PENGkRUH PEMBERIAN CaC03, C a C C 3 + SILIKA-GEL, DAN JERAMI PAD1 TERHADAP PERUBAHAN BEBERAPA SIFAT K I M I A DAN PERTUMBUHAN
T.4NAMAN J A G U N G ( Z e a
-
mays L . ) VARiETAS HARAPAN BARU PADA TANAH SULFAT MASAM D A R I DELTA TELANG,SUMATERA SELATAN
o l e h
J A C K YANTO HALIM SURJA SAMUDERA
T e s i s s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r S a r ja n a
p a d a
J u r u s a n T a n a h , F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
RINGKA SAN
J A C K YANTO HALIM SURJA SAMUDERA. Pengaruh Pemberian CaCO 3' CaC03
+
S i l i k a - G e l , dan J e r a m i P a d i Terhadap P e r u b a h a n Be-b e r a p a S i f a t Kimia dan Pertumbuhan Tanaman Jagung ( ~ e a
-
mays
L . ) V a r i e t a s Harapan Baru Pada Tanah S u l f a t Masam da-r i D e l t a T e l a n g , Sumatera S e l a t a n (Di bawah bimbingan
RYKSON SITUMORANG, FREDERIK M. LEIWAKABESSY, ABDUL RACHIM).
Tu j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h untuk mempela j a r i penga-
r u h pemberian CaC03, CaC03
+
S i l i k a - G e l , dan j e r a m i p a d it e r h a d a p perubahan beberapa s i f a t k i m i a , y a i t u aluminium-
d a p a t - d i t u k a r (Al-dd); b e s i d a n mangan-dapat-ditukar
(Fe-dd dan Mn-dd); pH t a n a h , dan pertumbuhan tanaman ja-
gung ( ~ e a
-
mays
I,.)
v a r i e t a s Harapan Baru s e b a g a i tanamani n d i k a t o r pada Tanah S u l f a t Masam d a r i D e l t a T e l a n g , Suma-
t e r a S e l a t a n .
P e n e l i t i a n i n i merupakan percobaan p o t d i Rumah Kaca
J u r u s a n Tanah. Rancangan percobaannya a d a l a h f a k t o r i a l
a c a k l e n g k a p
3
x 3 x 2 dengan t i g a k a l i ulangan.Penambahan CaC03 d a n / a t a u CaC03
+
S i l i k a - G e l dengant a k a r a n s e t a r a 1 Al-dd dan 2 Al-dd, akan meningkatkan pH
t a n a h , menurunkan Al-dd, Fe-dd, d a n Mn-dd pada minggu k s -
2 , 4 , dan 6 s e t e l a h i n k u b a s i , meningkatkan r a t a - r a t a t i n g -
g i tanaman jagung v a r i e t a s Ii-6 pada umur 14, 21, dan 2 8
HST, dan bobot k e r i n g t a j u k pada umur 28 HST.
P e n i n g k a t a n t a k a r a n CaCO yang d i b e r i k a n , d a r i s e t a r a 3
A 1 d a n menurunkan s e r a p a n Fe d a n Mn. I n t e r a k s i n y a d e n g a n j e r a m i p a d i memberikan h a s i l y a n g sama. P e n g a r u h p e n i n g k a t- a n t a k a r a n CaC03
+
S i l i k a - G e l y a n g d i b e r i k a n , d a r i s e t a r a1 Al-dd m e n j a d i s e t a r a 2 A1-dd, a k a n m e n i n g k a t k a n s e r a p a n Fe d a n menurunkan s e r a p a n A 1 d a n En. I n t e r a k s i n y a d e n g a n j e r a m i p a d i memberikan h a s i l y a n g sama.
Penambahan j e r a m i p a d i s e b a n y a k 15 t o n / h a , a k a n c e n d e - r u n g m e n i n g k a t k a n pH t a n a h , Fe-dd, Mn-dd, s e r a p a n F e ;
m e n u r u n k a n Al-dd
,
rata-ra ta t i n g g i t a n a m a n , b o b o t k e r i n g t a j u k , s e r a p a n A l , d a n Mn.Penambahan j e r a m i p a d i y a n g d i k o m b i n a s i d e n g a n C a C 0 3 a t a u C a C C
+
S i l i k a - G e l c e n d e r u n g menurunkan r a t a - r a t a3
t i n g c i t a n a m a n d a n b o b o t k e r i n g t a j u k . P e n i n g k a t a n t a k a r - a n C a C O a t a u C a C O
+
S i l i k a - G e l y a n g d i b e r i k a n , a k a n c e n -3
3d e r u n g m e n i n g k a t k a n pH t a n a h , menurunkan Al-dd, Fe-dd, d a n En-dd.
