1 3
f /
T +/
~'e~~sla
/
606
6 6 3 .
y
/
,I19
%
/'
IMMDBlLlSASl PAPAIN
(
E.
C.
3.4.22.2
L;
PADA KlTlN KULlT UDANG DAN PENGGUNAANNYA
SEBAGAI PENCEGAH
"
HAZE
"PADA BIR
Oleh
B A N U
WIRAWANF
20. 0382
1 9 8 7
F A K U L T A S T E K N O L O G I P E R T A N I A N
I N S T I T U T P E R T A N I A N B O a O R
Banu W i r a w a n . F 2 0 . 0 3 8 2 . I m m o b i l i s a s i p a p a i n ( E . C . 3 . 4 . 2 2 . 2 )
p a d a k i t i n k u l i t u d a n g d a n p e n g g u n a a n n y a s e b a g a i p e n c e g a h
" H a z e " p a d a b i r . D i bawah b i m b i n g a n Haggy T h e n a w i d j a j a S . ,
A n t o n A p r i y a n t o n o , Made A s t a w a n d a n P h i l i p J o g a s u r i a .
RINGKASAN
P a p a i n ( E . C . 3 . 4 . 2 2 . 2 ) m e r u p a k a n e n z i m p r o t e a s e p e m e c a h
p r o t e i n m e n j a d i p e p t i d a d a n a s a m a m i n o . D i b i d a n g p a n g a n
e n z i m i n i b a n y a k d i g u n a k a n , d i a n t a r a n y a a d a l a h s e b a g a i
p e n c e g a h t e r b e n t u k n y a k e k e r u h a n b i r .
P a d a p e n e l i t i a n i n i p a p a i n d i c o b a d i i m m o b i l i s a s i p a d a
k i t i n k u l i t u d a n g d e n g a n m e n g g u n a k a n p e r e a k s i b i f u n g s i o n a l
g l u t a r a l d e h i d a . I m m o b i l i s a s i d i l a k u k a n p a d a u k u r a n p a r t i k e l
k i t i n 2 0 m e s h , k o n s e n t r a s i g l u t a r a l d e h i d a 0 , l p e r s e n . K i t i n
y a n g d i h a s i l k a n d a p a t m e n g i k a t 4 / 7 b a g i a n k o n s e n t r a s i e n z i m
y a n g a k a n d i i m o b i l i s a s i d e n g a n a k t i f i t a s e n z i m t e r i k a t s e b e -
s a r 6 , 6 % d i b a n d i n g k a n d e n g a n a k t i f i t a s e n z i m t e r l a r u t .
P a p a i n t e r i m m o b i l i s a s i m e m i l i k i s u h u o p t i m u m y a n g sama
d e n g a n s u h u o p t i m u m p a p a i n t e r l a c u t , y a i t u 7 5 ' ~ . pH o p t i m u m
p a p a i n t e r i m m o b i l i s a s i d e n g a n s u b s t r a t k a s e i n a d a l a h 7 , O se-
d a n g k a n p a p a i n t e r l a r u t a d a l a h 6 , 5 .
P a p a i n t e r i m m o b i l i s a s i r e l a t i f s t a b i l selama p e n g g u n a a n
#
s i n a m b u n g s e l a m a 7 8 j a m , d a n d a p a t d i g u n a k a n s e b a g a i p e n c e g a h
k e k e r u h a n b i r d i m a n a e f e k p e n c e g a h a n 0 , 7 mg p r o t e i n e n z i m
p a p a i n t e r l a r u t s e l a m a 11 h a r i p a d a s u h u 5 ' ~ sama d e n g a n 5
IMMOBILISASI PAPAIN ( E . C . 3 . 4 . 2 2 . 2 )
PADA KITIN KULIT UDANG DAN PENGGUNAANNYA
SEBAGAI PENCEGAH "HAZE" PADA BIR
O l e h
BANU WIRAWAN
F 2 0 . 0 3 8 2
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a JURUSAN TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I ,
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
1987
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR FAKULTAS 'I'EKNOLOGI PERTANIAN
IMMOUILISASI PAPAIN ( E . C . 3 . 4 . 2 2 . 2 )
PADA K I T I N KUL,IT UDANG DAN PENGGUNAANNYA
SEBAGAI PENCEGAH "HAZE" PADA B I R
S K R I P S I
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a JUKUSAN TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I ,
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
L n s t i t . u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
BANU WIRAWAN
F 2 0 0 3 8 2
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 2 J a n u a r i 1 9 6 5
d i J a k a r t a
D i s e t u j u i ,
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r d i p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SWT k a r e n a
a t a s b e r k a t r a h m a t - N y a p u l a l a h p e n u l i s d a p a t m e n y e l e s a i k a n
t u g a s a k h i r d a n p e n u l i s a n s k r i p s i i n i .
