1 .
A LatarBelakang
i r r i S h a k i
N adalah nikah r ahasia, l azim j ugadisebu tnikah d ibawah t angan ,
i k il a M h i k if t u r u n e M . r a il h a k i n u a t
a nikahs irridiaritkans ebaga inikahyangata s , a y n h a a m a j u a t a a y n ir t s i k u t n u a y n n a k a i s a h a r e m i s k a s a r a p , i m a u s n a s e p
t a p m e t e s a g r a u l e k n u p il a k e
s (AnsharyMK ,2010:25). n a k u j a g n e m a m a g A n a ir e t n e m e K i u l a l e m h a t n ir e m e
P Rancangan Undang
-g n a d n
U tentang Hukum Materii lPeradlian Agama Bidang Perkawinan ke DPR U
U
R Hukum Materii lPeradlian Agama Bidang Perkawinan yang d idalamnya h a k i n n a d i ri s h a k i n i tr e p e s i m s e r n e m u k o d a p n a t n a h a k i n r e p n a k a n a d i p m e m n a k a
k a rt n o
k (Yuntia , 2010 . Diakses tangga l 18 Me i 2010 dar i h
il i p / 0 1 / 4 9 4 0 0 3 1 / 4 1 4 0 2 1 / 6 1 / 2 0 / 0 1 0 2 / d a e r/ m o c .s w e n k it e d . w w
w -nikah-dairpada
-a n i
z - ul -al diitnggal-begtiu- as - aaj a -p manusiawi .) u
s
I pemidanaan pelaku nikah sri imenjad isorotan karena itmbu lpro dan i
s i p a d a h r e t a rt n o
k RUU yang melengkap iUU Nomo r1 Tahun 1974 tentang i s k n a s n a a n e g n e p t u k g n a y n e m i s r e v o rt n o k i d a j n e m g n a y l a s a p i s I . n a n i w a k r e p
p a d a h r e t a n a d i
p perkawinan si ir ,perkawinan mutah ,perkawinan kedua ,keitga , h a n i z r e b , n a li d a g n e p a k u m i d n a k u k a li d a p n a t g n a y n a i a r e c r e p a tr e s , t a p m e k n a d
a l u m , i s a ir a v r e b n a m u k u h n a m a c n A . k a h r e b k a d it a y n l u t e b e s l a h a d a
p idar i6
, i d u b m a P ( a t u j 2 1 a g g n i h a t u j 6 p R i r a d i a l u m a d n e d n a d n u h a t 3 a g g n i h n a l u b
.) 6 3 : 0 1 0 2
n a u t n e t e k i a n e g n e m n a g n a r e b e s r e b g n il a s g n a y k a h i p a u d a d a i n i u s i m a l a D
a m a tr e P . n a n i w a k r e P g n a d i b A P M H U U R m a l a d i d a d a g n a y a n a d i
p ,kelompok
k a d it g n a
y setuju , pengenaan sanks i berpendapat ,pemidanaan mengandaikan i h u n e m e m g n a y n a n i w a k r e p u ti a y , n a g n a t h a w a b n a n i w a k r e p u a t a i ri s n a n i w a k r e p
t a t a c n e p i a w a g e p n a p a d a h i d n a k u k a li d n a d n a k t a t a c i d k a d it i p a t e t a m a g a t a r a y s
e s ,) a m a g A n a s u r U r o t n a K s a g u t e p ( h a k i
n bagais ah( Pambudi ,2010:3 6 .)
n a g n a t h a w a b n a n i w a k r e p a d a p a n a d i p i s k n a s u j u t e s g n a y k o p m o l e k , a u d e K
i a g a b e s a m a g A n a ir e t n e m e K i n i l a h m a l a d , ) k a rt n o k n i w a k ( h a t u m n i w a k n a d
n a u j u T . n a n i w a k r e p n a k o l e b m e p i d a jr e t k a y n a b n a s a l a r e b , U U R t a u b m e p
l e k k u t n e b m e
m uarga sakinah yang membawa kebahagiaan tak tercapa ikeitka n
a k u k a li d k a rt n o k n i w a k n a d n a g n a t h a w a b n i w a
k dengan mudah dan
i r a d r i h a l g n a y k a n a n a d i rt s i n a u p m e r e p a d a p a m a t u r e t , h a l a s a m n a k l u b m i n e m
: 0 1 0 2 , i d u b m a P ( u ti n a h a k i n r e
p 3 6 .)
g n i a y n e m m u l e b i k s e
M i"kepopuleran"Pansu sHakAngke tBankCentury -g
a l n a k e p a u d l a g g n it a y n a jr e k a s a m g n a
y i-polemik nikah sri imeilbatkan banyak i a l u M . k a h i p i a g a b r e b i r a d m a g a r e b g n a y i s k a e r g n a d n u g n e m i n i a w it s ir e P . k a h i p
t n e m e K i r a
d eiranAgama ,KomnasHAM( Komis iNasiona lHak Asas iManusia) , a m a l U l u t a h d h a N , h a y i d a m m a h u M , i s u ti t s n o K h a m a k h a M , n a u p m e r e P s a n m o K
h a l m u j e s a g g n i
i r a d 0 1 0 2 i e
M bertia.ilputan6.com/produce/r201002/264693/Mempidana Pelaku u
a t a i ri S h a k i
N Pelacuran? .) i a n e g n e m a w it s ir e
P isu RUU Hukum Materii lPeradlian Agama Bidang n
a n i w a k r e
P tersebu tmenjad ibertia yang bernlia i itngg ibag ibeberapa media .
o p m e T n a r o K k u s a m r e
t Bag iKoran Temposendri,itelah menurunkan12 aritkel n
u h a t u t a s u t k a w n u r u k m a l a
d . Penuilsanaritkelt ersebu tdimula idar ipersetujuan i r a u r b e F n a l u b a d a p o n o y o h d u Y g n a b m a B o li s u S n e d i s e r P h e l o n a s a h a b m e p
n u h a
t 2009 sampa i itmbulnyapolemikterhadap penetapan RUUHukumMaterii l Peradlian Agama dimana is ipasalnya membeirkan sanks ipidana bagi pelaku
0 1 0 2 i r a u r b e F n a l u b a d a p i ri s h a k i
n yangmengemukakepubilk .Aritkelt ersebu t a
ti r e b 1 1 i ri d r e
t straigh tnewsdans atubertiafeature .
i g a b n a a n a d i m e p u s i n a g n e d n a ti a k r e b g n a y o p m e T n a r o K l e k it r a s a l e b e S k a l e
p unikahsri idar ihasi l irse tpenelti idar ibulanFebruar i2009 sampa iFebruar i a
ti r e b l e k it r a k u t n u , 0 1 0
2 straigh tnews dan feature dtiempatkan pada halaman k e j b o i d a j n e m g n a y l e k it r a m a n e k u s a m r e t( 7 A n a m a l a h a y n t a p e t , L A N O I S A N
)i ti l e n e p n a it il e n e
p .Aritke lbertiai supemidanaanpelakunikahs ri idtiempatkand i k
u s a m t u b e s r e t a ti r e b a n e r a k L A N O I S A N n a m a l a
h desk kesejahteraan
. t a k a r a y s a
m Deskkesejahteraanmasyaraka tmasukdalamkompatremenNasiona.l s
n a n a M l u d b A i a r a c n a w a w e m t a a s u ti a y k ir a n e m g n a
Y elaku Redaktu r
a ti r e b , l a n o i s a N g n a d i
B -bertia yang masuk d i halaman A5-A7 merupakan a
ti r e b n a l u p m u
k -bertia yang dianggap menairk .Isu penyusunan RUU Hukum i g a b n u m a n , i g g n it i a li n r e b n a d k ir a n e m n u p u a l a w a m a g A n a li d a r e P l ii r e t a M
i s k a d e
e n il d a e
h .Penentuan menairk dan penitng oleh redaks iKoran Tempo diilha tdar i
l a ir o ti d e a y n k a d it u a t a a d
a atau tajuk rencana pada saa t bertia tersebu t k
il b u p e k a k u m e g n e
m .Oleh karena tiu aritke lbertia mengena iisu penyusunan a d a p n a k t a p m e ti d n a n i w a k r e P g n a d i B a m a g A n a li d a r e P l ii r e t a M m u k u H U U R
a d a p a y n t a p e t , 7 A g n a k a l e b n a m a l a
h desk NASIONAL (sumber : wawancara n
a n a M l u d b A n a g n e
d pada tangga l1 1 Maret 2011) .Dar ihasi l irse tpeneilit l ii r e t a M m u k u H U U R n a g n e d n a ti a k r e b g n a y o p m e T n a r o K l e k it r a p a d a h r e t
i d a j n e m g n a y a d a k a d it a m a g A n a li d a r e
P head ilne .
l e k it r
A -aritke lbertiayang disusun oleh Koran Tempo berkatian dengan i su .
i s k u rt s n o k l i s a h n a k a p u r e m i ri s h a k i n n a a n a d i m e
p Fakta atau peirsitwa adalah
. i s k u rt s n o k l i s a
h Bag ikaumkonsrtuksioni ,sr ealtia sbersfia tsubjektfi .Realtia s tiu t a w e l a t p i c r e t s a ti l a e R . n a w a tr a w fi t k e j b u s p e s n o k h e l o n a k ri d a h i d a n e r a k , ri d a h
u b s a ti l a e r u a t a a t k a F . n a w a tr a w i r a d u t n e tr e t g n a d n a p t u d u s , i s k u rt s n o
k kanlah
s a ti l a e r u a t a a t k a F . a ti r e b i r a d n a h a b i d a j n e m n a d , a d a , li b m a l a g g n it g n a y u t a u s e s
a y n r a s a d a d a
p dikonsrtuksi( E iryanto ,2002 :19) .
a i a y n m a l a d i d , a j a s n a s e p n a k r u l a y n e m k u t n u t a l a r a d e k e s h a l n a k u b a i d e M
, s a ti l a e r i s k u rt s n o k g n e m g n a y k e j b u s a g u
j lengkap dengan pandangan ,bias ,dan a
y n n a k a h i m e
p termasukKoranTempos ebaga iKoranNasiona lyangbesar .Media g n a d n a p i d g n a y s a ti l a e r i s k u rt n o k n a k u k a l e m g n a y k e j b u s i a g a b e s n a r e p i k il i m e m
. n a a ti r e b m e P k e j b O i a g a b e
s Konsrtuks irealtia stentang isu penyusunan RUU n
a n i w a k r e P g n a d i B A P M
H yang dliakukan oleh Koran Tempo dengan media a
y n n i a l k a t e
r o t k a f n a k r a s a d r e
B -fakto ryang mempengaruh i kebjiakan redaks idalam a d a P . n a l a o s r e p a p a r e b e b a d a p n a k p a d a h i d a i d e m , a y n a ti r e b n a k n u r u n e m
n a a ti r e b m e
p mengena iisu penyusunan RUU Hukum Materii lPeradlian Agama n
a n i w a k r e P g n a d i
B ,media dihadapkan pada apakah media mampu membe irkan .
