Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA
KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
SKRIPSI
diajukeun pikeun nyumponan salasahiji sarat nyangking Gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah
ku Reni Angraeni
NIM 1002628
JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA
KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Oleh Reni Angraeni
Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni
© Reni Angraeni
Universitas Pendidikan Indonesia Juni 2014
Hak Cipta dilindungi Undang-undang
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Reni Anggraeni, 2014
DAPTAR EUSI
kaca
PERNYATAAN...i
ABSTRAK ... ii
PANGJAJAP ... iii
TAWIS NUHUN ... iv
DAPTAR EUSI ... vii
DAPTAR TABÉL ... xi
DAPTAR BAGAN...xii
DAPTAR GAMBAR ... xiii
DAPTAR SINGGETAN...xiv
DAPTAR LAMPIRAN ... xv
BAB I BUBUKA 1.1 Kasang Tukang Masalah ... 1
1.2 Idéntifikasi jeung Rumusan Masalah ... 4
1.2.1 Idéntifikasi Masalah ... 4
1.2.2 Rumusan Masalah ... 4
1.3 Tujuan Panalungtikan... 4
1.3.1 Tujuan Umum ... 4
1.3.2 Tujuan Husus ... 4
1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 5
1.4.1 Mangpaat Tioritis ... 5
1.4.2 Mangpaat Praktis ... 5
viii
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
BAB II ÉSTÉTIKA, KASENIAN LODAYA WINDURAJA JEUNG BAHAN PANGAJARAN MACA
2.1 Filsafat ... 6
2.2 Éstétika ... 7
2.2.1 Wangenan Éstétika ... 7
2.2.2 Éstétika jeung Seni ... 8
2.2.3 Filsafat Seni ... 9
2.2.4 Ajén Éstétika jeung Ajén Seni ... 10
2.2.4.1 Ajén Éstétis ... 10
2.2.4.2 Ajén Seni ... 13
2.3 Kasenian Lodaya Winduraja ... 14
2.3.1 Wangenan Kasenian ... 14
2.3.2 Kamekaran Kasenian ... 15
2.3.2.1 Kamekaran Kasenian Dumasar kana Waktu ... 15
2.3.2.2 Kamekaran Kasenian Dumasar kana Tempat jeung Lokasi ... 16
2.3.3 Tujuan Kasenian... 17
2.3.4 Kasenian Lodaya Winduraja...18
2.4 Bahan Pangajaran Basa Sunda jeung Sastra Sunda... ...18
2.4.1 Kritéria Milih Bahan Pangajaran...19
2.4.2 Standar Kompeténsi jeung Kompeténsi Dasar (SKKD) Pangajaran Basa jeung Sastra Sunda ... 20
2.4.3 Pangajaran Maca ... 21
BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN
ix
Reni Anggraeni, 2014
Winduraja...24
3.1.1 Gambaran Umum Lokasi Tempat Panalungtikan ... 24
3.1.2 Kondisi Sosial Budaya ... 25
3.1.2.1 Penduduk/Demografi ... 25
3.1.2.2 Pakasaban ... 26
3.1.2.3 Pendidikan ... 26
3.1.2.4 Agama ... 27
3.1.2.4 Basa ... 27
3.2 Sumber Data Panalungtikan...27
3.3 Desain Panalungtikan...28
3.4 Métode Panalungtiakn ... 29
3.5 Wangenan Operasional ... 29
3.6 Instrumén Panalungtikan...30
3.6.1 Pedoman Wawancara...31
3.6.2 Alat Rékam Audio...32
3.7 Téhnik Ngumpulkeun Data...32
3.7.1 Studi Pustaka...32
3.7.2 Observasi...33
3.7.3 Wawancara...33
3.7.4 Studi Dokuméntasi...33
3.8 Téhnik Ngaanalisi Data...34
BAB IV HASIL JEUNG PEDARAN PANALUNGTIKAN 4.1 Déskripsi kasenian Lodaya Winduraja...35
4.1.1 Sajarah Kasenian Lodaya Winduraja ... 35
