BAB 1: PENGENALAN SOSIOLOGI PENDIDIKAN
PENGERTIAN SOSIOLOGI
Mengikut Ottoway(1964) di dalam buku yang ditulis oleh Sharifah Alwiah Alsagoff ( 1985 ), Sosiologi Pendidikan , sosiologi adalah satu bidang sains kemasyarakatan .Sosiologi pendidikan ialah sains sosial yang menggunakan ilmu sosiologi untuk mengkaji bidang pendidikan dalam sesebuah masyarakat .Dalam erti kata lain sosiologi pendidikan melihat kepada pendidikan dari perspektif sosiologi.
1.1 PERKEMBANGAN ILMU SOSIOLOGI PENDIDIKAN
Sosiologi merupakan kajian saintifik tentang masyarakat manusia dan tingkah laku sosial manusia. Tujuan sosiologi adalah untuk menyelidik, mengetahui dan memahami struktur asas masyarakat manusia, faktor-faktor yang menyatukan dan melemahkan kumpulan dan untuk mempelajari keadaan-keadaan yang mengubah kehidupan masyarakat. Ilmu sosiologi juga tertumpu kepada kelompok masyarakat. Sosiologi meneliti pembentukan dan corak perhubungan sosial manusia dalam kelompoknya.
diterima lagi. Namun begitu, Herbert Spencer telah mengerakkan sosiologi sebagai suatu bidang pengkajian. Ahli sosiologi abad ke 20 merupakan pembaharuan sosial. Kebanyakannya bekas paderi atau anak-anak paderi dan hampir semuanya berasal dari luar bandar. Perbandaran dan perindustrian menyebabkan pelbagai masalah sosial dan mereka cuba mencari jalan penyelesaian saintifik. Karya-karya mereka diterbitkan di dalam The American Journal Of Sosiology 1895. Jilid ini mengandungi syor-syor penyelesaian masalah sosial tetapi sedikit sekali tentang penyelidikan yang menguji sama ada syor-syor tersebut dapat dilaksanakan.
Di Amerika Syarikat, Lester F.ward menerbit karya Dynamic Sociology (Sosiologi Dinamik 1895) yang menyeru agar kemajuan sosial dibuat secara perbuatan sosial yang cerdik dan pakar-pakar sosiologi harus memberi panduan . Pelapor sosiologi terdiri daripada ahli-ahli falsafah sosial. Mereka membentuk sistem-sistem pemikiran yang begitu luas, tetapi tidak begitu membuat penyelidikan dan tidak menguji bukti serta mengukur sistem-sistem tersebut. Mereka tidak mengumpul dan mengelaskan fakta dan kemudian membentuk teori-teori mereka daripada fakta itu. Sebaliknya, pelapor-pelapor ini memikirkan teori-teori-teori-teori dan kemudian mencari fakta untuk menyokong teori mereka. Mereka menyeru agar penyelidikan dibuat, tetapi tidak begitu membuat penyelidikan sendiri. Mereka memulakan langkah pertama kerana suatu sains sosiologi perlu wujud terlebih dahulu sebelum sains sosiologi dapat dibina seterusnya.
Albion small dan Lester Ward jika dibandingkan dengan pengaruh para pendidik seperti Horace Mann , John Dewey dan Franklin Bobbit. Pada mulanya bidang ini telah dikaji sebagai Educational Sociology dan merupakan suatu bahagian kajian pendidikan. Pada awal abad iaitu di antara 1914-1926, kajian Educational Sociologi telah berkembang dengan begitu pesat sekali.
Pada tahun 1930an, jurnal-jurnal sosiologi telah banyak mengandungi penyelidikan. Sejak itu sosiologi mula menjadi suatu bidang pengetahuan saintifik dengan teori-teori yang berdasarkan pemerhatian saintifik dan tidak lagi berdasarkan syor-syor yang dibuat tanpa penyelidikan. Namun begitu kira-kira pada tahun lima puluhan , sosiologi pendidikan tidak begitu hangat lagi, malah menjadi terlalu dingin. Hakikat ini disebabkan oleh kurang minat dan perbalahan di antara para pendidik dan para sosiologi.
