G
N
A
Y
A
S
H
I
S
A
K
N
A
H
U
T
U
B
E
K
K
A
N
A
-
A
N
A
K
U
S
I
A
6
-
1
2
T
A
H
U
N
N
A
P
I
D
T
I
A
S
U
H
A
N
S
A
N
C
T
A
M
A
R
I
A
B
O
R
O
I
S
P
I
R
K
S
u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i
D Syarat
n a k i d i d n e P a n a j r a S r a l e G h e l o r e p m e M
g n il e s n o K n a d n a g n i b m i B i d u t S m a r g o r P
: h e l o n u s u s i D
a p a n o T a n a il u Y
: M I
N 09111400 6
G
N
I
L
E
S
N
O
K
N
A
D
N
A
G
N
I
B
M
I
B
I
D
U
T
S
M
A
R
G
O
R
P
N
A
K
I
D
I
D
N
E
P
U
M
L
I
N
A
S
U
R
U
J
N
A
K
I
D
I
D
N
E
P
U
M
L
I
N
A
D
N
A
U
R
U
G
E
K
S
A
T
L
U
K
A
F
A
M
R
A
H
D
A
T
A
N
A
S
S
A
T
I
S
R
E
V
I
N
U
A
T
R
A
K
A
Y
G
O
Y
i
G
N
A
Y
A
S
H
I
S
A
K
N
A
H
U
T
U
B
E
K
K
A
N
A
-
A
N
A
K
U
S
I
A
6
-
1
2
T
A
H
U
N
N
A
P
I
D
T
I
A
S
U
H
A
N
S
A
N
C
T
A
M
A
R
I
A
B
O
R
O
I
S
P
I
R
K
S
u t a S h a l a S i h u n e m e M k u t n u n a k u j a i
D Syarat
n a k i d i d n e P a n a j r a S r a l e G h e l o r e p m e M
g n il e s n o K n a d n a g n i b m i B i d u t S m a r g o r P
: h e l o n u s u s i D
a p a n o T a n a il u Y
: M I
N 09111400 6
G
N
I
L
E
S
N
O
K
N
A
D
N
A
G
N
I
B
M
I
B
I
D
U
T
S
M
A
R
G
O
R
P
N
A
K
I
D
I
D
N
E
P
U
M
L
I
N
A
S
U
R
U
J
U
R
U
G
E
K
S
A
T
L
U
K
A
F
A
N
D
A
N
I
L
M
U
P
E
N
D
I
D
I
K
A
N
A
M
R
A
H
D
A
T
A
N
A
S
S
A
T
I
S
R
E
V
I
N
U
A
T
R
A
K
A
Y
G
O
Y
v i
N A H A B M E S R E P N A D O T T O M
” . a y n u t k a w a d a p h a d n i u t a u s e s a l a g e s t a u b m e m h a ll A “
k g n e P
( hotbah3 :11)
“Janganpernahmundurs aa tmenghadap ikesultian .Majulaht eruss eitapada i
J . n a t a p m e s e
k ka itdakadakesempatan ,ciptakankesempatant ersebu.t” (JohnMaxwell)
: a d a p e k n a k h a b m e s r e p u k i n i i s p i r k S
x ParaSuste rKongregas iPenyelenggaraan lIahiyangmendukungdalam .
u k i d u t s n a d n a li g g n a p
x Almamaterkut ercinta :ProgramStud iBimbingandanKonseilng a
m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n
v
A
Y
R
A
K
N
A
I
L
S
A
E
K
N
A
A
T
A
Y
N
R
E
P
a y a
S menyatakan dengan sesungguhnyabahwask irps iyangsayat uilsi n i n a k t u b e s i d h a l e t g n a y i l a u c e k , n i a l g n a r o a y r a k n a i g a b u a t a a y r a k t a u m e m k a d it
s , a k a t s u p r a tf a d n a d n a p it u k m a l a
d ebagaimanal ayaknyakarya limiah.
a tr a k a y g o
Y , 18Desember 2013
i v
N A U J U T E S R E P N A R A B M E L
S I M E D A K A N A G N I T N E P E K K U T N U H A I M L I A Y R A K I S A K I L B U P
a t a n a S s a ti s r e v i n U a w s i s a h a m a y a s ,i n i h a w a b i d n a g n a t a d n a tr e b g n a
Y Dharma:
a m a
N :YuilanaTonapa M
I
N :09111400 6
a d a p e k n a k ir e b m e m a y a s , n a u h a t e g n e P u m lI n a g n a b m e g n e p i m e
D Perpustakaan
a y r a k a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n
U limiah saya yang bejrudu:l KEBUTUHAN K
A N A G N A Y A S H I S A
K -ANAK USIA 6-12 TAHUN D IPANT IASUHAN I
R A M A T C N A
S ABORO2013.
a d a p e k n a k ir e b m e m a y a s n a i k i m e d n a g n e
D Perpustakaan Universtia s Sanata , n i a l a i d e m k u t n e b m a l a d n a k h il a g n e m , n a p m i y n e m k u t n u k a h a m r a h D
n a d , s a t a b r e t a r a c e s n a k i s u b ir t s i d n e m , a t a d n a l a k g n a p k u t n e b m a l a d a y n a l o l e g n e m
t e n r e t n i i d n a k i s a k il b u p m e
m atau media l ain untuk kepenitngan akademi stanpa a m a l e s a y a s a d a p e k i tl a y o r n a k ir e b m e m n u p u a m a y a s i r a d n ij i a t n i m e m u lr e p
. s il u n e p i a g a b e s a y a s a m a n n a k m u t n a c n e m p a t e t
. a y n r a n e b e s n a g n e d t a u b a y a s i n i n a a t a y n r e p n a i k i m e D
i d t a u b i
D Yogyaka tra g
n a t a d a
P ga l18Desember2013
n a k a t a y n e m g n a Y
x i
R A T N A G N E P A T A K
p a c u g n e m s il u n e
P puj i dan syuku r kepada Allah Trtiungga l yang a
i n u r a k s a t a s u d u k a h a
M -Nya sehingga penuil sdapa tmenyelesaikan sk irps iini . n
e m e m k u t n u n u s u s i d i n i i s p ir k
S uh isalah satu syara tmemperoleh gela rSa jrana . a tr a k a y g o Y a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U i d g n il e s n o K n a d n a g n i b m i B n a k i d i d n e P
t a k r e b n a k i a s e l e s r e t t a p a d i n i i s p ir k s n a n u s u y n e p a w h a b i r a d a y n e m s il u n e P
, n a g n i b m i
b perhaitan ,dukungan ,dan bantuan dar iberbaga ipihak .Oleh karena ,
u
ti dengant ulu shat ipenuil smengucapkant eirmakasihkepada: .
1 Bapak Dr . Gendon Barus , M.S .i , selaku ketua Program Stud i a tr a k a y g o Y a m r a h D a t a n a S s a ti s r e v i n U g n il e s n o K n a d n a g n i b m i B
n a g n u k u d , n a t a p m e s e k i r e b m e m h a l e t g n a
y dalam penyusunan sk irps i
.i n i .
2 Rm .Dr .CB .Mulyatno, rP ,. selakudosenpembimbing yangt elahseita n a k u s a m k a y n a b i r e b m e m n a d , g n u k u d n e m , g n i b m i b m e m r a b a s n a d
.s il u n e p a d a p e k .
3 Para dosen Program Stud i Bimbingan dan Konseilng Universtia s a
p h ir e jr e b h a l e t g n a y a m r a h D a t a n a
S yah membeirkan tenaga , limu , .
s il u n e p a d a p e k n a it a h r e p n a d .
4 Bapak Juste rDona lSinaga ,M .Pd,. yangt elahmember isemanga tdan s
e s o r p m a l a d u t n a b m e
m peneilitan ,member imasukan ,danmengk irits i .i
x .
5 Paniitapenguj isajranaProgramStud iBimbingandan Konseilng ,yang n a ij u i t u k i g n e m k u t n u s il u n e p a d a p e k n a t a p m e s e k i r e b m e m h a l e t
.i n i i s p ir k s n a k n a h a tr e p m e m n a d a n a jr a s .
6 Parakaryawanperpustakaan,s ekretaira tBK,r umaht anggaUniverstia s s il u n e p u t n a b m e m a it e s , h a m a r , r a b a s n a g n e d g n a y a m r a h D a t a n a S
l a
d ampeminjaman
n a m a y n a n a s a u s n a k a t p i c n e m n a d , i s a rt s i n i m d a n a s u r u g n e p , u k u b
.r a j a l e b m a l a
d .