4.1.2 Unsur-unsur Seni dina Kasenian Lodaya Winduraja... 36
x
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
4.1.2.2 Unsur Seni Musik (Waditra) ... 44
4.1.2.3 Unsur Seni Sora ... 49
4.1.2.4 Unsur Seni Tari (Gerakan)...49
4.1.5 Prak-prakan Kasenian Lodaya Winduraja ... 53
4.1.6 Pungsi Kasenian Lodaya Winduraja ... 55
4.2 Taksonomi Umum Hakékat Seni jeung Ajén Estétika dina Kasenian Lodaya Winduraja...56
4.2.1 Taksonomi Umum Hakékat Seni ... 56
4.2.2 Ajén Éstétika dina Kasenian Lodaya Winduraja...59
4.2.2.1 Ajén Éstétis atawa Ajén Murni dina Wujud Lodaya Winduraja...60
4.2.2.2 Ajén Ékstra Éstétis atawa Ajén Tambahan...66
4.3 Larapna Ajén Éstétika anu Nyangkaruk dina Kasenian Lodaya Winduraja pikeun Pangajaran Maca di SMA Kelas XII...67
4.3.1 Matéri Pangajaran...67
4.3.2 Évaluasi Pangajaran...70
4.3.2.1 Latihan Soal...70
4.3.3 Silabus jeung Conto Rencana Pelaksanaan pembelajaran (RPP)...73
4.3.3.1 Silabus...73
4.3.3.2 Conto Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP)...74
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN 5.1Kacindekan ... 81
5.2Saran ... 83
DAPTAR PUSTAKA ... 85
LAMPIRAN...87
xi
1
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB I
BUBUKA
1.1 Kasang Tukang Masalah
Di Tatar Sunda unggal wewengkon umumna miboga kasenian has
séwang-séwangan anu luyu jeung kaayaan géografisna sarta sosial budayana. Éta kasenian
téh aya anu warisan ti karuhun, aya ogé nu mangrupa réka-kréasi tina
kasenian-kasenian buhun. Kiwari, éta kasenian-kasenian-kasenian-kasenian téh teu pati dipikawanoh sarta
kurang dipikareueus ku nonoman ngora, sabab éta kasenian téh dianggapna
tinggaleun jaman, pikaboseneun, ngeuyeumbeu (monoton), jsb. Antukna,
nonoman leuwih migandrung kana kasenian ti nagara deungeun, nepi ka nonoman
poho kana jati diri sarta kana budayana sorangan.
Désa Winduraja Kecamatan Kawali mangrupa salasahiji wewengkon di
Kabupatén Ciamis nu masarakatna masih kénéh ngaraksa jeung ngariksa kasenian
warisan ti karuhun, nya éta kasenian Méng Mléng. Tina hasil wawancara jeung
Bapa Enda Juanda (sesepuh Winduraja) Méng Mléng geus aya ti taun 1150,
baheula Méng Mléng dijieun pikeun tutunggangan Éyang Maharaja Sakti anu
disunatan. Maharaja Sakti téh nya éta salasahiji raja di karajaan Kawali nu miboga
ngaran asli Tripermawa Kusumah atawa Pangéran Cakra Déwa.
Méng Mléng téh wujudna saperti maung. Ceuk kapercayaan masarakat
Winduraja mah Méng Mléng wujudna saperti ucing nu badag. Kiwari, ngaran
Méng Mléng teu dipaké deui, tapi diganti jadi Lodaya Winduraja. Salian ti
ngaranna robah, Méng Mléng nu aslina geus teu dipaké deui tapi dijieun
réka-kréasina alatan aya sababaraha alesan nu ngalantarankeun éta hal. Éta alesan téh
umpamana waé Méng Mléng saacan dipintonkeun kudu aya heula ritual nu husus
lamun teu kitu, pasti aya waé mamala jeung hal nu matak teu kaharti ku akal.