K a l s i u m k a r b o n a t b e r b e d a n y a t a p e n g a r u h n y a d e n g a n CaCO
3
+ S i l i k a - G e l t e r h a d a p Fe-dd d a n Kn-dd p a d a minggu ke- 6 s e t e l a n i n k u b a s i . P e n u r u n a n Fe-ad d a n Mn-dd a d a l a h l e b i h b e s a r d e n g a n a d a n y a penarcbahan CaCO+
S i l i k a - G e l3
PENGkRUH PEMBERIAN CaC03, C a C C 3 + SILIKA-GEL, DAN JERAMI PAD1 TERHADAP PERUBAHAN BEBERAPA SIFAT K I M I A DAN PERTUMBUHAN
T.4NAMAN J A G U N G ( Z e a
-
mays L . ) VARiETAS HARAPAN BARU PADA TANAH SULFAT MASAM D A R I DELTA TELANG,SUMATERA SELATAN
o l e h
J A C K YANTO HALIM SURJA SAMUDERA
T e s i s s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r S a r ja n a
p a d a
J u r u s a n T a n a h , F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
J u d u l T e s i s : PENGARUH PEMBERIAN C a C O j , C a C O j
+
SILIKA- GEL, DAK JERAKI PAD1 TERHADAP PERUBAHAN BEBEMPA SIFAT K I M I A DA?' PERTUMBWN TANAMAN J A G U K G ( Z e a-
mays L. ) VARIETAS HARAPAN BARU PADA TAXAH SULFAT MASAM DARI DELTA TELANG,
SUMATERA SELAT;
'7Nama Mahasiswa : J A C K YANTO HALIF SURJA SAYUDERA
Nornor Pokok : A 19.0273
M e n y e t u j u i K o m i s i Pembimbing
-
/
Ir. Rykson, S i t u m o r a n g Ke t u a/- - .- . .~ . . -.--
C
-
~--
----.
Ir. A b d u l R h h i m
Anggo ta A n g g o t a
RIWAYAT HIDUF
P e n u l i s d i l a h i r k a n d i J a k a r t a , pada t a n g g a l
5
J u l i1963, dan merupakan anak k e t u juh d a r i t u juh b e r s a u d a r a .
Orang t u a p e n u l i s a d a l a h J o o s Yanto Halim S u r j a Samudera
( a l m ) den L i e s Wati.
Pada t a h u n 1976, p e n u l i s l u l u s d a r i SD Bunda H a t i Ku-
d u s , kemudian pada tahun 1979 l u l u s d a r i SMP Bunda H a t i
Kudus, dan pada t a h u n 1982 l u l u s d a r i SMA Bunda H a t i Kudus
d i J a k a r t a . S e l a n j u t n y a , m e l a l u i j a l u r P e r i n t i s Dua penu-
l i s d i t e r i m a s e b a g a i mahasiswa T i n g k a t P e r s i a p a n Bersama
d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor ( I P B ) . Pada t a h u n 1987, penu-
l i s menjadi mahasiswa pada J u r u s a n Tanah, F a k u l t a s P e r t a -
KATA EENGANTAR
D i I n d o n e s i a , l u a s a n t o t a l t a n a h s u l f a t masam p o t e n -
s i a l d a n a k t u a l belum d i k e t a h u i s e c a r a p a s t i , a k a n t e t a p i
d i p e r k i r a k a n l u a s n y a mencapai
1.5
h i n g g a 2 j u t a h e k t a r . K e s u b u r a n a l a m i t a n a h t e r s e b u t a d a l a . r e n d a h .Pada d a s a r n y a , m a s a l a h - m a s a l a h y a n g d i j u m p a i p a d a
t a n a h s u f a t masam, b a i k s e c a r a l a n g s u n g maupun t i d a k l a n g -
s u n g , d i s e b a b k a n o l e h k a r e n a pH t a n a h y a n g r e n d a h . H a l
i n i d i s e b a b k a n k a r e n a t e r j a d i n y a o k s i d a s i p i r i t s e b a g a i
a k i b a t p r o s e s - p r o s e s a l a m i a t a u p u n o l e h a d a n y a campur t a -
n g a n m a n u s i a
.