7 Suste r Pimpinan bese tra Dewan Pimpinan Propins i Kongregas i i
h a lI n a a r a g g n e l e y n e
P yang telah membeirkan kepercayaan dan a
t a p m e s e
k n untuk studi ,mendoakan ,dan member idukungan selama .r
a j a l e b s a g u t n a k n a l a j n e m s il u n e p .
8 Parasuste rP Isecarakhusus parasuste rd ikomuntia sEduardMicheil s n
a g n u k u d i r e b m e m a it e s g n a y a tr a k a y g o
Y kepada penuil s selama
p ir k s n a n u s u y n e p a d a p i a p m a s r a j a l e
b sii n.i
.
9 B .rI gnaitu sWakidi ,FIC,.selakuPimpinanPant iAsuhanSanctaMaira n a k u k a l e m k u t n u s il u n e p a d a p e k n ij i n a k ir e b m e m h a l e t g n a y o r o B
. n a it il e n e p . 0
1 Para Bruder ,pengasuh se tra karyawan Pant iAsuhan Sancta Maira o
r o
B yang telah membantu dan mendukung ep nu il s mengadakan .
n a it il e n e p . 1
1 MR ,NG ,RZ ,TM (inisial )yang rela membagikan pengalamannya .
n a it il e n e p a m a l e
i x .
2
1 Kedua orangtua ,kakak-kakak, dan a k-di adik ,yang seita mendoakan .s
il u n e p a d a p e k n a g n u k u d i r e b m e m n a d . 3
1 Sahabat-sahaba tyang selalu ,memoitvasi ,menyemangait ,mendoakan , .s
il u n e p g n u k u d n e m n a d . 4
1 Teman-teman angkatan 2009 yang seita dalam kejra sama , sailng .
g n u k u d n e m g n il a s n a d , n a m a l a g n e p i g a b r e b . 5
1 Semuapihakyang itdakdapa tpenuil ssebutkans atu-persatuyangt elah .i
n i i s p ir k s a y n n a k i a s e l e s r e t u t n a b m e m
i n i i s p ir k s a w h a b i r a d a y n e m s il u n e
P jauh dar isempurna ,oleh karena tiu n
a k u s a
m ,k iritk ,dans aranterhadapkaryai nis anga tdipelrukan .Akhrinya ,penuil s t
a p a d i n i i s p ir k s p a r a h r e
ii x
I S I R A T F A D
L U D U J N A M A L A
H ...… … i ..
.. .. . G N I B M I B M E P N A U J U T E S R E P N A M A L A
H ... .… ii N
A H A S E G N E P N A M A L A
H ...……..……. i ii O
T T O M N A M A L A
H DANPERSEMBAHAN...……….. …… i v N
A A T A Y N R E P N A M A L A
H KEASLIANKARYA... …… v ..
H A I M L I A Y R A K I S A K I L B U P N A U J U T E S R E P N A M A L A
H ... v i
.. .. .. .. .. .. K A R T S B
A ... ... . … v ii T
C A R T S B
A .................................................................................................. .. v iii ..
.. .. .. .. R A T N A G N E P A T A
K ... ... i x ..
I S I R A T F A
D ... xii ..
.. .. .. . L E B A T R A T F A
D ... .... . ... . x i.... v I
P M A L R A T F A
D RAN... xvii
N A U L U H A D N E P . I B A
B
.
A Lata rBelakangMasalah……….………… 1 .
B RumusanMasalah ………..……… 5 .
C TujuanPeneilitan………. 6 .
D Manfaa tHasi lPeneilitan………..……….. 6 .
ii i x S
I T I R O E T N A I J A K . I I B A B
.
A MasaKanak-KanakAkhi r.…….……… 01 .
1 PengeritanMasaKanak-kanakakhri.…………..……….. 01 .
2 Karakte irsitkMasaKanak-kanak..………..……….. 11 .
3 Tugas-tuga sPerkembanganMasaKanak-kanak. ..……….. 17 .
B KebutuhanKasihSayang… . .… ………. 2 2 .
1 Kebutuhan...… …… ………. 22 .
a Pengeritankebutuhan... ....……….……….. 2 2 .
b Kebutuhans ecaraumum. . ... .... ... ……… 2 2 .
c Kebutuhananak...….………. 2 4 .
2 KasihSayang... …….... ……….. 2 7 .
a Pengeritankasihs ayang...… …… ……….. 2 7 .
b Aspek-aspekkasihs aya gn .... ……….. 2 8 .
c Caraorangtuamembeirkankasihs ayangkepadaanak… ..… 3 0 .
d Dampakdar ikurangnyakasihs ayangyangdibeirkan k
a n a a d a p e k a u t g n a r
o orangt ua...…….……… 23 .
C Orangtua……… ….… .…..…..….……… 63 .
1 Pengeritan... ... ... .... ...,,,...….………….. 3 6 .
2 Fungs iOrangtua... ... ...…….………… 3 6 .
D Pant iAsuhan... .. .. ... ... .. ………..……… 38 .
1 Pengeritan... .. .... .... ……….……… 3 8 .
v i x .
E BimbinganPirbadi-Sosial………….….…………..………..………. 4 0 .
1 PengeritanBimbingan……….. ... ...……..……… 4 0 .
2 BimbinganP irbadi-Sosial... ...…..…… 4 2
N A I T I L E N E P I G O L O D O T E M . I I I B A B
.
A Jeni sPeneilitan...….……….. 44 .
B SubjekPeneilitan...……… 64 .
C MetodePengumpulanData... ... ... ……….. 4 7 .
D Tahap-tahapPeneilitan...……… 94 .
E TeknikAnailsi sData. ... ... 05 .
F Peme irksaanKeabsahanData … ... ... 5 0 .
G InsrtumenPeneilitan...… …. 5 1
N A S A H A B M E P N A D N A I T I L E N E P L I S A H . V I B A B
.
A Prose sPeneilitan...…….……….. 65 .
B Hasi lPeneilitan...……….. 5 7 .
1 Subjekutama... 5 7 .
a Observasi...………. 75 .
b Wawancaramendalam. ... ...………. 6 3 .
2 Subjekpendukung…...……….………….. 07 .
a Wawancara... ... ...…….……… 07 .
C Pembahasan...…….……… 77 .
v x .
E Rangkuman...……… 8 3
P U T U N E P . V B A B
.
A Kesimpulan...……… 58 .
B KeterbatasanPeneilitan...……… 68 .
C SumbanganPeneilitan ………. 8 7 .
D UsulanPendampingan……….……….. 78 .
E UsulanTopikPendampingan……… … … …….…………. 8 8 .
F Saran………..……… 29 K
A T S U P R A T F A
D A……….. 49 N
A R I P M A
i v x
L E B A T R A T F A D
Halaman .
1 Tabe l1 . K -isikis iPanduanWawancarauntukSubjek.. ..… …. 5 2 .
2 Tabel .2 Petranyaan-petranyaanWawancarauntukPamong n
a
d Pengasuh...………. 45 .
3 Tabel .3 Hasi lObservas iTerhadapEmpa tSubjek……….…. 5 8 .
4 Tabe l4 . Hasi lWawancaraMendalamdengan k
e j b u
ii v x
N A R I P M A L R A T F A D
Halaman .
1 Lamprian1 : Hasi lObservasi………...… ……….…. 96 .
2 Lamprian2 : VerbaitmWawancaraTerhadapEmpa t k
e j b u
S ..………. 1 04 .
3 Lamprian3 : Hasi lWawancaradenganPimpinan ,Pamong , d anPengasuh……….... 1 22 .
4 Lamprian4 : Stud iDukumentasi……… …… .... . ………... 31 4 .
5 Lamprian5 : SuratI ijnPeneilitan… …… …….…….… ..… 81 3 .
1 I B A B
N A U L U H A D N E P
Bab in i memuat lata rbelakang masalah ,rumusan masalah ,tujuan
, n a it il e n e p t a a f n a m , n a it il e n e
p dandeifnis ioperasiona.l
.
A LatarBelakangMasalah
a g e N n a k a p u r e m a i s e n o d n
I ra yang pailng banyak memiilk ipant i
asuhan dibandingkan dengan Negar -anegaral ain d idunia .Sementara tiu ,
n a k a r a g g n e l e y n e m n a d i k il i m e m a y n a h i ri d n e s a i s e n o d n I h a t n ir e m e P
0 0 0 8 i a p m a s 0 0 0 5 n a k a ri k r e p i d a y n h a l m u j g n a y n a h u s a i t n a p i r a d t i k i d e s
k il i m k u s a m r e t h a d u s n a d i t n a p 5 3 i k il i m e m a y n a h h a t n ir e m e P . it n a p
o S n e m e tr a p e
D sial . Jumlah in i belum memada i dibandingkan dengan
a ti k e s a y n h a l m u j g n a y h u s a i d s u r a h g n a y k a n a h a l m u
j r500.000 anak
(dalam http://wwwr.epubilka.coi.d diunduh pada tangga l14 Me i2013
. 0 2 l u k u
P 48wib) .
p h a l m u
J ant iasuhan yang sanga tbanyak menggambarkan bahwa
h a l a s a
m -masalah seputa r kehidupan anak masih sanga t banyak yang
it n a p n a n a y a l n a k h u t u b m e
m .Merekayang itngga ld ipant ipadaumumnya
k a d it , a u t g n a r o n a i a r e c r e p , a u t g n a r o n a it a m e k , i m o n o k e r o t k a f a n e r a k
diharapkan kelahriannya , itdak diketahu isiapa orang tuanya dan korban
.