Contona waé nu mintonkeun kasenian Méng Mléng téh sok ngadadak arateul
2
Reni Anggraeni, 2014
Méng Mléng mangrupa kasenian buhun, sedengkeun Lodaya Winduraja
mangrupa wujud kasenian nu kainspirasian ku seni Méng Mléng. Nu
ngabédakeunnana nya éta Méng Mléng mah baheula dipaké helaran pikeun nu
disunatan, ari Lodaya Winduraja mah dipintonkeunnana bisa dina rupa-rupa acara,
sarta jejerna bisa disaluyukeun jeung paménta nu boga acara.
Kasenian téh kaasup kana unsur kabudayaan, nu mangrupa alat pikeun
ngaraketkeun tali mimitraan di masarakat. Ku kituna, kasenian téh mangrupa
kabudayaan masarakat, anu kudu dimumulé, sarta diriksa pikeun dipikanyaho ku
unggal masarakat, paling copélna nyaho kana kasenian anu aya di wewengkon
sorangan.
Kasenian mangrupa hal nu raket patalina jeung kaéndahan. Santayana (dina
Ratna, 2011, kc. 199) nétélakeun yén kaéndahan nya éta ajén, sipatna ideal,
abstrak, sarta teu bisa dirampa ku indra. Nu bisa dirasakeun nya éta pakakas atawa
paripolah nu nyangkaruk dina éta ajén-ajén.
Nurutkeun Kartika & Prawira (2004, kc. 6), éstétika téh mangrupa cabang tina
filsafat, nya éta filsafat nu medar ngeunaan kaéndahan. Pasualan éstétika
ngawengku opat hal, nya éta: (1) ajén éstétika (esthetic value); (2) pangalaman
éstétis (esthetic experience); (3) paripolah jalma nu nyieun karya (seniman); jeung
(4) seni.
Tina éta hal, kasenian Lodaya Winduraja disawang perlu ditalungtik leuwih
jero ngeunaan ajén éstétikana. Saméméhna geus aya nu nalungtik perkara ajén
éstétika, di antarana:
1) Eka Purwati (2011) Universitas Pendidikan Indonésia, nu judulna “Ajén Éstétis dina Kasenian Sisingaan di Kabupatén Subang”.
2) Rita Rahayu (2013) Universitas Pendidikan Indonésia, nu judulna “Ajén
Éstétika Kasenian Toléat di Kabupatén Subang pikeun Bahan Pangajaran Nulis Éséy di Kelas XII”.
3
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Subang Kacamatan Subang Kabupatén Kuningan pikeun Bahan Pangajaran Ngaregepkeun di Kelas VIII”.
4) Tiya Komalasari (2013) Universitas Pendidikan Indonésia, nu judulna “Ajén Éstétis dina Kasenian Pencak Silat (Macan Kumbang) di Désa Nyingkir Kabupatén Bandung Barat pikeun Bahan Pangajaran Maca di SMA Kelas XII”.
Dina kasenian Lodaya Winduraja nyangkaruk ajén-inajén nu can kapesék boh
patali jeung sajarah boh patali jeung pintonan. Ku kituna, kudu aya tarékah pikeun
nalungtikna, umpamana ku cara dipatalikeun jeung bahan pangajaran Basa Sunda
di sakola. Ku ayana pangajaran Basa Sunda di sakola, siswa dipiharep wanoh
jeung nyangkem kana tujuan pangajaran. Ieu hal mangrupa jalan pikeun
ngamumulé kabudayaan sangkan teu kadéséh ku kabudayaan séjén.