i n i u s i g n a t n e t r a n e b n a d k i a b g n a y i s a m r o f n
i Untuk menjawab petranyaan
, t u b e s r e
t p u elr diketahu ibagaimana Koran Tempo melakukan pengkonstuksian g n a d i B a m a g A n a li d a r e P l ii r e t a M m u k u H U U R n a n u s u y n e p n a a ti r e b m e p
. n a n i w a k r e
P Selain mengetahu i konsrtuksinya , peneilitan in i juga ingin i
u h a t e g n e
m pandangan Koran Tempot erhadap i su penyusunan RUU HMPAdan .i
ri s h a k i n u k a l e p n a a n a d i m e
p
n a k u k a l e m o p m e T n a r o K a n a m i a g a b i u h a t e k i d t a p a d , i n i n a it il e n e p i u l a l e M
n a li d a r e P l ii r e t a M m u k u H U U R n a n u s u y n e p g n a t n e t n a a ti r e b m e p i s k u rt s n o k
n a r o K n a a ti r e b m e p a d a p g n i m a r f s i s il a n a n a k u k a l e m i ti l e n e p n a s a l A . a m a g A
A P M H U U R n a n u s u y n e p u s i t i a k r e t o p m e
T dan pemidanaan bag ipelaku nikah n
a r o K n a k a p u r e m o p m e T n a r o K a n e r a k h a l a d a i ri
s Compact Nasiona l yang
, n a li d a e k , n a r a n e b e k h u g e t g n a g e m e m p i s n ir p i k il i m e m n a d a i s e n o d n I i d a m a tr e p
n a a s a u k e k n a n a k e t ir a d s a b e b g n a y a i d e m k u d o r p n a d k it e e d o k h u g e t g n a g e m e m
( o p m e T n a r o K i s i m n a d i s i v i a u s e s k it il o p a tr e s l a d o
m Company Proflie Koran
t a g n a s o p m e T n a r o K u ti n i a l e S . ) 1 1 0 2 t e r a M n a l u b a d a p l i b m a i d g n a y o p m e T
. s il u ti d g n a y a ti r e b p a d a h r e t i s n e d n e p e d n i g n u j n u j n e m
w it s ir e p n a k a p u r e m A P M H U U R n a n u s u y n e p u s i a w it s ir e
P a besa rdimana
s i s il a n a i u l a l e m i u h a t e g n e m n i g n i it il e n e p a g g n i h e s g n a r o k a y n a b i h u r a g n e p m e m
g n i m a r
u s i i a n e g n e m n a a ti r e b m e p a d a p k a p m a d r e b o p m e T n a r o K h u g e t g n a g e p i d
H U U R n a n u s u y n e
p MPA?J ikabenar ,bagaimanabentukdampakt ersebut ,apakah p
u t u n e m o p m e T n a r o
K -nutup iha lnegait fdalam kasust ersebu tdengan berbaga i n a r o K u a t A ? a y n n a a ti r e b m e p m a l a d n a s a i k a n k a m n a a n u g g n e p i tr e p e s a r a c
e m n a d n a h a l a s a m r e p s u k o f i r a d r a u l e k a h a s u r e b o p m e
T mbertiakan ha llainnya
n a a y n a tr e P ? A P M H U U R n a n u s u y n e p u s i ir a
d -petranyaan t ersebu takan t ejrawab .
n a k u k a li d i n i n a it il e n e p m a l a d g n i m a r f s i s il a n a h a l e t e s
g n i m a r
F adalah sebuah prose s atau cara bagaimana isu dan peirsitwa
n a g n e d a i d e m h e l o n a k u k a li d g n a y n a ij a y n e P . a i d e m u t a u s h e l o n a k ij a s i d
a r a c n a k r a s e b m e m , u t n e tr e t k e p s a n a k l o j n o n e m , u t n e tr e t n a i g a b n a k n a k e n e m
u t n e tr e t k e p s a n a k g n a li h g n e m n a d , u t n e tr e t a ti r e c r e
b dar i suatu realtia s atau
. a w it s ir e p
a d n o s m a G t u r u n e
M lamE iryanto (E iryanto ,2002: 66 )framing adalah cara e
d i n a s u g u g u a t a a ti r e c r e
b -ide yang terorganisi r sedemikian rupa dan a
w it s ir e p a n k a m i s k u rt s n o k n a k ri d a h g n e
m -peirsitwayangberkatiandenganobjek suatu wacana .Cara bercertia tiu terbentuk dalam sebuah kemasan (package) .
u d i v i d n i n a k a n u g i d g n a y n a m a h a m e p r u t k u rt s u a t a a m e k s m a c a m e s u ti n a s a m e K
n a s e p i s k u rt s n o k g n e m k u t n
u -pesan yang ia sampaikan ,setra untuk menafsrikan n
a s e p a n k a
m -pesanyangi at eirma.
a s s a m a i d e m n a k i a p m a s i d g n a y a ti r e b , s i v it k u rt s n o k n a g n a d n a p t u r u n e M
a t k a f n u m a n a c a b m e p a d a p e k n a k ir e b i d a j a s u ti g e b k a d it a c a b m e p a d a p e k
h a l e t a y n m u l e b e s g n a y a w it s ir e p h a u b e s i a n e g n e m a s s a m a i d e m h e l o n a k t a p a d i d
a y a d a a g g n i h e s a s s a m a i d e m h e l o h a l o i
i r a d t a h il i d a s i b a s s a m a i d e m h e l o n a k u k a li d g n a y n a l o j n o n e p n a d i s k e l e s
l u d u j n a g n e d o n o m a r P i d A h il a G h e l o n a k u k a li d g n a y a y n m u l e b e s n a it il e n e p
a ti r e B h a l a j a M i d A I C n a h u d u T n a d k il a M m a d A n a k o s o y n e P n a it il e n e p
u g g n i
M an Tempo Edis i 1-7 Desembe r 2008 dengan Mode l Gamson dan P
. i n a i g il d o
M eneilitan tersebu t dimaksudkan untuk meilha t dan mengetahu i u s i m a l a d k il a M m a d A l a n o i s a n h o k o t n a k k o s o y n e m o p m e T h a l a j a M a n a m i a g a b
. A I C n a h u d u t n a d k il a M m a d A
li d g n a y n a it il e n e p l i s a
H akukan oleh Gailh Ad iPramono t erhadap Majalah n a d k il a M m a d A u s i m a l a d k il a M m a d A l a n o i s a n h o k o t t a k g n a g n e m g n a y o p m e T
k il a M m a d A n a a i s u n a m e k i s i s t a k g n a g n e m o p m e T h a l a j a M h a l a d a A I C n a h u d u t
a g g n i h e S . k ir a n e m g n a y i s i s i k il i m e m g n a y l a n o i s a n h o k o t i a g a b e
s sosok posiit f
k u t n u a r a c u t a u s i d a j n e m O P M E T h a l a j a M h e l o n a k li p m a ti d g n a y k il a M m a d A
l a H . A I C n e ji l e t n i i s a r e p o m a l a d k il a M m a d A n a t a b il r e t e k n a a g u d n a w a l e m
k a d it k u t n u n a k n a k e ti d i s k a d e r t a p a r m a l a d a n e r a k n a s a l a a p n a t n a k u b t u b e s r e t
m a d A i l e b a l e m t u k
i Mailk sebaga i sosok yang negait f dan tetap haru s i
s i s n a k li p m a n e
m -sis iposiit fyang nyatanya meleka tpada sosok Adam Mailk . n a i g a b n a k a p u r e m f it i s o p g n a y k o s o s i a g a b e s k il a M m a d A n a k o s o y n e p a g g n i h e S
: 9 0 0 2 , o n o m a r P ( O P M E T h a l a j a M i s k a d e r n a k a ji b e k i r a
B . RumusanMasalah
u ti a y , n a k s u m u r e m s il u n e p a k a m s a t a i d g n a k a l e b r a t a l n a k r a s a d r e B
n a l u s u n a g n e d n a ti a k r e b g n a y n a a ti r e b m e p s a m e g n e m o p m e T n a r o K a n a m i a g a B “
n a k l u b m i n e m g n a y n a n i w a k r e P g n a d i B a m a g A n a li d a r e P l ii r e t a M m u k u H U U R
i d i s r e v o rt n o
k masyarakat?”
.
C Tujuan
n a ir a h r a b a k t a r u s a n a m i a g a b s a l e j a r a c e s t a h il e m n a d i u h a t e g n e m k u t n U
n a li d a r e P l ii r e t a M m u k u H U U R i a n e g n e m n a a ti r e b m e p i s k u rt s n o k g n e m o p m e T
. n a n i w a k r e P g n a d i B a m a g A
D . Manfaa tPeneilitan
1 .
D Akademis
i g a b i s u b ir t n o k n a k ir e b m e
M peneilitan yang menggunakan metode anailsi s .i
s a k i n u m o K u m lI i d u t S m a r g o r P a d a p g n i m a r f
D 2. Prakits
.
1 Peneilitan in idjiadikan referens ibag ipeneilitan lain yang akan melakukan .
g n i m a r f s i s il a n a n a k a n u g g n e m n a g n e d n a it il e n e p .