C TujuanPeneilitan
:t u k ir e b i a g a b e s h a l a d a i n i n a it il e n e p n a u j u T
.
1 Mendesk irpsikan kebutuhan akan kasih sayang anak usia 6-12 tahun
a ir a M a t c n a S n a h u s A i t n a P i d l a g g n it g n a
y Boro.
.
2 Membuatr encanabimbinganbag ianak-anakd iPant iAsuhan.
.
D Manfaa tHasi lPeneil itan
a b e s h a l a d a i n i n a it il e n e p t a a f n a
M ga ibeirku:t
.
1 Manfaatt eo irits
i g a b n a g n a b m u s n a d i s a m r o f n i n a k ir e b m e m t a p a d i n i n a it il e n e P
, g n il e s n o k n a d n a g n i b m i b g n a d i b m a l a d n a u h a t e g n e p n a g n a b m e g n e p
n a y a s h i s a k n a h u t u b e k n a g n e d n a g n u b u h r e b g n a y a y n s u s u h
k g .
.
2 Manfaa tprak its
.
a Bag ipeneilits endiir
h i b e l n a g n e d i ri d n a k p a i s r e p m e m t a p a d k u t n u n a s a w a w h a b m a n e M
k a n a u t n a b m e m a k g n a r m a l a d m a l a d k i a
b -anak asuh apablia d i
. n a h u s a i t n a p i d n a k s a g u t
.
b Bag iparapengasuh
h a k g n a l n a d n a s a w a w n a k ir e b m e
M -langkah pendampingan yang
k a n a u t n a b m e m t a p a d k u t n u t a p e
t -anak dalam memenuh i
h i s a k n a k a n a h u t u b e
.
c Bag iPengelolapanit
) it n a P n a n i p m i P ( i t n a p a l o l e g n e p a r a p i g a b n a k u s a m n a k ir e b m e M
n a k a ji b e k t a u b m e m m a l a
d -kebjiakan yang berkatian dengan
.i t n a p k a n a n a g n a b m e k r e p
.
d Bag ipeneilitl ain
g n a y n i a l i ti l e n e p i g a b n a k u s a m n a k ir e b m e m i n i n a it il e n e P
n a h a l a s a m r e p a d a p t a n i m r e
b kebutuhan akan kasih sayang anak
-. n a h u s a i t n a p i d n a k p it it i d g n a y k a n a
.
E Deifnis iOperasiona l
.
1 Kebutuhan
k a n e r a k l u b m it g n a y u t a u s e s n a k a p u r e m n a h u t u b e
K ekurangan .
n a h u t u b e
K -kebutuhan dasa r adalah kebutuhan-kebutuhan akiba t
n a d , ir i d a g r a h , n a m a a s a r , g n a y a s h i s a k , r a p a l a y n l a s i m n a g n a r u k e k
.) w o l s a M ( a y n i a g a b e s
.
2 Kasihs ayang
i tr a r e b h i s a k ) I B B K ( a i s e n o d n I a s a h a B r a s e B s u m a K t u r u n e M
g n a y a s n a k g n a d e s , ir e b m e
m beratr i cinta kepada (Tim Penyusun
h a l a d a g n a y a s h i s a k d u s k a m i d g n a y t ir k n o k a r a c e S . ) 0 9 9 1 , I B B K
. k a n a g n a r o e s a d a p e k g n a y a s u a t a a t n i c n a a s a r e p
.
3 Masakanak-kanakakhri
k a n a k a s a
M -kanakl anju tusiaantara6sampa i12t ahunyangdianggap
g n a tr e b t a p a d i a l u
.
6 Bimbingan
n a g n i b m i
B adalah bantuan yang dibeirkan kepada orang-perorangan
m a k e r e m r a g a g n a r o k o p m o l e k u a t
a ampu menghadap isemua tuga s
n a k d u j u w e m , s a b e b n a d r a d a s a r a c e s a y n p u d i h n a g n a b m e k r e p
n a h il i p t a u b m e m m a l a d u ti n a s a b e b e k n a d n a r a d a s e
k -piilhan secara
a r a c e s i ri d n a i a u s e y n e p n a k a d n it a k e n a r e b l i b m a g n e m a tr e s , a n a s k a ji b
it u t s a H i r S & , . S , W , l e k n i W ( .i a d a m e
0 1
I I B A B
I T I R O E T N A I J A
K S
Bab i n imemua turaian mengenaimasa kanak-kanak akhri ,kebutuhan
. n a g n i b m i b n a d , n a h u s a i t n a p , a u t g n a r o i r a d g n a y a s h i s a k
.
A MasaKanak-KanakAkhir
.
1 Penger itanmasakanak-kanakakhir
k c o lr u
H (1991:146) ,mengemukakan bahwa masa kanak-kanak
r i h k
a merupakan usia sekolah atau usia kelompok . Masa in i
i d a j n e m u d i v i d n i a y n t a a s a b it i a p m a s n u h a t 6 a i s u i r a d g n u s g n a lr e b
l a u s k e s a r a c e s g n a t a
m . Sanrtok (2007: 02 ) ,menyebutkan bahwa masa
k a n a
k -kanak akhi r(late ch lidhood )merupakan peirode tahun-tahun
h a l o k e
s yang dimula idar isektia rusia 6 hingga 11 t ahun. Tidak j auh
t a p a d n e p n a g n e d a d e b r e
b Papaila dalam bukunya Human
k a n a k a s a m a w h a b t n e m p o l e v e
D -kanakt engah ,dimula idar iusia6- 11
. h a l o k e s a i s u t u b e s i d g n a y n u h a t
a h r u
N yat i (2008 : 36) , dalam bukunya Psikolog i Anak juga
k a n a k a s a m a w h a b n a k p a k g n u g n e
m -kanak lanju tdimula idar iusia 6
k a n a i n i e d o ir e p a d a P . n u h a t 2 1 i a p m a
s -anak dianggap mula idapa t
a y n n a g n u b u h m a l a d , ir i d n e s a y n u k a li r e p s a t a b a w a j g n u g g n a tr e b
t g n a r o n a g n e
d uamereka,t emans ebaya ,danorangl ain .Sementara tiu ,
f u s u
s a l e k a s a m : u ti a
y -kela srendah sekolah dasar ,usia 6 atau 7 tahun
s a l e k a s a m n a d ; n u h a t 0 1 u a t a 9 r u m u i a p m a
s -kela s itngg isekolah
r a s a
d ,umu r9atau10 sampa iumu r12 atau13 t ahun .Yusuf ,membag i
k a n a k a s a
m -kanakberdasarkansfia tkha syangdimiilk iolehanakpada
.t u b e s r e t e s a f a u d e
k
a w h a b n a k l u p m i s i d t a p a d , s a t a i d n a i a r u n a k r a s a d r e
B masa
k a n a
k -kanak akhi rmerupakan usia sekolah dasar yang be lrangsung
6 a i s u i r a
d -12t ahundandianggap mula idapa tbetranggungj awabata s
, a k e r e m a u t g n a r o n a g n e d a y n n a g n u b u h m a l a d , ir i d n e s a y n u k a li r e p
. n i a l g n a r o a tr e s , a y a b e s n a m e
t
.