Pada masa ini,kajian sosiologi pendidikan sangat aktif. Bidang sosiologi pendidikan tidak mungkin diambil alih sepenuhnya oleh pendidik seperti masa dahulu. Isu-isu pendidikan kini dapat dianalisa dan diterangkan dengan lebih baik dan lebih bermakna dengan menggunakan pengetahuan sosiologi dan pengetahuan pendidikan .Hal ini akan menyebabkan sosiologi pendidikan terus mantap dan berkembang pada masa akan datang .
1.2 PENDEKATAN KAJIAN DALAM SOSIOLOGI PENDIDIKAN
Pendekatan kajian dalam sosiologi pendidikan terbahagi kepada dua aspek iaitu pendekatan mikro dan pendekatan makro. Pendekatan makro berkait rapat dengan teori-teori dalam sosiologi pendidikan iaitu teori fungsionalisme dan teori konflik manakala pendekatan mikro pula berkait rapat dengan teori interaksionisme.
PENDEKATAN MAKRO
Teori Fungsionalisme
Masyarakat selalu dianggap seperti tubuh badan manusia yang mempunyai bahagian-bahagian dengan fungsi-fungsi yang tersendiri. Teori fungsionalisme memberi penjelasan mengenai organisasi sosial dan menerangkan bagaimana sesuatu organisasi itu dipertahankan. Menurut teori ini, struktur-struktur sosial akan menentukan keharmonian masyarakat. Pengkaji-pengkaji telah merumuskan tiga andaia iaitu stabiliti, harmoni dan evolusi. Stabiliti merupakan kriteria penilaian utama untuk menentukan sejauh mana sesebuah masyarakat dapat dikekalkan. Harmoni menunjukkan bagaimana semua bahagian dalam masyarakat bekerjasama untuk mencapai tujuannya. Evolusi pula menggambarkan perubahan-perubahan yang berlaku kepada masyarakat melalui proses yang diadaptasikan daripada struktur sosial kepada pembaharuan. Maka, tidak dapat dinafikan lagi bahawa ibu bapa, pihak sekolah, rakan sebaya dan media massa mesti memainkan peranan yang penting dalam mengatasi masalah jenayah yang wujud di kalangan remaja pada masa kini untuk memastikan suasana di dalam dan di luar sekolah lebih harmoni. Teori ini biasanya digunakan secara survey atau tinjauan yang telah disediakan berdasarkan kaji selidik (questionnaire). Teori ini banyak digunakan di institusi atau sekolah-sekolah di Malaysia.
Teori Konflik
tugas sampingan yang di arah. Manakala bagi pelajar pula mereka di tekan oleh ibu bapa dan guru untuk mendapat keputusan yang cemerlang dan ini telah merampas sebahagian usia kanak-kanak. Mereka masih ingin bermain dengan rakan sebaya. Maka tercetuskan konflik ke atas jiwa kanak-kanak tersebut. Jadi , dengan menggunakan pendekatan makro ini , para pengkaji dapat mengetahui apa masalah yang selalu timbul dalam jiwa masyarakat.
PENDEKATAN MIKRO
Ahli sosiologi mengkaji peristiwa yang berlaku ke atas individu dalam masyarakat dengan
berasaskan sudut pandangan individu tersebut. Pendekatan ini digunakan dalam teori
interaksionisme. Kajian yang menggunakan pendekatan mikro selalunya menggunakan
kaedah berbentuk kualitatif iaitu melalui pemerhatian dan temu bual secara individu. Sampel
kajian selalunya kecil dan terdiri dari sebuah darjah dan sebuah sekolah sahaja.
