e u r C larence J o r d a n . H ier w o rd die o o rs p ro n k lik e B ybelse m ilieu (Jeru salem ) verru il vir A tla n ta ; P etru s w o rd R o ck J o h n s o n e n so v o o rts. (K y k N ida 1 9 7 6 , p. 50.) H ier h e t o n s n a tu u rlik m e t p ara fra se te d o e n .
'n V erd ere gevaar b y vrye v ertalin g is die van a n a c h ro n ism e ; die in terp re - tasie van die te k s in d ie lig van la te re tyds- en d e n k o n tw ik k e lin g e ; som s m e t to e sp itsin g o p ’n eie ty d se p ro b le m a tie k .
Kk v e rtro u d a t ek nie in die v o o rafg aan d e b e re d e n e rin g die m o o n tlik h e id u itg e slu it h e t d a t ’n v e rta lin g sow el p o p u lê r as w e te n sk a p lik te g e ly k e rty d k an w ees nie. D it k án , m aar la a t ons byvoeg: d it g eb eu r slegs in en k ele geval- le, by die heel b eg en ad ig ste vcrtalers. Om T.S. Kliot se d ic tu m in v erb an d m e t die lite rê re k ritie k o p v ertalin g van k o m p lek se te k s te van to ep assin g te m aak : v ertalin g is ’n v ak m an sk ap w aarin d a a r slegs g rad e van m islu k k in g is.
10. T o e tsin g en evaluering
Die geslaagdheid van ’n v ertalin g m o e t gesien w o rd in sam eh an g m e t die
o o g m e rk v an elke sp esifiek e vertalin g .
E v alu erin g van d ie geslaag d h eid en ju is th e id van 'n v e rta lin g kan o p ver- s k illen d e m e to d e s g e d o e n w o rd .
10.1 D ie o u d s te m e to d e is om ’n v e rta lin g aan (a) ’n k e n n e r van die oor- s p ro n k lik e taal v o o r te lê o f (b) aan 'n k o m ite e van d esk u n d ig es.
10 .2 ’n A n d e r m e to d e is om d ie v e rta a ld e w 'eergaw e aan 'n k e n n e r van die o o rs p ro n k lik e ta a l te gee, w a t nie die o o rs p ro n k lik e te k s k en n ie en om h o m d ie te k s te la a t te ru g v e rta a l en d a n die o o rs p ro n k lik e en die te ru g v e rta a ld e w eergaw es te verg ely k . So k an o n d u id e lik h e d e en d ie v e rta lin g a a n g e to o n en u itg e sk a k e l w o rd .
10.3 V e rd e r k an kennis- o f b e g rip sto e tse o p g estel w o rd om d ie b eg rip van m e n se w a t n e t ’n v e rta a ld e te k s gelees h e t te to e ts .
10 .4 Heel p ra g m a tie s kan d a a r o o k g e k y k w o rd n a d ie inslag w a t ’n v ertalin g b y b o e k k o p e rs v in d . D ie m e to d e is n ie a lty d b e tr o u b a a r n ie, m a a r is beslis n ie s o n d e r b e te k e n is nie. H ier g aan d it m e e r o o r die a a n v a a rb a a rh e id van ’n v e rta lin g vir die m e d ia a n le s e r as ’n o o rd e e l o o r d ie ju is th e id van ’n v e rta ling.
11. V e ra n tw o o rd e lik h e id en to e r u s tin g van ’n goeie v e rta le r
11.1 ’n V o o r-d ie-h an d -lig g en d e v e re iste w aa ra a n ’n v e rta le r — o m sy naam w aard ig te w ees — m o e t v o ld o e n , is n a tu u r lik d a t h y o o r ’n g ro n d ig e kennis v an die taal w aarin d ie o o rs p ro n k lik e te k s g e sk ry f is m o e t b esk ik .
T erw y l ’n g ro n d ig e k en n is van die te k s ta a l n o o d s a a k lik is, m o e t d a a r o o k gew ys w o rd o p se k e re gevare in h ie rd ie v e rb a n d . ’n V e rta le r, w a t d e u r jare- lange o m g an g m e t ’n v re e m d e ta a l v e rtro u d is, is d ik w els geneig o m stilistie- se k e n m e rk e van d a a rd ie taal d ie te k e n ta a l in te d ra. So k an ’n m en s by v o o r- b e e ld ’n L a ty n se A frik aan s e n so v o o rts k ry . A fh a n g e n d e van d ie o o g m e rk van die sp esifiek e v e rta lin g is d it g e w o o n lik nie ’n v o o rd e e l nie.
11.2 T w eed en s m o e t h y o o k ’n g ro n d ig e k en n is v an d ie ta a l w aarin d ie tek s v e rta a l w o rd b e sit. D it is in h ie rd ie v e rb a n d b e la n g rik om in g ed a g te te h o u d a t h ie rd ie k en n is n ie n e t ’n te o re tic s e k en n is v an d ie ta a l m o e t w ees nie, m a a r k en n is o o r d ie p ra k tie se g e b ru ik d aarv an . O m T G G -jarg o n te g e b ru ik ; d it gaan h ie r veral om , .p e rf o rm a n c e ” .
11.3 ’n V erd erc v ereiste w at aan ’n v e rta le r gestel kan w o rd , is k en n is van d ie o n d e rw e rp van d ie o o rs p ro n k lik e te k s. D it is vcral te r sak e in v ertalin g van (in ’n w ye sin van die w o o rd ) teg n iese s to f, b y v o o rb e e ld filo so fiese ter- m e, teg n iese d a ta e n so v o o rts.