2 Menambah pengetahuan tentang adanya frame bertia pada seitap media a
y n s u s u h k , a s s a
m frame tentang pembertiaan isu penyusunan RUU Hukum i r a u r b e F i s i d E o p m e T n a r o K i d n a n i w a k r e P g n a d i B a m a g A n a li d a r e P l ii r e t a M
9 0 0
E .KERANGKATEORI
u a t a t a k g n a r e p i a g a b e s n a k i s g n u fi d i n i n a it il e n e p m a l a d i r o e t a k g n a r e K
. n a it il e n e p a t a d i a n k a m e m k u t n u s i s il a n a u a s i p i a g a b e
s Kerangka teor i in i
u t a u s i a g a b e s a m ir e ti d a s i b a g g n i h e s i ti l e n e p i s a t e r p r e t n i t a u k r e p m e m u t n a b m e m
h e l O . n i a l k a h i p i g a b n a r a n e b e
k karena tiu ,aga rlebih mudah dipaham idan i a g a b e s i r o e t a k g n a r e k a p a r e b e b m a l a d e k a y n i g a b m e m s il u n e p , r u l a i k il i m e m
:t u k ir e b
E.1HukumPerkawinandanPernikahanSiri
E.1.1HukumPerkawinan
( m u k u h s a t a n a k s a d n a lr e b g n a y a r a g e n h a u b e s h a l a d a a i s e n o d n
I rechstaat) .
t a g n a s g n a y n a k u d u d e k n a d s u t a t s i a y n u p m e m m u k u h , u ti a n e r a k h e l O
t u b e s r e t n a a t a y n e k i r a d s i g o l i s n e u k e s n o K . n a a r a g e n a t a t e k n a p u d i h e k n a k u t n e n e m
r u t a g n e m u p m a m g n a y m u k u h t a k g n a r e p / n a n a t a t a y n a d a n a s u r a h e k h a l a d a
n a b r e b , t a k a r a y s a m r e b n a p u d i h e
k gsa ,dan bernegarasecara nasiona lberdasarkan g
n a d n U n a d a li s a c n a
P -Undang Dasa rRepubilk Indonesia Tahun 1945. Hukum s
a g u t i a y n u p m e
m -tuga s untuk menjamin adanya kepasitan hukum dalam n a d a g a j n e m m u k u h a w h a b n a k t u b e s i d a l u p t a p a d , u ti n i a l e S . t a k a r a y s a m
mencegah aga rseitap orang itdak main hakim sendri i(eigenrich itng )(Anshary .)
5 : 0 1 0 2 , K M
, l a i s o s k e p s a i tr e p e s t a k a r a y s a m n a p u d i h e k k e p s a h u r u l e s u ti a n e r a k h e l O
n a r u t a n a g n e d r u t a i d u lr e p n a n a m a e k n a d n a n a h a tr e p , a m a g a , a y a d u b , k it il o p
g n u f r e b g n a y m u k u
h s iuntukmenjagaketeritbandan keseimbangan .Aspeksosia l .
g n a r o e s n a d a ir p g n a r o e s a r a t n a p u d i h n a u t u k e s r e p h a l a d a n a n i w a k r e P
i r a d s a b e b n a u j u t e s r e p n a g n e d l a t o t g n a y h i s a k a t n i c n a t a k i r a s a d s a t a a ti n a w
a y n a u d e
k yang itdak dapa tdtiairk kembal idengan tujuan kelangsungan bangsa , :
1 0 0 2 , o s r a li G ( a g r a u l e k n a a r e t h a j e s e k , i d a b ir p n a g n a b m e k r e
p 16) .D i dalam
u t a s i a g a b e s g n a d n a p i d n a n i w a k r e p a y n m u m u t a k a r a y s a
m -satunyal embaga yang
i n a w n a d a ir p n a u t u k e s r e p n a k l a l a h g n e
m ta ,hubungan sek sdan mendapatkan n a d t a d a m u k u h h e l o r u t a i d n a d i g n u d n il i d n a n i w a k r e p u ti a n e r a k h e l O . n a n u r u t e k
i m a u S . a r a g e n m u k u
h -ister i dan anak-anak hanya diaku i sah dalam wadah .
h a s g n a y n a n i w a k r e p
u lr e p g n a y i m s e r n a t a k i h a u b e s n a k a p u r e m n a n i w a k r e
P disahkan ,karena tiu
a r a g e n n a k a y n a b e K . a y n a g r a w n a n i w a k r e p h a l a s a m m a l a d r u p m a c t u k i a r a g e n
n a k l a l a h g n e m g n a y i m s e r m u k u h a g a b m e l i a g a b e s n a n i w a k r e p r u t a g n e m
s u r a h n a h a n i z r e p / n a g n e w e l e y n e P . n a n u r u t e k n a k h a s e g n e m n a d s k e s n a g n u b u h
k i n r a u li d k a n a ; h a g e c i
d ah itdak diaku isebaga ianaksahmenuru thukum( Gliarso :
1 0 0 2
, 17) .
. I. R U U m a l a d n a n i w a k r e p g n a t n e t r u t a g n e m a i s e n o d n I k il b u p e R a r a g e N
: i y n u b r e b g n a y 1 l a s a p m a l a d , n a n i w a k r e P g n a t n e t 4 7 9 1 n u h a T 1 . o N
g n a r o e s a r a t n a n it a b r i h a l n a t a k i h a l a d a n a n i w a k r e P
“ p ira dan seorang wan tia
g n a y ) a g g n a t h a m u r ( a g r a u l e k k u t n e b m e m n a u j u t n a g n e d , ir e t s i i m a u s i a g a b e s
” . a s E a h a M g n a Y n a n a h u t e K n a k r a s a d r e b l a k e k n a d a i g a h a b
a y n a m a tr e p a li s g n a y , a li s a c n a P n a k r a s a d r e b g n a y a r a g e n i a g a b e s a i s e n o d n I
a h a M g n a Y n a n a h u t e K h a l a
g n a g e m e m g n a y i n a h o r r u s n u i a y n u p m e m a g u j i p a t e t i n a m s a j r u s n u i a y n u p m e m
. g n it n e p n a n a r e p
t n a c r e t g n a y i tr e p e s n a n i w a k r e p n a it r e g n e
P um dalam Undang-Undang
, a k it r u M n a d o s o k a r P ( u ti a y i c n ir e p i d a li b , 1 l a s a p 4 7 9 1 n u h a t 1 . o N n a n i w a k r e P
:) 3 : 7 8 9 1
x Perkawinan i alah i katanl ahi rbathinantaraseorangp iradengan seorang .
ir e t s i i m a u s i a g a b e s a ti n a w
x Ikatan lahi rbathin tiu d tiujukan untuk membentuk keluarga (rumah .
a r e t h a j e s n a d l a k e k g n a y a i g a h a b g n a y ) a g g n a t
x Ikatan l ahi rbathin dan t ujuan bahagiayang keka l tiu berdasarkan pada .
a s E a h a M g n a Y n a n a h u t e K
n a u t n e t e k u t a u s a y n a d a u lr e p n a n i w a k r e p u t a u s n a n i w a k r e p m a l a d i
D
-i d a j n e m g n a y n a u t n e t e
k dasa ratau p irnsip dar ipelaksanaan suatu perkawinan . p
i s n ir p g n a t n e t n a k i a r u i d n a k a i n i t u k ir e
B -p irnsip atau asas-asa s mengena i l a n o i s a N n a n i w a k r e P U U i r a d m u m u n a s a l e j n e p m a l a d r u t a i d g n a y , n a n i w a k r e p
: 7 8 9 1 , a k it r u M n a d o s o k a r P ( 4 7 9 1 n u h a T 1 . o N U
U 1 3 :)
.
1 Tujuanperkawinanadalahmembentukkeluargayangbahagiadankekal . r a g a , i p a k g n e l e m n a d u t n a b m e m g n il a s u lr e p i r e t s i i m a u s u ti k u t n U
g n i s a
m -masing dapa tmengembangkan kep irbadiannya membantu dan .l
a ir e t a m n a d l a u ti ri p s n a a r e t h a j e s e k i a p a c n e m .
2 DalamUndang-Undang i n idinyatakan ,bahwasuatu perkawinan adalah g
n i s a m m u k u h t u r u n e m n a k u k a li d a n a m a li b h a
p a it u ti g n i p m a s i d n a d ; u ti a y n n a a y a c r e p e
k -itapperkawinanharu sdicata t n
a r u t a r e p t u r u n e
m -peraturanperundang-undanganyangbe lraku. .
3 Undan -gundang in i menganu t asa s monogami . Hanya apab lia i r a d a m a g a n a d m u k u h a n e r a k , n a t u k g n a s r e b g n a y h e l o i k a d n e h e k i d
h i b e l i r e t s ir e b t a p a d i m a u s g n a r o e s e s , n a k n ij i g n e m n a t u k g n a s r e b g n a y
. g n a r o e s ir a d .
4 Undang-undang in i(UU No .1 Tahun 1974 dan Peraturan Pemeirntah s u r a h u ti i r e t s i i m a u s n o l a c a w h a b p i s n ir p t u n a g n e m ) 5 7 9 1 n u h a T 9 . o N
r a g a , n a n i w a k r e p n a k g n u s g n a l e m t a p a d k u t n u a y n a g a r a w ij k a s a m h a l e t
r i k if r e b a p n a t k i a b a r a c e s n a n i w a k r e p n a u j u t n a k d u j u w e m t a p a d a y a p u s
n a n u r u t e k n a k t a p a d n e m n a d n a i a r e c r e p a d a
p yangbaikdans ehat .
.
5 Karena tujuan perkawinan adalah untuk membentuk keluarga yang g
n a d n u a k a m , a r e t h a j e s n a d l a k e k a i g a h a
b -undang i n imenganu tp irnsip .
n a i a r e c r e p a y n i d a jr e t r a k u s r e p m e m k u t n u .
6 Hak dan kedudukan i ster iadalah seimbang dengan hak dan kedudukan n a l u a g r e p m a l a d n u p u a m a g g n a t h a m u r n a p u d i h e k m a l a d k i a b , i m a u s
a g r a u l e k m a l a d u t a u s e s a l a g e s n a i k i m e d n a g n e d a g g n i h e s , t a k a r a y s a m
.i r e t s i i m a u s h e l o a m a s r e b n a k s u t u p i d n a d n a k g n i d n u ri d t a p a d
s a s a n a g n e d i a u s e
S -asa sperkawinan t ersebu td iatas ,makadapa tdiketahu i , g n it n e p t a g n a s h a l a d a n a p u d i h e k g n a d i b i a g a b r e b m a l a d a ti n a w n a n a r e p a w h a b
n a d a s g n a b n a a n i b m e p m a l a d n a k u t n e n e m t a g n a s g n a y a y n i s g n u f t a g n i g n e m
i a g a b e s a g g n a t h a m u r n a p u d i h e k p a d a h r e t a y n h u r a g n e p a m a t u r e t t a k a r a y s a m
li c e k r e t n a u t a s e
. n a n i w a k r e p u t a u s n a h a s b a e k g n a t n e t i s ir e b a g u j 4 7 9 1 n u h a T 1 . o N U U
a n e r a k , li p i s n ir p t a g n a s g n a y l a h u t a u s n a k a p u r e m n a n i w a k r e p u t a u s n a h a s b a e K
t a b i k a n a g n e d t a r e n a ti a k r e
b -akiba tperkawinan ,baik yang menyangku tdengan )
n a n u r u t e k ( k a n
a maupunyangberkatiandenganhatra .Undang-UndangNomo r1 u t a u s n a h a s b a e k a ir e ti r k n a k s u m u r e m n a n i w a k r e p g n a t n e t 4 7 9 1 n u h a T
:) 2 1 : 0 1 0 2 , K M y r a h s n A ( t u k ir e b i a g a b e s , 2 l a s a p m a l a d i d r u t a i d g n a y n a n i w a k r e p
.