P e n u l i s j u g a i n g i n m e n g u c a p k a n b a n y a k t e r i m a k a s i h
k e p a d a :
1. D o s e n p e m b i m b i n g p e n u l i s , y a i t u : D r . I r . Maggy T h e n a w i -
d j a j a S . , I r . A n t o n A p r i y a n t o n o , I r . Made A s t a w a n , d a n
D i p 1 . - B r a u . - I n g . P h i l i p J o g a s u r i a , y a n g t e l a h b a n y a k
membantu d a n m e m b e r i b i m b i n g a n s e l a m a p e n u l i s m e n j a d i
m a h a s i s w a d i J u r u s a n T e k n o l o g i P a n g a n d a n G i z i , F a t e t a -
I P B , s e r t a selama p e n u l i s m e l a k u k a n p e n e l i t i a n d a n menyu-
s u n s k r i p s i .
2 . D i r e k s i PT D e l t a D j a k a r t a , y a n g t e l a h m e m b e r i k a n b a n t u a n
m a t e r i l d a n f a s i l i t a s u n t u k p e n e l i t i a n i n i .
3 . A y a h , I b u , B r a n , L i n d r i , B u d i , R i k a , A r i d a n R i a y a n g
t e l a h b a n y a k m e m b e r i k a n d u k u n g a n m o r i l maupun m a t e r i l k e -
p a d a p e n u l i s .
4 . P a r a k a r y a w a n l a b o r a t o r i u m B i o k i m i a P a n g a n d a n G i z i TPG, L a b o r a t o r i u m FTDC d a n AP-4 s e r t a l a b o r a t o r i u m P e n g a w a s a n
mutu PT D e l t a D j a k a r t a .
5 . B a p a k H u c h t a r , k a r y a w a n PT P u m a r y a n g b a n y a k membantu me-
n y e d i a k a n k u l i t u d a n g .
6 . S y a i f u l , Agung s e r t a s e m u a o r a n g y a n g t e l a h m e m b e r i k a n
b a n t u a n k e p a d a p e n u l i s y a n g t i d a k m u n g k i n p e n u l i s s e b u t -
T i d a k a d a y a n g sempurna p a d a c i p t a a n m a n u s i a , o l e h ka-
r e n a i t u p e n u l i s harapkan a d a n y a k r i t i k d a n s a r a n u n t u k p e r -
b a i k a n s e l a n j u t n y a . Semoga p u l a t u l i s a n i n i banyak b e r g u n a
b a g i o r a n g b a n y a k .
DAFTAR IS1
Halaman
. . .
KATA PENGANTAR
vi
DAFTAR TABEL
. . .
viii
DAFTAR GAHBAR
. . .
i
xDAFTAR LAMPIRAN
. . .
xI
.
PENDAHULUAN
. . .
1
I1
.
TINJAUAN PUSTAKA
. . .
3A
.
KITIN
. . .
3B
.
ENZIM PAPAIN
. . .
5C
.
IMMOBILISASI ENZIM
. . .
9D
.
KEKERUHAN PADA BIR
. . .
14I11
.
BAHAN DAN METODE
. . .
17. . .
A
.
BAHAN DAN ALAT
17B
.
METODE PENELITIAN
. . .
18IV
.
HASIL DAN PEMBAHASAN
. . .
2 7A
.
PENELITIAN PENDAHULUAN
. . .
27
B
.
PENELITIAN LANJUTAN
. . .
34V
.
KESIMPULAN DAN SARAN
. . .
42. . .
A
.
KESIMPULAN
4 3B
.
SARAN
. . .
4 4DAFTAR TABEL
Halaman
T a b e l 1 . Komposisi limbah udang
. . .
4T a b e l 2 . Komposisi g e t a h pepaya
. . .