Panalungtikan baris dilaksanakeun di Désa Winduraja Kecamatan Kawali,
sabab di ieu wewengkon aya hiji yayasan kasundaan anu masih aktif mintonkeun
kasenian Lodaya Winduraja. Éta yayasan téh dina sataun kurang leuwih bisa
mintonkeun opat kali Kasenian Lodaya Winduraja, di antaranna nya éta:
purnakala, nyiar lumar, milangkala Kabupatén Ciamis, jeung acara ti Badan
Narkotika Nasional (BNN) Kabupatén Ciamis. Ngaran éta yayasan téh nya éta
Yayasan Galoeh Ethnic Winduraja.
Nu nalungtik miboga harepan sangkan ieu panalungtikan bisa mangpaat pikeun
dunya atikan jeung bisa ngangkat ajén-inajén budaya kasenian Lodaya Winduraja
sangkan sakabéh masarakat leuwih mikawanoh. Judul anu baris ditalungtik nya
éta “Ajén Éstétika Kasenian Lodaya Winduraja di Yayasan Galoeh Éthnic
4
Reni Anggraeni, 2014
1.2 Idéntifikasi jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Idéntifikasi Masalah
Ieu panalungtikan baris diwatesanan nalungtik ngeunaan ajén éstétika nu
nyampak dina kasenian Lodaya Winduraja, lantaran hiji karya seni tangtu waé
miboga kaéndahan di jerona.
1.2.2 Rumusan Masalah
Dumasar kana idéntifikasi masalah, rumusan masalah dina ieu panalungtikan
dirumuskeun dina wangun kalimah pananya ieu di handap:
1) Kumaha déskripsi kasenian Lodaya Winduraja Désa Winduraja Kecamatan
Kawali?
2) Ajén éstétika naon nu nyangkaruk dina kasenian Lodaya Winduraja di Désa
Winduraja Kecamatan Kawali?
3) Kumaha larapna hasil panalungtikan pikeun bahan pangajaran maca bahasaan
di Kelas XII?
1.3 Tujuan Panalungtikan
1.3.1 Tujuan Umum
Luyu jeung kasang tukang sarta rumusan masalah, ieu panalungtikan miboga
tujuan umum pikeun numuwuhkeun jeung ngariksa budaya katut kasenian nu aya
di masarakat sangkan teu leungit.
1.3.2 Tujuan Husus
Tujuan husus ieu panalungtikan nya éta pikeun ngadéskripsikeun:
1) Sajarah, unsur-unsur seni nu nyangkaruk dina kasenian Lodaya Winduraja,
5
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 2) Ajén estétika nu nyangkaruk dina kasenian Lodaya Winduraja.
3) Larapna téks kasenian Lodaya Winduraja pikeun bahan pangajaran maca
bahasan di kelas XII.
1.4 Mangpaat Panalungtikan
Panalungtikan dipiharep kudu ngabogaan mangpaat. Panalungtikan ieu miboga
sawatara mangpaat, nya éta:
1.4.1 Mangpaat Téoritis
Ieu panalungtikan dipiharep bisa ngeuyeuban élmu pangaweruh ngeunaan ajén
éstétika anu nyangkaruk dina kasenian Lodaya Winduraja.
1.4.2 Mangpaat Praktis
Mangpaat praktis dina ieu panalungtikan, nya éta:
1) pikeun nambahan wawasan sarta pangaweruh ngeunaan kasenian Lodaya
Winduraja, hususna pikeun dunya atikan;
2) pikeun dunya atikan, bisa dijadikeun salasahiji sumber bahan pangajaran di
SMA;
3) pikeun panalungtik, bisa ngamangpaatkeun ieu panalungtikan salaku média
pikeun nambahan pangaweruh dina widang kasenian Lodaya Winduraja.
1.5 Raraga Tulisan
BAB I Bubuka, nu ngawengku kasang tukang masalah, idéntifikasi jeung rumusan
masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, jeung raraga tulisan.
BAB II Ulikan Tiori, nu ngawengku éstétika, kasenian Lodaya Winduraja, jeung
bahan pangajaran.