Teori Interaksionisme
Lebih memfokuskan kepada proses di mana pengkaji akan mengkaji seorang responden sahaja dan hanya di sebuah sekolah yang dipilih sahaja. Pendekatan mikro merupakan sistem yang bukan dipaksa kerana ia mempunyai kebebasan tersendiri terutamanya dalam
menginterpretasikan pendapat sendiri dalam sesuatu situasi. Mana – mana kumpulan bebas
menyuarakan pendapat masing – masing. Teori ini menekankan pendapat responden dan
bahasa. Dalam teori interaksi simbol, pendekatan yang digunakan berkaitan dengan individu dan emosinya. Kajian mendapati individu, emosi, perlakuan dan tindak balas mereka di
analisa melalui interaksi sesama individu dalam proses sosial mereka. Interaksi yang dilalui
hari – hari dapat menjana pemahaman dan peranan individu itu kerana dalam interaksi
mereka banyak menggunakan simbol – simbol, tanda – tanda, isyarat dan kata – kata. Melalui
interaksi simbol ini, individu akan memperlihatkan emosi sama ada suka atau duka, gelisah
atau tenang (melalui perlakuan fizikal), mimik muka dan kata – kata. Kemudian mereka
mengintepretasi situasi, bertindak dan mencipta serta mengubah sesuatu situasi itu kepada
situasi yang mereka kehendaki. Dari aspek perkataan contohnya, simbol atau simbolik itu
dipenuhi dengan kiasan. Kadangkala terlalu banyak kiasan boleh menimbulkan kekeliruan
dan konflik dalam masyarakat kerana tidak semua perkataan bentuk kiasan di fahami, dinilai
dan diterima secara saksama antara individu dalam satu situasi itu. Seperti contoh untuk
menerangkan suatu kesalahan itu, guru berkias agar pelajar tidak berasa sakit hati dengan
teguran guru. Namun begitu tidak semua pelajar akan beranggapan begitu. Dari aspek bahasa
pula, boleh dikatakan Bahasa Melayu menggunakan banyak simbol dan simbolik
terutamanya dalam Bahasa Melayu klasik, di dalam puisi, dalam ceritera dan hikayat Melayu
klasik dan kitab – kitab lama. Simbol – simbol dalam interaksi banyak digunakan dalam
sekolah kerana ia digunakan untuk menganalisa secara terperinci mengenai individu pelajar
dan emosi mereka agar perlakuan dan tindak balas pelajar mengenai sesuatu situasi itu boleh
1.3 TEORI-TEORI DALAM SOSIOLOGI PENDIDIKAN
Perspektif teori digunakan oleh saintis untuk menyediakan penghuraian yang logik mengapa kejadian-kejadian berlaku dan bagaimana ianya boleh berlaku (Ballantine 1989).Teori menjadi pemandu untuk meneliti bagaimana dunia sosial beroperasi.Interpretasi teori mungkin berlainan dalam membincangkan data-data yang sama.Teori-teori umum sosiologi pendidikan masih terbahagi kepada makro dan mikro dan terdapat tiga aliran yang utama iaitu:
*Teori struktul fungsionalisme
*Teori konflik
*Teori interaksionisme
1)TEORI FUNGSIONALISME
Ahli sosiologis, iaitu Durkheim (1858-1917),adalah orang yang pertama mula mengaplikasikan teori ini dalam kajian yang berkaitan dengan pendidikan.Beliau mementingkan tentang bahagian-bahagian dalam masyarakat yang masing-masing mempunyai struktur dan fungsi tertentu untuk perpaduan dan kepaduan di antara mereka dan ia akan menggerakkan masyarakat tradisi kepada masyarakat moden.
*Andaian teori fungsionalisme
-Segala yang dilakukan oleh sekolah dipersetujui oleh semua pihak dalam masyarakat.Melalui persetujuan inilah wujud keadilan dan keharmonian dalam sistem persekolahan,hubungan baik di antara murid dan guru, dan ibu bapa dan sekolah.
-Semua pihak yang terlibat dengan pendidikan akan berkejasama untuk mencapai kestabilan dan keharmonian masyarakat.