6T a b e l 3 . Pengukuran kekeruhan b i r p e r l a k u a n dengan
DAFTAR GAMBAR
[image:9.599.83.514.118.537.2]Halaman
Gambar 1
.
S t r u k t u r m o l e k u l k i t i n. . .
5 Gambar 2.
M e k a n i s m e r e a k s i h i d r o l i s i s y a n g d i k a t a l i -s i s o l e h p a p a i n
. . .
7Gambar 3
.
M e t o d e i m m o b i l i s a s i e n z i m. . .
1 2 Gambar 4.
R e a k s i S c h i f f. . .
1 3. . .
Gambar 5
.
P r o s e s p r o d u k s i b i r 1 5 Gambar 6.
P e m b u a t a n k i t i n. . .
2 0 Gambar 7.
Skema p e m b u a t a n p a p a i n t e r i m m o b i l i s a s i. . .
2 3 Gambar 8.
R e a k t o r e n z i m t e r i m m o b i l i s a s i. . .
2 5 Gambar 9.
P e n g u k u r a n p r o t e i n e n z i m p a d a b e r b a g a iu k u r a n k i t i n
. . .
2 9 Gambar 1 0.
A k t i f i t a s p a p a i n p a d a b e r b a g a i k o s e n t r a s ig l u t a r a l d e h i d a
. . .
31 Gambar 11.
P e n g a r u h k o s e n t r a s i e n z i m. . .
3 3 Gambar 1 2.
P e n g a r u h s u h u. . .
3 5. . .
Gambar 13
.
P e n g a r u h pH 36Gambar 1 4
.
A k t i f i t a s r e l a t i f p a p a i n p a d a o p e r a s i. . .
D A F T A R L A H P I R A N
H a l a m a n L a m p i r a n 1. P e r e a k s i L o w r y
. . .
4 91 3
f /
T +/
~'e~~sla
/
606
6 6 3 .
y
/
,I19
%
/'
IMMDBlLlSASl PAPAIN
(
E.
C.
3.4.22.2
L;
PADA KlTlN KULlT UDANG DAN PENGGUNAANNYA
SEBAGAI PENCEGAH
"
HAZE
"PADA BIR
Oleh
B A N U
WIRAWANF
20. 0382
1 9 8 7
F A K U L T A S T E K N O L O G I P E R T A N I A N
I N S T I T U T P E R T A N I A N B O a O R
Banu W i r a w a n . F 2 0 . 0 3 8 2 . I m m o b i l i s a s i p a p a i n ( E . C . 3 . 4 . 2 2 . 2 )
p a d a k i t i n k u l i t u d a n g d a n p e n g g u n a a n n y a s e b a g a i p e n c e g a h
" H a z e " p a d a b i r . D i bawah b i m b i n g a n Haggy T h e n a w i d j a j a S . ,
A n t o n A p r i y a n t o n o , Made A s t a w a n d a n P h i l i p J o g a s u r i a .
RINGKASAN
P a p a i n ( E . C . 3 . 4 . 2 2 . 2 ) m e r u p a k a n e n z i m p r o t e a s e p e m e c a h
p r o t e i n m e n j a d i p e p t i d a d a n a s a m a m i n o . D i b i d a n g p a n g a n
e n z i m i n i b a n y a k d i g u n a k a n , d i a n t a r a n y a a d a l a h s e b a g a i
p e n c e g a h t e r b e n t u k n y a k e k e r u h a n b i r .
P a d a p e n e l i t i a n i n i p a p a i n d i c o b a d i i m m o b i l i s a s i p a d a
k i t i n k u l i t u d a n g d e n g a n m e n g g u n a k a n p e r e a k s i b i f u n g s i o n a l
g l u t a r a l d e h i d a . I m m o b i l i s a s i d i l a k u k a n p a d a u k u r a n p a r t i k e l
k i t i n 2 0 m e s h , k o n s e n t r a s i g l u t a r a l d e h i d a 0 , l p e r s e n . K i t i n
y a n g d i h a s i l k a n d a p a t m e n g i k a t 4 / 7 b a g i a n k o n s e n t r a s i e n z i m
y a n g a k a n d i i m o b i l i s a s i d e n g a n a k t i f i t a s e n z i m t e r i k a t s e b e -
s a r 6 , 6 % d i b a n d i n g k a n d e n g a n a k t i f i t a s e n z i m t e r l a r u t .