BAB III Métodologi Panalungtikan, nu ngawengku lokasi jeung sumber data,
desain panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan operasional, téhnik
6
Reni Anggraeni, 2014
BAB IV Hasil jeung Pedaran Panaluntikan, eusina ngeunaan déskripsi, ajén
éstétika nu nyampak dina kasenian Lodaya Winduraja, sarta larapanna dina bahan
pangajaran maca di SMA kelas XII.
81
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB V
KACINDEKAN JEUNG SARAN
5.1 Kacindekan
Ieu skripsi judulna “Ajén Éstétitika dina Kasenian Lodaya Winduraja di Yayasan Galoeh Éthnic Winduraja Désa Winduraja Kecamatan Kawali pikeun Bahan Pangajaran Maca Bahasan di SMA Kelas XII”. Ieu panalungtikan nyoko kana kana pedaran éstétika dina kasenian Lodaya Winduraja. Dina ieu
panalungtikan, ngagunakeun métode kualitatif déskriptif, kalayan maké téhnik
talaah pustaka, obsérvasi, wawancara jeung dokuméntasi. Dina prosés
panalungtikan kapanggih sababaraha hal, di antarana: sajarah kasenian Lodaya
Winduraja, prak-prakanna, pungsi Lodaya Winduraja di Désa Winduraja
Kecamatan Kawali, Ajén éstétika anu nyangkaruk dina kasenian Lodaya
Winduraja, sarta ngalarapkeun ajén éstétika anu nyangkaruk dina Lodaya
Winduraja pikeun bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII.
Sajarah Lodaya Winduraja. Gelarna kasenian Lodaya Winduraja kira-kira taun
2011 di Désa Winduraja Kecamatan Kawali. Ieu kasenian téh mangrupa hasil réka
kréasi Kang Gusmara (Pupuhu Yayasan Galoeh Éthnich Winduraja) tina kasenian
titinggalan karuhun nya éta Méng Mléng. Jaman baheula Méng Mléng téh dipaké
pikeun tutunggangan Éyang Maharaja Sakti waktu disunatan, taun 70-an ieu
kasenian téh ngan ukur dipintonkeun dina helaran acara Agustusan wungkul.
Lantaran, Méng Mléng mangrupa kasenian anu sakral, sarta teu sagawayah jalma
bisa mintonkeun, ti dinya éta kasenian diréka kréasi deui ku Kang Gusmara nepi
ka robah ngaran jadi Lodaya Winduraja. Prak-prakan kasenian Lodaya
Winduraja. Dina mintonkeun kasenian Lodaya Winduraja aya dua wangun
pagelaran nya éta helaran jeung drama tétrikal. Pintonan dina drama tétrikal
jejerna sok disaluyukeun ogé jeung jejer acarana, sangkan panongton teu ngarasa
bosen. Dina mintonkeunna euweuh sarat kudu nyadiakeun sasajén atawa ritual
husus sakumaha ilaharna, paling dina copélna ngan ukur hadorohan, sangkan
pintonanna lungsur-langsar. Pungsi Kasenian Lodaya Winduraja di Désa
82
Reni Anggraeni, 2014
tujuan nu béda-béda, kitu ogé jeung kasenian Lodaya Winduraja salian ti jadi
hiburan pikeun masarakat, tapi ogé mibanda pungsi pikeun kaéndahan, kréativitas,
komérsial jeung ékspresivitas.