1 Perkawinan adalah sah apab lia dliakukan menuru t hukum masing -.
u ti a y n n a a y a c r e p e k n a d a y n a m a g a g n i s a m .
2 T -iap itap perkawinan dicata t menuru t peraturan perundang-undangan .
u k a lr e b g n a y
s u r a h g n a y m u k u h s ir a g a u d n a k p a t e n e m t u b e s r e t 4 7 9 1 n u h a T 1 . o N U U 2 l a s a P
. n a n i w a k r e p u t a u s n a k u k a l e m m a l a d i h u t a p i d
E.1.2PernikahanSiri
n a g n a t h a w a b i d h a k i n t u b e s i d a g u j m i z a l , a i s a h a r h a k i n h a l a d a i ri S h a k i N
, i k il a M h i k if t u r u n e M . r a il h a k i n u a t
a nikahs irridiaritkans ebaga inikahyangata s , a y n h a a m a j u a t a a y n ir t s i k u t n u a y n n a k a i s a h a r e m i s k a s a r a p , i m a u s n a s e p
n u p il a k e
s keluargas etempa t(AnsharyMK ,2010:2 5 .)
K M y r a h s n A m a l a d a f o t s u M i t u y u S n a d li W . H t u r u n e
M (2010 : 2 6)
n a k a d e b i d t a p a d i r ri s h a k i n , n a g n a p a l i d n a t a m a g n e p i r a d a w h a b n a k s a l e j n e m
i k a l g n a r o e s h e l o n a k u k a li d g n a y h a k i n d a k a , a m a tr e P . s i n e j a u d a d a p e
k -lak idan
m a l a D . n a u p m e r e p i s i l a w / a u t g n a r o a y n ri d a h a p n a t n a u p m e r e p g n a r o e s
i k a l h e l o i ri d a h i d a y n a h h a k i n d a k a i n i a m a tr e p k u t n e b n a h a k i n r e
p -lak i dan
l o r e p m e m a p n a t n a k h a k i n e m g n a y a m a l
u eh pendelegasian dar iwal inikah yang k a d it m a l s I m u k u h n a g n a d n a p m a l a d t u b e s r e t a m a l u u a t a u r u g l a h a d a P . k a h r e b
i l a w s a ti r o ir p m a l a d k u s a m r e t k a d it a i a n e r a k , h a k i n i l a w i d a j n e m g n a n e w r e b
a u d e K . h a k i
n , adalah akad nikah yang telah memenuh isyara tdan rukun suatu k a d it i p a t e t , m a l s I m u k u h n a u t n e t e k n a g n e d i a u s e s l a g e l g n a y n a n i w a k r e p
g n a d n U k a d n e h e k n a g n e d i a u s e s n a k t a t a c i
d -UndangPerkawinandiI ndonesia. h
a ll u d b A i n a G l u d b
A dalam Anshary MK (2010: 62 )mengatakan ,bahwa u
t a u s a d a p h a k a p a i u h a t e g n e m k u t n
u perkawinan tiu terdapa tunsu rsirri atau u t a u s i a tr e y n e m u l a l e s s u r a h g n a y u ti r o t a k i d n i a g it i r a d t a h il i d t a p a d , k a d it
u ti n a n i w a k r e p , i h u n e p r e t k a d it a j a s r o t k a f u t a s h a l a s a li b a p A . l a g e l n a n i w a k r e p
n a n i w a k r e p i a g a b e s i s a k if it n e d ii d t a p a
d sriri .Tigai ndikato r tiu adalah ,Pe trama , i l a w n a d , ir t s i n o l a c , i m a u s n o l a c i r a d i ri d r e t g n a y , h a k i n d a k a m u k u h k e j b u s
, a u d e K . i s k a s g n a r o a u d n a d , il a w i a g a b e s k a h r e b g n a y g n a r o h a l a d a h a k i n
a t a c n e P i a w a g e P a y n ri d a h t u k i u ti a y , t u b e s r e t n a h a k i n r e p i r a d m u k u h n a it s a p e
k t
, a g it e K n a d ; n a k g n u s g n a li d h a k i n d a k a t a a s a d a p h a k i
N wailmatu l‘arusy ,yatiu
t a k a r a y s a m a d a p e k n a k k u j n u n e m k u t n u n a k a t p i c i d a j a g n e s g n a y i s i d n o k u t a u s
.i rt s i i m a u s i d a j n e m i m s e r h a l e t i d a t ir t s i i m a u s n o l a c a u d e k a r a t n a i d a w h a b s a u l
k u t n u n a k g n a d e
S perkawinan sri iatau perkawinan d ibawah tangan ,dar ikeitga k
a d it e s t u b e s r e t i h u n e p r e t k a d it g n a y t u b e s r e t r o t a k i d n
i -itdaknya adalah unsu r
i a w a g e P a d a p n a k t a t a c i d k a d it t u b e s r e t n a n i w a k r e p u ti a y , a g it e k n a d a u d e k
a d a p e k n a k m u m u i d k a d it n a d h a k i N t a t a c n e
P masyarakatl ua .s
h a s i a n e g n e m n a ri s f a n e p u a t a n a g n a d n a p a u d l u c n u m , ir i d n e s t a k a r a y s a m i D
k a d it a n e r a k m u k u h a r a c e s h a s k a d it i ri s h a k i n a w h a b n a p a g g n a r e b a m a tr e p
d a p e k n a k t a t a c i
d a KUA atau Pegawa iPencatatan Pernikahan . Pandangan in i n a p a g g n a r e b a u d e k n a g n a d n a P . i s a rt s i n i m d a n a d f it i s o p m u k u h i g e s i r a d t a h il e m
n a d . m a l s I m u k u h i a u s e s i n i l a h m a l a d m u k u h a r a c e s h a s u ti i ri s n a h a k i n r e p a w h a b
k u j u r e m i n i n a g n a d n a p a u d e K . fi ti s o p m u k u
h padapasa l2aya t1 dan 2UUNo.1
. 4 7 9 1 n u h a T
U U n a k r a s a d r e b h a s k a d it i ri s h a k i n p a g g n a g n e m g n a y a m a tr e p n a g n a d n a P
a w h a b n a k a t a g n e m g n a y 2 t a y a 2 l a s a p 4 7 9 1 n u h a T 1 . o
N it -ap itap perkawinan
g n a d n u r e p n a r u t a r e p t u r u n e m t a t a c i
d -undangan yang berlaku .Sedangkan Suatu k a d it n a g n a t h a w a b i d n a n i w a k r e p u a t a i ri s a r a c e s n a k u k a li d g n a y n a n i w a k r e p
m a l s I m u k u h k e p s a i r a d t a h il i d k i a b h a s k a d it g n a y n a n i w a k r e p n a k a p u r e m u l a l e s
U U 1 t a y a 2 l a s a p a d a p n a k r a s a d r e b i n i l a H . fi ti s o p m u k u h k e p s a i r a d n u p u a m
7 9 1 n u h a T 1 . o
N 4 tentang Perkawinan pun menyatakan bahwa keabsahan suatu n a k u k a l e m g n a y g n a r o a m a g a n a r a j a n a g n e d i a u s e s n a k u k a li d a li b a p a n a n i w a k r e p
a li b a p a i n i m a c a m e s n a g n a t h a w a b i d /i ri s n a n i w a k r e p , u ti a n e r a K . u ti n a n i w a k r e p
n e m h a k i n n u k u r n a d t a r a y s i h u n e m e m h a l e
t uru thukum Islam maupun hukum
i d h a k i n n a k a t a k i d a g g n i h e s n a k t a t a c i d k a d it u ti n a n i w a k r e p , a j a s a y n a H . fi ti s o p
.) 8 2 : 0 1 0 2 , K M y r a h s n A ( n a g n a t h a w a b
n a s a d n a l i k il i m e m k a d it n a d n a k l a g e li d k u t n u t il u s g n a y i ri s n i w a k k it k a r P
k k it k a r p h a l a d a s a l e j g n a y m u k u
h awin sri/ikawin d i bawah tangan yang u r u g n a u t , a m a l u , u k g n e t , i a y k n a p a d a h i d m a l s I t a m u n a i g a b e s h e l o n a k u k a li d
: 0 1 0 2 , K M y r a h s n A ( t u k ir e b i a g a b e s i d a jr e t g n a y n a u c n a r e K . n i d o m u a t
.
1 Pada saa tdliangsungkan akad nikah ,yang menjad iwal inikah kyai , i l a w k a h n a i s a g e l e d n e p a d a k a d it u ti a r a t n e m e s , n i d o m , u k g n e t , u r u g
n i d o m u a t a u k g n e t , i a y k a d a p e k k a h r e b g n a y h a k i n i l a w i r a d t u b e s r e t
h a k i n i l a w h e l o i l a k e s a m a s i u h a t e k i d k a d it t u b e s r e t n a h a k i n r e P . t u b e s r e t
s k a d it s a l e j i n i m a c a m e s h a k i n d a k A . h a s g n a
y ahkarenacaca td ibidang
.i l a w s a ti r o ir p l a n e k i d m a l s I m a l a d i d , n a k g n a d e S . h a k i n i l a w .
2 Pada saa tperkawinan dliaksanakan , itdak diperhtiungkan apakah calon . k a d it u a t a n i a l i m a u s n a g n e d n a n i w a k r e p n a t a k i m a l a d h i s a m i rt s i
n a a t a y n r e p n a k r a s a d r e
B -pernyataan d i ata s bahwa masalah pencatatan h a k i n e m g n a y i rt s i i m a u s n a g n a s a p h e l o n a k a n a s k a li d k a d it g n a y n a n i w a k r e p
i a u s e s n a k a n a s k a li d h a l e t g n a y n a n i w a k r e p u t a u s n a h a s b a e k u g g n a g g n e m h a l k a d it
.f it a rt s i n i m d a k e p s a t u k g n a y n e m a y n a h a n e r a k m a l s I m u k u h
n i s n e u k e s n o
K ya ijka suatu perkawinan itdak dicatatkan ,maka suami-isrt i u t a u s n a k a n a s k a l e m h a l e t a k e r e m a w h a b k it n e t o i t k u b i k il i m e m k a d it t u b e s r e t
t u b e s r e t n a n i w a k r e p , s i d ir u y k e p s a i r a d t a h il i d , a y n t a b i k A . h a s g n a y n a n i w a k r e p
k a d it a g g n i h e s , h a t n ir e m e p i u k a i d k a d
it mempunya ikekuatan hukum (no lega l e
c r o
f ) .Oleh karena tiu ,perkawinan tersebu t itdak diilndung ioleh hukum ,dan u
a t a a d a h a n r e p k a d it p a g g n a i d n a k h a
b neve rexi tsed .