P a p a i n t e r i m m o b i l i s a s i m e m i l i k i s u h u o p t i m u m y a n g sama
d e n g a n s u h u o p t i m u m p a p a i n t e r l a c u t , y a i t u 7 5 ' ~ . pH o p t i m u m
p a p a i n t e r i m m o b i l i s a s i d e n g a n s u b s t r a t k a s e i n a d a l a h 7 , O se-
d a n g k a n p a p a i n t e r l a r u t a d a l a h 6 , 5 .
P a p a i n t e r i m m o b i l i s a s i r e l a t i f s t a b i l selama p e n g g u n a a n
#
s i n a m b u n g s e l a m a 7 8 j a m , d a n d a p a t d i g u n a k a n s e b a g a i p e n c e g a h
k e k e r u h a n b i r d i m a n a e f e k p e n c e g a h a n 0 , 7 mg p r o t e i n e n z i m
p a p a i n t e r l a r u t s e l a m a 11 h a r i p a d a s u h u 5 ' ~ sama d e n g a n 5
IMMOBILISASI PAPAIN ( E . C . 3 . 4 . 2 2 . 2 )
PADA KITIN KULIT UDANG DAN PENGGUNAANNYA
SEBAGAI PENCEGAH "HAZE" PADA BIR
O l e h
BANU WIRAWAN
F 2 0 . 0 3 8 2
SKRIPSI
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a JURUSAN TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I ,
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
I n s t i t u t P e r t a n i a n B o g o r
1987
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
INSTITUT PERTANIAN BOGOR
INSTITUT PERTANIAN BOGOR FAKULTAS 'I'EKNOLOGI PERTANIAN
IMMOUILISASI PAPAIN ( E . C . 3 . 4 . 2 2 . 2 )
PADA K I T I N KUL,IT UDANG DAN PENGGUNAANNYA
SEBAGAI PENCEGAH "HAZE" PADA B I R
S K R I P S I
S e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k m e m p e r o l e h g e l a r
SARJANA TEKNOLOGI PERTANIAN
p a d a JUKUSAN TEKNOLOGI PANGAN DAN G I Z I ,
F a k u l t a s T e k n o l o g i P e r t a n i a n ,
L n s t i t . u t P e r t a n i a n B o g o r
O l e h
BANU WIRAWAN
F 2 0 0 3 8 2
D i l a h i r k a n p a d a t a n g g a l 2 J a n u a r i 1 9 6 5
d i J a k a r t a
D i s e t u j u i ,
KATA PENGANTAR
P u j i s y u k u r d i p a n j a t k a n k e h a d i r a t A l l a h SWT k a r e n a
a t a s b e r k a t r a h m a t - N y a p u l a l a h p e n u l i s d a p a t m e n y e l e s a i k a n
t u g a s a k h i r d a n p e n u l i s a n s k r i p s i i n i .
P e n u l i s j u g a i n g i n m e n g u c a p k a n b a n y a k t e r i m a k a s i h
k e p a d a :
1. D o s e n p e m b i m b i n g p e n u l i s , y a i t u : D r . I r . Maggy T h e n a w i -
d j a j a S . , I r . A n t o n A p r i y a n t o n o , I r . Made A s t a w a n , d a n
D i p 1 . - B r a u . - I n g . P h i l i p J o g a s u r i a , y a n g t e l a h b a n y a k
membantu d a n m e m b e r i b i m b i n g a n s e l a m a p e n u l i s m e n j a d i
m a h a s i s w a d i J u r u s a n T e k n o l o g i P a n g a n d a n G i z i , F a t e t a -
I P B , s e r t a selama p e n u l i s m e l a k u k a n p e n e l i t i a n d a n menyu-
s u n s k r i p s i .
2 . D i r e k s i PT D e l t a D j a k a r t a , y a n g t e l a h m e m b e r i k a n b a n t u a n
m a t e r i l d a n f a s i l i t a s u n t u k p e n e l i t i a n i n i .
3 . A y a h , I b u , B r a n , L i n d r i , B u d i , R i k a , A r i d a n R i a y a n g
t e l a h b a n y a k m e m b e r i k a n d u k u n g a n m o r i l maupun m a t e r i l k e -
p a d a p e n u l i s .