Ajén éstétika anu nyangkaruk dina kasenian Lodaya Winduraja ditilik tina ajén
éstétis atawa ajén murni nu ngawengku wujud (kostum lodaya, baju jeung
panglengkep, gerak, sora, waditra jeung drama), sarta ajén ékstra éstétis atawa
ajén tambahan. Kaéndahan anu nyangkaruk dina kostum lodaya, aya dina
pamilihan bahan-bahan saperti karung goni, tapas (sabut kalapa), koran, jeung ban
mobil nu dipaké pikeun nyieun wangun lodaya tangtu katempo ajén ékstrinsikna,
lantaran nu tadina bahan-bahan anu geus teu dipaké deui dirobah jadi karya seni
anu ngahasilkeun kaéndahan, nya éta kostum lodaya anu mirip jeung maung. Dina
kostum jeung panglengkep, kostum nu dipaké nayaga nya éta baju kamprét
hideung jeung calana pangsi, tuluy maké panglengkep saperti iket, pin kujang,
kalung, jeung geulang. Salian ti miboga pungsi pikeun kaéndahan, kostum nu dipaké ogé miboga ma’na sarta ngalambangkeun idéntitas diri palaku nu maén dina éta kasenian. Gerakan dina kasenian Lodaya Winduraja ogé miboga fungsi
kaéndahan, éta hal bisa ditilik tina gerakanna, disaluyukeun jeung témpo sarta
wirahmana. Dina waditra kaéndahanna nyangkaruk dina sora anu kaluar tina
unggal waditra, sanajan béda-béda tapi bisa jadi harmonisasi anu éndah. Salian ti
éta, seni drama anu dipintonkeun dina Kasenian Lodaya Winduraja téh kaasup
kana drama tétrikal, kaéndahanna nyangkaruk tina gerak-gerik pamaén nu saluyu
jeung watekna, tuluy dina cara neuleuman peranna séwang-séwangan. Ajén
éstétika nu ditilik tina ajén ékstra éstétis atawa ajén tambahanna aya dina dedeg
pangadeg manusana salaku palaku seni dina kasenian Lodaya Winduraja, jadi
lamun euweuh nu merankeun mah tangtu moal katempo éndah atawa henteuna.
Satuluyna, aya ogé alam jeung sasatoan. Alam nyadiakeun bahan-bahan pikeun
ngajieun wujud lodaya saperti hulu lodaya dijieun tina rangka kai, tuluy
panglengkepna saperti geulang jeung kalung dijieun tina kai jeung awi. Umpama
sasatoan mah, jadi inspirasi pikeun gerakan-gerakan jeung wujudna. Sato nu jadi
83
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu
Ajén éstétika anu nyangkaruk dina kasenian Lodaya Winduraja bisa jadi
salasahiji alternatif bahan pangajaran basa Sunda, hususna matéri ngeunaan
budaya nya éta “Maca bahasan kasenian”. Ku lantaran matéri ngeunaan éstétika
kaasup kana matéri nu rada hésé, jadi nu saluyu pikeun nyumponan ieu
pangajaran téh nya éta siswa SMA kelas XII. Dina pangajaran basa Sunda di
SMA kelas XII aya pangajaran maca bahasan kasenian, jadi ieu matéri ngeunaan
ajén éstétika anu nyangkaruk dina kasenian Lodaya Winduraja di Désa Winduraja
Kecamatan Kawali bisa dilarapkeun dina pangajaran maca bahasan kasenian anu
luyu jeung Kurikulim Tingkat Satuan Pendidikan (KTSP).
5.2 Saran
Dumasar kana kacindekan, aya sawatara saran pikeun lajuning laku ieu
panalungtikan maca, hususna maca bahasan ngeunaan kasenian. Dipiharep ieu
hasil panalungtikan ngeuyeuban kana kasenian tradisional nu aya di Jawa Barat,
hususna kasenian Lodaya Winduraja. Sangkan ieu kasenian teu tumpur, aya
sababaraha saran nu ditujukeun ka: 1) lembaga-lembaga kasenian; 2) guru; 3)
mahasiswa; jeung 4) masarakat umum.
1) Lembaga-lembaga Kasenian
Lembaga-lembaga kasenin dipiharep sangkan leuwih ngainvéntarisir kana
budaya jeung seni, hususna kasenian-kasenian nu aya di Jawa Barat.