2 Karakterisitkmasakanak-kanak
k a n a k a s a m n a g n a b m e k r e p k it s ir e t k a r a
K - ak nak menuru tYusuf
: t u k ir e b i a g a b e s h a l a i ) 8 0 0 2 (
.
a Perkembangani ntelektual
k a n a k a s a m a d a
P -kanak ,daya piki rsudah berkembang ke
t ir k n o k r i k if r e b h a r
a danr asional .Peirodei n idtianda idengan itga
, u r a b n a p a k a c e k u a t a n a u p m a m e
k yatiu mengklasiifkasikan
e
m nyusun , dan mengasosiasikan angka-angka atau bliangan .
i k il i m e m h a d u s k a n a i n i a s a m r i h k a a d a p , u ti g n i p m a s i D
i n i a s a m a d a P . a n a h r e d e s g n a y h a l a s a m n a k h a c e m e m n a u p m a m e k
n a h u t u b e k n a g n e d s a r a l e s h a d u s a y n n a k a r e g p a it e S . k i a b n a g n e d
. a y n t a n i m u a t
a Masa in idtianda idengan kelebihan gerak atau
n a k a p u r e m i n i a i s u , u ti a n e r a k h e l O . h a c n il g n a y k ir o t o m s a ti v it k a
n a g n e d n a ti a k r e b g n a y n a li p m a r e t e k r a j a l e b k u t n u l a e d i a s a m
, k it e g n e m , s i k u l e m , r a b m a g g n e m , s il u n e m i tr e p e s , i n i k ir o t o m
. k it e lt a n a d , a l o b n i a m , g n a n e r e b
e m , ) 1 9 9 1 ( k c o lr u
H ngemukakan beberapa cri i akhi r masa kanak
-k a n a
k ,yatiu :
.
a Masakanak-kanak adalah masayang menyultikan .Pada masa i n i
k a y n a b h i b e l n a d h a t n ir e p i t u r u n e m i g a l u a m k a d it k a n a
n a m e t h e l o i h u r a g n e p i
d -teman sebayadairpada oleh orangtuadan
. n i a l a g r a u l e k a t o g g n a
.
b Usia itdak rapih . Suatu masa d i mana anak cenderung itdak
a y n r a m a k n a d , n a li p m a n e p m a l a d h o b o r e c n a d n a k il u d e p m e m
i a n e g n e m t a t e k g n a y a g r a u l e k a d a n u p il a k e S . n a k a t n a r e b t a g n a s
g n a r a b n a t a w a r e p n a d n a h i p a r e
k -barangnya ,hanya beberapa saja
u a l a k i l a u c e k , t a a t g n a
y orangtuamengharuskanmelakukannyadan
. n a m u k u h n a g n e d m a c n a g n e m
.
c U sia betrengkar .Suatu masad imana banyak t ejrad ipetrengkaran
r a t n
a keluargadan suasanarumah yang itdak menyenangkan bag i
. a g r a u l e k a t o g g n a a u m e s
.
d Usia sekolah dasar .Pada usia in ianak diharapkan dasar-dasa r
i r a j a l e p m e m n a d ; a s a w e d n a p u d i h e k a d a p i ri d n a i a u s e y n e p
n a li p m a r e t e k k i a b , u t n e tr e t g n it n e p n a li p m a r e t e k i a g a b r e b
r e l u k ir u k a rt s k e n u p u a m r e l u k ir u k
.
e Peirode k irits .Suatu masa d imana anak membentuk kebiasaan
i l a k e S . s e s k u s t a g n a s u a t a , s e s k u s k a d it , s e s k u s i a p a c n e m k u t n u
i a u s e s u a t a s a t a i d , h a w a b i d a jr e k e b k u t n u n a a s a i b e k , k u t n e b r e t
. a s a w e d i a p m a s p a t e n e m g n u r e d n e c n a u p m a m e k n a g n e d
.f Usia berkelompok . Suatu masa d imana perhaitan utama anak
n a m e t h e l o a m ir e ti d n a n i g n i e k a d a p u j u tr e
t -teman sebaya sebaga i
m a l a d i s g n e g r e b g n a y k o p m o l e k a m a t u r e t , k o p m o l e k a t o g g n a
n a m e t n a g n a d n a
p -temannya .
.
g Usia penyesuaian diir .Anak ingin menyesuaikan dengan standa r
a li p m a n e p m a l a d k o p m o l e k i u j u t e s i d g n a
y n , berbicara , dan
. u k a li r e p r e b
.
h Usia kreatfi .Suatu masa dalam rentang kehidupan d imana akan
k a n a h a k a p a n a k u t n e ti
d -anak menjad i konformi s atau pencipta
.l a n i s ir o n a d u r a b g n a y a y r a k
.i Usia bermain .Disebu tusia bermain karena luasnya mina tdan
r e b n a t a i g e
k main dan bukan karena banyaknya waktu untuk
.
3 Tuga sperkembanganmasakanak-kanak
h a l o k e s a s a m a d a p n a g n a b m e k r e P s a g u
T ( -6 12 )menuru tYusu f
b e s h a l a d a ) 8 0 0 2
( aga ibeirkut :
.
a Belaja r memperoleh keteramplian ifsik untuk melakukan
p i u l a l e M . n a n i a m r e
p etrumbuhan ifsik dan otak ,anak belaja rdan
e
b lrar isemakinstabli ,makinmantapdancepat .Padamasasekolah
h a d u s a g g n i h e s , t o t o n a a s a u g n e p f a r a t a d a p i a p m a s h a d u s k a n a
n a n i a m r e p n a d i g a p m a n e s n a k u k a l e m , s ir a b r e b t a p a
d -permainan
o b k a p e s it r e p e s , n a g n
ir la,l oncatt ail ,berenang ,dans ebagainya .
.
b Belaja r membentuk sikap yang seha t terhadap diirnya sendri i
. s i g o l o i b k u l h k a m i a g a b e s
k u t n u n a a s a i b e k n a k g n a b m e g n e m : h a l a i i n i s a g u t t a k i k a H
n a d , ir i d n a t a m a l e s e k , n a h i s r e b e k i t u p il e m , n a d a b a r a h il e m e m
n a t a h e s e
k ; mengembangkan sikap posiit f terhadap jeni s
a y n h a j a w a p u r k i a b a y n ir i d a m ir e n e m a g u j n a d a y n n i m a l e k
.f it i s o p a r a c e s a y n h u b u t r u t s o p n u p u a m
.
c Belaja rbergau ldengant eman-temans ebaya .
i s a u ti s n a d n a g n u k g n il n a g n e d i ri d n a k i a u s e y n e m r a j a l e b i n k a Y
tr e s u r a
b at eman-temansebayanya .Pergaulan anak d isekolah atau
u m a y n a y a b e s n a m e
t ngkindiwarna iperasaansenangkarenasecara
i a n r a w i d a g u j n i k g n u m i p a t e t , k i a b i d u b r e b u ti a y n n a m e t n a l u t e b e k
a k u s a y n n a n i a m r e p e s n a m e t a n e r a k g n a n e s k a d it n a a s a r e p h e l o
u g g n a g g n e
.
d Belaja rmemainkanperanans esua idenganj eni skelaminnya .
n i m a l e k s i n e j n a a d e b r e p , h a l o k e s k u s a m h a d u s k a n a a li b a p A
k a p m a t n a k a a y n a m a p m u n a n i a m r e p i g e s i r a D . k a p m a t n i k a m e s
i k a l k a n a a w h a
b -lak i itdak akanmemperbolehkananak perempuan
u k i g n e
m t ipermainan yang kha slaki-laki ,sepetr imain kelereng ,
g n a y a l n a d , a l o b n i a
m -layang.
.
e Belaja r keteramp lian dasa r dalam membaca , menuils , dan
. g n u ti h r e b
.f Belaja rmengembangkankonseps ehair-hair .
, p a c e g n e m , r a g n e d n e m , u t a u s e s t a h il e m h a l e t a ti k a li b a p A
n e
m cium , dan mengalami , itnggallah suatu ingatan pada ktia .
. p e s n o k t u b e s i d u ti u l a l h a l e t g n a y n a t a m a g n e p i a n e g n e m n a t a g n I
i a y n u p m e m a ti k h a l n a i k i m e
D konsep tentang ayah ,ibu ,rumah ,
k a r e g i a n e g n e m a g u j n a d , h a l o k e s , u k u b , n a i a k a
p -ge irk yang
r e p e s , n a k u k a li
d t i berbicara , bejralan , berenang , dan menuils .
n a a r a h a d n e b r e p h a b m a n e m n a k a n a m a l a g n e p a y n h a b m a tr e B
n i k a m e s , n a u h a t e g n e p h a b m a tr e b n i k a m e S . k a n a a d a p p e s n o k
p e s n o K . h e l o r e p i d g n a y p e s n o k a l u p h a b m a tr e
b -konsep tiu
h a d i a k i t u p il e
m -kaidah atau ajaran agama (mora)l , limu
t a d a , n a u h a t e g n e
p -isitadat ,dans ebagainya.