4 7 9 1 n u h a T 1 . o N U U t u r u n e m n a g n a t h a w a b i d n a n i w a k r e p u a t a i ri s h a k i N
n i w a k r e p n a k a p u r e
m anyangmenyalah ihukum ,yatiu perkawinanyangdliakukan . a i s e n o d n I i d f it i s o p a r a c e s u k a lr e b g n a y n a n i w a k r e p m u k u h n a u t n e t e k r a u l i d
i m a c a m e s n a n i w a k r e p , u k a lr e b g n a y m u k u h n a r u t
a tu itdakmempunya ikepasitan
m u k u h h e l o i g n u d n il i d k a d it , a y n a n e r a k n a d m u k u h n a t a u k e k n a d
g n a y n a n i w a k r e p / n a g n a t h a w a b i d n a n i w a k r e p a y n n a k u k a li d n a g n e d i d a J
n a d t a b i k a i k il i m e m k a d it u ti k u t n e b m a l a d n a n i w a k r e p a k a m , n a k t a t a c i d k a d it
e t m u k u h i s n e u k e s n o
k rhadap kejelasan hak dan kewaijban masing-masing pihak i
m a u
s -ist ir ,kejelasan t erhadap hak anak dan kewaijban orang t ua t erhadap anak , k
a h n a k t a p a d n e m k u t n u n a s a l e j e k n a
d -haks ipi lmasyaraka tdalaml ayananpubilk. a
ti r e B i s k u d o r P s e s o r P 2 . E
a t a k it s il a n r u
J u journalsime secara eitmologis ,berasa ldar ikata journal u
a t a ) s ir g g n I
( du j ou r(Prancis )yang bera tr icatatanhairan atau catatanmengena i ir
a h e s n a i d a j e
k -har iatau bisa juga diaritkan sebaga isura tkaba rhairan .Kata u
a t a l a n r u o
j du jou r tiu sendri iberasa ldar ibahasa Laitn ,yatiu diurnail syang i s a k i n u m o k n a d , l a i s o s , e m s il a n r u j r a k a p k a y n a B . ” ir a h p a it “ u a t a ” n a ir a h “ a y n it r a
g n a y n a g n a b m e k r e p n a k r a s a d r e B . k it s il a n r u j g n a t n e t i s i n if e d n a k ir e b m e m g n a y
s i a g a b e s n a k it r a i d t a p a d k it s il a n r u j , i n i t a a s a d
a e -luk beluk mengena ikegiatan a i d e m i u l a l e m a s s a m u a t a k a y a l a h k a d a p e k n a s a g a g u a t a n a s e p n a i a p m a y n e p
, i s i v e l e t , o i d a r , ) k a t e c a i d e m ( h a l a j a m /r a b a k t a r u s i tr e p e s r i s i n a g r o r e t i s a k i n u m o k
( m li f n a d , ) k i n o rt k e l e a i d e m ( t e n r e t n
i news- lree)( Barus ,2010: .2 ) m
e m s il a n r u j i s i n if e d u t a s h a l a
S enuru tMacDougall ,sepetr iyang diku itp n a t a i g e k h a l a d a e m s il a n r u j a w h a b n a k t u b e y n e m ) 5 1 : 6 0 0 2 ( t a r g n i n a m u s u K h e l o
t a g n a s e m s il a n r u J . a w it s ir e p n a k r o p a l e m n a d , a t k a f i r a c n e m , a ti r e b n u p m i h g n e m
u p n a p a k n a d n u p a n a m i d g n it n e
n a h a b u r e p n u p a p a i l u d e p k a T . s it a r k o m e d a r a g e
n -perubahanyangt ejrad id imasa n
a p e
d -baiks osial ,ekonomi ,poilitkmaupunl ain-lainnya.
n e m n a t a i g e K . k it s il a n r u j u a t a e m s il a n r u j k e t k a r p i r a d l i s a h h a l a d a a ti r e
B uil s
u t a u s k u l e b k u l e s n a k r o p a l e m g n a y k it s il a n r u j k e t k a r p u t a u s n a k a p u r e m a ti r e b
i tr a r e b i n i s i d n a k r o p a l e M . i d a jr e t n a k a u a t a , g n a d e s , h a l e t g n a y a w it s ir e p
k o p m o l e k e s u a t a g n a r o e s e s i m a l a i d u a t a , r a g n e d i d , t a h il i d g n a y a p a n a k s il u n e m
il u ti d a ti r e B . g n a r
o ssebaga irekonsrtuks ite truil sdar iapa yang tejrad i(Sriega,r :
8 9 9
1 19) .
h a li m e m ( r it o y n e m n a g n e d s k e l p m o k s e s o r p i r a d r i h k a l i s a h h a l a d a a ti r e
B
-a m e t n a d a w it s ir e p n a k u t n e n e m n a d ) h a li
m -tema tetrentu dalam satu kategor i n
a k a t a k i d g n a y i tr e p e S . u t n e tr e
t McDougall ,seitap har iada jutaan peirsitwa d i a
w it s ir e P . a ti r e b i d a j n e m t a p a d l a i s n e t o p a r a c e s a y n a u m e s n a d , i n i a i n u
d -peirsitwa
a n a m , g n u ti h i d n a d n a k a i d e s i d n a s a t a b a n e r a k a ti r e b i d a j n e m a tr e m a tr e s k a d it u ti
, a y n a n e r a k , a ti r e B . a ti r e b n a k u b n a d a ti r e
b peirsitwayangt elahd tientukans ebaga i :
2 0 0 2 , o t n a y ir E ( .i ri d n e s u ti a w it s ir e p n a k u b , a ti r e
b 102 .)
n a w a tr a w a n a m i a g a b h a l a d a a ti r e b i s k u d o r p i r a d l a w a g n il a p p a h a T
t u b e s i d a w it s ir e p u t a u s a p a n e K . t u p il i d n a k a g n a y a t k a f/ a w it s ir e p i s p e s r e p m e m
ti r e b i a g a b e
s as ementarape irsitwayangl ain itdak?I nis emuameilbatkankonseps i n
a s a t a b n a k u t n e n e m g n a y n a w a tr a
w -batasannamayangdianggapbertiadanmana .
k a d it g n a y
i s k u d o r p s e s o r p a n a m i a g a b i d u t s n a g n u r e d n e c e k a u d a d a , n a m h s i F t u r u n e M
p n a g n a d n a P . t a h il i d a ti r e
i tr e p e s i r o e t n a k ri h a l e
m getekeepe .r In itnya ,prose sproduks ibertiaadalahprose s n
a g n a p a li d n a w a tr a w i r a d i n i i s k e l e S . i s k e l e
s yang akan memiilh mana yang
a n a m n a d , n a k a ti r e b i d a s i b g n a y a w it s ir e p a n a m , k a d it g n a y a n a m n a d g n it n e p
n a d i g a l i s k e l e s i d n a k a , r u t k a d e r n a g n a t e k k u s a m u ti a ti r e b h a l e t e S . k a d it g n a y
n a i g a b n a d i g n a r u k i d u lr e p g n a y a n a m n a i g a b n a k a k e n e m n a g n e d g n it n u s i
d mana
h a l o e s n a k i a d n a g n e m i n i n a g n a d n a P . h a b m a ti d u lr e p g n a
y -olah adarealtia syang
r a n e
b -bena rrii lyang ada d ilua rwatrawan .Realtia syang rii l tiulah yang akan m
a l a d k u t n e b i d n a i d u m e k k u t n u n a w a tr a w h e l o i s k e l e s i
d sebuh bertia (E iryanto ,
0 0
2 2: 01 -0 101)
( a ti r e b n a k u t n e b m e p n a t a k e d n e p h a l a d a a u d e k n a t a k e d n e
P creaiton o f
s w e
n ) .Dalam perspektfii n ipeirsitwai n ibukan diseleksi ,melainkan sebailknya , n a d a ti r e b t u b e s i d g n a y a n a m , a w it s ir e p k u t n e b m e m g n a y h a l n a w a tr a W . k u t n e b i d
n a d a w it s ir e P . k a d it g n a y a m a
n realtia sbukanlah diseleksi ,melainkan dikreas i a n a m i a g a b h a l a d a n a a y n a tr e p i d a j n e m g n a y i n i fi t k e p r e p m a l a D . n a w a tr a w h e l o
s a ti n it u r m a l a d n a k s u k o fi d a m a t u r e t n a it a h r e p k it i T . a ti r e b t a u b m e m n a w a tr a w
i a li n n a
d -nlia ikejrawa trawan yang memproduks ibertia te trentu .Keitka bekejra g
n a r o e s e s n a g n e d u m e tr e b n a w a tr a
w (E iryanto ,2002: 101)
n a d i d a jr e t g n a y a p a t a t a c n e m g n a y f i s a p g n a y m a k e r e p h a l n a k u b n a w a tr a W
n a w a tr a W . fi t k a a i , a y n k il a b e s n a k n i a l e M . g n a r o e s e s n a k a t a k i d g n a y a p a
a e r ( a i n u d n a g n e d i s a k a r e t n ir e
b ltias )dan dengan orang yang diwawancarai ,dan . n a k li s a h i d g n a y a ti r e b i s i n a d k u t n e b a n a m i a g a b n a k u m e m e n k a y n a b t i k i d e s
s a ti l a e r a d a a n e r a k n a k u b , n a ri k i p n a d n a u h a t e g n e p i r a d n a k li s a h i d g n a y a ti r e B
a k a g n a r o a n e r a k n a k n i a l e m , r a u l i d a d a r e b g n a y f it k e j b
a tr e s n a r u t a r e b n a d n e r e h o k g n a y a i n u d i d a j n e m i n i k a rt s b a g n a y a i n u d
n a g n e d p ir i m k a d it a ti r e b a y n k u t n e b r e t s e s o r p , a l u p i g a L . a n k a m i a y n u p m e m
u ti i s a m r o f n i , n a w a tr a w l i b m a i d g n a y i s a m r o f n i a d a n a k a e s : n a ri l a s e s o r p
g a l li b m a i d n a i d u m e
k ioleh r edaktur ,danseterusnya .Seitapbagianpadadasarnya a
y n s a ti l a e r n a d i s k u rt s n o k k u t n e b m e
m masing-masing.( E iryanto ,2002: 01 -0 101 .) u a l a k , a w it s ir e p a u m e s k a d it n a k b a b e y n e m u d i v i d n i k it s ir e t k a r a k n a a d e b r e P
u a t a g n it n e p , a ti r e b i a g a b e s n a k s il u ti
d menairk bag iseitap orang .Selain tiu , n a k a ti r e b i d a w it s ir e p a u m e s k a d it n a k b a b e y n e m n a i s k a d e r e k k it il o p n a a d e b r e p
a p a i s a d a p g n u t n a g r e t t a g n a s n a k a ti r e b i d g n a y a w it s ir e P . a s s a m a i d e m u t a u s h e l o
T . a y n n a i a p m a y n e p n a u j u t a p a n a d a c a b m e p i a g a b e s h il i p i d g n a
y idak seitap
n a r u k u a d A . k it s il a n r u j a ti r e b n a k i d a ji d a s i b n a i d a j e
k -ukuran t etrentu yang haru s
t a p a d t a k a r a y s a m m a l a d a w it s ir e p u t a u s u a t a n a i d a j e k u t a u s r a g a i h u n e p i d
( a ti r e b k a y a l a ir e ti r k t u b e s i d i n I .s r e p n a k a ti r e b i
d new svalue ,new sworthy) ,yatiu a
y a
l k itdaknya suatu kejadian dalam masyaraka t dibertiakan oleh per s atau .