*TEORI FUNGSIONALISME DALAM PENDIDIKAN
- Fungsi utama sekolah ialah menyampaikan ilmu pengetahuan dan tingkah laku yang dikehendaki untuk memastikan kesejahteraan ahli masyarakatnya.
contoh Durkheim dalam bukunya Moral Education (1961) mengaitkan fungsi sekolah dan hubungannya dengan masyarakat.
-Menurut beliau nilai moral merupakan asas peraturan sosial dan masyarakat yang disemai dalam kanak-kanak melalui sistem pendidikannya.
-Setiap pihak dalam masyarakat perlu berganding bahu menolong dan menyokong antara satu sama lain untuk memastikan fungsi dan peranan setiap pihak berjalan dengan lancar supaya matlamat yang ditetapkan boleh tercapai bersama.
-Teori fungsionalisme seterusnya menekankan kepada aspek memilih dan melatih.Mengikut teori ini semua kanak-kanak akan mendpat peluang yang sama untuk menyumbang kepada perkembangan masyarakatnya.Mereka yang berjaya akan mendapat kedudukan paling tinggi dalam hierarki masyarakatnya.
-Teori ini juga menekankan kepada struktur dan fungsi organisasi.Sebagai contoh,dalam sesebuah sekolah kita dapat melihat bagaimana struktur sekolah dibentuk dan bagaimana setiap ahli dalam sekolah berfungsi untuk memastikan sekolah mencapai visi dan matlamat yang telah ditetapkan.
2) TEORI KONFLIK
*ANDAIAN TEORI KONFLIK
-Konsep dialektik bermaksud evolusi bukan merupakan proses utama kepada perubahan sosial tetapi sebab utama yang menghasilkan perubahan sosial ialah konflik.
-Determinisme ekonomi pula bermaksud asas kepada perubahan sosial adalah ditentukan oleh persaingan-persainagan ekonomi.
-Aktivisme sosial bermaksud tugas utama analisis sosial adalah kritikan
*TEORI KONFLIK DALAM PENDIDIKAN
-Max Weber (1964-1920) adalah orang yang mengaitkan teori konflik dengan pendidikan.Beliau mengaskan bahawa fungsi utama sekolah ialah untuk mendidik pelajar tentang status budaya.Hubungan di antara kuasa dan kepentingan akan menimbulkan konflik
di antara individu dan kumpulan, ia akan mempengaruhi sistem pendidikan dalam masyarakat tersebut.
-Beliau juga menyatakan bahawa dalam sekolah terdapat “orang dalam” yang mana status budayanya diperkukuhkan melalui pengalaman sekolah,manakala “orang luar” berdepan dengan halangan untuk mencapai kejayaan mereka di sekolah.
-Sekolah berfungsi memberi latihan tentang sikap,tingkah laku,kemahiran,intelektual dan sosialisasi.
-Teori konflik menunjukkan bahawa wujudnya pelajar adalah untuk mengisi susun lapis masyarakat.Susun lapis ini wujud mengikut kedudukan sosioekonomi keluarga mereka.
-Randal Collins ( Collins, 1971) fokus kepada masyarakat hari ini yang mementingkan “credential” iaitu satu alat pengukur untuk mencapai kedudukan tinggi dalam masyarakat.Mereka yang datang daripada keluarga yang berpengaruh pasti akan menikmati keistimewaan ini untuk mendapat jawatan tinggi dalam masysarakat.
-Konflik sering berlaku dalam sekolah di antara ahli-ahlinya.Contohnya guru diarah melakukan kerja-kerja pentadbiran pada masa yang sama mereka perlu menjalankan tugas mengajar.Maka timbulah konflik di antara tugas mendidik dan tugas sampingan yang di arah.Manakala bagi pelajar pula mereka di tekan oleh ibu bapa dan guru untuk mendapat keputusan yang cemerlang dan ini telah merampas sebahagian usia kanak-kanak.Mereka masih ingin bermain dengan rakan sebaya.Konflik yang tercetus dalam jiwa kanak-kanak hari ini telah menbuat mereka terpaksa menerima tekanan dan sekiranya gagal mereka dilabelkan sebagai pemalas dan lembap.