2) Guru
Ieu hasil panaluntikan bisa dipaké bahan pangajaran, saluyu jeung Rencana
Pelaksanaan Pembelajaran (RPP) nu geus disadiakeun dina bab IV.
3) Mahasiswa
Kasenian Lodaya Winduraja bisa ditalungtik deui leuwih jero jeung leuwih
84
Reni Anggraeni, 2014 4) Masarakat Umum
Ieu panalungtikan dipiharep bisa jadi salasahiji sarana pikeun masarakat
umum mikawanoh leuwih jembar ngeunaan Kasenian Lodaya Winduraja.
Salian ti eta, masarakat dipiharep bisa leuwih ngaraksa jeung ngariksa
kabudayaan urang, sanajan éta kasenian Lodaya Winduraja mangrupa hasil
85
Reni Anggraeni, 2014
AJÉN ÉSTÉTIKA DINA KASENIAN LODAYA WINDURAJA DI YAYASAN GALOEH ÉTHNIC WINDURAJA DÉSA WINDURAJA KECAMATAN KAWALI PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII
Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAFTAR PUSTAKA
Arikunto, S. (2010). Prosedur Suatu Pendekatan Praktik. Yogyakarta: Rineka Cipta.
Aferrando. (2014). Capoeira. [Online]. Tersedia di: http://id.m.wikipedia.org/wiki/Capoeira. Diakses tgl 13 Juni 2014.
Bakker. (2000). Filsafat Kebudayaan. Yogyakarta: Kanisius.
Dinas Pendidikan Jawa Barat (2006) Standar Kompetensi dan Kompetensi Dasar Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda. Bandung: Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat.
Effendi, M. (2013). “Ajén Éstétika dina Seni Raja Dogar di Kacamatan Cibatu Kabupatén Garut pikeun Bahan Pangajaran Maca Kelas XII”. (Skripsi). Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.
Fathoni, A. (2005). Metodologi Penelitian & Tehnik Penyusunan Skripsi. Jakarta: Rineka Cipta.
Kartika, D.S. & Perwira, N.G. (2004). Pengantar Estetika. Bandung: Rekayasa Sains.
Koentjaraningrat. 1985. Kebudayaan Mentalis dan Pembangunan. Jakarta: Gramedia.
Kubarsah, U. (1994). Waditra. Bandung: STSTI.
Purwanti, E. (2011). “Ajén Éstétika dina Kasenian Sisingaan di Kabupatén
Subang”. (Skripsi). Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.
Rahman. (2011). Model Mengajar & Bahan Pembelajaran. Bandung: Alqa Prisma Interdelta.
Ratna, K.N. (2011). Estetika Sastra dan Budaya. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.
Rosidi, A dkk. (2000). Ensiklopedi Sunda alam, manusia, dan budaya termasuk Budaya Cirebon dan Betawi. Jakarta: Pustaka Jaya.
86
Reni Anggraeni, 2014
Sopandi, A. 2012. Analisis Struktur Semioti Dongéng-Dongéng di Désa Panjalu Kabupatén Ciamis pikeun Bahan Pangajaran Maca. (Skripsi). Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.
Sugiyono. (2013). Metode Penelitian Pendekatan Kuantitatif, Kualitatif dan R&D. Bandung: Alfabeta.
Sukmadinata, N S. (2012). Metode Penelitian Pendidikan. Bandung: Remaja Rosdakarya.
Sumardjo, J. (2000). Filsafat Seni. Bandung: ITB.
Suyatna, A. (2002). Pengantar Metodologi Penelitian dan Pengajaran Bahasa. Bandung: Departemen Pendidikan Nasional. Universitas Pendidikan Indonesia.
Syaripudin, T. & Kurniasih. (2008). Pengantar Filsafat Pendidikan. Bandung: Percikan Ilmu.
Tarigan, H.G. (2008). Membaca sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa.
Tim Pengembang. (2011). Kurikulum dan Pembelajaran. Bandung: Rajawali Pers.