.
g Mengembangkankatahait .
g n a y n a a s a r e p n a d p a k i s n a k g n a b m e g n e m h a l a d a i n i s a g u t t a k i k a H
a m r o n n a g n e d n a g n u b u h r e
a n a r u t a r e p p a d a h r e t n a a g r a h g n e p n a d n a a m ir e n e p n a g n e
d gama
u a t a n a k u k a l e m k u t n u g n a n e s n a a s a r e p n a g n e d i a tr e s i d ) l a r o m (
n a g n u b u h r e b i n i n a g n a b m e k r e p s a g u T . a y n n a k u k a l e m k a d it
r a n e b h a l a s a m n a g n e
d -salah ,boleh-itdak boleh ,sepetr ijuju r tiu
. a y n i a g a b e s n a d , k u r u b u ti g n o h o b , k i a b
.
h Belaja rmemperolehkebebasanyangbersikapp irbadi .
i ri d r e b g n a y g n a r o i d a j n e m t a p a d k u t n u h a l a d a i n i s a g u t t a k i k a H
a s a m k u t n u t a u b r e b , a n a c n e r t a u b m e m t a p a d i tr a m a l a d , ir i d n e s
g n a r o h u r a g n e p i r a d s a b e b g n a t a d n a k a g n a y a s a m n a d g n a r a k e s
. n i a l g n a r o n a d a u t
.i Mengembangkan sikap yang postifi t erhadap kelompok sosia ldan
a g a b m e
l -lembaga .
g n a y l a i s o s p a k i s n a k g n a b m e g n e m h a l a i i n i s a g u t t a k i k a H
. n i a l g n a r o k a h i a g r a h g n e m n a d s it a r k o m e
d seperit ,
g n o l o t p a k i s n a k g n a b m e g n e
m -menolong ,sikapt enggangr asa ,mau
o t , n i a l g n a r o n a g n e d a m a s a jr e k e
b leransit erhadap pendapa torang
. n i a l g n a r o k a h i a g r a h g n e m n a d n i a l
k a n a k a s a m n a g n a b m e k r e p s a g u
T -kanak usia 6-12 tahun menuru t
( t s r u h g i v a
H dalamHu lrock ,1991 :40 ,)i alah :
.
a Belaja rkecakapan ifsik yang dipelrukan untuk permainan anak-
k a n
a .
.
b Membangun sikap menyeluruh terhadap dri i sendiir sebaga i
e m s i n a g r
.
c Belaja rbergau ldengant emans ebaya.
.
d Belaja rmemainkanperanp iradanwantiayangs esuai.
.
e Mengembangkan kecakapan dasa rdalam membaca ,menuils ,dan
menghtiung.
.f Mengembangkankonsepyangdipelrukanuntuks ehair- irh . a
.
g Mengembangkannurani ,moraltias ,dans uatus kalanliai.
.
h Mencapa ikemandi iranp irbadi.
.i Membentuks ikapt erhadapkelompokdanl embagas osi . al
( s n il l o C t u r u n e m n a g n a b m e k r e p s a g u
T dalam Nurhayat i 2008: ) 51
: h a l a i
.
a Aspek ifsik :meningkatkan kekuatan dan koordinas iotot ,yatiu
. k i s if s a g u t n a d s a ti v it k a a p a r e b e b n a u p m a m e k n a k t a k g n i n e m
.
b Aspek kognisi : pada tara f operasiona l konk ir t berfoku s pada
, ” i n i t a a s “ n a i d a j e
k menambahpengetahuandanketeramp lianbaru ,
a s a r e p n a k g n a b m e g n e
m anmampu( sel fefifcacy).
.
c Aspek sosial : (1 ) mencapa i bentuk relas i yang tepa t dengan
i ri d a g r a h n a k n a h a tr e p m e m ) 2 ( ; n a g n u k g n il n a d , n a m e t , a g r a u l e k
n a t u t n u t a r a t n a n a k i m o r p m o k g n e m u p m a m ) 3 ( ;i a p a c i d h a d u s g n a y
; s a ti m r o f n o k n a t u t n u t n a g n e d a y n s a ti l a u d i v i d n
i dan (4 )mencapa i
.t a u k e d a u a t a i a d a m e m g n a y i ri d s a ti t n e d i
n a k t u b e y n e m ) 5 0 0 2 ( o t n a i d u S r u k A n a d n a s h ir u N , u ti a r a t n e m e S
S a w s i s a w h a
b ekolahD ra sa memiilkit uga sperkembangan yang haru s
.
a Menanamkan dan mengembangkan kebiasaan dan sikap beirman
. a s E a h a M g n a Y n a h u T a d a p e k a w q a tr e b n a d
.
b Mengembangkan keteramplian dasa r membaca , menuils , dan
. g n u ti h r e b
.
c Mengembangkan konsep-konsep yang pelru dalam kehidupan
ir a h e
s -h ar.i
.
d Belaja rbergau ldanbekejradengankelompoks ebaya.
.
e Belaja rmenjad ip irbad iyangmandi ir.
.f Mempelajar iketeramplian ifsik yang sederhana yang dipelrukan ,
. n a p u d i h e k n u p u a m n a n i a m r e p k u t n u k i a b
.
g Mengembangkan kata hait ,mora ldan nliai-nlia isebaga ipedoman
. u k a li r e p
.
h Membinahidups ehat ,untukdiirs endri idan ilngkungan.
.i Belaja rmenjalankanperans ocials esua idenganj eni skelaminnya.
.j Mengembangkan sikap terhadap kelompok dan lembaga- mle baga
s o s i a.l
.
k Mengembangkanpemahamandan sikapawa luntuk merencanakan
.
B KebutuhanKasihSaya ng
.
1 Kebutuhan
.
a Pengeritankebutuhan
g n a y n a h u t u b e k i a g a b r e b i k il i m e m a s a it n a n e s a i s u n a m p a it e S
m u m u a r a c e S . a y n p u d i h n a g n u s g n a l e k k u t n u i h u n e p i d s u r a h
a n e r a k l u b m it g n a y u t a u s e s i a g a b e s n a k it r a i d t a p a d n a h u t u b e k
n a g n a r u k e
k (Maslow)
.
b Kebutuhans ecaraumum
e
K butuhan manusia ada dua yatiu kebutuhan dasa r(basic
s d e e
n )dan meta kebutuhan .Kebutuhan dasa radalah kebutuhan
a s a r , g n a y a s h i s a k , r a p a l : a y n l a s i m n a g n a r u k e k a n e r a k l u b m it g n a y
k u t n u n a h u t u b e k h a l a d a n a h u t u b e k a t e M . ir i d a g r a h n a d , n a m a
a s i m n a h u b m u tr e
p lnya :keadlian ,kebaikan ,keindahan ,keteraturan ,
. n a u t a s e k n a
d Maslow menyatakan bahwa kebutuhan dasa rk tia
h i b e l g n a y n a h u t u b e k m u l e b e s u l u h a d h i b e lr e t i h u n e p i d s u r a h
n u s u s i d n a h u t u b e k i s a v it o M . i h u n e p i d n a d l u c n u m t a p a d i g g n it
a M h e l
o slow dalam sebuah h riark iatau j enjang ,yatiu :kebutuhan
n a d i a t n i c i d k u t n u n a h u t u b e k , n a m a a s a r n a k a n a h u t u b e k , s i g o l o i s if
k u t n u n a h u t u b e k n a d , i a g r a h i d k u t n u n a h u t u b e k , i k il i m i d
.i ri d n a k i s a s il a u t k a g n e m
i c n ir e m , ) 3 4 2 : 4 0 0 2 l o s i w l A m a l a d ( w o l s a M t u j n a l h i b e L
s u n a m n a h u t u b e
)
1 Kebutuhan ifsiologis , yatiu kebutuhan akan makan ,
t a h a ri t s i n a h u t u b e k a tr e s , n i e t o r p , m a r a g , a l u g , m u n i m
.s k e s n a d
)
2 Kebutuhan keamanan , yatiu kebutuhan akan stablitias ,
n a s a b e b e k , s a t a b , n a r u t a r e t e k , m u k u h r u t k u rt s , i s k e t o r p
a s a r ir a
d taku tdancema .s
)
3 Kebutuhan dimiilk idan dicintai ,yatiu kebutuhan akan
n a h u t u b e K . n a t a k ir e t e k n a d n a m it n i e k , g n a y a s h i s a k
n a g n o r o d : m a l a d d u j u w r e t i k il i m i d n a d i a t n i c i d k u t n u
n a d n a g n a s a p i k il i m e m n a n i g n i e k , t a b a h a s r e b k u t n u
k u t n u n a h u t u b e k n a d , n a n u r u t e
k meleka tpada sebuah
. a s g n a b r e b u a t a a g g n a t e tr e b n a g n u k g n il , a g r a u l e k
)
4 Kebutuhan harga diir ,yatiu :a )mengharga idri isendiir :
, i s a t s e r p , i s n e t e p m o k , n a a s a u g n e p , n a t a u k e k n a h u t u b e k
i d n a a y a c r e p e
k ir , kemandiiran dan kebebasan . b )
r o i r a d n a a g r a h g n e p t a p a d n e
m ang lain : kebutuhan
, n a r a n e t e k , s u t a t s , n i a l g n a r o i r a d n a a g r a h g n e p , e s it s e r p
a m ir e ti d , n a t a m r o h e k , g n it n e p g n a r o i d a j n e m , i s a n i m o d
. i s a i s e r p a n a d
)
5 Kebutuhan Meta : Kebutuhan aktuailsas i diir , yakn i
a y n ir i d n a g n e d n a s a u p e k h e l o r e p m e m k u t n u n a n i g n i e k
ir i d n e
s ,untuk menyadar isemua potens idiirnya ,untuk
i s a t s e r p k a c n u p i a p a c n e m s a b e b n a d f it a e r k i d a j n e m
. a y n i s n e t o p
n a h u t u b e k , ) 6 0 0 2 ( e tt o lr a h C a il u Y y z u S n a d i n it s a y t n i R t u r u n e M
:i t u p il e m m u m u a r a c e s a i s u n a m
)
1 Kebutuhan Jasmani /Fisik ,meilput ipangan (makan) ,sandang
.) l a g g n it t a p m e t( n a p a p , ) n a i a k a p (
)
2 Kebutuhan Intelektual ,meilput ikecerdasan otak , pemikrian
.s i m e d a k a n a u p m a m e k a tr e s ,s i g o l n a ri k i m e p , l a n o i s a r
)
3 Kebutuhan Emosional , meilput i kemampuan meneirma drii ,
. n a s e s k u s e k n a d , n a s a b e b e k , n a m a a s a r , g n a y a s h i s a k
)
4 Kebutuhan Sosial ,meilput ipeneirmaan dan perhaitan ,statu s
a tr e s , a m a s a jr e k n a d n a i g a b l i b m a , n a a g r a h g n e p n a d
. a t n i c n a d n a t a b a h a s r e p
)
5 Kebutuhan Rohan i (Spritiua)l , meilput i cinta Tuhan ,
, n a t a m a l e y n e
p c -tiactiadanwatak.