3) TEORI INTERAKSIONISME
Teori interaksi simbolik adalah teori yang bersifat mikro.Perspektif teori ini mengkritik teori fungsionalisme dan konflik kerana terlalu bergantung kepada pendapat bahawaa manusia keseluruhannya dibentuk oleh sistem sosial.Bagi teori interaksionisme, manusia tidak pasif dan menekankan bahawa interaksi sosiallah yang menbentuk realiti.Teori ini telah diperkenalkan oleh seorang pengkaji yang bernama George Herbert Mead (1863-1931).Manakala ahli yang menerapakn teori ini dalam pendidikan ialah David Hargreaves
Teori ini lebih menfokuskan kepada meneliti makna-makna yang dibentuk oleh
masyarakat yang terlibat terutamanya guru dan murid.Mereka juga melihat kepada aspek
organisasi sekolah yang membentuk realiti sosial dan tidak melihat bagaimana masyarakat
mempengaruhi sekolah.Contohnya,mereka akan mengkaji bagaimana murid mempunyai
perangai tidak baik di sekolah dengan melihat cara murid berinteraksi dengan guru.Kelakuan
tidak baik itu tidak dikaitkan dengan latar belakang kelas sosial dalam masyarakat.
Blackledge dan Hunt (1985) telah menggalurkan beberapa andaian yang selalu digunakan
oleh perspektif mikro. iaitu:
Aktiviti harian: Kita mesti melihat aktiviti harian kerana semua aspek kehidupan manusia melibatkan aksi-aksi kehidupan seharian.Sistem pendidikan dihidupkan oleh aktivit-aktiviti yang dilakukan setiap hari oleh guru-guru,murid-murid,pentadbiran dan seumpamanya.Perubahan dalam pendidikan adalah hasil daripada aktiviti harian.
Kebebasan : Aktiviti harian bukan merupakan sesuatu yang dipaksakan oleh masyarakat tetapi aktiviti-aktiviti yang kita lakukan masih mempunyai autonomi dan kebebasan yang tersendiri.
Makna: Setiap perlakuan manusia mempunyai makna yang tersendiri kepada si pelakunya.Makna bukan diberi oleh budaya tetapi dibentuk daripda budaya oleh si pelakunya.
Rundingan: Makna dan interpretasi bukanlah sesuatu yang statik dan tidak berubah.Manusia selalu mengubahsuai pandangan mereka.Mereke selalu berkongsi pemahaman.Perkongsian ini diperolehi melalui proses rundingan.
Pendekatan subjektif: Kita perlu menginterpretasi sesuatu aktiviti atau perlakuan mengikut kaca mata si pelaku itu sendiri.
Berdasarkan apa yang telah saya baca, memang terdapat perbezaan yang jelas antara teori-teori.Sebagai perbandingan didapati bahawa perkara yang diutamakan oleh ahli-ahli fungsionalisme dan konflik ialah bagaimana cara untuk menyatukan masyarakat dan bagaimanakah perubahan sosial berlaku.Manakala ahli-ahli teori interaksionisme simbolik lebih menumpukan proses hubungan bersemuka individu dalam konteks kehidupan sosial.Dengan kata lain penganalisisan mereka berbeza daripada aspek makro dan mikro.
RUJUKAN:
Amir Hasan Dawi (2002) penteorian sosiologi dan pendidikan (edisi kedua). Tajung Malim : Quantum Books
Amir Hasan Dawi, 2006,Penteorian Sosiologi Dan Pendidikan Edisi ketiga, Quantum Books,Tanjong Malim
Ballantine, J.H. (2001). The Sociology of Education: A Systematic Analysis. New Jersey: Practice Hall
Banks, O. (1968) . The sociology of Education . New York. Schocken Books.
Brookover, W.B. (1949). Sociology of Education: A definition. American sociological Review