Usaha m e r e k l a m a s i t a n a h - t a n a h s u l f a t masam d a p a t d i -
l a k u k a n d e n g a n b e r b a g a i c a r a , a n t a r a l a i n d e n g a n p e n c u c i -
a n , a t a u p e n g a p u r a n , a t a u k o m b i n a s i keduanya.
Pada k e s e m p a t a n i n i , p e n u l i s i n g i n menyampaikan u c a p -
a n t e r i m a k a s i h k e p a d a Ir. Rykson S i t u m o r a n g , s e l a k u pem-
b i m b i n g u t a m a , a t a s s a r a n , k r i t i k , d a n bimbingannya s e l a -
m a p e n e l i t i a n i n i d i l a k s a n a k a n . Demikian p u l a k e p a d a
Ir. F r e d e r i k M. Leiwakabessy d a n Ir. Abdul Rachim, s e l a k u
a n g g o t a pembimbing, p e n u l i s j u g a i n g i n menyampaikan rasa
t e r i m a k a s i h yang s e b e s a r - b e s a r n y a . Ucapan t e r i m a k a s i h
d a n p e n g h a r g a a n y a n g sedalam-dalamnya i n g i n p e n u l i s p e r -
sembahkan kepada i b u s e r t a kakak-kakak p e n u l i s , a t a s s e g a -
l a d o a , p e n g e r t i a n , b i m b i n g a n , d a n d o r o n g a n y a n g d i b e r i k a n
k e p a d a p e n u l i s . S e l a n j u t n y a , k e p a d a semua p i h a k y a n g t e -
PENGkRUH PEMBERIAN CaC03, C a C C 3 + SILIKA-GEL, DAN JERAMI PAD1 TERHADAP PERUBAHAN BEBERAPA SIFAT K I M I A DAN PERTUMBUHAN
T.4NAMAN J A G U N G ( Z e a
-
mays L . ) VARiETAS HARAPAN BARU PADA TANAH SULFAT MASAM D A R I DELTA TELANG,SUMATERA SELATAN
o l e h
J A C K YANTO HALIM SURJA SAMUDERA
T e s i s s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r S a r ja n a
p a d a
J u r u s a n T a n a h , F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
RINGKA SAN
J A C K YANTO HALIM SURJA SAMUDERA. Pengaruh Pemberian CaCO 3' CaC03
+
S i l i k a - G e l , dan J e r a m i P a d i Terhadap P e r u b a h a n Be-b e r a p a S i f a t Kimia dan Pertumbuhan Tanaman Jagung ( ~ e a
-
mays
L . ) V a r i e t a s Harapan Baru Pada Tanah S u l f a t Masam da-r i D e l t a T e l a n g , Sumatera S e l a t a n (Di bawah bimbingan
RYKSON SITUMORANG, FREDERIK M. LEIWAKABESSY, ABDUL RACHIM).
Tu j u a n p e n e l i t i a n i n i a d a l a h untuk mempela j a r i penga-
r u h pemberian CaC03, CaC03
+
S i l i k a - G e l , dan j e r a m i p a d it e r h a d a p perubahan beberapa s i f a t k i m i a , y a i t u aluminium-
d a p a t - d i t u k a r (Al-dd); b e s i d a n mangan-dapat-ditukar
(Fe-dd dan Mn-dd); pH t a n a h , dan pertumbuhan tanaman ja-
gung ( ~ e a
-
mays
I,.)
v a r i e t a s Harapan Baru s e b a g a i tanamani n d i k a t o r pada Tanah S u l f a t Masam d a r i D e l t a T e l a n g , Suma-
t e r a S e l a t a n .