4 . P a r a k a r y a w a n l a b o r a t o r i u m B i o k i m i a P a n g a n d a n G i z i TPG, L a b o r a t o r i u m FTDC d a n AP-4 s e r t a l a b o r a t o r i u m P e n g a w a s a n
mutu PT D e l t a D j a k a r t a .
5 . B a p a k H u c h t a r , k a r y a w a n PT P u m a r y a n g b a n y a k membantu me-
n y e d i a k a n k u l i t u d a n g .
6 . S y a i f u l , Agung s e r t a s e m u a o r a n g y a n g t e l a h m e m b e r i k a n
b a n t u a n k e p a d a p e n u l i s y a n g t i d a k m u n g k i n p e n u l i s s e b u t -
T i d a k a d a y a n g sempurna p a d a c i p t a a n m a n u s i a , o l e h ka-
r e n a i t u p e n u l i s harapkan a d a n y a k r i t i k d a n s a r a n u n t u k p e r -
b a i k a n s e l a n j u t n y a . Semoga p u l a t u l i s a n i n i banyak b e r g u n a
b a g i o r a n g b a n y a k .
DAFTAR IS1
Halaman
. . .
KATA PENGANTAR
vi
DAFTAR TABEL
. . .
viii
DAFTAR GAHBAR
. . .
i
xDAFTAR LAMPIRAN
. . .
xI
.
PENDAHULUAN
. . .
1
I1
.
TINJAUAN PUSTAKA
. . .
3A
.
KITIN
. . .
3B
.
ENZIM PAPAIN
. . .
5C
.
IMMOBILISASI ENZIM
. . .
9D
.
KEKERUHAN PADA BIR
. . .
14I11
.
BAHAN DAN METODE
. . .
17. . .
A
.
BAHAN DAN ALAT
17B
.
METODE PENELITIAN
. . .
18IV
.
HASIL DAN PEMBAHASAN
. . .
2 7A
.
PENELITIAN PENDAHULUAN
. . .
27
B
.
PENELITIAN LANJUTAN
. . .
34V
.
KESIMPULAN DAN SARAN
. . .
42. . .
A
.
KESIMPULAN
4 3B
.
SARAN
. . .
4 4DAFTAR TABEL
Halaman
T a b e l 1 . Komposisi limbah udang
. . .
4T a b e l 2 . Komposisi g e t a h pepaya
. . .
6T a b e l 3 . Pengukuran kekeruhan b i r p e r l a k u a n dengan
DAFTAR GAMBAR
[image:69.599.83.514.118.537.2]Halaman
Gambar 1
.
S t r u k t u r m o l e k u l k i t i n. . .
5 Gambar 2.
M e k a n i s m e r e a k s i h i d r o l i s i s y a n g d i k a t a l i -s i s o l e h p a p a i n
. . .
7Gambar 3
.
M e t o d e i m m o b i l i s a s i e n z i m. . .
1 2 Gambar 4.
R e a k s i S c h i f f. . .
1 3. . .
Gambar 5
.
P r o s e s p r o d u k s i b i r 1 5 Gambar 6.
P e m b u a t a n k i t i n. . .
2 0 Gambar 7.
Skema p e m b u a t a n p a p a i n t e r i m m o b i l i s a s i. . .
2 3 Gambar 8.
R e a k t o r e n z i m t e r i m m o b i l i s a s i. . .
2 5 Gambar 9.
P e n g u k u r a n p r o t e i n e n z i m p a d a b e r b a g a iu k u r a n k i t i n
. . .
2 9 Gambar 1 0.
A k t i f i t a s p a p a i n p a d a b e r b a g a i k o s e n t r a s ig l u t a r a l d e h i d a
. . .
31 Gambar 11.
P e n g a r u h k o s e n t r a s i e n z i m. . .
3 3 Gambar 1 2.
P e n g a r u h s u h u. . .
3 5. . .
Gambar 13
.
P e n g a r u h pH 36Gambar 1 4
.
A k t i f i t a s r e l a t i f p a p a i n p a d a o p e r a s i. . .
D A F T A R L A H P I R A N
H a l a m a n L a m p i r a n 1. P e r e a k s i L o w r y
. . .
4 9