.
c Kebutuhan-kebutuhananak
a w h a b n a k a k u m e g n e m , ) 8 8 : 2 1 0 2 a n a ir o t c i V m a l a d ( r e h p i P
n a d , i s u k s i d , g n a y a s h i s a k , n a it a h r e p , u t k a w n a k h u t u b m e m k a n a
k u t n u n a m a a s a r e m a k e r e m a n a m i d n a g n u d n il e p t a p m e t
h e k m a l a d n a k h u t u b i d g n a y a p a i r a j a l e p m e
m idupan. Dros t(1998 :
9
)
1 Mencinta idandicintai .
In i beratr i orang tua haru s terbuka kepada anaknya untuk
, a y n il a n e g n e
m membeirkan perhaitan kepada anak se tra
. k a n a a d a p e k s a g e t p a k i s r e b
)
2 Pelrindunganhinggamerasaamandankerasan .
a n a s a u s n a k a t p i c n e m , n i a l a m a s u t a s n a a y a c r e p e k n u g n a b m e M
t u k i k a n a a d a p e k n a t a p m e s e k n a k ir e b m e m g n a y n a a k u b r e t e k
n a d n a l a g a g e k a g u j n u m a n , n a li s a h r e b e k , n a a i g a h a b e k i g a b r e b
. a g r a u l e k i r a d n a n it a h ir p e k
)
3 Kebutuhanakanbimbingan .
n a u p m a m e k n a d t a k a b a m ir e n e m s u r a h a u t g n a r o i tr a r e b i n I
n a g n e d n u m a n , s a g e t s u r a h n a g n i b m i B . k a n a a d a p a d a g n a y
. n a it r e g n e p n a d r a b a s
)
4 Kebutuhanuntukdiakui .
Aritnya ,orang tua haru smengharga i p irbad iseorang anak .
k a n
A berhakdanmemohondidekat ipenuhr espek .
)
5 Kebutuhanakandisipiln .
Anak adalah manusia yang haru sdidewasakan .Sesua idengan
h a l a d a a i a w h a b n a k a s a i b i d n a d i r a j a i d u lr e p k a n a , a y n r u m u
g r e b r a j a l e b s u r a h a i u ti a n e r a k h e l o l a i s o s k u l h k a
m au ldengan
s a t a b a d a i tr a r e b n a l u a g r e p a w h a b r a j a l e b s u r a h a I . n i a l g n a r
o
-a y n u k a li r e p a d a p s a t a
k a n A a i n u D i m a h a m e M a y n u k u b m a l a d ) 0 9 9 1 ( o m o n r u
P -anak
: u ti a y , k a n a n a h u t u b e k a p a r e b e b n a k t u b e y n e m a g u j
)
1 Kebutuhanakancintas eperit ,yakn imembe irkanhadiahberupa
a t a k u a t a n a m u i c , n a i a l e b , ir e t a
m -kata yang bersfia t
n a h u t u b e k a tr e s n a k g n a n e y n e m n a d i a g r a h g n e
m -kebutuhan
. a y n n i a l k i s if
)
2 Pengakuan akan keberhasliannya ,yakn imembeirkan puijan
a y n n a li s a h r e b e k n a k a
)
3 Rasa Aman ,yakn irasa aman d irumah dan orang- aor ng d i
a y n g n il il e k e s
)
4 Dorongan , yakn i membeirkan semanga t untuk menghadap i
i s a u ti
s -stiuas iataumasalah
)
5 Mandi ir ,yakn ibantuan untuk belaja rmandri idan memaham i
. n a k u k a li d s u r a h g n a y a p a
)
6 Kemampuan , yakn i kebutuhan anak untuk selalu merasa
e b k a n a r a g a u p m a
m rusahat etap berusahaberbua tsesuatudan
. n a k n i g n ii d g n a y a p a i a p a c n e m
)
7 Kebutuhan mendapatkan kesempatan dan pengalaman ,yakn i
n a d n a u p m a m e k n a k k u j n u n e m k u t n u n a t a p m e s e k
. n a m a l a g n e p r e b
)
8 Teman bermain yang simpaitk ,yakn iteman-teman yang mau
a a d a e k i tr e g n e
m n di irnya ,mau mene irma ,dan mau membantu
)
9 Anak-anak membutuhkan tempat , yakn i tempa t untuk
g n a r o i g a b g n a y , a y n i a g r a h i d g n a y k il i m g n a r a b n a p m i y n e m
. a g r a h r e b k a d it p a g g n a i d n i a l
) 0
1 Rasamemiilki ,yakn ikebutuhanuntukmemiilkis esuatu .
) 1
1 Waktuyangbebas ,yakn ikebutuhansaat-saa tbeba syangboleh
. a y n a k u s e s n a k a n u g r e p i d
) 2
1 Tanggungj awab ,yakn ikebutuhant anggungj awab yangsesua i
i a k u s a i d g n a y u t a u s e s a jr e k e b a y n l a s i m a y n a i s u t a k g n it n a g n e d
. a n u g r e b n a d
.
2 KasihSayang
.
a Pengeritankasihs ayang
h i s a k ) I B B K ( a i s e n o d n I a s a h a B r a s e B s u m a K t u r u n e M
m i T ( a d a p e k a t n i c i tr a r e b g n a y a s n a k g n a d e s , ir e b m e m i tr a r e b
h i s a k d u s k a m i d g n a y t ir k n o k a r a c e S . ) 0 9 9 1 , I B B K n u s u y n e P
. k a n a g n a r o e s a d a p e k g n a y a s u a t a a t n i c n a a s a r e p h a l a d a g n a y a s
t s o r D , u ti a r a t n e m e
S (1998 )mengemukakan bahwa kasih sayang
n a k p a k g n u i d g n a y u t a u s e s u a t a s it ir o e t g n a y u t a u s e s n a k u b
a t a k i a k a m e
m -kata .Kasih sayang baru menjad i sayang kepada
h a l a d a g n a y a S . u k a li r e p m a l a d n a k a t a y n i d a k it e k k a n a
. h i s a k n a h a t n a w a j e g n e
p Kasih sayang dapa tdisimpulkan sebaga i
i s k e f a u a t a k ir a tr e t n a a s a r e
p orang t ua terhadap seseorang (anak) ,
.
c Caraorangtuamembe irkankasihs ayangkepadaanak
a y n k a n a a d a p e k a u t g n a r o h e l o n a k ir e b i d t a p a d g n a y a s h i s a K
8 9 9 1 , t s o r D m a l a d ( r e ll i M . a r a c m a c a m i a g a b r e b n a g n e
d :81) ,
k u t n u a u t g n a r o a r a c m a c a m a p a r e b e b n a k t u b e y n e m
: u ti a y , k a n a a d a p e k g n a y a s h i s a k n a k p a k g n u g n e m
)
1 Melalu i sentuhan secara ifsik seperit : ciuman , pelukan ,
k a d n u p k u p e n e m , n a m u y n e
s .