11 .4 In a a n slu itin g h ie rb y m o e t v e rd e r o o k n o g v erw ys w o rd na w at 'n m ens so u k o n n o e m : re s p e k vir d ie o o rs p ro n k lik e tek s, o f n og b e te r; ’n a a n k la n k
van die v e rta le r b y die w erk w a t vertaal w o rd . C. Day Lew is (in Savory 1 9 5 8 , p. 72) n o em h ierd ie a a n k la n k tre ffe n d : „ th e tr a n s la to r’s ta lism a n ” . Savory (1 9 6 8 , p. 72) p ra a t w eer van ’n psigiese a ffin ite it tu ssen die sk ry w er en d ie v ertaler. H ierb en ew en s w ys N ida (1 9 7 6 , p. 58) n o g d a a ro p d a t die v e rta le r o o k ’n b e w o n d e rin g vir die fo rm ele k e n m e rk e van die o o rsp ro n k lik e te k s m o e t hê.
11.5 'n V erd ere v ereiste w aaraan ’n goeie v e rta le r m o e t v o ld o e n , kan k o rtlik s o m s k ry f w o rd as b e sk e id e n h e id , selfs n ed erig h eid . My m o e t w eet d a t b y vertaler is, dus h e rs k e p p e r, n iaar n ie o o rs p ro n k lik e sk e p p e r nie. As die v e rta le r d it in g ed ag te h o u sal h y nie p ro b e e r om sy o o rs p ro n k lik e te
„ v e rb e te r” d e u r w eg latin g o f toev o eg in g nie. N ida (1 9 7 6 , p. 58) stel d it g o ed : h y sê d a t die v e rta le r ,,m u s t b e w illing to express his o w n c re a tiv ity th ro u g h so m e o n e else’s c re a tio n ” .
11.6 In sam eh an g h ierm ee m o o t o o k n og g en o em w o rd : to e g e w y d h e id en deeglikheid.
11.7 L aastens, m aar n ie die m in ste nie, m o e t hy o n tv a n k lik w ees vir kri- tie k . D aarm ee sal h y beslis g e k o n fro n te e r w o rd , van die tw ee h o o fg ro e p e k ritici, te w e te d ie kun d ig es en die o n k u n d ig es.
12. S lo to p m e rk in g
Kk v e rtro u d a t ek in d ie v o o ra fg a a n d e te o re tie se u ite e n s e ttin g ’n sim plis- tiese ra a m w e rk g eb ied h e t w a a rb in n e die Taal- en L e tterev eren ig in g in sy v o lg en d e b y e e n k o m s te ’n m eer d iep g aa n d e s tu d ie van sp esifiek e fa s c tte van v e rta lin g sp ro b le m a tie k kan o n d e rso e k .
V ergtin m y te n s lo tte die g e le e n th e id om u aan d ag te vestig o p ’n verta- lin g sp ro jek w at die D e p a rte m e n t L a ty n in sam ew erk in g m e t die IBC en an- d c r b e la n g h e b b e n d e d e p a rte m e n te a a n p a k , n a a m lik die n av o rsin g sv ertalin g van C alvyn se In s titu s ie w a t la te r sal u itk rin g to t a n d e r V ro eg -C h ristelik e en R e fo rm a to rie se g esk rifte. In die lig van die C h ristelik e k a ra k te r van ons Uni- v e rs ite it, en sp esifiek e die C alvinistiese u itg a n g sp u n t d aarv an , is h ierd ie pro- je k van die g ro o ts te b elan g , veral o n id a t h ierd ie navo rsin g sv ertalin g te n d o el h e t om n o o d sa a k lik e v ak k en n is vir a n d e r d e p a rte m e n te aan ons U n iv ersiteit en o o k in w y e r v e rb a n d te o n ts lu it.
Mag die b e sin n in g van die Taal- en L etterev eren ig in g g c d u re n d e h ierd ie ja a r o o k h ie rd ie k o n k re te w e te n sk a p lik e n u t he o m o n s k ritiese v erm o ë vir h ie rd ie g ro o t ta a k te slyp.
LITERATUUR WAARNA VERWYS IS
BRISLIN, R.W. (red.). 1976. Translation. Applications and research. Gamer Press.
New York.
CATFORD, J. 1965. A Linguistic theory of translation. Oxford Press. London.
CONCISE OXFORD DICTIONARY. 1976.
HOLMES, J.S. (red.). 1970. The nature of translation. Essays on the theory and prac
tice of literary translation. Mouton. The Hague, I'aris.
KRIEL, D.M. 1961. Vertaling as filologiese hulpmiddel. In Mededelings van die Uni- versiteit van Suid-Afrika B16. p. 3-16. Pretoria.
NIDA, E.A. 1964. Toward a science of translating, with special reference to principles and procedures in Bible translating. E J . Brill, Leiden.
NIDA, E.A. 1976. A framework for the analysis and evaluation of theories of transla
tio n ./n Birslin 1976 (q.v.) p. 47-91.
NIDA, E.A. & TABER, C.R, 1969. The theory and practice of translation. E J . Brill.
Leiden.
POPOVIC, A. 1970. The concept “ Shift of expression” in translating analysis. In Holmes 1980 (q.v.).
SAVORY, T. 1969. The art of translation. Jonathan Cape. London.
SHORTER OXFORD DICTIONARY, Vol. II. 1975.
STEINER, G. 1975. After Babel. Aspects of language and translation. Oxford Univer
sity Press. London.
WEBSTER’S UNIVERSAL UNABRIDGED DICTIONARY. 1943.
VAN DIJK, T.A. 1971. Modeme literatuurteorie; een experimentele inleiding. Van Gennep. Amsterdam.