s r e p i g a b t u b e s r e t n a i d a j e k a y n i a li n r e b
n a a t u j a d a i r a h p a it e S . n a w a tr a w i s k u rt s n o k i r a d k u d o r p h a l a d a a ti r e b i a li N
j n e m k u t n e b i d l a i s n e t o p a y n a u m e s u ti a w it s ir e p n a a t u j n a d , a w it s ir e
p ad ibertia .
u t n e tr e t i s i s a y n a h a p a n e k n a D ? n a k a ti r e b i d g n a y u t n e tr e t a w it s ir e p a y n a h a p a n e K
h e l o n a k u t n e ti d i n i s e s o r p a u m e S ? n a w a tr a w h e l o s il u ti d g n a y a w it s ir e p i r a d a j a s
p a g g n a i d t a p a d a ti r e b i a li n , a y n a n e r a K . a ti r e b i a li n i a g a b e s t u b e s i d g n a y a p a
b e
s agai i deolog iprofessional ,yang member iprosedu rbagaimanape irsitwa yang :
2 0 0 2 , o t n a y ir E ( k a y a l a h k a d a p e k n a k li p m a ti d n a d g n ir a s i d k a y n a b u ti g e
: 8 9 9 1 ( r a g e ri S i d a h s
A 27 ) menjelaskan secara umum , kejadian yang a
l u a t a a ti r e b i a li n i a y n u p m e m p a g g n a i
d yak bertia (new svalue ,new sworthy ) u a t a , s r e p h e l o n a k a ti r e b i d t a k a r a y s a m m a l a d n a i d a j e k u t a u s a y n k a d it k a y a l u ti a y
t a m r o f n a g n e d n a k ij a s i d g n a y a ti r e b p a it e S . s r e p i g a b t u b e s r e t n a i d a j e k a y n i a li n r e b
a s a d r e b g n a y , t o b o b r e b n a d i a li n i k il i m e m s u r a h n u p a p
a rpada:
.
1 Signiifcance (penitng) ,yatiu kejadian yang berkemungkinan mempengaruh i p a d a h r e t t a b i k a i a y n u p m e m g n a y n a i d a j e k u a t a , k a y n a b g n a r o n a p u d i h e k
. a c a b m e p n a p u d i h e k .
2 Magntiude(besar) ,yatiukejadianyangmenyangku tangka-angkayangbera tr i a
u m e s i g a
b orang banyak , atau kejadian yang berakiba t yang bisa .
a c a b m e p t a u b k ir a n e m g n a y a k g n a m a l a d n a k h a l m u ji d .
3 Timeilnes s (waktu) , yatiu kejadian yang menyangku t hal-ha l yang baru .
n a k a k u m e k i d u r a b u a t a , i d a jr e t .
4 Proximtiy (kedekatan) , yatiu kejadian yang deka t dengan pembaca . .l
a n o i s o m e u a t a s if a r g o e g t a fi s r e b i n i n a t a k e d e K .
5 Prominence t(enar) ,yatiu menyangku thal-ha l yang terkena latau sanga t .t
a p m e t u a t a , a d n e b , g n a r o i tr e p e s , a c a b m e p h e l o l a n e k i d .
6 HumanI nteres t(manusiaw)i ,yatiukejadianyangmembeirs entuhanperasaan r a u l i s a u ti s m a l a d a s a i b g n a r o t u k g n a y n e m g n a y n a i d a j e k , a c a b m e p i g a b
. a s a i b i s a u ti s m a l a d r a s e b g n a r o u a t a , a s a i b
r u s n u i t a k e d n e m g n a y a ti r e b i a li n k a y n a b n i k a m e
S signiifcance , maka
b n i k a m e s n u m a N . a c a b m e p i g a b t u b e s r e t i s a m r o f n i g n it n e p n i k a m e
r u s n u i t a k e d n e m g n a y a ti r e b i a li n k a y n a
b human i nterest ,makasemakinmenairk .
a c a b m e p i g a b t u b e s r e t i s a m r o f n i
i a li
N -nlia i bertia tersebultah yang kemudian menjad i panduan bag i u a y n k a d it u a t a k a y a l g n a y a p a i tr e p e s s a ti l a e r n a k u t n e n e m k u t n u n a w a tr a
w ntuk
r a s e b n i k a m e s a ti r e b i a li n i k il i m e m a w it s ir e p h a u b e s k a y n a b n i k a m e S . n a k a ti r e b i d
u ti n i a l e S . a y n k il a b e s n a d , a ti r e b n a k i d a ji d k u t n u t u b e s r e t a w it s ir e p g n a u l e p a l u p
n a k ij a s i d k a y a l g n a y a ti r e b a n a m n a u t n e n e p p a d a h r e t h u r a g n e p r e b a g u j a ti r e b i a li n
a h i
d laman utama (head ilne) .Dalam ha lin imedia itdak hanya menentukan k a d it u a t a k a y a l g n a y a p a i s a g u j i p a t e t n a k li p m a ti d g n a y a p a m a c a m s a ti l a e r
.t u b e s r e t s a ti l a e r m a l a d k u s a m
n a D . n i a l a m a s u t a s a d e b r e b g n a y a ti r e b i a li n i k il i m e m a ti r e b p a it e S
i n i n a a d e b r e
p lah yang menyebabkan adanya beberapa jeni satau ragam bertia . n a k a a y n it n a n g n a y a ti r e b s i n e j u a t a t a m r o f a d a p k a p m a d r e b g n a y n a a d e b r e P
n a k a d e b i d t a p a d r a g a i u h a t e k i d k u t n u g n it n e p i d a j n e m , s il a n r u j h e l o n a k a n u g i d
a j a s a n a m a ti r e b n a r u k u i d a j n e m s u g il a k e
s yangdianggapmempunya in lia ibertia n a d g n u s g n a l a ti r e b s i n e j u a t a t a m r o f m a l a d e k n a k g n a u ti d n a d g n it n e p g n il a p
. a y n s u r e t e s
: 8 9 9 1 ( r a g e ri S i d a h s A t u r u n e m a ti r e b m a g a r u a t a s i n e j t a p m e a d a i n i t u k ir e B 4 5
1 -159 :) .
1 BertiaLangsung( Straigh tNews ,Spo tNews ,HardNews) n a i d a j e k n a k i a p m a y n e m k u t n u n a k a n u g i d g n u s g n a l a ti r e
B -kejadian penitng
t u b e s i D . a c a b m e p h e l o i u h a t e k i d u lr e p a y n t a p e c e s g n a
y straigh tnew skarena
b e s i D . a c a b m e p a d a p e
k u tspo tnew skeitka watrawan berada atau berhadapan h a d u s t u b e s r e t a w it s ir e p a y n a s a i b , n a k r o p a li d g n a y a w it s ir e p n a g n e d g n u s g n a l
t u b e s i D . l a w d a jr e t u a t a i s k i d e r p r e
t hardnew skeitka peirsitwa yang d liaporkan l
a h h a l a d
a -ha lyang sanga tkrusial ,mengejutkan atau mendadak atau memiilk i
.r a s e b g n a y k a p m a d
.
2 Bertia irngan( Sof tNews)
r u s n u a d a p h i b e l n u m a n , g n it n e p r u s n u n a k a m a t u g n e m k a d it n a g n ir a ti r e B
k ir a n e m n a i d a j e k g n a t e t a ti r e b i a g a b e s n a k u m e ti d a y n a s a i b i n i a ti r e B . k ir a n e m
a t a m e s , g n it n e p n a i d a j e k m a l a
d - am tahanyamembairkansentuhanemosiona lbag i , l a i s r e v o rt n o k , s it a m a r d , )i d e m o k ( l o y n o k g n a y n a i d a j e k a y n l a s i M . a c a b m e p
n a g n e d n a i d a j e k h a l a d a n a g n ir a ti r e b i a g a b e s s il u ti d g n a y n a h a B . k i n u , s i g a rt
n e m e l
e -elemend iitngka tpermukaans aja ,itdakt elralumelacakbelakangnya. .
3 BertiaKisah( Feature)
h u t n e y n e m t a p a d g n a y n a i d a j e k i a n e g n e m n a s il u t h a l a d a h a s i k a ti r a B
a r a c e s n a s a l e j n e p t a w e l a c a b m e p n a u h a t e g n e p h a b m a n e m g n a y n u p u a t a , n a a s a r e p
a ti r e b i r a d h o t n o C . m a l a d n e m a tr e s , p a k g n e l ,i c n
ir featuresebaga ibeirkut ;Koran o
p m e
T edis i Minggu 7 J uil 2 3 01 halaman A 5 mengangka t kisah tentang s
a ti n u m o
k -komuuntia ssasrta yang tumbuh d iwliayah Indonesia bagian itmu r (Irmawat idanTajudin ,2013: )A . 5
.