)
2 Merawa twaktu sakti ,mempersiapkan sarapan ,menyediakan
. h i s r e b n a i a k a p
)
3 Bernyany ibersama ,bekejrabersama, t e trawabersama ,berdoa
m a s r e
b a.
)
4 Membeirs emangat ,nasihat ,meilndungit erhadapbahaya .
)
5 Menaruh mina tkepadakegiatananak ,mendenga rdengan bud i
a k u b r e
t .
)
6 Member i senyuman , memuij , dan mengaja r dan member i
. k i a b g n a y n a d a l e t
)
7 Memperbaik ikelakuanyangs alah ,menghliangkanr asat akut.
)
8 Mengawas i tanpa mencu irga , membimbing tanpa mengatur ,
n a h u s u m r e p a p n a t n il p i s i
d .
4 3 : 0 9 9 1 ( o m o n r u
P -35) , menjelaskan cara membeirkan kasih
k a n a a d a p e k g n a y a
)
1 Memperilhatkan mina tpada urusan-urusannya ,namun itdak
n a g n e d k a n a a ti r e c n a k r a g n e d n e M . a y n n a s u r u i r u p m a c n e m
.i t a p m i s h u n e p
)
2 Kemauan untuk mendengarkan masalah-masalahnya blia anak
k u t n u p u k u c g n a y u t k a w n a k ir e b m e M . a y n n a k i s u k s i d n e m n i g n i
n a d i a t n i c i d a s a r e m k a n a n a k i d a j n e m , n a k r a g n e d n e m
. a y n ir i d a d a p n a m a a s a r n a k h u b m u n e m
)
3 Mencobamembua tanak bahagia .Merencanakan sesuatuuntuk
k ir e b m e
m an kebahagiaan kepada anak sehingga anak
n a m a l a g n e p i a y n u p m e
m -pengaamanyangmenyenangkan.
)
4 Kemauan membeirkan keuntungan .Membe irkan pendidikan ,
k a n a g n o l o n e m n a k a g n a y n a a y a d u b e k n a d , l a i s o s n a g n u k g n il
. a y n p u d i h m a l a d n a s e s k u s e k i a p a c n e m k u t n u
i a r a t n e m e
S tu , Syafe i (2002 ) mengemukakan ada empa t cara
g n a r
o tua membeirkan kasih sayang kepada anaknya , sebaga i
:t u k ir e b
)
1 Orangtua membe irkan kasih sayang secara wajar , itdak
a d a g n e m k a d it n a d n a h i b e lr e
b -a da.
)
2 Kasihsayangyangdibeirkankepadaanakhendaknyabaik sfiat
k a n a i d a b ir p n a k i d a j n e m : h e l o b k a d it a y n k u t n e b n u p u a m
n a d i ri d n a m k a d it k a n a n a k i d a j n e m ; s a l a m n a d a j n a m i d a j n e m
n a k l u b m i n e m ; n i a l g n a r o a d a p e k g n u t n a g r e b u l a l e s a tr e s fi t a e r k
k a d it ; n i a
l membentuk anak sebaga ip irbad iyang dewasa dan
. b a w a j g n u g g n a t a s a r i k il i m e m
)
3 Kasih sayang yang dibeirkan kepada anak dapa t djiadikan
i k il i m e m s u r a h g n a y u d i v i d n i n a i d a b ir p e k k u t n e b m e p i a g a b e s
. a u t g n a r o a n a m i a g a b e s g n a y a s h i s a k
)
4 Membekal i dan mempersiapkan p irbadi-p irbad i generas i
. n a p e d a s a m n i p m i m e p n o l a c n a d a s g n a b s u r e n e p
.
d Dampakdar ikurangnyakasihs ayangorangtua
k a n
A -anak yang pada usia din ikurang mengalam ikasih
, k i s if n a g n a b m e k r e p m a l a d n a t a b m a h i m a l a g n e m n a k a g n a y a s
l a i s o s n a d , l a n o i s o m e , l a t n e
m (Hu lrock 1991) . Lebih lanju t
k c o lr u
H mengungkapkan enam dampak dar ikete lrantaran kasih
: u ti a y , g n a y a
s Pertama ,adanya ketelrambatan petrumbuhan dan
, n a u s e l e k n a k b a b e y n e m a tr e s l a m r o n g n a y n a g n a b m e k r e p
m p a k i s , n a k a m a r e l e s n a g n a li h e k , m a i d n e p , n a s u r u k e
k asabodoh ,
. k it a m o s o k i s p t i k a y n e p n a
d Kedua , mereka dapa t menjad i
n a m e t n a g n e d n a k g n i d n a b i d l u a g r e b m a l a d k u k i k n a d g n u g g n a c
. a y a b e
s Keitga , adanya gangguan bicara , misalnya gagap .
t a p m e e
K , adanya ketelrambatan perkembangan intelektual ,
n o k k u t n u n a ti l u s e
k senrtas i dan perhaitannya mudah berailh .
a m il e
K , adanya hambatan dalam bergau l dengan orang lain ,
k a d it a s a r e m , i h u s u m e m p a k i s r e b h a d u m , a m a s a jr e k k a j a i
d pandai ,
u g n e m m a l a d f i s e r g a u k a li r e p r e
b ngkapkan kekesalan dan itdak
. h u t a
p Keenam ,anak yangkelaparankasih sayangcenderungl ebih
n a k it a h r e p m e m g n a r u k , ir i d n e s i ri d a d a p e k n a it a h r e p n a k h a r a g n e m
.t u t n u n e m a k u s n a d , n i a l g n a r o
i s k e f a n a g n a r u k e k a w h a b n a k a k u m e g n e m ,) 1 1 0 2 ( r a h s a M
i y a b a s a m a d a
p dan anak dapa t menimbulkan bahaya
: u ti a y n a g n a b m e k r e
p pe trama ,perkembangan ifsikyangt elrambat .
a u d e
K ,mengalam igangguan bicara .Keitga ,su il tkonsenrtas idan
. h il a r e t h a d u m n a it a h r e
p Keempat ,suil tmempelajar ibagaimana
a r o n a g n e d k i a b n a g n u b u h a n i b m e
m ng l ain .Keilma, t ampak l ebih
. n i a l g n a r o p a d a h r e t t a n i m a y n g n a r u k , l a k a n n a d f i s e r g
a Keenam ,
. a w ij n a u g g n a g n a k b a b e y n e m t a p a d t a r e b g n a y f a r a t a d a p
i k il i m e m n a k a g n a y a s h i s a k g n a r u k g n a y k a n a , o s r a n u G t u r u n e M
t a fi
s -sfiat , antaral ain :
.
a Tidak yakin akan dri isendi ir ,merasarendah d ri ikarena itdak
h i s a k t a p a d n e m k a d it i g a l h a b m a ti d , a u t g n a r o i a y n u p m e m
. p u d i h h i s a m g n a y a u t g n a r o i r a d g n a y a s
.
b Semakinbetrambah umur ,anak semakin itdakdapa tmeneirma
a y n a g r a u l e k i r a d r a d n i h g n e m n a k a n i k g n u m n a d a y n a g r a u l e
k .