P e n e l i t i a n i n i merupakan percobaan p o t d i Rumah Kaca
J u r u s a n Tanah. Rancangan percobaannya a d a l a h f a k t o r i a l
a c a k l e n g k a p
3
x 3 x 2 dengan t i g a k a l i ulangan.Penambahan CaC03 d a n / a t a u CaC03
+
S i l i k a - G e l dengant a k a r a n s e t a r a 1 Al-dd dan 2 Al-dd, akan meningkatkan pH
t a n a h , menurunkan Al-dd, Fe-dd, d a n Mn-dd pada minggu k s -
2 , 4 , dan 6 s e t e l a h i n k u b a s i , meningkatkan r a t a - r a t a t i n g -
g i tanaman jagung v a r i e t a s Ii-6 pada umur 14, 21, dan 2 8
HST, dan bobot k e r i n g t a j u k pada umur 28 HST.
P e n i n g k a t a n t a k a r a n CaCO yang d i b e r i k a n , d a r i s e t a r a 3
A 1 d a n menurunkan s e r a p a n Fe d a n Mn. I n t e r a k s i n y a d e n g a n j e r a m i p a d i memberikan h a s i l y a n g sama. P e n g a r u h p e n i n g k a t- a n t a k a r a n CaC03
+
S i l i k a - G e l y a n g d i b e r i k a n , d a r i s e t a r a1 Al-dd m e n j a d i s e t a r a 2 A1-dd, a k a n m e n i n g k a t k a n s e r a p a n Fe d a n menurunkan s e r a p a n A 1 d a n En. I n t e r a k s i n y a d e n g a n j e r a m i p a d i memberikan h a s i l y a n g sama.
Penambahan j e r a m i p a d i s e b a n y a k 15 t o n / h a , a k a n c e n d e - r u n g m e n i n g k a t k a n pH t a n a h , Fe-dd, Mn-dd, s e r a p a n F e ;
m e n u r u n k a n Al-dd
,
rata-ra ta t i n g g i t a n a m a n , b o b o t k e r i n g t a j u k , s e r a p a n A l , d a n Mn.Penambahan j e r a m i p a d i y a n g d i k o m b i n a s i d e n g a n C a C 0 3 a t a u C a C C
+
S i l i k a - G e l c e n d e r u n g menurunkan r a t a - r a t a3
t i n g c i t a n a m a n d a n b o b o t k e r i n g t a j u k . P e n i n g k a t a n t a k a r - a n C a C O a t a u C a C O
+
S i l i k a - G e l y a n g d i b e r i k a n , a k a n c e n -3
3d e r u n g m e n i n g k a t k a n pH t a n a h , menurunkan Al-dd, Fe-dd, d a n En-dd.
K a l s i u m k a r b o n a t b e r b e d a n y a t a p e n g a r u h n y a d e n g a n CaCO
3
+ S i l i k a - G e l t e r h a d a p Fe-dd d a n Kn-dd p a d a minggu ke- 6 s e t e l a n i n k u b a s i . P e n u r u n a n Fe-ad d a n Mn-dd a d a l a h l e b i h b e s a r d e n g a n a d a n y a penarcbahan CaCO+
S i l i k a - G e l3
PENGkRUH PEMBERIAN CaC03, C a C C 3 + SILIKA-GEL, DAN JERAMI PAD1 TERHADAP PERUBAHAN BEBERAPA SIFAT K I M I A DAN PERTUMBUHAN
T.4NAMAN J A G U N G ( Z e a
-
mays L . ) VARiETAS HARAPAN BARU PADA TANAH SULFAT MASAM D A R I DELTA TELANG,SUMATERA SELATAN
o l e h
J A C K YANTO HALIM SURJA SAMUDERA
T e s i s s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r S a r ja n a
p a d a
J u r u s a n T a n a h , F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
J u d u l T e s i s : PENGARUH PEMBERIAN C a C O j , C a C O j
+
SILIKA- GEL, DAK JERAKI PAD1 TERHADAP PERUBAHAN BEBEMPA SIFAT K I M I A DA?' PERTUMBWN TANAMAN J A G U K G ( Z e a-
mays L. ) VARIETAS HARAPAN BARU PADA TAXAH SULFAT MASAM DARI DELTA TELANG,
SUMATERA SELAT;
'7Nama Mahasiswa : J A C K YANTO HALIF SURJA SAYUDERA
Nornor Pokok : A 19.0273
M e n y e t u j u i K o m i s i Pembimbing
-
/
Ir. Rykson, S i t u m o r a n g Ke t u a/- - .- . .~ . . -.--
C
-
~--
----.