4 LaporanMendalam( I -n depthRepo tr)
u a t a n a h a l a s a m r e p h a u b e s n a k r o p a l e m k u t n u n a k a n u g i d m a l a d n e m n a r o p a L
u a t a f it a t e r p r e t n i n a t u p il e p i tr e p e s n a t u p il e p a r a C . p a k g n e l a r a c e s n a a t a y n e k
n a t u p il e P . n a s il u t n u s u y n e m m a l a
d interpretaitve digunakan untuk t a h il e m m a l a d i s a t e r p r e t n i n a u p m a m e k n a k h u t u b i d a w it s ir e p n a k i s p ir k s i d n e m
n a k a n u g i d f it a g it s e v n i n a t u p il e p l e d o M . a t k a f h a l m u j e s r a t n a s i g o l n a u p m a m e k
n a k i y n u b m e y n e m u a t a a y n r a n e b e s n a i d a j e k i p u t u n e m k a h i p h a l m u j e s a k it e k
m u j e
s lahf akta.
k u t n u n a w a tr a w i g a b n a m o d e p i d a j n e m t u b e s r e t a ti r e b n a i s a s ir o g e t a k g n e P
n a d i m a h a p i d , n a k i s i n if e d i d a w it s ir e p h a u b e s a n a m i a g a b n a k u t n e n e m
g n a y a n a m k e p s a t a h il e m a s i b a ti k a ti r e b i s a s ir o g e t a k i u l a l e M . i s k u rt n o k e ri d
a d a n a m n a i g a b n a d n a k it a h r e p i
d r ipeirsitwayangakandtiuils . i
tr e p e s s a t a i d t u b e s i d g n a y a ti r e b i g o r e t a
K hard news ,sof tnews ,feature , n
a
d i -n depth repor tdibentuk dalam prak itk kehidupan sehair-har i watrawan , a K . ir a h p a it e s r i p m a h n a k u k a l a k e r e m g n a y s a ti n it u r n a d a jr e k k it k a r
p tegor i
a g u j n a k n i a l e m , n a k i s a k if i s a l k i d a w it s ir e p n a k u t n e n e m a y n a h n a k u b t u b e s r e t
g n a y i r o g e t a k p a it e S . i s k u rt s n o k i d n a d n a k i s i n if e d i d t u b e s r e t a w it s ir e p a n a m i a g a b
n a k u t n e n e m n a k a n a d n a n i a lr e b g n a y k it s ir e t k a r a k i a y n u p m e m a d e b r e b
h a p i d a w it s ir e p a n a m i a g a
b ami .Aspek apa yang diperhaitkan dan bagian mana u ti a w it s ir e p a n a m i a g a b i r a d t a h il i d a y n a r a t n a i d s il u ti d n a k a g n a y a w it s ir e p i r a d
. u t n e tr e t a ti r e b i r o g e t a k m a l a d t a h il i d k a d n e h
E.3Konstruks iRealtia sdalamMediaMassa
n a d k u t n e b i d n a k n i a l e m , h a i m a l a a r a c e s k u t n e b r e t k a d it s a ti l a e R
a d e b r e b g n a y i s p e s r e p i k il i m e m a s i b g n a r o p a it e s a g g n i h e s i s k u rt s n o k i
d -bedaata s
s a ti l a e r h a u b e s m a l a d a t k a f n a k u m e n e m n a d i r a c n e M . a m a s g y a w it s ir e p u a t a u s
e ti d s u r a h g n a y l a w a h a k g n a l h a l a d
i d a j n e m a w it s ir e p h a u b e s a g g n i h e S . a t k a f i a g a b r e b h e l o n u g n a b i d s a ti l a e r u t a u s
h a u b e s a k a m , a w it s ir e p a y n a d a n a g n e d a n e r a k a ti r e b n a s il u n e p m a l a d g n it n e p
p a d a ti r e
b a tdimunculkan( E iryanto ,2002: 51 -1 6 .) k
g n a r e
B a tdar ipemahamanparadigmakonsrtuksionisi nliahyangkemudian a d e b r e b g n a y n a m a h a m e p i k il i m e m u d i v i d n i p a it e s a w h a b n a k s a l e j n e
m -beda
n a d , p u d i h n a m a l a g n e p , i s n e r e f e r a n e r a k i d a jr e t i n i l a H . s a ti l a e r u t a u s p a d a h r e t
r a t a
l belakangs osia lantaras atudenganyangl ainberbeda.
, l a rt e n g n a y n a r u l a s i a g a b e s g n a d n a p i d i g a l k a d it h a d u s n u p a s s a m a i d e M
i n i s k e t n o k m a l a d n u m a N . n a s e p n a r a b e y n e p n a k r u l a y n e m a y n a h a y n t a fi s g n a y
i k il i m e m a g u j g n a y f it k e j b u s g n a y u t a u s e s i a g a b e s a g u j g n a d n a p i d a i d e m
ri d n e s r e t n a g n a d n a
p i mengena i suatu realtias .Media mengkonsrtuks i realtia s f it k a g n a y n a r e p i a y n u p m e m a i d e M . a y n i k il i m i d g n a y n e m u rt s n i p a n e g e s n a g n e d
u ti l a H . k a y a l a h k a d a p e k n a k i a p m a s i d g n a y s a ti l a e r n a k ri s f a n e m m a l a d
r a n , a ti r e b r e b m u s , a t k a f n a h il i m e p n a g n e d n a k k u j n u ti
d asumber ,dan sebagainya .
a t k a f n a k k u j n u n e m m a l a d e m s i n a k e m i k il i m e m a i d e
M -fakta dar i sebuah
. a w it s ir e p
g n a y k e j b u s a g u j a i , s a b e b g n a y n a r u l a s r a d e k e s h a l n a k u b a i d e M
. a y n n a k a h i m e p n a d , s a i b , n a g n a d n a p n a g n e d p a k g n e l , s a ti l a e r i s k u rt s n o k g n e m
i d g n a y i tr e p e
S katakan oleh Tony Bennet tdalam E iryanto (E iryanto ,2002: 36) , g n a y l a i s o s i s k u rt s n o k n e g a i a g a b e s g n a d n a p i d a i d e m a w h a b n a k a t a g n e m
. a y n n a g n it n e p e k i a u s e s s a ti l a e r n a k i s i n if e d n e m
n a d r e g r e B n a k a n u g i d g n a y p e s n o k a d a p k u j u r e m s a ti l a e r i s k u rt s n o k p e s n o K k c u
s u r e t a r a c e s n a k a t p i c n e m a i s u n a m , a y n i s k a r e t n
i -meneru ssuatu kenyataan yang a tr e s f it k e y b o l a u t k a f a r a c e s i m a l a i d g n a y n a d n a a m a s r e b a r a c e s a y n i k il i m i d
r p i d g n a y a n k a M . fi t k e j b u s a r a c e s i tr a h u n e
p oduks idan dtieirma pelaku sosia l t u b e s r e t a n k a M . s a ti l a e r u t a u s p a d a h r e t a y n ir i d n a m a h a m e p k u t n e b n a k a p u r e m
: 6 0 0 2 , a rt u p h a y S ( l a i s o s i s k u d o r p k u t n e b i a g a b e s n a k i s k u rt s n o k i
d 75) .
n a p a r e n e p m a l a d r e g r e B h e l o n a k a k u m e k i d g n a y s i n o i s k u rt s n o k n a g n a d n a P
n e g n e
m a ikonsrtuks irealtia sdalam kontek sbertia dikatakan bahwa sebuah tek s h a l s u r a h a i , s a ti l a e r i r a d i p o k h a u b e s i tr e p e s n a k a m a s a ti k a s i b k a d it a ti r e b
i d a jr e t l a i s n e t o p t a g n a s , a y n a n e r a K . s a ti l a e r s a t a i s k u rt s n o k i a g a b e s g n a d n a p i d
s n o k i d a m a s g n a y a w it s ir e
p rtuks isecaraberbeda .Watrawanbisaj ad imempunya i u ti n a d , a w it s ir e p u t a u s t a h il e m a k it e k a d e b r e b g n a y i s p e s n o k n a d n a g n a d n a p
g n a y , u ti a w it s ir e p i s k u rt s n o k g n e m a k e r e m a n a m i a g a b i r a d t a h il i d t a p a d
: 2 0 0 2 , o t n a y ir E ( a ti r e b s k e t m a l a d n a k d u j u w i
d 1 7 .)
a ti r e
B dalam konsrtuks isosial ,bukanmerupakanpe irsitwaatauf aktadalam h a l a d a a I . a ti r e b i a g a b e s a j a s u ti g e b r e p o i d n a k u b s a ti l a e r i n i s i D . li ir g n a y i tr a
. a t k a f n a g n e d n a w a tr a w a r a t n a i s k a r e t n i i s k u d o r
p Meilha tbertia adalah prose s
il e m a n e r a k s k e l p m o k g n a
y batkan interaks ianta rwatrawan ,sumbe rbertia dan n a k a n u g g n e m n i a l e s a ti r e b n a k u t n e b m e p n a k p a k g n u g n e m k u t n u a k a M . k a y a l a h k
a t a d n a k p a k g n u g n e m u lr e p a g u j l a u t s k e t a t a
d -datasimboilk yang t erdapa tdalam il
a n a n a k a n u g g n e m n a g n e d n a k u k a li d t a p a d a ti r e b h a u b e
s si s framing , yang
E.4KonsepFraming
g n i m a r
F dapa t diaritkan sebaga imembingka i suatu peirsitwa . Framing k
e p s a i r a d i s k e l e s m a l a d r a s a d i d a j n e m g n a y p e s n o k n a k a p u r e
m -aspek realtia s
n a w a tr a w n a k r a d n i h g n e m k a t i n i n a D . l o j n o n e m h i b e l a w it s ir e p t a u b m e m g n a y
2 t a p a d r e T . n a a ti r e b m e p m a l a d h a l a s a m u t a u s i a n e g n e m i s i n if e d n a ir e b m e p m a l a d
m a l a d k e p s
a framing ,yatiumemiilhf aktadanmenuilsf akta .Dalammemiilhf akta g n a y a t k a f n a d g n a u b i d s u r a h g n a y a t k a f i a n e g n e m f it k e p s r e p i k il i m e m n a w a tr a w
n a ri k i m e p i k il i m e m n a w a tr a w a t k a f s il u n e m m a l a d n a k g n a d e S . h il i p i d s u r a h
j u w r e t g n a y k a y a l a h k p a d a h r e t a t k a f n a k ij a y n e m m a l a
d ud dalam kata ,proposisi ,
. a y n i a g a b e s n a d , o t o f i s a u t n e s k a
g n i m a r
F juga merupakan metodeuntuk meilha tbagaimana mediabercertia h u r a g n e p r e b i n i a ti r e c r e b a i d e m a r a C . s a ti l a e r u a t a a w it s ir e p u t a u s i a n e g n e m
s a ti l a e r s a t a i s k u rt s n o k i r a d r i h k a l i s a h p a d a h r e
t .Dalam pemahaman rfaming
a u d a d a , n a m t n E t u r u n e
m dimens iyang disorot idalamframing ,yatiu :seleksii su i k il i m e m i s k a d e r k a h i p n a d n a w a tr a w h a l a d a a y n d u s k a M . n a n a k e n e p n a d
n a d a y n a s s a m a i d e m m a l a d l i p m a t n a k a g n a y u s i n a k u t n e n e m k u t n u n a ri k i m e p
n a i g a
b - ab gian yang dtionjolkan dalam sebuah pembertiaan . Bukan tanpa .