.
c Anakyangs ejakmasihkeci lkurangkasihs ayangdar iorangtua
k a n a p a d a h r e t a u t g n a r o i n
i -anaknya menuru t Verkuyly (dalam
i d a m h
A 2009) ialah:
.
a Menguru skepelruanmater ianak-anak
In imerupakan tuga spetrama d imana orang tua haru smembe r
k a n a a d a p e k n a i a k a p n a d n a g n u d n il r e p t a p m e t , n a k a
m -anak .Anak
-a n e r a k a y n a u t g n a r o a d a p e k g n u t n a g r e t h i s a m a y n h u n e p e s k a n a
anakbelumbisamencukup ikebutuhannyas endri.i
.
b Menciptakans uasana“home”bag ianak-anak
“Home” d isin iberatr ibahwa d idalam ilngkungan keluarga tiu
h i s a k , n a a r s e m e k n a k a s a r e m , r u b u s n a g n e d g n a b m e k r e b t a p a d k a n a
lr e t , n a m a a s a r e m , n a h a m a t h a m a r e k , g n a y a
s indung idan lain-lain .
u l a l e s n a d n a i p e s e k h a n r e p k a d it , m a rt n e t a s a r e m k a n a h a l h a m u r i d
. a ri b m e g
.
c Tuga spendidikan
Tuga s mendidik merupakan tuga s terpenitng dar i orang tua
k a n a p a d a h r e
t -anaknya .Tujuan pendidikan d isin imenuru tVerkuy
a j a g n e m h a l a d
a rdan melaith orang-orang muda sehingga mereka
, a i s u n a m a m a s e s , n a h u T p a d a h r e t a k e r e m s a g u t i h u n e m e m t a p a d
. a k e r e m g n il il e k e s n a d
m a l a d ( n r u b g O , u ti a r a t n e m e
S Ahmadi 2009) yang membag i
: u ti a y 7 i d a j n e m a g r a u l e k i s g n u
f Affecitonal ,Economic ,Educaitonal ,
t a p a d , s a t a i d n a it r e g n e p a p a r e b e b i r a d n a i a r u n a k r a s a d r e B
n a u t n a b n a ir e b m e p s e s o r p h a l a d a n a g n i b m i b a w h a b n a k l u p m i s i d
d a p e
k a individu dengan membekal ipengetahuan ,pengalaman ,dan
g n a t n e t i s a m r o f n
i diirnya sendri i secara berkesinambungan , aga r
a r a c e s k a d n it r e b n a d a y n ir i d n a k h a r a g n e m t a p a d t u b e s r e t u d i v i d n i
.t a k a r a y s a m a tr e s a g r a u l e k n a a d a e k n a d n a t u t n u t n a g n e d i a u s e s ,r a j a w
.
2 Penger itanbimbinganpribadi-sosial
n a g n i b m i b n a k i s i n if e d n e m ) 8 1 1 : 4 0 0 2 ( i t u t s a H i r S n a d l e k n i W
i d a b ir
p -sosia lsebaga ibimbingan dalammenghadap ikeadaan baitnnya
; ir i d n e s a y n n it a b m a l a d n a l u m u g r e p i a g a b r e b i s a t a g n e m n a d i ri d n e s
ir i d n e s i ri d r u t a g n e m m a l a
d d ibidang kerohanian ,perawatan j asmani ,
n a g n i b m i b a tr e s , l a u s k e s u s f a n n a r u l a y n e p , g n a u l u t k a w n a i s i g n e p
n a g n e d n a a i s u n a m e k n a g n u b u h a n i b m e m m a l a
d sesama d iberbaga i
. )l a i s o s n a l u a g r e p ( n a g n u k g n il
n a g n i b m i b n a k i s i n if e d n e m ) 1 1 : 0 1 0 2 ( n a s h ir u N n a d f u s u Y
p irbadi-sosia lsebaga ibimbinganuntukmembantuparai ndividudalam
h a l a s a m n a k h a c e m e
m -masalah p irbadi-sosial . Masalah-masalah
t u b e s r e
t antaral ain masalah hubungan dengan sesamateman ,dengan
, ir i d n a u p m a m e k n a d t a fi s n a m a h a m e p , h a l o k e s f a t s n a d u r u g
e y n e
p suaian d ri i dengan ilngkungan pendidikan dan masyaraka t
g n it a k e r e m t a p m e
, u ti a r a t n e m e
S Tohiirn ( 2008 :124)memakna ibimbingan p irbad i
n a u t n a b u t a u s i a g a b e
s dar ipembimbing kepada individu aga rdapa t
a g u t n a d n a u j u t i a p a c n e
m s perkembangan p irbad i yang mampu
a r a c e s a y n n a g n u k g n il n a g n e d i ri d n a k i a u s e y n e m n a d i s a s il a i s o s r e b
. k i a b
i d n a i a r u n a k r a s a d r e
B atas ,dapa tdisimpulkan bahwabimbingan
i d a b ir
p - sosia l adalah upaya untuk membantu individu dalam
e m n a d n a i d a b ir p e k n a k p a t n a m e
m ngembangkan kemampuan i ndividu
h a l a s a m i n a g n a n e m m a l a
d -masalah yangberkatian dengan dri isendri i
n e p i u l a l e m g n u k u d i d g n a y , n i a l g n a r o n a
d ciptaan ilngkungan yang
4 4
I I I B A B
D O T E
M E PENELITIAN
i b a
B n ibeirs ipaparan tentang jeni speneilitan ,subyek peneilitan ,
, a t a d n a l u p m u g n e p e d o t e
m insrtumen t peneilitan , tahap-tahap peneilitan ,
. a t a d n a h a s b a e k n a a s k ir e m e p n a d , a t a d s i s il a n a k i n k e t
.
A Jeni sPeneil itan
n a d n a d g o B . fi t a ti l a u k n a it il e n e p h a l a d a i n i n a it il e n e p s i n e
J Taylo r
: 0 9 9 1 g n o e l o M m a l a d
( 3 ) menjelaskan bahwa metodolog i kualtiait f
a p u r e b f it p ir k s e d a t a d n a k li s a h g n e m g n a y n a it il e n e p r u d e s u r p n a k a p u r e m
a t a
k -kata te truil satau ilsan dar iorang-orang dan perliaku yang dapa t
m a l a d ( r e ll i M n a d k ri K , t u b e s r e t i s i n if e d n a g n e d n a l a j e S . it a m a i d
o e l o
M ng )juga menjelaskan bahwa peneilitan kualtiait fadalah rtadis i
l a t n e m a d n u f a r a c e s g n a y l a i s o s n a u h a t e g n e p u m li m a l a d u t n e tr e t
i ri d n e s a y n n a s a w a k m a l a d a i s u n a m a d a p n a t a m a g n e p a d a p g n u t n a g r e b
g n a r o n a g n e d n a g n u b u h r e b n a
d -orang tersebu tdalam bahasanya dan
. a y n n a h a li t s ir e p m a l a d
t u r u n e
M Sugiyono 2( 0 111: 5 ,) mengemukakan bahwa metode
h a l a d a f it a ti l a u k n a it il e n e
p metode peneilitan yang belrandaskan pada
k e y b o i s i d n o k a d a p i ti l e n e m k u t n u n a k a n u g i d , e m s i v it i s o p t s o p t a f a s li f
k e h a l a d a a y n n a w a l i a g a b e s ( , h a i m a l
a spe irmen) . Dalam peneilitan
n a d ; n a g n u b u h m a j a tr e p m e m g n a y a m a s r e b h u r a g n e p n a k u m e n e m ; h u n e p
i a li n n a k g n u ti h r e p m e
m -nlia isecaraekspilsti .Keitga,teor iyangdigunakan
( r a s a d i r a d i r o e t h a l a d
a grounded) ,aritnya penyusunan teor isubstan it f
d l a s a r e
b ar i data atau dar ibawah ke atas .Ha l in idimaksudkan dar i
u r a b u ti h a l e t e s n a d n a k l u p m u k i d n a g n u b u h r e b g n il a s g n a y a t a d h a l m u j e s
. u r a b i r o e t n a k li s a h g n e m a y n ri h k a g n a y i r o e t n u s u s i d
.
B SubjekPeneilitan
k a n a h a l a d a i n i n a it il e n e p k e j b u
S -anak pant iasuhan Sancta Ma ira
. o r o
B Jumlah anak sebanyak 52 ,dan 20 anak yang berusia 6-12 tahun .
g n a y a t a d h e l o r e p m e m t a p a d a y a p u s k a n a t a p m e h il i m e m i ti l e n e P
. t a k g n i s g n a y u t k a w m a l a d m a l a d n e
m Oleh karena tiu , penelti i
a ir e ti r k 3 n a k u t n e n e
m subjekyatiu:
.
1 Usiakanak-kanaktengahdanakhri( antara 6-12t ahun .)
.
2 Sudah itngga lminima l2t ahund iPant iAsuhanSanctaMairaBoro
.
3 Alasanmasukpant ikarenabrokenhomedant elranta .r
: h a l a d a i n i n a it il e n e p m a l a d k e j b u s t a p m e e
K 1 )RZ ,kela senam sekolah
. n u h a t 2 1 a i s u r e b g n a y r a s a
d Masuk pant itahun 1999 karena keluarga
. e m o h n e k o r
b 2 )NG ,kela s ilma sekolah dasa ryang berusia 11 tahun .
r a s a d h a l o k e s a m il s a l e k , R M ) 3 . r a t n a lr e t a n e r a k 8 0 0 2 n u h a t it n a p k u s a M
a g r a u l e k a n e r a k 8 0 0 2 n u h a t i t n a p k u s a M . n u h a t 1 1 a i s u r e b g n a
y broken
. e m o
h 4 )TM ,kela sempa tsekolah dasa ryang berusia 11 tahun .Masuk