Ir. A b d u l R h h i m
Anggo ta A n g g o t a
RIWAYAT HIDUF
P e n u l i s d i l a h i r k a n d i J a k a r t a , pada t a n g g a l
5
J u l i1963, dan merupakan anak k e t u juh d a r i t u juh b e r s a u d a r a .
Orang t u a p e n u l i s a d a l a h J o o s Yanto Halim S u r j a Samudera
( a l m ) den L i e s Wati.
Pada t a h u n 1976, p e n u l i s l u l u s d a r i SD Bunda H a t i Ku-
d u s , kemudian pada tahun 1979 l u l u s d a r i SMP Bunda H a t i
Kudus, dan pada t a h u n 1982 l u l u s d a r i SMA Bunda H a t i Kudus
d i J a k a r t a . S e l a n j u t n y a , m e l a l u i j a l u r P e r i n t i s Dua penu-
l i s d i t e r i m a s e b a g a i mahasiswa T i n g k a t P e r s i a p a n Bersama
d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor ( I P B ) . Pada t a h u n 1987, penu-
l i s menjadi mahasiswa pada J u r u s a n Tanah, F a k u l t a s P e r t a -
KATA EENGANTAR
D i I n d o n e s i a , l u a s a n t o t a l t a n a h s u l f a t masam p o t e n -
s i a l d a n a k t u a l belum d i k e t a h u i s e c a r a p a s t i , a k a n t e t a p i
d i p e r k i r a k a n l u a s n y a mencapai
1.5
h i n g g a 2 j u t a h e k t a r . K e s u b u r a n a l a m i t a n a h t e r s e b u t a d a l a . r e n d a h .Pada d a s a r n y a , m a s a l a h - m a s a l a h y a n g d i j u m p a i p a d a
t a n a h s u f a t masam, b a i k s e c a r a l a n g s u n g maupun t i d a k l a n g -
s u n g , d i s e b a b k a n o l e h k a r e n a pH t a n a h y a n g r e n d a h . H a l
i n i d i s e b a b k a n k a r e n a t e r j a d i n y a o k s i d a s i p i r i t s e b a g a i
a k i b a t p r o s e s - p r o s e s a l a m i a t a u p u n o l e h a d a n y a campur t a -
n g a n m a n u s i a
.
Usaha m e r e k l a m a s i t a n a h - t a n a h s u l f a t masam d a p a t d i -
l a k u k a n d e n g a n b e r b a g a i c a r a , a n t a r a l a i n d e n g a n p e n c u c i -
a n , a t a u p e n g a p u r a n , a t a u k o m b i n a s i keduanya.
Pada k e s e m p a t a n i n i , p e n u l i s i n g i n menyampaikan u c a p -
a n t e r i m a k a s i h k e p a d a Ir. Rykson S i t u m o r a n g , s e l a k u pem-
b i m b i n g u t a m a , a t a s s a r a n , k r i t i k , d a n bimbingannya s e l a -
m a p e n e l i t i a n i n i d i l a k s a n a k a n . Demikian p u l a k e p a d a
Ir. F r e d e r i k M. Leiwakabessy d a n Ir. Abdul Rachim, s e l a k u
a n g g o t a pembimbing, p e n u l i s j u g a i n g i n menyampaikan rasa
t e r i m a k a s i h yang s e b e s a r - b e s a r n y a . Ucapan t e r i m a k a s i h
d a n p e n g h a r g a a n y a n g sedalam-dalamnya i n g i n p e n u l i s p e r -
sembahkan kepada i b u s e r t a kakak-kakak p e n u l i s , a t a s s e g a -
l a d o a , p e n g e r t i a n , b i m b i n g a n , d a n d o r o n g a n y a n g d i b e r i k a n
k e p a d a p e n u l i s . S e l a n j u t n y a , k e p a d a semua p i h a k y a n g t e -