g n a j n a p g n a y n a g n a b m it r e p n a d n a ri k i m e p
p e s n o k i a n e g n e m i r o e t t u r u n e
M framing ,bertia tersebu tmerupakan hasi l n a a ti r e b m e p m a l a D . n a w a tr a w h e l o n a k ij a s i d g n a y s a ti l a e r i s k u rt s n o k i r a d
, t u b e s r e
t disaijkan fakta-fakta dar ipernyataan tetruil smaupun ilsan .Fakta-fakta g
n i s a m i s r o p n a g n e d n a k ij a s i d a d a g n a
y -masing .Tentunyai n ibukant anpaalasan . p
e s n o k t u r u n e
a k h e l O . n a w a tr a w g n a r o e
s rena tiu t entunyaada frameyang berbeda dar iKoran g
n i s a m a n e r a k , a y n n i a l r a b a k t a r u s n a g n e d o p m e
T -masing watrawan mempunya i
.i ri d n e s n a ri k i m e p n a d i g o l o e d i
g n i s a m a d a p s a ti l a e r i s k u rt n o
K -masing mediaberbedameskipun f aktayang a
l a D . a m a s n a g n a p a l i d a d
a m mengkonsrtuks i fakta tergantung kebjiakan g n a y a r a c u t a s h a l a S . a i d e m k it il o p i s a d n a li d g n a y i ri d n e s u ti a i d e m l a n o i s k a d e r
i a k a p i
d atau digunakan untuk menganailsi sdan menangkap cara masing-masing n
a g n e d h a l a d a s a ti l a e r h a u b e s n u g n a b m e m a i d e
m rfaming .
l a h ir e p e d
I framing pe trama kal i dliontarkan oleh Baterson pada 1995 . i s a s i n a g r o g n e m g n a y l a u t p e s n o k r u t k u rt s i a g a b e s i a n k a m i d a y n l a w a a d a p e m a r F
ir o g e t a k n a k a i d e y n e m a tr e s , a n a c a w n a d , n a k a ji b e k , k it il o p n a g n a d n a
p -kategor i
r n a k i s a i s e r p a g n e m k u t n u r a d n a t
s ealtias . Konsep serupa juga dibeirkan oleh n
a g n i p e k i a g a b e s e m a r f n a k i a d n a g n e m g n a y ) 4 7 9 1 ( n a m f f o
G -kepingan perliaku
(strip o fbehavior )yang membimbing i ndividu dalam membacar ealtias( Briowo , i
l h a a r a p h e l o n a k a k u m e k i d g n a y i s i n if e d a p a r e b e B . ) 0 8 1 : 4 0 0
2 yang berkatian
a s i b a i d e m g n a d i b a d a p n a k s u s u h k g n e m g n a y i s a k i n u m o k u m li i d u t s n a g n e d
.i n i h a w a b i d f a r g a r a p i d t a h il i d
r a s a d n a k k a t e l e m g n a y i l h a g n a r o e s , n a m t n E . N t r e b o
R -dasa rbag ianailsi s
g n i m a r
f untuk stud i is i media , mende ifnisikan framing sebaga i seleks i dar i l o j n o n e m h i b e l u ti a w it s ir e p t a u b m e m n a d a m ir e ti d g n a y s a ti l a e r k e p s a i a g a b r e b
s u s u h k a r a c e s n a k ij a y n e m i tr e p e s l a h k a y n a b m a l a D . i s a k i n u m o k s k e t u t a u s m a l a d
n a r a w a t n a d l a r o m i s a u l a v e , t a b i k a b a b e s i s a t e r p r e t n i , h a l a s a m p a d a h r e t i s i n if e d
e y n e
t a h il e m n a m t n
E framing dalam dua dimens ibesar ,yatiu seleks iisu dan k
e p s a n a l o j n o n e p u a t a n a n a k e n e
p -aspek t etrentu dairr ealtia satau i su .Penonjolan n
e m i s a m r o f n i t a u b m e m s e s o r p h a l a d
a jadil ebihbermakna, l ebih menairk ,bera tr i u a t a l o j n o n e m a r a c e s n a k ij a s i d g n a y s a ti l a e R . k a y a l a h k h e l o t a g n ii d h i b e l u a t a
n a d n a k it a h r e p i d k u t n u r a s e b h i b e l n a n i k g n u m e k i a y n u p m e m k o l o c n e m
2 0 0 2 , o t n a y ir E ( s a ti l a e r u t a u s i m a h a m e m m a l a d k a y a l a h k i h u r a g n e p m e
m : 186 .)
n a g n e
D framing ktia j uga bisa mengetahu ibagaimana perspek it fatau cara . a ti r e b s il u n e m n a d i s k e l e y n e m a k it e k n a w a tr a w h e l o n a k a n u g i d g n a y g n a d n a p
a n a m n a i g a b , li b m a i d g n a y a p a a t k a f n a k u t n e n e m a y n ri h k a a d a p i n i f it k e f s r e P
d n e h n a d n a k l o j n o ti d g n a
y ak dihliangkan ,dan hendak dibawa kemana bertia .t
u b e s r e t
g n a y i n a il g i d n o M n a d n o s m a G a d a a g u j , n a m t n E . N t r e b o R n i a l e S
g n a t n e t n a k i s u k s i d n e m n a d n a k g n a b m e g n e m n e t s i s n o k g n a y i ti l e n e p n a k a p u r e m
p e s n o
k framing .Gamson dan Modigilan imenyebu tcara pandang tiu sebaga i (
n a s a m e
k package )yangmengandung konsrtuks imaknaata speirsitwayangakan ,
a k e r e m t u r u n e M . n a k a ti r e b i
d frame adalah cara bercertia atau gugusan ide- ide a w it s ir e p a n k a m i s k u rt s n o k n a k ri d a h g n e m n a d a p u r n a i k i m e d e s r i s i n a g r o r e t g n a
y
-g n a y a w it s ir e
p berkatiandenganobjeks uatuwacana( Briowo ,2004:180) h
a u b e
S frame umumnya menunjukkan dan menggambarkan range posisi , n a d n o s m a G h e l o t a u b i d g n a y i s a l u m r o f m a l a D . i s i s o p u t a s a y n a h n a k u b
( a ti r e c r e b a r a c i a g a b e s g n a d n a p i d e m a r f ,i n a il g i d o
M story ilne )ataugugusan i de
i r a d a n k a m i s k u rt s n o k n a k ri d a h g n e m n a d a p u r n a i k i m e d e s n u s u s r e t g n a y e d i
g n a y a w it s ir e
( n a s a m e
K package )adalah serangkaian ide-ide yang menunjukkan isu apa .
n a v e l e r g n a y a n a m a w it s ir e p n a d n a k a r a c i b i d g n a
y Package adalah semacam
i s k u rt s n o g n e m k u t n u u d i v i d n i n a k a n u g i d g n a y n a m a h a m e p r u t k u rt s u a t a a m e k s
n a s e p a n k a
m -pesan yang ia sampaikan ,setra untuk menafsrikan makna pesan .
a m ir e t a i g n a y n a s e
p Packagetersebu tdibayangkan sebaga iwadah atau srtuktu r u a t a i s i s o p n a k k u j n u n e m g n a y i s a m r o f n i h a l m u j e s r i s i n a g r o r e t g n a y a t a d
n a k s a l e j n e m k u t n u r o t a k i n u m o k u t n a b m e m g n a y n a d , k it il o p n a g n u r d n e c e k
n a t a u
m –muatand ibailks uatui suataupeirsitwa.
a d a p n a it il e n e p n a k t a r e b k it i n e m i n a il g i d o M n a d n o s m a G a l u m r o F
i ti l e n e m m a l a d i n i a l u m r o F . o r k i m a r a c e s a i d e m i a k a p i d g n a y a s a h a b n a a n u g g n e p
t a k g n a r e p , a m a tr e p a y n a r a t n a i d , t a k g n a r e p a u d i u l a l e m a s a h a
b framing yang
r a d i ri d r e
t imethapors ,catchphrases ,exemplaar ,depiciton ,visuali mages .Kedua , i
r a d i ri d r e t g n a y n a r a l a n e p t a k g n a r e
p roots ,appeal sto p irnciple ,consequences . p
e s n o k i h u r a g n e p m e m t a g n a s a s a h a
B framing ,karena melalui framing akan ada n
a k l o j n o ti d g n a y u t n e tr e t l a
h dan akan ada yang dikaburkan oleh media dalam .
a i d e m s a ti l a e r k u t n e b m e m
t u r u n e
M Scheufele mende ifnisikan framing sebaga i suatu prose s yang t u p n i i d a j n e m n a k a t u b e s r e t s e s o r p i r a d l i s a h a n a m i d s u r e n e m s u r e t , n a t u j n a l e k r e b
s e s o r P . a y n t u j n a l e s s e s o r p k u t n
u terbentuknya framing tersebu t dapa t dibaca :
9 9 9 1 , e l e f u e h c S ( i n i t u k ir e b a m e k s i u l a l e
BAGAN 1 l
e d o
M Prose sRisetFraming (Scheufele ,1999:115)
s e s o r p s a t a i d n a g a b n a k r a s a d r e
B framing terbag idalam itga t ahap pokok ; s
t u p n
i ,processes ,dan outcomes kemudian dapa tdiilha tlag idar iprose sframe g
n i d li u
b ,frame setitng , individual-leve leffect s o f framing , dan journails t a s s
e c n e i d u
a (Scheufele ,1999: 41 - 511 .) u
ti a y a m a tr e p p a h a
T frame bu liding .Dalam menciptakan sebuah bertia , n
a w a tr a
w dipengaruh i faktor-fakto r sepetr i nlia i profesionailsme jurnailsme , i
s